Συνέντευξη στην εφημερίδα Η Καθημερινή

Συνέντευξη στην εφημερίδα Η Καθημερινή Συνέντευξη του Αθανάσιου Ορφανίδη, Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, που δόθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2008 στην Αιμιλία Κενεβέζου Πριν απαντήσω σε οποιαδήποτε ερώτησή σας θα ήθελα πρώτα να κάνω μια αναφορά στον τέως Πρόεδρο της Δημοκρατίας Τάσσο Παπαδόπουλο που δυστυχώς απεβίωσε πρόσφατα. Ήταν ο άνθρωπος που μου πρότεινε να αναλάβω τη θέση του Διοικητή. Μέχρι τότε δεν τον είχα γνωρίσει ποτέ προσωπικά. Πρώτη φορά τον συνάντησα το Μάρτιο του 2007. Ήταν δύσκολη χρονική συγκυρία για μένα όταν με κάλεσε ο Τάσσος Παπαδόπουλος, γιατί δεν ήταν η καλύτερη εποχή για την οικογένειά μου για επαναπατρισμό. Τα επιχειρήματά του όμως με έπεισαν. Διανύαμε την περίοδο πριν από την ένταξη στο ευρώ, και ο Τάσσος Παπαδόπουλος αλλά και εγώ πιστεύαμε ότι η ένταξη στο ευρώ το συντομότερο, θα έφερνε πολλά οφέλη στην Κύπρο, όχι μόνο οικονομικά αλλά, κυρίως, πολιτικά. Μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση στην πρώτη μας συνάντηση πόσο σεβασμό έτρεφε στους θεσμούς της δημοκρατίας μας. Μιλήσαμε τότε για πολύ ώρα και για την ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου (ΚΤΚ) στην οποία πίστευε πολύ. Θυμάμαι μάλιστα που μου τόνιζε τη σημασία που απέδιδε στο ποιόν θα επέλεγε για τη θέση του Διοικητή. Ερ. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν έτσι τη συνέντευξη, από την καλή συνεργασία που είχατε με τον Τάσσο Παπαδόπουλο. Είναι τώρα το ίδιο αγαστή η συνεργασία σας με την κυβέρνηση Χριστόφια; Με τον Πρόεδρο Χριστόφια έχουμε μια πολύ καλή σχέση, σε προσωπικό δε επίπεδο τον γνωρίζω πιο στενά από ότι είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τον Τάσσο Παπαδόπουλο. Οι σχέσεις με τον Πρόεδρο και την κυβέρνηση γενικά είναι καλές. Όπως είμαι σίγουρος ότι γνωρίζετε ήδη, όταν αλλάζουν οι προσωπικότητες που λειτουργούν σε καίρια αξιώματα, ακολουθεί συνήθως μια περίοδος αναπροσαρμογής, κατά την οποία μπορεί να δοθούν εντυπώσεις ότι κάποιες σχέσεις μπορεί να μην είναι και τόσο καλές. Είναι νομίζω θέμα εντυπώσεων παρά ουσίας. 1

Επί της ουσίας υπάρχουν διαφορετικές εκτιμήσεις κύριε Ορφανίδη και δίνεται η εντύπωση διάστασης απόψεων. Ας πάρουμε για παράδειγμα το θέμα του ρυθμού ανάπτυξης. Είναι σχεδόν ο γενικός κανόνας, ιδιαίτερα στο κλίμα της μεγάλης αβεβαιότητας που διανύουμε αυτή τη στιγμή σχετικά με τις οικονομικές εξελίξεις διεθνώς, ο τρόπος με τον οποίο καταρτίζονται οι προβλέψεις να διαφέρει σημαντικά. Και βέβαια, υπάρχουν διαφορετικά σενάρια και πιθανότητες που μπορεί να μας οδηγήσουν σε διαφορετικά αποτελέσματα. Επί του προκειμένου, στην περίπτωση της ΚΤΚ έχουμε, πέρα από το βασικό σενάριο που είναι 