ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ : «ΟΙ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ. ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ»

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ : «ΟΙ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ. ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ» Εισηγήτριες: Παπαρίδου Ζωή Τουλίκα Στυλιανή Επιβλέποντας καθηγητής: Β. Χουλιάρας ΣΕΡΡΕΣ 2013

Αφιερώνεται στις οικογένειές μας Copyright Παπαρίδου Τουλίκα 2013 Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Σελίδα 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΙΝΑΚΩΝ...................................... 5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ................................................ 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ................................................. 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ.............. 11 1.1 Εμπορικό Ισοζύγιο της Ελλάδας 1.2 Κλάδος των τροφίμων και εμπορικό ισοζύγιο 1.3 Πορεία των ελληνικών εξαγωγών 1.4 Εμπόδια στην ανάπτυξη εξαγωγών 1.5 Ασφάλεια και έλεγχος τροφίμων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΥΠΟΚΛΑΔΟΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ................. 31 2.1 Ζήτηση Προσφορά 2.2 Εξωτερικό εμπόριο 2.3 Ανάλυση S.W.O.T. 2.4 Βιβλιογραφική επισκόπηση Σελίδα 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΛΑΪΣ......................................... 45 3.1 Εταιρικό προφίλ 3.2 Χρηματοοικονομικές καταστάσεις 3.3 Εξαγωγική πολιτική ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΜΙΝΕΡΒΑ....................................... 49 4.1 Εταιρικό προφίλ 4.2 Χρηματοοικονομικές καταστάσεις 4.3 Εξαγωγική πολιτική ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: NUTRIA......................................... 54 5.1 Εταιρικό προφίλ 5.2 Χρηματοοικονομικές καταστάσεις 5.3 Εξαγωγική πολιτική ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6:ΓΑΙΑ............................................ 57 6.1 Εταιρικό προφίλ 6.2 Χρηματοοικονομικές καταστάσεις 6.3 Εξαγωγική πολιτική ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΞΥΛΟΥΡΗΣ......................................61 7.1 Εταιρικό προφίλ 7.2 Χρηματοοικονομικές καταστάσεις Σελίδα 3

7.3 Εξαγωγική πολιτική ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ................. 64 8.1 Εισαγωγή 8.2 Καταστάσεις κοινού μεγέθους 8.3 Αριθμοδείκτες ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ................................ 80 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ............................................... 82 Σελίδα 4

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1.1 Ετήσια Στοιχεία Εμπορικού Ισοζυγίου 2008 2012 1.2 Κωδικοί & Συνδυασμένη Ονοματολογία Τροφίμων & Ποτών 1.3 Ετήσια Στοιχεία Εμπορικού Ισοζυγίου Τροφίμων & Ποτών 2008 2012 1.4 Ετήσιες Συνολικές Εξαγωγές και Μεταβολές 2008 2012 1.5Πορεία Ελληνικών Εξαγωγών 2008 2011 1.6 Διάρθρωση Ελληνικών Εξαγωγών 2008 2011 1.7 Δημοφιλέστεροι Προορισμοί Ελληνικών Εξαγωγών 2008 2011 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΥΠΟΚΛΑΔΟΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ 2.1 Παγκόσμια Παραγωγή Ελαιολάδου 1961 2009 2.2 Παγκόσμια Παραγωγή Ελαιολάδου 2008 2011 2.3 Παραγωγή Κατανάλωση Ισπανίας, Ιταλίας, Ελλάδας 2.4 Μερίδια Αγοράς στην Ελλάδας 2.5 Ελληνικές Εισαγωγές Ελαιολάδου 2.6 Ελληνικές Εξαγωγές Ελαιολάδου 2.7 Προορισμός Ελληνικών Εξαγωγών Ελαιολάδου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΛΑΙΣ Σελίδα 5

3.1 Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις Ελαϊς ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΜΙΝΕΡΒΑ 4.1 Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις Μινέρβα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: NUTRIA 5.1 Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις Nutria ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΓΑΙΑ 5.1 Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις Γαία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΞΥΛΟΥΡΗΣ 7.1 Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις Ξυλούρης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 8.1 Καταστάσεις Κοινού Μεγέθους Ελαϊς 8.2 Καταστάσεις Κοινού Μεγέθους Μινέρβα 8.3 Καταστάσεις Κοινού Μεγέθους Nutria 8.4 Καταστάσεις Κοινού Μεγέθους Γαία 8.5 Καταστάσεις Κοινού Μεγέθους Ξυλούρη Σελίδα 6

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσης μελέτης είναι να σκιαγραφήσει το κλάδο τροφίμων και πιο συγκεκριμένα τον υπο κλάδο του ελαιολάδου στην Ελλάδα εστιάζοντας στην εξωστρεφή δραστηριότητα των εταιρειών. Έπειτα από μία σύντομη εισαγωγή, ακολουθεί η πρώτη ενότητα η οποία παρέχει το βασικό θεωρητικό υπόβαθρο στο πεδίο των εξαγωγικού εμπορίου δίνοντας έμφαση στο ελληνικό εμπορικό ισοζύγιο, στις εξαγωγές τροφίμων και στα προβλήματα που παρουσιάζονται καθώς και στην ασφάλεια και τον έλεγχο των τροφίμων. Ειδικά το τελευταίο αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία κατά τις εξαγωγικές προσπάθειες των ελληνικών εταιρειών καθώς χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Ρωσία έχουν εισάγει ιδιαίτερα αυστηρά συστήματα ελέγχου όσον αφορά τα εισαγόμενα τρόφιμα. Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο ελληνικός κλάδος του ελαιολάδου με αναφορές στην ζήτηση και την προσφορά, τις εξαγωγικές προσπάθειες ενώ κλείνει στην ανάλυση του κλάδου μέσω του διοικητικού εργαλείου της ανάλυσης S.W.O.T. Οι επόμενες πέντε ενότητες αφορούν το δείγμα τις έρευνας που αποτελείται από πέντε εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα του ελαιολάδου και καταγράφουν σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα. Πιο συγκεκριμένα πρόκειται για την Γαία, την Μινέρβα, την Ελαϊς, την Ξυλούρης και την Nutria. Στα πέντε κεφάλαια παρουσιάζεται το εταιρικό προφίλ της κάθε εταιρείας, τα βασικά χρηματοοικονομικά της μεγέθη και οι εξαγωγικές της δραστηριότητες. Στην συνέχεια έπεται η χρηματοοικονομική ανάλυση των παραπάνω εταιρειών η οποία επιτυγχάνεται με την χρήση των δύο πιο διαδεδομένων Σελίδα 7

