ΗΛΙΟ ΔΕΡΜΑ - ΕΓΚΑΤΜΑ Οι διακοπές άρχισαν, τα μπάνια άρχισαν και όλοι θέλουμε να μαυρίσουμε, έτσι όπως το επιτάσσει η μόδα. Ο ήλιος όμως δεν αστειεύεται. Η ακτινοβολία του, τις περισσότερες φορές, μπορεί να προκαλέσει από μικρές ώς πολύ σοβαρές βλάβες, ενώ οι δερματοπάθειες που βελτιώνονται με τον ήλιο είναι λίγες. Ας δούμε, λοιπόν, πως μπορούμε να προστατευτούμε. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν οι προστατευτικοί μηχανισμοί άμυνας του δέρματος, τα δερματολογικά προβλήματα το καλοκαίρι είναι πολλά. Σην περίοδο αυτή είναι συχνότερες οι οξείες παθήσεις του δέρματος που προκαλούνται από την ηλιακή ακτινοβολία. τις παθήσεις αυτές ανήκουν κυρίως το ηλιακό έγκαυμα, που εμφανίζεται 6-12 ώρες μετά την έκθεση στον ήλιο, με αυξημένη ερυθρότητα του δέρματος, αυξημένη θερμότητα και κνησμό, οι φωτοδερματίτιδες από φάρμακα, χημικές ουσίες και αρώματα, οι φυτοφωτοδερματίτιδες, το πολύμορφο εξάνθημα από φως και η ευλογιοειδής ιδρώα (μικρές φυσαλίδες που μοιάζουν με τις φυσαλίδες της ευλογιάς στην παιδική ή εφηβική ηλικία). Τπάρχουν ορισμένα φάρμακα που όταν εφαρμοσθούν τοπικά στο δέρμα ή όταν λαμβάνονται από το στόμα, απορροφούν την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου προκαλώντας τελικά φωτοδερματίτιδα (ερύθημα, οίδημα και φυσαλίδες στα φωτοεκτεθειμένα σημεία του σώματος, πρόσωπο, ραχιαία επιφάνεια των χεριών και κνήμες). Θεραπευτικά, συνιστώνται η διακοπή του φαρμάκου (αν αυτό μπορεί να γίνει) ή η πολύ καλή φωτοπροστασία. * Από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται τοπικά, φωτοδερματίτιδα δημιουργείται συχνότερα από τα αντιακνεϊκά φάρμακα τρετινοΐνη, ισοτρετινοΐνη και υπεροξείδιο του βενζολίου, από τα αναισθητικά και από ορισμένα αντισηπτικά, όπως η εωσίνη και τα σουλφαμίδια. * Από τα φάρμακα που χορηγούνται από το στόμα, φωτοδερματίτιδα δημιουργείται συχνότερα από τις τετρακυκλίνες, τη μινοκυκλίνη, τις σουλφοναμίδες, την ισοτρετινοΐνη, ορισμένα ηρεμιστικά και ορισμένα αντιαρρυθμικά. 1
* ε ό,τι αφορά τις φωτοδερματίτιδες από αρώματα, στα σημεία όπου γίνεται η επάλειψη με την κολόνια ή με άλλα προϊόντα που έχουν προσμείξεις από αρώματα, εμφανίζονται 6-12 ώρες μετά την έκθεση στον ήλιο ελαφρά ή έντονα κοκκινίσματα. Οταν οι βλάβες αυτές υποχωρήσουν, παραμένουν για μεγάλο διάστημα μακρόστενες καστανές κηλίδες. Για τη θεραπεία αυτών των κηλίδων χρησιμοποιούνται λευκαντικές κρέμες. το γρασίδι και σε ορισμένα φυτά, όπως για παράδειγμα στα εσπεριδοειδή, υπάρχουν φωτοδυναμικές ουσίες που λέγονται φουροκουμαρίνες. Ετσι, αν ένα άτομο έρθει σε επαφή με το γρασίδι ή με αυτά τα φυτά, ξαπλώνοντας πάνω τους ή βαδίζοντας ανάμεσά τους και στη συνέχεια κάνει ηλιοθεραπεία, στα σημεία επαφής του δέρματος με αυτά τα φυτά θα εμφανισθούν βλάβες φυτοφωτοδερματίτιδας με ερύθημα, φυσαλίδες και πομφόλυγες, λόγω της έντονης αντίδρασης των ουσιών που περιέχονται στα φυτά με την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. Η θεραπεία της φυτοφωτοδερματίτιδας θα γίνει με κρέμες κορτιζόνης. Οταν