2% αύξηση για το πραγματικό ΑΕΠ, και σενάρια με πιο αισιόδοξες αλλά και πιο απαισιόδοξες προβλέψεις που αντικατοπτρίζουν τις πιθανότητες να είναι τα πράγματα αισθητά καλύτερα ή και χειρότερα. Θέλω δε να ξεκαθαρίσω ότι, ακόμα και το σχετικό οικονομικό δελτίο του Υπουργείο Οικονομικών, περιείχε ένα συγκεκριμένο σενάριο που ήταν σαφέστατα πιο απαισιόδοξο από το βασικό σενάριο της Κεντρικής Τράπεζας. Συγκεκριμένα, προέβλεπε για ρυθμό ανάπτυξης της τάξης του 0.5% για το 2009. Έχω την αίσθηση ότι προσπαθείτε να αποφύγετε το κομμάτι της ερώτησης που αφορά τις σχέσεις σας με τον Υπουργό Οικονομικών. Διαχρονικά έμαθα να κάνω τη δουλειά μου όσο καλύτερα μπορώ και να προσφέρω την καλύτερη δυνατή συνεργασία σε οποιονδήποτε αξιωματούχο. Αυτό εξάλλου επιβάλλεται ως θέμα αρχής και το πιστεύω ακράδαντα. Το έκανα σε όλη μου την επαγγελματική καριέρα, είκοσι τώρα χρόνια. Έχω σημαντική υποχρέωση να ασκώ τα καθήκοντά μου με τη μέγιστη αφοσίωση και αυτό εξυπακούει μεγάλη προσπάθεια από μέρους μου, συμπεριλαμβανομένης και της όσο το δυνατόν καλύτερης συνεργασίας μου με όλους τους άλλους φορείς του τόπου, με μοναδικό γνώμονα τη λήψη καλύτερων αποφάσεων. Υπάρχει όμως η εντύπωση ότι η συνεργασία σας με τον Υπουργό Οικονομικών δεν είναι αρμονική. Εγώ προσωπικά καθώς και όλο το προσωπικό της ΚΤΚ, ενεργούμε με τον ίδιο τρόπο ακριβώς, όπως και κατά την προηγούμενη κυβέρνηση. Όμως, αφού μου δίνετε την ευκαιρία, θα πω αυτό. Είναι αλήθεια ότι η τεχνογνωσία της ΚΤΚ δεν αξιοποιείται τώρα εξίσου όπως επί διακυβέρνησης Τάσσου Παπαδόπουλου. Όντως η ΚΤΚ εμπλέκετο περισσότερο επί προηγούμενης Κυβέρνησης. Ο πρώην Υπουργός Οικονομικών Μιχάλης Σαρρής, με τον οποίο 2

συνεργάστηκα, ρωτούσε τη γνώμη του Διοικητή πιο συχνά απ ότι συμβαίνει τώρα. Και αυτή σίγουρα ελαμβάνετο υπόψη. Ένα απλό παράδειγμα αποτελεί η μεταβίβαση της διαχείρισης του δημόσιου χρέους από την ΚΤΚ στο Υπουργείο Οικονομικών, χωρίς να έχει προηγηθεί σχετική ανταλλαγή απόψεων, τουλάχιστον για την ομαλότερη και πιο εποικοδομητική τροχιοδρόμηση της νέας διευθέτησης. Εμείς, εν πάση περιπτώσει, εξακολουθούμε να λειτουργούμε και να προσφέρουμε όπως και στο παρελθόν. Ερ. Ρυθμός ανάπτυξης λοιπόν. Έστω και εάν υπάρχει και άλλο σενάριο στο Υπουργείο Οικονομικών. Από το βήμα της Βουλής ο Υπουργός μίλησε για τρία τοις εκατόν, εσείς επιμένετε στο δύο. Η απόκλιση είναι πολύ σημαντική. Θα βλέπατε και την ανάγκη αναθεώρησης του προϋπολογισμού; Όντως τέτοιες αποκλίσεις στην ανάπτυξη έχουν σημαντικές επιπτώσεις για το δημοσιονομικό σχεδιασμό της χώρας. Επιβάλλεται να υπάρχουν εναλλακτικά σενάρια για να χειριστούμε καταστάσεις που μπορεί να βρούμε μπροστά μας. Για παράδειγμα, θα ήταν θεμιτό να γνωρίζαμε ποιός θα ήταν ο καλύτερος προϋπολογισμός