εργαλείων θεμελιώδους ανάλυσης, των αριθμοδεικτών και των ποσοστών κοινού μεγέθους. Τέλος η μελέτη ολοκληρώνεται με την συνοπτική παρουσίαση τω συμπερασμάτων που προέκυψαν καθώς και των προτάσεων τόσο για τον ευρύτερο κλάδο όσο και για την εκάστοτε εταιρεία ξεχωριστά. Σελίδα 8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από ετυμολογικής πλευράς η λέξη «ελαιόλαδο» είναι σύνθετη και αποτελείται από τις λέξεις «ελιά» και «λάδι», είναι δηλαδή το λάδι του καρπού της ελιάς. Επιχειρώντας μια περισσότερο διατροφολογική προσέγγιση, το ελαιόλαδο είναι υγιεινό, πλούσιο σε μονοκόρεστα λιπαρά, απαραίτητο για τον ανθρώπινο οργανισμό και ιδιαιτέρως γνωστό για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Μάλιστα αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό της Μεσογειακής διατροφής. Το ελαιόλαδο ήταν γνωστό στον ελλαδικό χώρο από τα προϊστορικά χρόνια με το αρχαιότερο εύρημα, ένα πήλινο αγγείο με ίχνη ελαιολάδου, να εντοπίζεται στην Νάξο. 1 Αργότερα κατά την κλασσική εποχή υπάρχει πλήθος αναφορών για την χρήση ελαιολάδου από τον Όμηρο, τον Πλούταρχο και τον Ασκληπιό. Μάλιστα οι χρήσεις του ήταν ποικίλες καθώς πέραν της διατροφής έβρισκε εφαρμογή στον φωτισμό (μέσω λυχνιών), στον καλλωπισμό και τον καθαρισμό, στην ιατρική, στην αποθήκευση τροφών και τέλος στην βυρσοδεψία. Όπως γίνεται αντιληπτό το ελαιόλαδο αποτέλεσε ανά τους αιώνες ένα από τα βασικά ελληνικά προϊόντα. Σήμερα, η Ελλάδα διέρχεται μία παρατεταμένη ύφεση και ένας από τους σημαντικότερους ενδογενείς λόγους της παραπάνω εξέλιξης αποτελεί η μειωμένη εξωτερική ανταγωνιστικότητα. 2 Πιο συγκεκριμένα το 69% των επιχειρήσεων δηλώνει χαμηλότερες πωλήσεις από τα προ κρίσης επίπεδα, το 71% χαμηλότερη κερδοφορία και το 59% χαμηλότερες επενδύσεις. 3 1 Κλώνος, 1903 2 Kouretas &Vlamis, 2010 3 Σ.Ε.Σ.Μ.Α., 2010 Σελίδα 9

Γίνεται οπότε άμεσα αντιληπτό ότι το ελαιόλαδο ως μία παραδοσιακή ελληνική παραγωγή θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας. Άλλωστε, η χώρα μας κατέχει την τρίτη θέση ως παραγωγός παγκοσμίως για την περίοδο 2011 2012, πίσω από την Ισπανία και την Ιταλία. 4 4 International Olive Council, 2012 Σελίδα 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1.1 Εμπορικό Ισοζύγιο της Ελλάδος Το εμπορικό ισοζύγιο είναι ένα τμήμα του γενικότερου ισοζυγίου πληρωμών μίας χώρας, το οποίο απαρτίζεται επίσης από το ισοζύγιο άδηλων συναλλαγών και το ισοζύγιο κίνησης κεφαλαίων. Πιο συγκεκριμένα περιλαμβάνει τις συνολικές εισπράξεις από τις εξαγωγές των εγχώριων οικονομικών μονάδων και τις αντίστοιχες πληρωμές από τις εισαγωγές. Η αποτίμηση των εξαγωγών γίνεται σε τιμές F.O.B. (Free On Board), όπου ο πωλητής δεν αναλαμβάνει τα έξοδα και τον κίνδυνο μεταφοράς, ενώ οι εισαγωγές σε τιμές C.I.F. (Cost Insurance Freight) όπου ο πωλητής αναλαμβάνει τα έξοδα και τον κίνδυνο μεταφοράς. 5 Εάν οι εισπράξεις από τις εξαγωγές αγαθών είναι μεγαλύτερες από τις πληρωμές από τις εισαγωγές, τότε το ισοζύγιο θεωρείται πλεονασματικό και κατά συνέπεια έχουμε ενίσχυση του ισοζυγίου πληρωμών μέσω της εισροής συναλλάγματος. Στον αντίποδα, εάν οι εισπράξεις από τις εξαγωγές αγαθών είναι μικρότερες από τις πληρωμές από τις εισαγωγές, τότε το ισοζύγιο θεωρείται ελλειμματικό, το ισοζύγιο πληρωμών επιβαρύνεται αρνητικά και υπάρχει εκροή συναλλάγματος. Γίνεται πλήρως κατανοητό ότι ένα μακροχρόνια πλεονασματικό εμπορικό ισοζύγιο αποτελεί παράγοντα σταθερότητας στο ισοζύγιο πληρωμών και ανάπτυξης στην εθνική οικονομία. Το εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδος είναι μακροχρόνια ελλειμματικό δημιουργώντας προβλήματα τόσο δημοσιονομικά όσο και στο ευρύτερο οικονομικό περιβάλλον. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται το εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδος. 5 Παπαδιοδώρου, 2002 Σελίδα 11

