Ομιλία του κ. Πανίκου Δημητριάδη, Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, στην εκδήλωση του ΤΕΠΑΚ με τίτλο: «Προκλήσεις και προοπτικές της κυπριακής οικονομίας» Λεμεσός, 28 Ιουνίου 2012 1. Εισαγωγή Κατ αρχήν θέλω να ευχαριστήσω το ΤΕΠΑΚ, το Σωματείο «Φίλοι του ΤΕΠΑΚ» καθώς και το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Λεμεσού (ΕΒΕΛ) για την πρόσκλησή τους να παρευρεθώ στη σημερινή τους εκδήλωση με θέμα τις «προκλήσεις και προοπτικές της κυπριακής οικονομίας». Στη δύσκολη αυτή συγκυρία για την οικονομία του τόπου μας, η πρόσκληση αυτή μου δίνει την ευκαιρία να μοιραστώ μαζί σας κάποιες από τις σκέψεις και προβληματισμούς μου για τις τρέχουσες οικονομικές εξελίξεις αλλά και τις μελλοντικές αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας μας. Οι οποίες ασφαλώς εξαρτώνται άμεσα από τον τρόπο χειρισμού των μεγαλύτερων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η 1
χώρα τη στιγμή αυτή, δηλαδή την ανάγκη για εξυγίανση του τραπεζικού της συστήματος, τη βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης αλλά και την αποτελεσματική αντιμετώπιση της διάβρωσης που διαχρονικά παρατηρείται στην ανταγωνιστικότητα της χώρας μας. Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2008 και η ύφεση που ακολούθησε επηρέασε καθοριστικά και την Κύπρο, συμβάλλοντας ουσιαστικά στη δημιουργία των προαναφερθέντων προκλήσεων. Οι ρυθμοί αύξησης του ΑΕΠ μειώθηκαν σημαντικά σε σύγκριση με τα προ της κρίσης χρόνια και το γεγονός αυτό οδήγησε στην επιδείνωση της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας. Στη συνέχεια, η κρίση χρέους που ξέσπασε στη ζώνη του ευρώ και ιδιαίτερα στην ελληνική οικονομία πρόσθεσε και νέα σοβαρά προβλήματα στην ήδη επιδεινούμενη οικονομική κατάσταση στην Κύπρο. Οι ισχυροί οικονομικοί δεσμοί μεταξύ Κύπρου-Ελλάδας και ιδιαίτερα μεταξύ των τραπεζικών τομέων των δύο χωρών σε συνδυασμό με την απόφαση των ευρωπαίων ηγετών του Οκτωβρίου του 2011 για απομείωση του ελληνικού χρέους 2
προκάλεσε μεγάλες ζημιές στις κυπριακές τράπεζες, φέρνοντάς τες ενώπιων πρωτοφανών προκλήσεων. Επίσης, η συνεχιζόμενη ύφεση και η αβεβαιότητα που χαρακτηρίζουν την ελληνική οικονομία δημιουργούν σοβαρές ανησυχίες για περαιτέρω ζημιές στο τραπεζικό μας σύστημα, πέραν από τις προαναφερθείσες άμεσες επιπτώσεις που είχε η απομείωση των ελληνικών ομολόγων. 2. Τραπεζικό σύστημα Πιο συγκεκριμένα, και σε ότι αφορά το τραπεζικό μας σύστημα, το μέγεθος των ζημιών που έχει ήδη προκληθεί από τις προαναφερθείσες εξελίξεις έχουν οδηγήσει αναπόφευκτα τη χώρα μας στην αίτηση για παροχή βοήθειας από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΕΤΧΣ). Η απόφαση αυτή έχει προκληθεί από την ανάγκη για ανακεφαλαιοποίηση των κυπριακών τραπεζών που δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσουν επαρκή ιδιωτικά κεφάλαια μέχρι τη λήξη της προθεσμίας που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών του Ιουνίου του 2012. Η αίτηση για βοήθεια από το μηχανισμό αυτό δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μία αρνητική εξέλιξη. O 3