το ερύθημα υποχωρήσει, μπορεί να παραμείνουν για μεγάλο διάστημα καστανές κηλίδες. Η θεραπεία των κηλίδων αυτών θα γίνει με λευκαντικές κρέμες. * Σο πολύμορφο εξάνθημα από φως είναι μια άλλη νόσος του δέρματος που δημιουργείται από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας. Η νόσος προσβάλλει το 10% του πληθυσμού, από το οποίο το 90% είναι γυναίκες και εμφανίζεται από την ηλικία των 15-20 ετών. Σο πολύμορφο εξάνθημα από φως εκδηλώνεται για πρώτη φορά το, ύστερα από παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο με ερυθρότητα, φυσαλίδες, πομφόλυγες και κνησμό στις περιοχές του ντεκολτέ, των χεριών και των ποδιών. Επειδή υπάρχει μεγάλη ευαισθησία στους ασθενείς που εμφανίζεται η νόσος, θα πρέπει να προστατεύονται από τον ήλιο χρησιμοποιώντας αντηλιακά με υψηλούς δείκτες προστασίας. ΠΟΙΕ ΕΠΙΔΕΙΝΩΝΟΝΣΑΙ Τπάρχουν ορισμένες δερματοπάθειες που επιδεινώνονται και άλλες που βελτιώνονται από την ηλιακή ακτινοβολία. τις δερματοπάθειες που 2
επιδεινώνονται θα πρέπει να αναφέρω τον απλό έρπητα (κυρίως τον επιχείλιο), το δερματικό δισκοειδή ερυθηματώδη λύκο και την κνίδωση από τον ήλιο. Ο απλός έρπης οφείλεται σε ιό (τον HSV) και εμφανίζεται τοπικά με τη μορφή φυσαλίδων που συρρέουν πάνω σε μία κόκκινη βάση. ε λίγες ημέρες οι φυσαλίδες σπάνε και αποξηραίνονται. Μετά την πρωτομόλυνση, ο ιός του απλού έρπητα παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση στο δέρμα, περιμένοντας τις κατάλληλες συνθήκες για να υποτροπιάσει. Σο καλοκαίρι οι υποτροπές του απλού έρπητα είναι πολύ συχνές. Η υπεριώδης ακτινοβολία του ήλιου είναι ο σημαντικότερος παράγοντας υποτροπών του επιχείλιου έρπητα και του έρπητα των άλλων περιοχών του προσώπου, λόγω μείωσης της άμυνας του οργανισμού. Για την αποφυγή συχνών υποτροπών του απλού έρπητα χρειάζονται αντηλιακά προσώπου με υψηλούς δείκτες προστασίας, καθώς επίσης και ειδικό αντηλιακό stick χειλιών με υψηλό δείκτη προστασίας. Ο δισκοειδής ερυθηματώδης λύκος είναι ένα χρόνιο αυτοάνοσο νόσημα που εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες, κυρίως στο πρόσωπο, στα χείλη, στο τριχωτό της κεφαλής και στα αυτιά. Η νόσος χαρακτηρίζεται από μία ή περισσότερες δισκοειδείς κόκκινες πλάκες σαφώς αφοριζόμενες από το γειτονικό υγιές δέρμα. Η υπεριώδης ακτινοβολία αποτελεί έναν σοβαρό επιβαρυντικό παράγοντα για τη νόσο, γι' αυτό και οι εξάρσεις της νόσου γίνονται συχνότερα τους καλοκαιρινούς μήνες. Για τη συγκεκριμένη νόσο απαιτείται πολύ μεγάλη φωτοπροστασία για την αποφυγή των εξάρσεων, ενώ χορηγούνται φάρμακα τοπικά και συστηματικά. Η ηλιακή κνίδωση είναι μία σπάνια νόσος, που χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση πομφών (μικρά επάρματα του δέρματος, λευκής ή ρόδινης χροιάς, στρογγυλού ή ωοειδούς σχήματος) στα φωτοεκτεθειμένα σημεία του δέρματος ύστερα από έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία. Θεραπευτικά χορηγούνται αντιισταμινικά από το στόμα, ενώ παράλληλα συνιστάται η φωτοπροστασία. 3