2003 2004 2005 2006 2007 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ -22.643,5-25.435,8-27.558,9-35.286,3-41.499,2 ΙΣΟΖΥΓΙΟ καυσίμων -4.035,8-4.511,1-6.629,2-8.761,3-9.219,6 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ χωρίς καύσιμα -18.607,7-20.924,7-20.929,7-26.525,0-32.279,6 ΙΣΟΖΥΓΙΟ πλοίων 136,3 135,6-723,0-3.390,5-5.520,3 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ χωρίς καύσιμα και πλοία -18.744,0-21.060,3-20.206,7-23.134,5-26.759,3 Εξαγωγές αγαθών 11.113,6 12.653,3 14.200,9 16.154,3 17.445,5 εκ των οποίων: Καύσιμα 1.280,7 1.544,7 2.257,7 2.939,8 3.037,3 Πλοία (πωλήσεις) 260,5 1.291,4 1.602,2 1.631,8 2.275,4 Λοιπά αγαθά 9.572,4 9.817,2 10.341,0 11.582,7 12.132,8 Εμπορεύματα 10.352,6 11.677,8 12.941,6 14.822,6 16.143,5 Τριγωνικές συναλλαγές 201,8 301,2 505,1 465,8 442,4 Επεξεργασία αγαθών 25,5 18,2 34,4 35,0 40,5 Επισκευές αγαθών 62,6 73,4 85,1 81,1 124,0 Προμήθειες εφοδίων 471,1 582,7 634,7 749,9 695,1 Εισαγωγές αγαθών 33.757,1 38.089,0 41.759,8 51.440,6 58.944,8 εκ των οποίων: Καύσιμα 5.316,5 6.055,8 8.886,9 11.701,1 12.256,9 Πλοία (αγορές) 124,2 1.155,8 2.325,2 5.022,3 7.795,7 Λοιπά αγαθά 28.316,4 30.877,4 30.547,7 34.717,2 38.892,2 Εμπορεύματα 33.286,0 37.434,1 40.738,7 49.921,0 57.602,7 2008 2009 2010 2011 2012 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ -44.048,8-30.767,3-28.279,6-27.229,1-19.619,0 ΙΣΟΖΥΓΙΟ καυσίμων -12.154,6-7.596,5-8.627,2-11.126,9-10.220,0 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ χωρίς καύσιμα -31.894,3-23.170,8-19.652,4-16.102,1-9.399,1 ΙΣΟΖΥΓΙΟ πλοίων -4.705,0-3.356,9-3.621,3-3.261,2-1.042,6 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ χωρίς καύσιμα & πλοία -27.189,3-19.813,9-16.031,1-12.840,9-8.356,4 Εξαγωγές αγαθών 19.812,9 15.318,0 17.081,5 20.230,6 22.020,6 εκ των οποίων: Καύσιμα 4.254,5 3.063,2 4.950,0 6.187,7 7.426,4 Πλοία (πωλήσεις) 1.582,0 771,7 798,6 754,7 737,8 Λοιπά αγαθά 13.976,5 11.483,1 11.332,9 13.288,2 13.856,5 Εμπορεύματα 16.936,1 13.304,7 15.352,6 18.674,6 20.133,9 Τριγωνικές συναλλαγές 313,7 117,7 119,6 55,3 37,4 Επεξεργασία αγαθών 23,3 16,5 9,5 9,6 10,2 Επισκευές αγαθών 159,1 182,4 153,7 128,0 126,9 Προμήθειες εφοδίων 2.380,8 1.696,7 1.446,1 1.363,1 1.712,2 Εισαγωγές αγαθών 63.861,7 46.085,3 45.361,0 47.459,6 41.639,7 εκ των οποίων: Καύσιμα 16.409,0 10.659,8 13.577,1 17.314,6 17.646,3 Πλοία (αγορές) 6.286,9 4.128,6 4.419,9 4.015,9 1.780,4 Λοιπά αγαθά 41.165,8 31.296,9 27.364,0 26.129,2 22.213,0 Εμπορεύματα 62.130,2 44.934,4 43.930,7 45.197,1 39.354,4 Τριγωνικές συναλλαγές 193,6 61,9 123,0 357,8 149,8 Επεξεργασία αγαθών 39,9 33,8 28,4 35,2 15,0 Επισκευές αγαθών 265,5 165,6 125,0 110,7 106,8 Προμήθειες εφοδίων 1.232,6 889,5 1.154,0 1.758,8 2.013,7 Σελίδα 12

Πίνακας 1.1 6 Ετήσια Στοιχεία Εμπορικού Ισοζυγίου 2008 2012(Τράπεζα της Ελλάδος) Από τον παραπάνω πίνακα είναι εμφανής η αρνητική σχέση μεταξύ εισαγωγών και εξαγωγών. Παρόλα αυτά παρατηρείται μία συνεχής βελτίωση της κατάστασης με την ψαλίδα μεταξύ εισαγωγών και εξαγωγών να κλείνει. Έτσι, ενώ το εμπορικό έλλειμμα το 2008 ανήρχετο σε περίπου 44 δις, το 2012 περιορίστηκε σε 19,7 δις. Η μείωση αυτή οφείλεται αφενός στην αύξηση των εξαγωγών από το 2009 και έπειτα καθώς και από την μείωση των εισαγωγών (με εξαίρεση το 2011). Πιο συγκεκριμένα κύριο στοιχείο των ελληνικών εξαγωγών αποτελούν τα εμπορεύματα και τα λοιπά αγαθά ενώ στις εισαγωγές επικρατούν τα εμπορεύματα, τα λοιπά αγαθά και τα καύσιμα. Η αύξηση των ελληνικών εξαγωγών βασίζεται κυρίως στην αύξηση των εξαγωγών σε εμπορεύματα και καύσιμα, ενώ η μείωση των εισαγωγών στην μεγάλη μείωση των εισαγωγών σε εμπορεύματα και λοιπά αγαθά. 6 Τράπεζα της Ελλάδος, 2013 Σελίδα 13