μηχανισμός αυτός έχει σχεδιαστεί για να παρέχει στήριξη και καθοδήγηση στις χώρες που αιτούνται βοήθειας ούτως ώστε να μπορέσουν με τον καλύτερο υπό τις περιστάσεις τρόπο να ξεπεράσουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Για το λόγο αυτό, η ΚΤΚ εκφράζει τη στήριξή της προς την απόφαση της κυπριακής κυβέρνησης να ζητήσει οικονομική στήριξη από το ΕΤΧΣ. Σε αυτές τις δύσκολες οικονομικές περιόδους, στις οποίες τα δημόσια οικονομικά δέχονται ήδη έντονες πιέσεις, είναι ζωτικής σημασίας να αποκατασταθεί η ικανότητα του τραπεζικού συστήματος για προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης όσο το δυνατό συντομότερο. Ειδικότερα, σε ότι αφορά την Κύπρο και το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο τραπεζικός της τομέας, ο μηχανισμός στήριξης θα παράσχει την απαραίτητη βοήθεια και καθοδήγηση ώστε να εντοπιστούν και να αξιολογηθούν με ακρίβεια και με τη βοήθεια ανεξάρτητων οίκων τα όποια προβλήματα έχουν παρουσιαστεί στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών, με απώτερο στόχο την εξυγίανση και την περαιτέρω ομαλή λειτουργία του συστήματος. Αναφέρω, ενδεικτικά, χωρίς να την υιοθετώ κατ ανάγκη, αφού ακόμα εκκρεμεί η δική μας αξιολόγηση, την εκτίμηση του οίκου αξιολόγησης Fitch, ότι οι τράπεζες χρειάζονται ποσό που αντιστοιχεί γύρω στο 33% του 4
ΑΕΠ της χώρας μας (γύρω στα 6 δισ. για την ανακεφαλαιοποίησή τους και για αντιμετώπιση των αναμενόμενων μελλοντικών ζημιών στα χαρτοφυλάκιά τους (αυτό το ποσό περιλαμβάνει 1,8 δισ. για τη Λαϊκή Τράπεζα) Αναμένουμε ότι η οικονομική υποστήριξη από τους ευρωπαίους εταίρους μας θα βοηθήσει να διασφαλίσει ότι οι στόχοι αυτοί θα επιτευχθούν κατά τρόπο έγκαιρο και μεθοδικό, και παράλληλα να διασφαλίσει τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού μας συστήματος και της οικονομίας γενικότερα. Θα ήθελα όμως στο σημείο αυτό να αναλύσω περαιτέρω τις σκέψεις μου για τη μελλοντική πορεία του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Κύπρου αλλά και ευρύτερα της ΕΕ, τις ανάγκες για αλλαγές του υφιστάμενου πλαισίου λειτουργίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και να εξηγήσω επίσης τη στρατηγική που ως ΚΤΚ σε εθνικό επίπεδο προγραμματίζουμε να πάρουμε με στόχο την πλήρη εξυγίανση και αναδιάρθρωση του τομέα. Αρχίζοντας από τις εξελίξεις στην ΕΕ αναφορικά με το μέλλον του χρηματοπιστωτικού τομέα της ένωσης, έχει διαφανεί ξεκάθαρα η ανάγκη για πιο αποτελεσματικές κανονιστικές 5
ρυθμίσεις διαχείρισης χρηματοοικονομικών κρίσεων σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς επίσης η ανάγκη για ρυθμίσεις που θα είναι πιο κατάλληλες για την αντιμετώπιση των διασυνοριακών τραπεζικών χρεοκοπιών. Η ανάγκη για τη δημιουργία μιας τραπεζικής ένωσης στην ευρωζώνη με ενιαία εποπτεία για τις συστημικές τουλάχιστον τράπεζες, είναι πιστεύω, πέραν από αναγκαία. Την ίδια γνώμη συμμερίζεται και η ΕΚΤ. Πιο συγκεκριμένα, ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, υποστήριξε την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημιουργία μιας τραπεζικής ένωσης στην Ευρωζώνη. Μιλώντας στην Ευρωβουλή στις 31 Μαΐου, με την ιδιότητα του ως επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου, ο κ. Ντράγκι υποστήριξε ότι η μορφή που είχε η Ευρωζώνη την προηγούμενη δεκαετία αποδείχθηκε ότι πλέον δεν είναι βιώσιμη εάν δεν γίνουν νέα βήματα ενοποίησης. Προς την κατεύθυνση αυτή κάλεσε τους πολιτικούς ηγέτες να αποσαφηνίσουν το όραμα που έχουν για το ευρώ και μάλιστα ταχέως, αλλιώς διακινδυνεύουν μία καταστροφή, καθώς η ΕΚΤ δεν μπορεί να αναπληρώσει το πολιτικό κενό. Υποστήριξε επίσης, ότι μια τραπεζική ένωση θα πρέπει να εποπτεύεται κεντρικά και να διαθέτει κοινό μηχανισμό εγγύησης καταθέσεων και μηχανισμό 6