εάν η ανάπτυξη ήταν του 4 % ή του 2%. Αυτό θα ήταν σημαντικό, απλά για να διευκολύνει τη συζήτηση σε ότι αφορά τις προτεραιότητες που θα πρέπει να υπάρχουν στην κυβέρνηση. Άρα εάν δεν αγγίξουμε το τρία τοις εκατόν σε ρυθμό ανάπτυξης θα πρέπει να γίνει αναθεώρηση. Θα πρέπει να υπάρχει απάντηση στο ερώτημα ποιές είναι οι προτεραιότητες στην περίπτωση που ο ρυθμός ανάπτυξης είναι χαμηλότερος του 3%. Ένα τέτοιο ερώτημα είχε τεθεί και από την Επιτροπή Οικονομικών της Βουλής. Δε γνωρίζω εάν έχει γίνει προεργασία. Ο συγκεκριμένος προϋπολογισμός είναι κτισμένος πάνω σε μια συγκεκριμένη πρόβλεψη, αυτή του 3%. Ερ. Πρέπει να υπάρχει δηλαδή και σχέδιο Β; Ναι, ένα εναλλακτικό σχέδιο πρέπει να υπάρχει. Αυτό που δεν έχω υπόψη μου είναι, ποιες από τις προτεραιότητες διαφοροποιούνται σε περίπτωση που η οικονομία κινηθεί με διαφορετικό τρόπο. Σαν οικονομολόγος και όχι σαν Διοικητής, γιατί δεν είναι της αρμοδιότητας μου ο προϋπολογισμός, θα έθετα το ερώτημα ως προς το ποιες είναι οι προτεραιότητες σε περίπτωση που τα έσοδα είναι μειωμένα; Eίναι τα αναπτυξιακά έργα που 3

θα έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση του πλούτου στον τόπο μας διαχρονικά, ή θα δοθούν σε μη στοχευμένες παροχές που θα αυξήσουν την κατανάλωση αλλά με προσωρινά αποτελέσματα; Ερ. Πόσο δύσκολα θα είναι τα πράγματα εάν δεν υπάρχουν εναλλακτικά σενάρια από κυβερνητικής πλευράς; Σαν Κεντρικός Τραπεζίτης θα σας πω ότι πρέπει να προετοιμαζόμαστε για τις καταστάσεις που ενδεχόμενα να αντιμετωπίσουμε ώστε να έχουμε λύσεις άμεσα. Είναι πιο εύκολο να παίρνουμε σωστές αποφάσεις όταν έχουμε την ευχέρεια από προηγουμένως να κάνουμε την ανάλυση. Ερ. Αναφερθήκατε προηγουμένως στη σημασία της ανεξαρτησίας της ΚΤΚ. Θεωρείτε ότι με οποιονδήποτε τρόπο πλήττεται; Ναι, ίσως κάποτε με ατυχείς δηλώσεις ή άλλες κινήσεις μπορεί να συμβαίνει αυτό. Θέλω να ελπίζω ότι τέτοιες ενέργειες δε θα γίνονται. Δε θα μας βοηθούσε ως κράτος αλλά και για πολιτικούς λόγους. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση και εξαιτίας του πολιτικού μας προβλήματος είμαστε κάτω από το μικροσκόπιο. Δηλώσεις ή ενέργειες που δίνουν την εικόνα ότι πιθανόν να πλήττουν την ανεξαρτησία των Κεντρικών Τραπεζών αφήνουν πολύ άσχημες εντυπώσεις. Γι αυτό το λόγο θέλω να ελπίζω ότι θα αποφευχθεί. Ερ. Συνέβη κάτι τέτοιο κύριε Διοικητά; Καμιά φορά μπορεί να έχει δοθεί η εντύπωση ότι κάτι τέτοιο έχει συμβεί με ατυχείς δηλώσεις αλλά θα προτιμούσα να μην κρίνω αυτό το θέμα. Ερ. Επιτόκια. Οι πολίτες δυσανασχετούν όταν ακούν ότι παντού πέφτουν στην Κύπρο ή ανεβαίνουν ή στην καλύτερη περίπτωση παραμένουν σταθερά; Όντως πολλές Κεντρικές Τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής έχουν μειώσει σημαντικά τα βασικά τους επιτόκια. Όμως υπάρχει ένα πρόβλημα στη διατραπεζική αγορά που μας απασχολεί πάρα πολύ στο Διοικητικό Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), το ότι το βασικό επιτόκιο της Κεντρικής δεν αντικατοπτρίζεται σε δανειστικά επιτόκια όπως συνέβαινε πριν από ένα-δύο χρόνια. Με την επιδείνωση της χρηματοοικονομικής κρίσης 4