1.2Κλάδος των τροφίμων & εμπορικό ισοζύγιο Ο κλάδος τροφίμων και ποτών αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι τόσο του διεθνούς εμπορίου όσο και των διεθνών συναλλαγών της Ελλάδος. Στον παρακάτω πίνακα παραθέτονται οι κωδικοί και η Συνδυασμένη Ονοματολογία των κατηγοριών των αγαθών που απαρτίζουν τα αγαθά της βιομηχανίας. Πίνακας 1.2 7 Κωδικοί και Συνδυασμένη Ονοματολογία Τροφίμων & Ποτών Πηγή:(Ι.Ο.Β.Ε.) Στον πίνακα που ακολουθεί παραθέτονται συγκεντρωτικά οι εισαγωγές και οι εξαγωγές του κλάδου ανά έτος για την τελευταία πενταετία. 2008 2009 2010 2011 2012 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ -2.706-2.541-2.280-912 - 280 Εξαγωγές τροφίμων & ποτών 2.260 2.080 2.292 3.743 4.100 Εισαγωγές τροφίμων & ποτών 4.966 4.621 4.572 4.655 4.380 Πίνακας 1.3 8 7 Ι.Ο.Β.Ε., 2011: 117 8 Eurostat, 2013 Σελίδα 14

Ετήσια Στοιχεία Εμπορικού Ισοζυγίου Τροφίμων & Ποτών 2008 2012 Πηγή:(Eurostat) Ακολουθώντας την ευρύτερη πορεία του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου, το ισοζύγιο του κλάδου τροφίμων και ποτών παρουσιάζεται ελλειμματικό έχοντας όμως από το 2008 μία σταθερή βελτιωτική τάση που οφείλεται κυρίως στην αύξηση των εξαγωγών και δευτερευόντως στην μείωση των εισαγωγών. Κατά συνέπεια η ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών δεν φαίνεται να βρίσκεται σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα διεθνούς ανταγωνιστικότητας καθώς το κλαδικό εμπορικό ισοζύγιο είναι αρνητικό λόγω της υψηλής εξάρτησης της εγχώριας αγοράς από τις εισαγωγές. Βέβαια η κατάσταση στο κλαδικό ισοζύγιο είναι πολύ καλύτερη από την γενικότερη θέση του συνολικού εμπορικού ισοζυγίου. Παράλληλα πρέπει να σημειωθεί ότι η εξαγωγική δραστηριότητα του κλάδου είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την ελληνική οικονομία στηρίζοντας την εξαγωγική δραστηριότητα με ολοένα και αυξανόμενη δυναμική. Πιο συγκεκριμένα, από το 2008 έως το 2010 η συμμετοχή του κλάδου στις εξαγωγές κυμαινόταν γύρω από το αξιόλογο 14% ενώ αυξήθηκε σε 18,5% για τα έτη 2011 και 2012. Μελετώντας λεπτομερώς την κάθε κατηγορία ξεχωριστά προκύπτουν αρκετά ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Αρχικά με εξαίρεση τις κατηγορίες «Λίπη και λάδια ζωικά ή φυτικά. Προϊόντα της διάσπασης αυγών» (κωδικός 15)και «Παρασκευάσματα λαχανικών, καρπών και φρούτων ή άλλων μερών αυτών» (κωδικός 20), όλες οι υπόλοιπες κατηγορίες εμφανίζονται σταθερά ελλειμματικές. Βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι σε όλες τις κατηγορίες παρατηρείται μία βελτίωση της κατάστασης του ισοζυγίου με τα ελλείμματα να μικραίνουν και τα πλεονάσματα να έχουν αυξητική τάση. 9 Μάλιστα, την μερίδα του λέοντος στις ελληνικές εισαγωγές έχει η κατηγορία «Κρέατα και παραπροϊόντα σφαγίων» (κωδικός 02) και «Γάλα και προϊόντα γαλακτοκομίας» καθώς η εγχώρια κατανάλωση είναι υψηλή και κατά 9 Ι.Ο.Β.Ε., 2011 Σελίδα 15

συνέπεια η εισαγωγική διείσδυση υψηλή κυρίως στο βόειο και χοιρινό κρέας και στα τυριά. 10 Από την άλλη πλευρά, πυλώνες των εξαγωγών είναι τα «Λίπη και λάδια ζωικά ή φυτικά. Προϊόντα της διάσπασης αυγών» (κωδικός 15) και «Παρασκευάσματα λαχανικών, καρπών και φρούτων ή άλλων μερών αυτών» (κωδικός 20) στα οποία άλλωστε όπως ήδη αναφέρθηκε παρατηρείται πλεονασματικό ισοζύγιο. Οι σημαντικότερες χώρες προέλευσης των εισαγωγών είναι από την Ευρωπαϊκή Ένωση προφανώς λόγω της εξάλειψης των εμπορικών περιορισμών και είναι η Γερμανία, η Ολλανδία, η Γαλλία και η Ιταλία. Στον αντίποδα οι σημαντικότεροι προορισμοί των ελληνικών εξαγωγών είναι η Γερμανία, η Ιταλία, η Βουλγαρία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι εμφανές ότι ο βασικότερος εμπορικός εταίρος της χώρας είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση με ορισμένα κράτη όπως η Γερμανία και η Ιταλία να κατέχουν εξέχουσα θέση τόσο στις εισαγωγές όσο και στις εξαγωγές. 10 Χρήμα, 2011 Σελίδα 16