εκκαθάρισης των προβληματικών τραπεζών. Υπέρ της δημιουργίας μια τραπεζικής ένωσης τάχθηκε και το ΔΝΤ. Θα ήθελα, όμως, να κάνω και μια σύντομη αναφορά στα μέτρα που ως ΚΤΚ λαμβάνουμε σε εθνικό επίπεδο προς την άμεση εξυγίανση του τραπεζικού μας συστήματος. Πέραν της κάλυψης των σημερινών κεφαλαιακών αναγκών των τραπεζών, υπάρχουν και άλλοι παράμετροι που χρήζουν επανεξέτασης ή βελτίωσης. Καταρχήν, ο τραπεζικός τομέας είναι πολύ μεγάλος σε σύγκριση με το μέγεθος της κυπριακής οικονομίας. Συγκεκριμένα, στο τέλος Δεκεμβρίου 2011, το ενοποιημένο ενεργητικό του συνόλου των τραπεζών που λειτουργούν στην Κύπρο, περιλαμβανομένων και των συνεργατικών πιστωτικών ιδρυμάτων, ανήλθε, όπως αποτυπώνεται και στο διάγραμμα 1, σε περίπου 8 φορές το ΑΕΠ της χώρας, ενώ αυτό των εγχώριων τραπεζών, συμπεριλαμβανομένων των συνεργατικών πιστωτικών ιδρυμάτων, σε περίπου 5,5 φορές το ΑΕΠ της Κύπρου. Η ΚΤΚ τους επόμενους μήνες θα εξετάσει σε βάθος, με τη βοήθεια εμπειρογνωμόνων και τώρα και με τη βοήθεια του 7
ΔΝΤ -, τόσο το θέμα του βέλτιστου μεγέθους του τραπεζικού συστήματός μας όσο και το θέμα της βέλτιστης δομής του. Είναι επίσης απαραίτητο να ληφθούν όλα τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να περιοριστούν οι πιθανές μελλοντικές αρνητικές επιδράσεις που προέρχονται από την παρουσία των κυπριακών τραπεζών σε άλλες χώρες. Γι αυτό ως ΚΤΚ θα προχωρήσουμε παράλληλα προς το στόχο της απεξάρτησης του κυπριακού τραπεζικού τομέα από την ελληνική οικονομία μέσω της θυγατροποίησης των υποκαταστημάτων των κυπριακών τραπεζών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Στόχος μας είναι η διαδικασία αυτή να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2012. Δημόσια Οικονομικά Πέραν από την εξυγίανση του τραπεζικού τομέα, η δεύτερη μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η κυπριακή οικονομία είναι η εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών. Θέλω όμως από την αρχή να διευκρινίσω ότι τα δημόσια οικονομικά της Κύπρου, παρά την επιδείνωση που παρουσίασαν λόγω κυρίως της κρίσης, βρίσκονται σε καλύτερη θέση από το μέσο όρο της ευρωζώνης. 8
Ειδικότερα, το δημόσιο χρέος της Κύπρου ανήλθε στο 71,6% του ΑΕΠ για το 2011, ποσοστό χαμηλότερο από αυτό της ζώνης του ευρώ που τοποθετείται στο 78,2% αλλά και χαμηλότερο ισχυρών κρατών μελών, όπως η Γερμανία με το σχετικό ποσοστό να ανέρχεται στο 81,2% του ΑΕΠ για το 2011. Επιπρόσθετα, το προαναφερθέν ποσοστό της Κύπρου είναι χαμηλότερο από τα σχετικά ποσοστά της Ελλάδας, Ιρλανδίας και Πορτογαλίας (165,3%, 108,2% και 107,8% του ΑΕΠ, αντίστοιχα) και οριακά ψηλότερο από το σχετικό ποσοστό της Ισπανίας (68,5%) (βλέπε Διάγραμμα 2). Σημειώνεται επίσης ότι, βάσει στοιχείων της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας και των εαρινών προβλέψεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2012, η προβλεπόμενη αύξηση του ακαθάριστου δημοσίου χρέους κατά την περίοδο 2011-2013 ως ποσοστό του ΑΕΠ αναμένεται να ανέλθει στο 6,5% για την Κύπρο, ποσοστό χαμηλότερο από τα σχετικά ποσοστά της Ισπανίας, Ιρλανδίας και Πορτογαλίας (18,5%, 12% και 9,3% αντίστοιχα) (βλέπε Διάγραμμα 3). 9