ΗΛΙΟ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙ Σο δέρμα των παιδιών είναι πιο ευάλωτο στην επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η ποσότητα της υπεριώδους ακτινοβολίας που απορροφάται από ένα παιδί κάτω των έξω ετών είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από την ποσότητα που απορροφάται από έναν ενήλικο. Επίσης πριν από τα 18 του χρόνια ένας έφηβος έχει ήδη απορροφήσει το 50% της ποσότητας της υπεριώδους ακτινοβολίας που θα πάρει σε ολόκληρη τη ζωή του. Αυτό συμβαίνει γιατί οι ακτίνες του ήλιου διαπερνούν πολύ πιο εύκολα το δέρμα των παιδιών, καθώς δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί το υδρολιπικό φιλμ. Μέχρι την αρχή της εφηβείας αυτό το προστατευτικό φιλμ δεν υπάρχει γιατί οι σμηγματογόνοι αδένες δεν έχουν ακόμα τεθεί σε πλήρη λειτουργία. Σο δέρμα μεταβάλλει την πορεία του ηλιακού φωτός με 4 ταυτόχρονες διαδικασίες: ανάκλαση, διάθλαση, μετάδοση και, κυρίως απορρόφηση. Η κεράτινη στιβάδα (ο φραγμός ανάμεσα στο σώμα μας και το περιβάλλον) γίνεται πιο παχιά μετά την έκθεση στον ήλιο και μας προστατεύει μέσω ανάκλασης, διάθλασης και απορρόφησης. τα παιδιά η κεράτινη στιβάδα της επιδερμίδας είναι πιο λεπτή και δεν γίνεται παχύτερη όταν ο ήλιος γίνεται εντονότερος. Επομένως, η προστασία που προσφέρει η κεράτινη στιβάδα στο δέρμα των παιδιών είναι ανεπαρκής. Σέλος, η χρωστική του δέρματος, η μελανίνη, δεν προστατεύει τα παιδιά, όπως προστατεύει τους ενήλικους. Η μελανίνη βρίσκεται σε μορφή μικρών κοκκίων (μελανοσώματα) που παράγονται από ειδικά κύτταρα, τα μελανοκύτταρα. Σα τελευταία βρίσκονται στην κατώτερη στιβάδα της επιδερμίδας και όταν διεγείρονται από το ηλιακό φως, παράγουν τη μελάγχρωση. Οσο πιο μικρό είναι ένα παιδί τόσο πιο δύσκολα ξεκινά η λειτουργία των κυττάρων του δέρματος μέσω της οποίας παράγεται η μελανίνη. Επομένως, η ποσότητα της μελανίνης είναι λιγότερη και η φωτοπροστασία μικρότερη. τη χώρα μας υπάρχει μεγάλη ηλιοφάνεια. Ενας κάτοικος μιας βόρειας ευρωπαϊκής χώρας που έρχεται για 15 ημέρες διακοπές στην Ελλάδα, δέχεται σε αυτό το διάστημα τόση ηλιακή ακτινοβολία όση θα δεχθεί για ένα ολόκληρο χρόνο στη χώρα του. Αυτός είναι ένας σοβαρός λόγος για τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των Ελλήνων στη φωτοπροστασία. 4
Σα παιδιά που έχουν υποστεί εγκαύματα σε φωτοεκτεθειμένα σημεία, θα πρέπει να προσέχουν ιδιαίτερα γιατί, σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, στις βλάβες αυτές μπορεί να εμφανισθεί αργότερα ευκολότερα ο καρκίνος του δέρματος. ε ό,τι αφορά την πρόληψη, τα παιδιά θα πρέπει να αποφεύγουν την παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο, κυρίως τις μεσημεριανές ώρες, και να χρησιμοποιούν καπέλο και αντηλιακό με υψηλό δείκτη προστασίας, πριν από κάθε έκθεση στον ήλιο. Να σημειωθεί εδώ ότι τα αντηλιακά είναι ουσίες που όταν τοποθετούνται στο δέρμα, τροποποιούν τη διείσδυση της υπεριώδους ακτινοβολίας. Χωρίζονται στα χημικά, που απορροφούν την υπεριώδη ακτινοβολία, και στα φυσικά (διοξείδιο του τιτανίου, οξείδια του ψευδαργύρου), που δρουν αντανακλώντας το 99% της ηλιακής ακτινοβολίας. Σα παιδιά θα πρέπει να χρησιμοποιούν αντηλιακά με φυσικά αντηλιακά φίλτρα. Ο δείκτης προστασίας είναι ένας αριθμός που δείχνει πόση περισσότερη ώρα μπορεί να εκτεθεί κάποιος στον ήλιο χρησιμοποιώντας το αντηλιακό που τον αναγράφει σε σχέση με το χρόνο που θα μπορούσε να εκτεθεί, χωρίς τη χρήση του αντιηλιακού. Αν π.