1.3Πορεία των ελληνικών εξαγωγών Η διενέργεια εξαγωγών είναι ιδιαίτερα σημαντική για μια οικονομία. Αρχικά μέσω των εξαγωγών μία χώρα δημιουργεί εισόδημα ώστε να είναι σε θέση στην συνέχεια αν εισάγει αγαθά που αδυνατεί να παράγει. Δεύτερον μέσω των εξαγωγών ανατιμάται το εθνικό νόμισμα και κατά συνέπεια η διεθνής αγοραστική δύναμη της χώρας. Επίσης, οι εξαγωγές δημιουργούν πλεόνασμα στο εμπορικό ισοζύγιο μίας χώρας και κατά συνέπεια ενισχύουν το ισοζύγιο πληρωμών ώστε να αποφευχθούν περιπτώσεις υπερχρέωσης. Τέλος, μέσω των εξαγωγών χρηματοδοτούνται επιπρόσθετα οι οικονομικές μονάδες ενώ ταυτόχρονα δημιουργούνται οικονομίες κλίμακας. 11 Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι συνολικές εξαγωγές της Ελλάδος την τελευταία πενταετία σε εκατομμύρια ευρώ καθώς και η ποσοστιαία μεταβολή τους για την εν λόγω περίοδο. 2008 2009 2010 2011 2012 Εξαγωγές 19.812,90 15.318,00 17.081,50 20.230,60 22.020,60 Μεταβολή 22,69% 11,51% 18,44% 8,85% Πίνακας 1.4 12 Ετήσιες Συνολικές Εξαγωγές και Μεταβολές 2008 2012 Πηγή:(Τράπεζα της Ελλάδος) Όπως είναι εμφανές, έπειτα από μία σημαντική πτώση των εξαγωγών το έτος 2009, παρατηρείται μία σταθερή και σημαντική άνοδος που όχι μόνο καλύπτει άμεσα την πτώση του 2009 αλλά τις ανεβάζει σε επίπεδα ρεκόρ. Αυτό γίνεται ευκολότερα αντιληπτό με την βοήθεια του παρακάτω γραφήματος. 11 Baker, 2003: 9 12 Τράπεζα της Ελλάδος, 2013 Σελίδα 17

Πίνακας 1.5 13 Πορεία Ελληνικών Εξαγωγών 2008 2011 υπολογισμοί συγγραφέα Πέραν όμως των γενικότερων ποσοτικών στοιχείων, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν πληροφορίες όσον αφορά την διάρθρωση και τον προορισμό των ελληνικών εξαγωγών. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η ποσοστιαία συμμετοχή της κάθε κατηγορίας αγαθών στις συνολικές ελληνικές εξαγωγές. 13 Παπαρίδου Τουλίκα, 2013 Σελίδα 18

2008 2009 2010 2011 01 Ζώα ζωντανά 0,03% 0,06% 0,06% 0,12% 02 Κρέατα και παραπροϊόντα σφαγίων, βρώσιμα 0,27% 0,26% 0,25% 0,19% 03 Ψάρια & μαλακόστρακα & άλλα ασπόνδυλα υδρόβια 2,38% 3,10% 3,13% 2,55% 04 Γάλα και προϊόντα γαλακτοκομίας. Αυγά, μέλι. 1,53% 1,86% 1,77% 1,37% 05 Άλλα προϊόντα ζωικής προέλευσης. 0,02% 0,01% 0,02% 0,02% 06 Φυτά ζωντανά και προϊόντα ανθοκομίας. 0,03% 0,03% 0,04% 0,03% 07 Λαχανικά, φυτά, ρίζες και κόνδυλοι 0,72% 0,81% 0,82% 0,49% 08 Καρποί και φρούτα βρώσιμα, φλούδες εσπεριδοειδών 3,16% 3,77% 4,13% 2,87% 09 Καφές, τσάι, ματέ και μπαχαρικά 0,06% 0,06% 0,05% 0,06% 10 Δημητριακά 0,91% 1,35% 0,94% 0,73% 11 Προϊόντα αλευροποιίας. Βύνη. Άμυλα. Ινσουλίνη. Γλουτένη. 0,09% 0,12% 0,08% 0,07% 12 Σπέρματα, σπόροι και καρποί ελαιώδεις. Άχυρα. 0,46% 0,44% 0,42% 0,31% 13 Γόμες, ρητίνες & άλλοι χυμοί & εκχυλίσματα. 0,04% 0,06% 0,05% 0,03% 14 Πλεκτικές ύλες και άλλα φυτικά προϊόντα. 0,01% 0,00% 0,00% 0,00% 15 Λίπη και λάδια ζωικά ή φυτικά. 1,95% 2,04% 1,84% 1,44% 16 Παρασκευάσματα κρεάτων, ψαριών ή μαλακοστράκων. 0,33% 0,38% 0,30% 0,17% 17 Ζάχαρα και ζαχαρώδη παρασκευάσματα. 0,25% 0,54% 0,74% 0,47% 18 Κακάο και παρασκευάσματα αυτού. 0,07% 0,09% 0,09% 0,08% 19 Παρασκευάσματα με βάση τα δημητριακά, τα αλεύρια κτλ 0,88% 0,97% 0,85% 0,64% 20 Παρασκευάσματα λαχανικών, καρπών και φρούτων. 3,92% 4,30% 4,44% 3,36% 21 Διάφορα παρασκευάσματα διατροφής. 0,65% 0,83% 0,89% 0,64% 22 Ποτά, αλκοολούχα υγρά και ξίδι. 1,00% 1,23% 1,07% 0,91% Σελίδα 19

