ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 17 ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Αντικείμενο και πλαίσιο της εργασίας... 27 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΓΕΩΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ 2. Το προδικαιοδοσιακό έδαφος I. Το εδαφικό δικαιοδοσιακό δικαίωμα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως... 35 II. Το σχίσμα του 1054... 44 III. Το κριτήριο του εκκλησιαστικού φυλετισμού... 49 IV. Το έκκλητο και η λήψη του Αγίου Μύρου... 58 3. Η δικαιοδοσία επί της Διασποράς I. H ευρωπαϊκή διασπορά... 67 II. Η διασπορά του «Νέου Κόσμου»... 74 III. Η διασπορά της Αυστραλίας και της Άπω Ανατολής... 80 4. Το ζήτημα της ελληνόφωνης διασποράς της Αμερικής και της Ευρώπης Ι. Ο Πατριαρχικός και Συνοδικός Τόμος του 1908... 85 ΙΙ. Αδυναμία εφαρμογής του Τόμου από την Εκκλησία της Ελλάδος... 90 III. Η αρχιεπισκοπεία Μελετίου Μεταξάκη (1918-1920)... 93 ΙV. Η άρση του Πατριαρχικού Τόμου του 1908... 99
12 Περιεχόμενα ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΙΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 5. Ο υπερεθνικός ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου I. Ο κίνδυνος του εκκλησιαστικού κατακερματισμού... 107 II. Το πρόβλημα της δικαιοδοσιακής πολυαρχίας των Ορθόδοξων Εκκλησιών... 113 III. Η Θεωρία της «Τρίτης Ρώμης»... 120 6. Οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις σε τοπικές Εκκλησίες I. Πατριαρχείο Βουλγαρίας... 126 II. Πατριαρχείο Ιεροσολύμων... 132 III. Εκκλησία Κύπρου... 139 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ Η ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 7. Η Εκκλησία στην Ελλάδα κατά την Επανάσταση I. Ζητήματα εκκλησιαστικής διοίκησης... 149 II. Η Εκκλησία την εποχή του Ιωάννη Καποδίστρια... 157 8. Η «Ορθόδοξος Ανατολική Αποστολική Εκκλησία του Βασιλείου» I. Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Εκκλησίας του Βασιλείου της Ελλάδος... 166 II. Η αντίδραση του Πατριαρχείου και οι συνέπειες του Αυτοκεφάλου... 180 III. Το Σύνταγμα του 1844... 187 9. Η ανακήρυξη του Αυτοκεφάλου I. Ο Πατριαρχικός και Συνοδικός Τόμος του 1850... 194 II. Η υπαναχώρηση της Πολιτείας (1852)... 208 III. Η Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη του 1866... 218 IV. Η Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη του 1882... 235
Περιεχόμενα 13 ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ «ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ» 10. Η δημιουργία του ζητήματος I. Η περίοδος 1912-1916... 251 II. Η Εκκλησία του «Κράτους της Θεσσαλονίκης» (1917-1920)... 257 III. Τα χρόνια της αναμονής (1920-1927)... 266 IV. Το χρονικό των διαπραγματεύσεων... 272 V. Ο Νόμος 3615/1928... 280 11. Η Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη του 1928 Ι. Οι Όροι της Πράξεως... 284 ΙΙ. Ο Νόμος 3615/1928 σε σχέση με την Πράξη του 1928... 291 ΙΙΙ. Η Συνοδική Πράξη της Ιεράς Συνόδου των Αθηνών της 20ης Νοεμβρίου 1928... 297 ΙV. Η συναφής αλληλογραφία... 302 12. Ζητήματα ερμηνευτικής τριβής της Πράξεως του 1928 I. Το εύρος της συνταγματικής κατοχύρωσης του Τόμου και της Πράξεως... 316 ΙΙ. Ο κατάλογος των εκλογίμων προς πλήρωση χηρευουσών Μητροπόλεων των Νέων Χωρών... 328 ΙΙΙ. Το ανώτατο κανονικό δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου... 336 IV. Περί του τίτλου του Αρχιεπισκόπου Αθηνών ως «και πάσης Ελλάδος»... 340 V. Η συνταγματική κατοχύρωση των ιερών κανόνων... 342 VI. Το κανονικό μνημόσυνο του Οικουμενικού Πατριάρχη και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών... 346 VII. Πατριαρχικές και Σταυροπηγιακές Μονές... 354 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΟΙ ΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ ΑΘΗΝΩΝ 13. Η αρχιεπισκοπεία Χρυσοστόμου Α [Παπαδοπούλου] I. Το λυκαυγές των αντιθέσεων... 359 II. Οι Όροι της Πράξεως στην πράξη... 366 14. Η αρχιεπισκοπεία Ιερωνύμου Α [Κοτσώνη] I. Η ώρα της ρήξης... 371
14 Περιεχόμενα II. Τα έσχατα όρια αντοχής... 381 15. Οι σχέσεις επί αρχιεπισκοπείας Σεραφείμ [Τίκα] I. Η δυναμική της αρμονίας... 390 II. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος... 395 16. Η αρχιεπισκοπεία Χριστοδούλου [Παρασκευαϊδη] I. Η περίοδoς 1999-2002... 402 II. Η περίοδος 2003-2005... 428 (α). Το χρονικό της κρίσης... 428 (β). Οι διαμεσολαβητικές προσπάθειες... 470 17. Κριτική θεώρηση Ι. Τα «δίκαια» της Κωνσταντινουπόλεως... 491 ΙΙ. Τα «δίκαια» της Εκκλησίας της Ελλάδος... 504 ΙΙΙ. Στα ίχνη της καταλλαγής... 517 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ Η ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ 18. Η Συνθήκη της Λωζάννης (1923) I. Το κίνημα των Νεότουρκων και η Τουρκορθόδοξη Εκκλησία... 535 II. Η πρόταση της Τουρκίας για το Οικουμενικό Πατριαρχείο... 547 III. Οι ελληνικές θέσεις και το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων... 554 19. Η διάψευση των προσδοκιών του Οικουμενικού Θρόνου I. Το Κυπριακό Ζήτημα (1950-1955)... 563 II. Τα Σεπτεμβριανά του 1955... 571 Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ 20. Η νομική θέση του Πατριαρχείου εντός του τουρκικού κράτους
Περιεχόμενα 15 I. Η αμφισβήτηση του οικουμενικού χαρακτήρα του Πατριαρχείου... 581 II. Το πρόβλημα της στελέχωσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου... 590 III. Η προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση... 596 21. Το Πατριαρχείο ως υποκείμενο διεθνούς δικαίου I. Η στρατηγική «των επαρχιών στο εξωτερικό» και η προσέγγιση με την Δύση... 602 II. Η διαρρύθμιση των σχέσεων με Κράτη και οργανισμούς ανά την υφήλιο... 609 III. Οικουμενικό Πατριαρχείο και Ευρωπαϊκή Ένωση... 615 IV. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως εκπρόσωπος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη διεθνή κοινότητα... 620 V. Νομική προσωπικότητα και οικουμενικότητα του Πατριαρχείου... 626 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 633