χ. ένα αντηλιακό έχει δείκτη προστασίας 10, αυτό σημαίνει ότι ένα άτομο που θα μπροούσε να εκτεθεί στον ήλιο χωρίς αντηλιακό για 15 λεπτά, χωρίς να κοκκινίσει, με αυτό το αντηλιακό μπορεί να εκτεθεί για 10x15=150 λεπτά. Τστερα από αυτό το διάστημα το αντηλιακό δεν προστατεύει και πρέπει να ανανεώνεται. Τψηλότερους δείκτες προστασίας αντηλιακών θα πρέπει να χρησιμοποιούν τα άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα και μάτια, με ξανθά ή κόκκινα μαλλιά, που μένουν αρκετές ώρες της ημέρας στον ήλιο. Σο ιδανικό αντηλιακό θα πρέπει να διαθέτει φίλτρα ευρείας απορρόφησης στην UVA και UVB ακτινοβολία, να έχει υψηλό δείκτη προστασίας, να είναι απαλλαγμένο από ευαισθητοποιούς και ερεθιστικούς παράγοντες, να έχει ελάχιστη διαλυτότητα στο νερό, να αφήνει αόρατο προστατευτικό φιλμ και να προφυλάσσει από την αφυδάτωση. Μεγάλη όμως σημασία έχει και ο τρόπος χρησιμοποίησης του αντηλιακού. Σο αντηλιακό θα πρέπει να τοποθετείται σε καλά πλυμένο και στεγνό δέρμα. Σο δέρμα δεν πρέπει να είναι ιδρωμένο, βρώμικο ή 5
γεμάτο λίπος. Θα πρέπει να ανανεώνεται κάθε 2,5-3 ώρες, αν το άτομο συνεχίζει να παραμένει στον ήλιο. Θα πρέπει να επιλέγουμε το δείκτη προστασίας του αντηλιακού ανάλογα με το χρώμα του δέρματος. Γενικά, τα ανοιχτόχρωμα δέρματα χρειάζονται μεγαλύτερο δείκτη προστασίας και τα σκουρόχρωμα, μικρότερο. Η βάση του αντηλιακού θα πρέπει να είναι ανάλογη με τον τύπο του δέρματος. Σα λιπαρά δέρματα χρειάζονται γαλακτώματα, σπρέι ή λοσιόν, ενώ τα ξηρά, κρέμες και λάδια. Πρέπει να βάζουμε αντηλιακό μισή ώρα πριν από την έκθεση στον ήλιο και να ξαναβάζουμε ύστερα από κολύμπι ή εφίδρωση. Ακόμα, χρειάζεται προσοχή στις επιφάνειες που αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία. Η άμμος, το τσιμέντο και το νερό αντανακλούν μεγάλο μέρος της, και το να μένει κανείς στη σκιά δεν αποτελεί προστασία. Είναι καλύτερα να τοποθετούμε την ομπρέλα στο γρασίδι, όπου η αντανάκλαση της ηλιακής ακτινοβολίας είναι πολύ μικρότερη. Σέλος, να τονισθεί ότι τα παιδιά θα πρέπει να προστατεύονται από τον ήλιο από την ηλικία των 6 μηνών. Η βλαπτική επίδραση του ήλιου αρχίζει αμέσως και είναι αθροιστική. Αν το παιδί είναι μικρότερο των τριών χρόνων, ο δείκτης προστασίας πρέπει να είναι τουλάχιστον 20, ενώ για τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούμε να ξεκινήσουμε με μια κρέμα με δείκτη προστασίας γύρω στο 12 με 15. Μην ξεχνάμε να προστατεύουμε και τα χείλη του παιδιού μας με ένα στικ χειλιών με αντηλιακά φίλτρα. Χωρίς τις επιφανειακές στιβάδες της επιδερμίδας τα χείλη ερεθίζονται εύκολα, διευκολύνοντας τις χειλίτιδες και τους έρπητες των χειλιών. 6