Οι όποιες όμως δημοσιονομικές ανισοσκέλειες της χώρας μας, είναι συνετό, με βάση τις δεσμεύσεις μας προς την ΕΕ να σμικρυνθούν άμεσα με τελικό στόχο τους πλήρως ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς και την τήρηση του Δημοσιονομικού Πλαισίου, στο οποίο ως χώρα της ευρωζώνης είμαστε δεσμευμένοι. Η στήριξη βέβαια της ανάπτυξης θα πρέπει να κατέχει ουσιαστικό ρόλο στην πορεία επανόδου της χώρας προς τη δημοσιονομική σταθερότητα. Για να γίνει η ανάπτυξη πραγματικότητα θα πρέπει, πρώτα από όλα, η διόρθωση των δημοσιονομικών ανισοσκελειών και γενικά η τήρηση του δημοσιονομικού πλαισίου, να γίνει μέσω μιας απόλυτα φιλικής και συμβατής με την ανάπτυξη στρατηγικής. Ασφαλώς, η έμφαση θα πρέπει πάντοτε να δίνεται στη μείωση των τρεχουσών δαπανών του κράτους ενώ οι παραγωγικές δαπάνες θα πρέπει να διατηρούνται και να ενισχύονται με στόχο την ενίσχυση του ΑΕΠ της χώρας και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. 10
Θέλω να υπενθυμίσω στο σημείο αυτό ότι το πρόβλημα των μεγάλων δημοσιονομικών ελλειμμάτων το οποίο παρατηρείται σε πολλές χώρες της ζώνης του ευρώ δεν αποτελεί - με εξαίρεση ίσως την Ελλάδα - την αιτία της οικονομικής κρίσης αλλά το αποτέλεσμα. Αυτό επισημαίνουν και σε σχετικό χθεσινό άρθρο τους στην Financial Times οι Paul Krugman και Richard Layard(2012), οι οποίοι υπενθυμίζουν ότι η αιτία της κρίσης δεν ήταν άλλη από τον υπέρμετρο δανεισμό από και προς τον ιδιωτικό τομέα συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών με υπέρμετρη δανειακή εξάρτηση. Όταν η φούσκα των ακινήτων έσκασε και στις δύο πλευρές του ατλαντικού, ο υπέρμετρος αυτός δανεισμός αποδείχτηκε μη βιώσιμος, οδηγώντας σε μεγάλη ύφεση η οποία με την σειρά της προκάλεσε επιδείνωση της δημοσιονομικής κατάστασης των χωρών. Επομένως, η επίλυση του προβλήματος αυτού πρέπει να εστιάζεται στην γενεσιουργό αιτία (περιορισμός υπέρμετρου δανεισμούεξυγίανση τραπεζικού συστήματος) και όχι στη μεγάλη μείωση των κρατικών δαπανών ή στη επιβολή σημαντικών φορολογικών αυξήσεων στους απλούς πολίτες. 11
Η πιο πάνω διαπίστωση ισχύει, σε γενικές γραμμές, και για την Κύπρο. Η μείωση, επομένως, των τρεχουσών δαπανών του κράτους δεν πρέπει απαραίτητα να περιλαμβάνει σημαντικές μειώσεις μισθών ή συντάξεων και άλλων επιβλαβών προς την ανάπτυξη μέτρων λιτότητας. Αυτά τα μέτρα, εκείνο που συνήθως επιτυγχάνουν - όπως έχει διαφανεί και στην περίπτωση της Ελλάδας - είναι να ενισχύουν το φαύλο κύκλο που δημιουργείται μεταξύ της μείωσης της οικονομικής δραστηριότητας και της επιδείνωσης της δημοσιονομικής κατάστασης και του χαρτοφυλακίου των πιστωτικών ιδρυμάτων. Η μείωση επομένως των τρεχουσών δαπανών του κράτους μπορεί και πρέπει να προέρχεται μέσα από τη σταδιακή μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων και την πάταξη της γραφειοκρατίας, την ενίσχυση της παραγωγικότητας και της εύρυθμης λειτουργίας της κρατικής μηχανής, τη βελτίωση του συστήματος αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων και την καλυτέρευση της αποδοτικότητας στη χρήση των πόρων του δημόσιου τομέα, την καλύτερη στόχευση των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής, την περαιτέρω εμπέδωση της αξιοκρατίας και την αναμόρφωση του συστήματος συντάξεων. 12