23 Υπολείμματα και απορρίμματα ειδών διατροφής. 0,29% 0,30% 0,25% 0,18% 24 Καπνά και βιομηχανοποιημένα υποκατάστατα καπνού. 2,40% 2,92% 2,28% 1,63% 25 Αλάτι. Θείο. Γαίες και πέτρες. Γύψος, ασβέστης & τσιμέντα. 1,85% 1,97% 1,78% 1,16% 26 Μεταλλεύματα, σκουριές & τέφρες. 0,30% 0,19% 0,22% 0,22% 27 Ορυκτά καύσιμα, ορυκτά λάδια & προϊόντα απόσταξης. 0,01% 0,01% 0,01% 0,03% 28 Ανόργανα χημικά προϊόντα. Ενώσεις ανόργανες ή οργανικές. 0,67% 0,65% 0,51% 0,40% 29 Οργανικά χημικά προϊόντα. 0,23% 0,24% 0,19% 0,18% 30 Φαρμακευτικά προϊόντα. 4,96% 6,42% 0,01% 3,83% 31 Λιπάσματα. 0,52% 0,25% 0,34% 0,53% 32 Δεψικά και βαφικά εκχυλίσματα. Ταννίνες & παράγωγα. 0,64% 0,71% 0,73% 0,62% 33 Αιθέρια έλαια και ρητινοειδή. Αρώματα κτλ 1,38% 1,41% 1,12% 0,66% 34 Σαπούνια, παρασκευάσματα, κεριά, πάστες προπλάσματος. 0,76% 0,86% 0,78% 0,60% 35 Λευκωματώδεις ύλες. Κόλλες. Ένζυμα. 0,09% 0,10% 0,07% 0,06% 36 Πυρίτιδες και εκρηκτικές ύλες. Είδη πυροτεχνίας. 0,01% 0,01% 0,02% 0,02% 37 Φωτογραφικά ή κινηματογραφικά προϊόντα. 0,05% 0,04% 0,04% 0,03% 38 Διάφορα προϊόντα χημικών βιομηχανιών. 0,90% 0,76% 0,82% 0,64% 39 Πλαστικές ύλες και τεχνουργήματα. 4,92% 4,85% 5,11% 3,90% 40 Καουτσούκ και τεχνουργήματα. 0,51% 0,40% 0,50% 0,40% 41 Δέρματα εκτός γουνοδέρματα. 0,19% 0,14% 0,23% 0,21% 42 Τεχνουργήματα από δέρμα. Σέλες. Είδη ταξιδιού. 0,12% 0,17% 0,16% 0,12% 43 Γουνοδέρματα και γουναρικά. 1,60% 1,14% 1,46% 1,20% 44 Ξυλεία, ξυλοκάρβουνα και τεχνουργήματα. 0,39% 0,38% 0,38% 0,33% 45 Φελλός και τεχνουργήματα. 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 46 Τεχνουργήματα σπαρτοπλεκτικής & καλαθοποιίας. 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 47 Πολτοί από ξύλο ή άλλες κυτταρινικές ύλες. Χαρτί ανακυκλ. 0,13% 0,16% 0,21% 0,14% 48 Χαρτί & χαρτόνια. Τεχνουργήματα. 0,73% 0,84% 0,87% 0,65% Σελίδα 20

49 Προϊόντα εκδοτικών οίκων. 0,55% 0,69% 0,53% 0,32% 50 Μετάξι 0,01% 0,01% 0,01% 0,00% 51 Μαλλί, τρίχες εκλεκτής ποιότητας. Νήματα. 0,08% 0,05% 0,03% 0,02% 52 Βαμβάκι. 2,17% 2,85% 3,06% 1,52% 53 Άλλες φυτικές ίνες. 0,02% 0,01% 0,01% 0,00% 54 Συνθετικές ή τεχνητές ίνες, συνεχείς. 0,30% 0,24% 0,25% 0,18% 55 Συνθετικές ή τεχνητές ίνες, μη συνεχείς. 0,08% 0,08% 0,10% 0,07% 56 Βάτες, πιλήματα και υφάσματα μη υφασμένα. Σπάγκοι. 0,54% 0,61% 0,52% 0,41% 57 Τάπητες και άλλες επενδύσεις δαπέδου. 0,16% 0,18% 0,15% 0,09% 58 Υφάσματα ειδικά. Είδη επίστρωσης. Είδη ταινιοπλεκτικής. 0,11% 0,11% 0,10% 0,07% 59 Υφάσματα με στρώσεις. Είδη για τεχνικές χρήσεις. 0,03% 0,02% 0,02% 0,01% 60 Υφάσματα πλεκτά. 0,58% 0,68% 0,59% 0,42% 61 Ενδύματα & συμπληρώματα πλεκτά. 3,39% 3,27% 2,69% 1,73% 62 Ενδύματα & συμπληρώματα εκτός πλεκτών. 1,14% 1,17% 0,99% 0,69% 63 Άλλα έτοιμα υφαντουργικά είδη. Συνδυασμοί. 0,32% 0,35% 0,22% 0,11% 64 Υποδήματα, γκέτες και ανάλογα είδη. Μέρη ειδών. 0,37% 0,47% 0,41% 0,29% 65 Καλύμματα κεφαλής και μέρη αυτών. 0,02% 0,01% 0,01% 0,01% 66 Ομπρέλες, ράβδοι, μαστίγια και τα μέρη τους. 0,01% 0,01% 0,01% 0,00% 67 Φτερά και πούπουλα κατεργασμένα. Τεχνητά άνθη. 0,01% 0,00% 0,00% 0,00% 68 Τεχνουργήματα από πέτρες, γύψο, τσιμέντο κτλ. 0,79% 1,07% 0,89% 0,68% 69 Προϊόντα κεραμικής. 0,33% 0,28% 0,20% 0,11% 70 Γυαλί και τεχνουργήματα. 0,14% 0,14% 0,13% 0,09% 71 Μαργαριτάρια, πολύτιμες &ημιπολύτιμες πέτρες. Νομίσματα. 0,30% 0,34% 0,33% 0,30% 72 Χυτοσίδηρος, σίδηρος & χάλυβας. 3,58% 2,37% 3,00% 3,72% 73 Τεχνουργήματα από χυτοσίδηρο, σίδηρο & χάλυβα. 3,35% 3,11% 1,99% 2,15% 74 Χαλκός και τεχνουργήματα. 3,14% 1,76% 2,78% 2,51% Σελίδα 21