Ιδιαίτερη όμως αναφορά θα ήθελα να κάνω και στο ρόλο που η ανώτατη εκπαίδευση του τόπου μας μπορεί να διαδραματίσει τόσο στην ενίσχυση του πραγματικού ΑΕΠ της χώρας όσο και στη βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης. Γνωρίζω πολύ καλά, και ως πρώην μέλος της ΔΕ του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕΠΑΚ), πως το επίπεδο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο δεν υστερεί καθόλου από το αντίστοιχο επίπεδο των καλύτερων ευρωπαϊκών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Τα πανεπιστήμιά μας, δημόσια και ιδιωτικά, στελεχώνονται από ένα άρτια καταρτισμένο ακαδημαϊκό και διοικητικό προσωπικό και τα προγράμματα σπουδών που προσφέρονται ανταποκρίνονται σε μεγάλο βαθμό στις απαιτήσεις της σημερινής εποχής. Την ποιότητα όμως της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας μας θα πρέπει, πιστεύω, να την αντικρίζουμε ως ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας και να καταρτίσουμε ανάλογη πολιτική, με στόχο την όσο το δυνατό μεγαλύτερη προσέλκυση ξένων φοιτητών. Το πλαίσιο, για παράδειγμα, στο οποίο λειτουργούν τα δημόσια πανεπιστημιακά ιδρύματα θα μπορούσε ίσως να φιλελευθεροποιηθεί έτσι ώστε να έχει τη δυνατότητα να προσφέρει και προπτυχιακά προγράμματα στην αγγλική 13
γλώσσα. Η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να συνεισφέρει, μέσω της αύξησης των ξένων φοιτητών, ένα σημαντικό ποσό στα δημόσια ταμεία ενώ παράλληλα θα μπορούσε να αυξήσει το μέγεθος της αγοράς για ξένους φοιτητές τόσο για τα ιδιωτικά όσο και τα δημόσια πανεπιστήμια, παρέχοντάς τους την ευκαιρία για αύξηση των εσόδων και της παραγωγικότητάς τους. Εν ολίγοις, με τη στρατηγική αυτή, τα δημόσια πανεπιστήμια της χώρας όχι μόνο θα ελαφρύνουν τα δημόσια ταμεία αλλά δυνητικά θα μπορούν να συνεισφέρουν ουσιαστικά και στην ανάπτυξη με άμεσο τρόπο. Ανταγωνιστικότητα-διαρθρωτικές αλλαγές-ανάπτυξη Οι αναπτυξιακές προοπτικές της οικονομίας μας θα πρέπει επίσης να ενδυναμωθούν μέσω της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας, η διάβρωση της οποίας αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η χώρα. Η Κύπρος, για να γίνει περισσότερο ανταγωνιστική, οφείλει να χαράσσει και να επαναξιολογεί τις διεθνείς εξελίξεις και να προσαρμόζεται ανά πάσα στιγμή στο ισχύον διεθνές οικονομικό περιβάλλον. 14
Κύριος στόχος μας, θα πρέπει να είναι η αύξηση της παραγωγικότητας της χώρας μέσω μιας σειράς διαρθρωτικών αλλαγών αλλά και η συγκράτηση του ρυθμού αύξησης των απολαβών, όχι απαραίτητα με σημαντικές μειώσεις μισθών που πλήττουν την συνολική ζήτηση και δημιουργούν συνθήκες αβεβαιότητας και ύφεσης, αλλά μέσω κυρίως της δημιουργίας ενός πιό ευέλικτου αλλά και δικαιότερου συστήματος καταβολής της ΑΤΑ. Επίσης, οι πρόσφατες συστάσεις τις Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Κύπρο αποτελούν μια καλή βάση, ένα γενικό πλαίσιο διαπραγμάτευσης με την Τρόϊκα με στόχο την περαιτέρω διαρθρωτική μεταρρύθμιση της κυπριακής οικονομίας. Στο σημείο όμως αυτό θα ήθελα να κάνω ειδική αναφορά στην εισήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αφορά την εναρμόνιση της εποπτείας των συνεργατικών πιστωτικών ιδρυμάτων με τα πρότυπα που ισχύουν για τις εμπορικές τράπεζες. Θέλω να επισημάνω κάτι το οποίο ως ΚΤΚ θα εξηγήσουμε και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή: η εισήγηση αυτή έχει στην ουσία προ πολλού υιοθετηθεί και έχει σε μεγάλο 15