75 Νικέλιο και τεχνουργήματα. 0,01% 0,00% 0,00% 0,00% 76 Αλουμίνιο και τεχνουργήματα. 5,16% 4,62% 5,55% 0,01% 78 Μόλυβδος και τεχνουργήματα. 0,08% 0,04% 0,09% 0,06% 79 Ψευδάργυρος και τεχνουργήματα. 0,14% 0,16% 0,16% 0,03% 80 Κασσίτερος και τεχνουργήματα. 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 81 Άλλα κοινά μέταλλα. Συνθέσεις. Τεχνουργήματα. 0,00% 0,00% 0,01% 0,00% 82 Εργαλεία και συλλογές. Μέρη από κοινά μέταλλα. 0,14% 0,13% 0,11% 0,07% 83 Διάφορα τεχνουργήματα από κοινά μέταλλα. 0,43% 0,40% 0,38% 0,30% 84 Πυρηνικοί αντιδραστήρες, λέβητες, μηχανές. Μέρη τους. 5,40% 4,94% 4,46% 3,34% 85 Μηχανές, συσκευές & ηλεκτρικά. Μέρη τους. 5,41% 5,00% 5,05% 4,26% 86 Οχήματα & υλικό για σιδηροδρομικές γραμμές. 0,01% 0,08% 0,01% 0,00% 87 Αυτοκίνητα, ελκυστήρες, ποδήλατα & μέρη τους. 0,95% 0,90% 0,85% 0,75% 88 Αερόπλοια ή διαστημόπλοια. 1,45% 2,49% 1,30% 0,88% 89 Θαλάσσια & ποτάμια ναυσιπλοΐα. 1,15% 0,51% 0,67% 0,29% 90 όργανα και συσκευές οπτικής, φωτογραφίας, ακριβείας κτλ 0,87% 0,94% 0,79% 0,56% 91 Ωρολογοποιία. 0,09% 0,10% 0,13% 0,12% 92 Μουσικά όργανα. Μέρη & Εξαρτήματα. 0,01% 0,01% 0,01% 0,00% 93 Όπλα, πυρομαχικά, μέρη και εξαρτήματα. 0,02% 0,04% 0,03% 0,06% 94 Έπιπλα. Είδη κλινοστρωμνής. Φωτιστικά. Λάμπες. Προκατ. 0,62% 0,56% 0,52% 0,38% 95 Παιχνίδια, είδη διασκέδασης και αθλητισμού. 0,39% 0,45% 0,57% 0,46% 96 Διάφορα τεχνουργήματα. 0,09% 0,11% 0,09% 0,06% 97 Αντικείμενα τέχνης, συλλογών ή αρχαιοτήτων. 0,08% 0,02% 0,02% 0,02% 99 Ειδικοί κωδικοί. 2,64% 1,89% 2,84% 2,88% Πίνακας 1.6 14 Διάρθρωση Ελληνικών Εξαγωγών 2008 2011 Πηγή: (Intracen) 14 Intracen, 2013 Σελίδα 22

Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτουν συμπεράσματα τόσο σχετικά με την δομική σύσταση των εξαγωγών όσο και με τις διαχρονικές τάσεις που δημιουργούνται. Αρχικά, περίπου το 1/3 των εξαγωγών αποτελείται από «Παρασκευάσματα λαχανικών, καρπών και φρούτων ή άλλων μερών αυτών» (κωδικός 20), «Φαρμακευτικά Προϊόντα» (κωδικός 30), «Πλαστικά και αντικείμενα επ αυτών» (κωδικός 39), «Αλουμίνιο και αντικείμενα επ αυτού» (κωδικός 76), «Αντιδραστήρες, λέβητες, μηχανές, συσκευές» (κωδικός 84) και «Ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός» (κωδικός 85). Αντιθέτως αμελητέα συνδρομή στις εξαγωγές έχουν «Φελλοί και αντικείμενα φελλού» (κωδικός 45), «Τεχνουργήματα σπαρτοπλεκτικής και καλαθοποιίας» (κωδικός 46), «Μετάξι» (κωδικός 50), «Αλουμίνιο και αντικείμενα επ αυτού» (κωδικός 75), «Κασσίτερος και αντικείμενα επ αυτού» (κωδικός 80), «Κοινά μέταλλα, κεραμομεταλλουργικές συνθέσεις» (κωδικός 81) και «Μουσικά όργανα, εξαρτήματα και αξεσουάρ» (κωδικός 92). Σημαντική αύξηση στην συμμετοχή τους στις εξαγωγές κατά την τετραετία 2008 2011 παρατηρείται στα «Εν ζωή ζώα» (κωδικός 01) και «Ζάχαρη και ζαχαρώδη γλυκίσματα» (κωδικός 17) τα οποία όμως συνεχίζουν να αποτελούν μικρό τμήμα των εξαγωγών. Η αύξηση των πρώτων συνδέεται με την αύξηση της εξωστρέφειας της ελληνικής κτηνοτροφίας. Στον αντίποδα, σημαντική μείωση ως ποσοστό των εξαγωγών κατέγραψαν «Αιθέρια έλαια, προϊόντα αρωματοποιίας καλλωπισμού και καλλυντικά» (κωδικός 33), «Διάφορα χημικά προϊόντα» (κωδικός 38), «Ενδύματα και συμπληρώματα ενδύματος πλεκτά» (κωδικός 61) και «Ενδύματα και συμπληρώματα ενδύματος μη πλεκτά» (κωδικός 62). Η μείωση των δύο τελευταίων κατηγοριών σχετίζεται με την γενικότερη συρρίκνωση της βιομηχανίας ένδυσης. Στον πίνακα που ακολουθεί παραθέτονται σε ποσοστιαία βάση οι πέντε πιο δημοφιλείς προορισμοί των ελληνικών εξαγωγών. Σελίδα 23

2008 2009 Ιταλία 11,55% Γερμανία 11,12% Γερμανία 10,51% Ιταλία 11,06% Βουλγαρία 7,14% Κύπρος 7,28% Κύπρος 6,37% Βουλγαρία 6,73% Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 5,11% Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 4,97% 2010 2011 Γερμανία 10,97% Ιταλία 9,32% Ιταλία 10,80% Τουρκία 7,84% Κύπρος 7,21% Γερμανία 7,74% Βουλγαρία 6,46% Κύπρος 6,00% Ηνωμένο Βασίλειο 5,26% Μη καθορισμένες περιοχές 5,99% Πίνακας 1.7 15 Δημοφιλέστεροι Προορισμοί Ελληνικών Εξαγωγών 2008 2011 Πηγή: (Intracen) Από τον ανωτέρω πίνακα επιβεβαιώνονται εν μέρει και τα συμπεράσματα που προέκυψαν κατά την μελέτη του εμπορικού ισοζυγίου του κλάδου τροφίμων και ποτών. Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης προφανώς λόγω της άρσης των εμπορικών περιορισμών αποτελούν τους δημοφιλέστερους προορισμούς των ελληνικών αγαθών με την Γερμανία και την Ιταλία να διατηρούν μία θέση στην πρώτη τριάδα καθ όλη την τετραετία. Σταθερή παρουσία έχει και η Κύπρος, ενώ εντύπωση προκαλεί η εμφάνιση σε περίοπτη θέση της Τουρκίας το 2011 αλλά και με καθορισμένων από τον Ο.Η.Ε. περιοχών. 15 Intracen, 2013 Σελίδα 24