βαθμό υλοποιηθεί στην πράξη. Η εποπτεία που ασκείται στα ΣΠΙ από την Υπηρεσία Εποπτείας και Ανάπτυξης Συνεργατικών Εταιρειών είναι αποτελεσματική και διασφαλίζει την ευρωστία, τη σωστή λειτουργία και ανάπτυξη των ΣΠΙ πάνω στα ίδια βασικά κριτήρια που ασκείται και η εποπτεία της ΚΤΚ στις εμπορικές τράπεζες. Επίσης, θα ήθελα να προσθέσω ότι η δημιουργία μιας τραπεζικής ένωσης στην ευρωζώνη με ενιαία εποπτεία για τις συστημικά μεγάλες τράπεζες, την οποία όπως έχω ήδη πει, η Κεντρική Τράπεζα υποστηρίζει, πιθανόν, όσον αφορά την Κύπρο να περιλαμβάνει και κάποιες μεγάλες ΣΠΙ (ίσως μόνο μία), εάν αυτές θεωρηθούν ως συστημικά σημαντικές είτε για την Κύπρο είτε και για την ίδια την ευρωζώνη. Αν και έγινε σημαντική πρόοδος στον τομέα των πιο πάνω εισηγήσεων, την οποία χαιρετίζει και η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εντούτοις χρειάζεται να γίνει περαιτέρω προσπάθεια για να αναβαθμίσουμε τη θέση της Κύπρου στον πίνακα της ανταγωνιστικότητας. Τα συνεχιζόμενα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, τα οποία εν μέρει αποτελούν απότοκο 16
της χαμηλής ανταγωνιστικότητας της χώρας τα τελευταία χρόνια εκθέτουν δυνητικά την Κύπρο σε αυξημένους κινδύνους. Η χρηματοδότηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο έχει ξεπεράσει πλέον το 10% την τριετία 2009-2011, σε σύγκριση με το μέσο όρο του 3% που παρατηρείτο από το 1995 μέχρι το 2004, δεν δημιουργούσε πρόβλημα στο παρελθόν λόγω της μεγάλης εισροής άμεσων ξένων επενδύσεων. Στο σημείο όμως αυτό θα πρέπει να επισημάνω ότι η διεύρυνση που παρατηρείται στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, πιθανόν στην πραγματικότητα να μην εξυπακούει και μια αντίστοιχα μεγάλη μείωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας. Και αυτό γιατί σε μικρές χώρες όπως η Κύπρος, η παρουσία ξένων επιχειρήσεων μπορεί να διαστρεβλώσει σημαντικά τη συνολική εικόνα, αφού οι ροές εισοδήματος δεν αντανακλούν κατ ανάγκη οικονομικές συναλλαγές που σχετίζονται με την ανταγωνιστικότητα. Επομένως, η πραγματική τάση της ανταγωνιστικότητας της χώρας μας πιθανόν να αντικατοπτρίζεται καλύτερα στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών παρά στο συνολικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Συγκεκριμένα, το έλλειμμα στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών, αν και διευρυμένο σε σύγκριση με το παρελθόν, εντούτοις ο 17
βαθμός διεύρυνσης του (στο 5,1% την τριετία 2009-2011 από το 3,2% την τριετία 2004-2006) είναι κατά πολύ μικρότερος από την αντίστοιχη συνολική διεύρυνση του ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (στο 10,3% την τριετία 2009-2011 από το 6% την τριετία 2004-2006). Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι η μείωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας, αν και υπαρκτή, δεν είναι του μεγέθους που υποδηλοί η διεύρυνση στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Ανεξάρτητα όμως από το γεγονός αυτό, όπως έχω προαναφέρει, υπάρχει ασφαλώς ανάγκη για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Κύπρου μέσω μιας σειράς από διαρθρωτικά μέτρα που θα στοχεύουν στην αύξηση της παραγωγικότητας της χώρας και της ουσιαστικής βελτίωσης της αποδοτικότητας του μοντέλου ανάπτυξης στο οποίο βασίζεται η χώρα μας. Μεταξύ άλλων, βοηθητικά θα μπορούσαν να είναι τα μέτρα που εστιάζονται στην αναβάθμιση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, στην επιτάχυνση της διαδικασίας μετάβασης στην Οικονομία της Γνώσης, στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, στην εύρυθμη λειτουργία του δημόσιου τομέα με την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών προς τον 18
πολίτη και τις επιχειρήσεις και στην ισχυροποίηση της χώρας ως χρηματοοικονομικό κέντρο. Χρειάζονται επίσης περισσότερο αποτελεσματικές πολιτικές για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες να περιλαμβάνουν και να διευκολύνουν την πρόσβασή τους στις αγορές του εξωτερικού, και καλύτερη αξιοποίηση τόσο υφιστάμενων οσο και νέων ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Καλό θα ήταν να στηριχθούν και να ενθαρρυνθούν ουσιαστικά οι επιχειρήσεις εκείνες που παρουσιάζουν καινοτόμα προγράμματα και υπηρεσίες. Να υποβοηθηθεί, δηλαδή, η αύξηση της παραγωγικότητας, με την επένδυση στην κοινωνία της γνώσης, τις νέες τεχνολογίες και την καινοτομία. Ασφαλώς, σε ότι αφορά την έρευνα και την καινοτομία, σημαντικά θετικό ρόλο διαδραματίζουν ήδη τα πανεπιστημιακά μας ιδρύματα όπως το ΤΕΠΑΚ. Το οποίο αποτελεί ένα σύγχρονο πρωτοποριακό Πανεπιστήμιο ικανό να προσφέρει εκπαίδευση και έρευνα υψηλού επιπέδου σε κλάδους με μεγάλη οικονομική, 19
τεχνική και επιστημονική απόδοση. Με την προσήλωσή του στην εφαρμοσμένη έρευνα, το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου φιλοδοξεί να καταστεί σημαντικός αρωγός της πολιτείας και της κοινωνίας μας στην αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων σε όλους τους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και της γνώσης που υπηρετούνται σε αυτό. Είμαι σίγουρος οτι το ΤΕΠΑΚ μπορεί να διαδραματίσει ακόμη μεγαλύτερο θετικό ρόλο στην ενίσχυση της πραγωγικότητας της χώρας μας και της ανάπτυξης, μέσω εξασφάλισης πόρων απο ευρωπαικά προγράμματα που στηρίζουν την ακαδημαϊκή έρευνα και τις νέες τεχνολογίες. Επίσης, είμαι σίγουρος, ότι το ΤΕΠΑΚ μπορεί να διαδραματίσει πολύ θετικό ρόλο στην ενίσχυση της παραγωγικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, διά μέσου των σχέσεων που μπορεί και πρέπει να αναπτύσσει με τον εμπορικό και βιομηχανικό κόσμο όχι μόνον της Λεμεσού αλλά και ολόκληρης της Κύπρου. Πέραν από τις προαναφερθείσες διαθρωτικές αλλαγές, οι αναπτυξιακές προοπτικές της Κύπρου μπορούν να επωφεληθούν επίσης και από οικονομική βοήθεια για επενδύσεις μέσω του 20
πακέτου 130 δις στο οποίο συμφώνησαν οι ηγέτες της Γερμανίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Ισπανίας σε μια προσπάθεια να αναζωογονήσουν την οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη. Τα σχετικά μέτρα, που ήδη τυγχάνουν επεξεργασίας στις Βρυξέλλες, περιλαμβάνουν την αύξηση των κεφαλαίων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, τον αναπροσανατολισμό των μη δαπανηθέντων πόρων από τα περιφερειακά ταμεία βοήθειας της ΕΕ και την εγκαθίδρυση ομολόγων αναπτύξεως για τη συγχρηματοδότηση μεγάλων δημόσιων επενδυτικών προγραμμάτων. Προτού όμως κλείσω την ομιλία μου, θα ήθελα να επισημάνω ότι η ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη αποτελεί μια νέα σημαντική ελπιδοφόρα εξέλιξη, η οποία με σωστούς χειρισμούς από την πολιτεία θα ενισχύσει ουσιαστικά την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της χώρας, αυξάνοντας σημαντικά το βιοτικό επίπεδο του κυπριακού λαού. Συγκεκριμένα, η εκμετάλλευση του φυσικού αερίου προϋποθέτει την κατασκευή αγωγών από το κοίτασμα στη χώρα, εγκαταστάσεις υγροποίησης, επεκτάσεις λιμένων, εσωτερικού δικτύου και υποδομές για μεταφορά κλπ. 21
Τα έργα αυτά αποτελούν επενδύσεις πολλών δισεκατομμυρίων στους τομείς των κατασκευών, της ενέργειας, των υποδομών και της τεχνολογίας. Οι επενδύσεις αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε ανοδικό οικονομικό κύκλο με πολλαπλασιαστικά οφέλη στο ΑΕΠ της χώρας. Σημαντικότατο ρόλο θα διαδραματίσει ασφαλώς ο τραπεζικός τομέας της Κύπρου, ο οποίος θα κληθεί να χρηματοδοτήσει πολλές από τις επενδύσεις αυτές, γεγονός που θα βοηθήσει στην πίο σύντομη ανάκαμψη των χρηματοπιστωτικών μας ιδρυμάτων. Επίλογος Η κυπριακή οικονομία εξακολουθεί, παρά τις σημερινές δυσκολίες, να αποτελεί μια κατά βάση εύρωστη οικονομία. Αν και η διεθνής οικονομική κρίση και η κρίση χρέους στη ζώνη του ευρώ έφερε στην επιφάνεια διάφορα διαρθρωτικά προβλήματα και προκάλεσε ταυτόχρονα τεράστιες ζημιές στις κυπριακές τράπεζες, εντούτοις, λόγω της υγιούς βάσης των οικονομικών δεδομένων της χώρας μας, τα προβλήματα αυτά είναι διαχειρήσιμα. Για το λόγο αυτό δεν πρέπει να προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία η ένταξη της χώρας μας στο μηχανισμό στήριξης της ΕΕ. Ο μηχανισμός, όπως έχω ήδη πει, θα βοηθήσει 22
την Κύπρο με ουσιαστικό τρόπο να ξεπεράσει τα σημερινά προβλήματα και να επανέλθει το συντομότερο δυνατό σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης. Θέλω να διαβεβαιώσω, εκ μέρους της ΚΤΚ, ότι θα δώσουμε τη μάχη σε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών και την κυβέρνηση στα πλαίσια του ρόλου που μας αναλογεί έτσι ώστε οι όποιοι όροι τεθούν ενώπιων μας να μην υποσκάπτουν τις προοπτικές ανάπτυξης της οικονομίας μας ούτε και τη θέση της Κύπρου ως χρηματοοικονομικό κέντρο. Η ευρύτερη συναίνεση που έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα στην αντιμετώπιση των δημοσιονομικών, τραπεζικών και άλλων προβλημάτων αποτελεί, πιστεύω, την καλύτερη εγγύηση για την επιτυχή αντιμετώπιση των όλων των σημερινών και μελλοντικών προκλήσεων και την εξασφάλιση μακροπρόθεσμων συνθηκών ευημερίας για ολόκληρο τον κυπριακό λαό. 23
Παράρτημα Διάγραμμα 1: Συνολικά στοιχεία ενεργητικού (ως % του ΑΕΠ) 180 160 140 120 100 80 60 40 20 Διάγραμμα 2 : Ακαθάριστο δημόσιο χρέος της γενικής κυβέρνησης για το 2011 ( ως % του ΑΕΠ ) 0 Ζώνη του ευρώ Πηγή : Eurostat. Ιρλανδία Ελλάδα Ισπανία Κύπρος Πορτογαλία 24
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Διάγραμμα 3: Προβλεπόμενη αύξηση ακαθάριστου δημοσίου χρέους της γενικής κυβέρνησης κατά την περίοδο 2011-2013 (ως % του ΑΕΠ) Ζώνη του ευρώ Ιρλανδία Ελλάδα Ισπανία Κύπρος Πορτογαλία Πηγή : Υπολογισμοί ΚΤΚ βάσει στοιχείων Eurostat και Commission European Economic Forecast. Spring 2012 European ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Krugman, Paul and Layard, Richard (2012) A manifesto for economic sense, Financial Times, 27 June. 25