1.4Εμπόδια στην ανάπτυξη εξαγωγών Η ύπαρξη ενός σταθερά ελλειμματικού εμπορικού ισοζυγίου έχει αποδεδειγμένα δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στην ελληνική οικονομία. Κατά συνέπεια η ύπαρξή του οφείλεται τόσο στις υψηλές εισαγωγές όσο και στις χαμηλές εξαγωγές. Μελετώντας την πορεία των ελληνικών εξαγωγών διαπιστώνεται ότι μετά το ξέσπασμα της κρίσης παρατηρείται μία σημαντική αυξητική τάση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι εξαγωγές αποτέλεσαν περισσότερο ανάγκη παρά επιλογή για την βιωσιμότητα των ελληνικών επιχειρήσεων. Μάλιστα προκύπτει το συμπέρασμα ότι έως την εμφάνιση της κρίσης στην Ελλάδα δεν υπήρχε ιδιαίτερο κίνητρο για εξαγωγές καθώς βάσει των στοιχείων του πίνακα 1.4, οι ελληνικές επιχειρήσεις εντός της τετραετίας 2009 2011 κατόρθωσαν να αυξήσουν κατά περίπου 50% τις εξαγωγές τους. Παρά την σημαντική αύξηση, συναντώνται σημαντικά προβλήματα που αφενός περιορίζουν τις μελλοντικές προοπτικές ενώ ταυτόχρονα επηρεάζουν της μέχρι σήμερα επιδόσεις. Αυτά τα προβλήματα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε προβλήματα του εσωτερικού και σε προβλήματα του εξωτερικού περιβάλλοντος. Τα δεύτερα μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: 16 Το κόστος κεφαλαίου των ελληνικών επιχειρήσεων. Η βαριά φορολογία. Η γραφειοκρατία. Οι υψηλές ασφαλιστικές εισφορές. Τα υψηλά ασφάλιστρα εξαγωγικών πιστώσεων. Το υψηλό κόστος μεταφοράς. Η ασυνέπεια των μεταφορέων. Τα προβλήματα σε σημεία ελέγχου τελωνεία. 16 Επιμελητήριο Ρεθύμνης, 2010 Σελίδα 25

Ο μικρός όγκος εξαγώγιμου προϊόντος που καθιστά την εξαγωγή του μη συμφέρουσα. Ο περιορισμένος αριθμός επιλογών θαλασσίων γραμμών. Η εποχικότητα των εξαγωγών. Η μη εξυπηρέτηση στους λιμένες. Η ανεπαρκής υποδομή των λιμένων. Η ανελαστικότητα των μεταφορέων. Η φθορά των αγαθών κατά την μεταφορά. Όσον αφορά το εσωτερικό περιβάλλον των ελληνικών επιχειρήσεων παρατηρούνται τα εξής προβλήματα: 17 Έλλειψη προσωπικού με τις κατάλληλες γνώσεις και δεξιότητες για την διεθνοποίηση. Ανεπάρκεια χρηματοοικονομικών πόρων. Μη ικανοποιητική πληροφόρηση όσον αφορά τις αγορές του εξωτερικού. Συνοψίζοντας, τα προβλήματα των ελληνικών εξαγωγών είναι πολυεπίπεδα. Πιο συγκεκριμένα οι μεταφορές αποτελούν σημαντικό εμπόδιο είτε γιατί είναι ακριβές ασύμφορες για μικρές ποσότητες, είτε γιατί δεν προσφέρουν ποιοτικές υπηρεσίες (ασυνέπεια, φθορά αγαθών) είτε τέλος γιατί είναι ανεπαρκείς. Παράλληλα σημαντικό είναι το πρόβλημα της χρηματοδότησης καθώς οι οικονομικές μονάδες αδυνατούν να χρηματοδοτηθούν με χαμηλό κόστος και κατά συνέπεια είναι δύσκολο να αναπτύξουν εξαγωγική δραστηριότητα. Τέλος, πέραν των χρηματικών πόρων 17 Σύνδεσμος Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος, 2011 Σελίδα 26

παρατηρείται έλλειψη και στους ανθρώπινους πόρους με την κατάλληλη γνώση και εξειδίκευση σε εξαγωγικές δραστηριότητες. Τέλος, το σημαντικότερο ενδεχομένως πρόβλημα όσον αφορά την ανάπτυξη της εξαγωγικής δραστηριότητας είναι η ευρύτερη μειωμένη ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Αυτό άλλωστε είναι εμφανές και από τους σχετικούς δείκτες. Πιο συγκεκριμένα, βάσει του δείκτη WEF Enabling Trade Index η Ελλάδα το 2012 βρίσκεται στην 67 η θέση, δώδεκα θέσεις χαμηλότερα από την επίδοση του 2010 (55 η ). Όσον αφορά τον WEF Global Competitiveness Index, η Ελλάδα το 2012 βρίσκεται στην 83 η θέση, επίσης δώδεκα θέσεις χαμηλότερα από το 2010. 18 Τα παραπάνω αποτελέσματα τοποθετούν την Ελλάδα χαμηλότερα από χώρες όπως τα Σκόπια, το Μαυροβούνιο, το Ομάν και ο Μαυρίκιος. Οι εν λόγω δείκτες υπολογίζονται σε τακτική βάση από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum) με βάση κριτήρια τα οποία διαχρονικά μεταβάλλονται. Ο μεν πρώτος, αξιολογεί την ανάπτυξη και την συμβολή μιας χώρας στο παγκόσμιο εμπόριο και κατά συνέπεια την εξωστρέφειά της. Όσον αφορά τον δεύτερο δείκτη, αυτόν της ανταγωνιστικότητας, αξιολογεί την ικανότητα μιας οικονομίας να επιτυγχάνει διατηρήσιμη ανάπτυξη βάσει τόσο μικροοικονομικών όσο και μακροοικονομικών κριτηρίων. 18 World Economic Forum, 2013 Σελίδα 27