είχαμε μία φοβερή αύξηση επιτοκίων, ανεπανάληπτη για δεκαετίες. Το euribor για παράδειγμα, που είναι επιτόκιο αναφοράς για καταθετικά και δανειστικά επιτόκια είχε αυξηθεί μέσα σε μία με δύο εβδομάδες, ενώ τα βασικά επιτόκια των Κεντρικών Τραπεζών είχαν μείνει τα ίδια. Αυτό το αναφέρω γιατί εξαιτίας αυτού του προβλήματος τα δανειστικά επιτόκια για νέα δάνεια είχαν αυξηθεί σημαντικά, το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο σε όλη τη ζώνη του ευρώ ενώ τα βασικά όχι. Αυτό που έγινε στην Κύπρο τους τελευταίους μήνες με την αύξηση των επιτοκίων είχε παρατηρηθεί σε όλη την ευρωζώνη. Αυτή η κατάσταση μας απασχολεί σοβαρά στην ΕΚΤ. Ερ. Κύριε Ορφανίδη, τί μήνυμα θα στέλνατε προς τους Τραπεζίτες, και τί θα λέγατε προς του καταναλωτές; Προς τους δανειολήπτες θα πω ότι η δική μου πρόβλεψη, με βάση τα μέτρα που λαμβάνονται στην ΕΚΤ αλλά και διάφορες κυβερνήσεις στη ζώνη του ευρώ - γιατί είναι σημαντικά τα κυβερνητικά σχέδια - προσβλέπω σε σταδιακή μείωση των επιτοκίων μέσα στο 2009. Όμως αναγνωρίζω ότι είχαμε αυτή τη διαταραχή στην αγορά και δεν είναι καθαρό πότε θα επιτευχθεί η πλήρης ομαλοποίηση. Για τις τράπεζες, το μήνυμα που θέλω να μεταβιβάσω ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ προς όλες τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ, είναι ότι αναμένουμε ότι θα λάβουν υπόψη σοβαρά τις πολλές κινήσεις που έγιναν και γίνονται και θα συμβάλουν στην ομαλοποίηση της αναταραχής που υπάρχει στην αγορά, η οποία επίσης θα επιφέρει μείωση των επιτοκίων. Την ώρα που γινόταν ο βομβαρδισμός μείωσης των επιτοκίων διερωτώντουσαν οι πολίτες γιατί δε μειώνει τα επιτόκια και η ΚΤΚ. Τα βασικά επιτόκια είναι τα ίδια όπως οποιασδήποτε άλλης Τράπεζας στη ζώνη του ευρώ. Δεν μπορούμε να κάνουμε ξεχωριστές κινήσεις στην Κύπρο. Πρέπει να το τονίσω, η νομισματική πολιτική, από τη στιγμή που μπήκαμε τη ζώνη του ευρώ, διαμορφώνεται από κοινού με όλες τις άλλες χώρες της ευρωζώνης. Η δική μου ευθύνη, όταν λαμβάνω μέρος στις συνεδρίες του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ, είναι να λαμβάνονται αποφάσεις συνολικά για όλη τη ζώνη του ευρώ και όχι μόνο για την Κύπρο. Είναι επομένως σημαντικό εάν έχουμε μια συγκεκριμένη ιδιαιτερότητα στην οικονομία μας σε σύγκριση με τη ζώνη του ευρώ να δίνουμε πιο μεγάλη προσοχή στη δημοσιονομική πολιτική. Γι αυτό σε περίπτωση που ο πληθωρισμός διαφέρει σημαντικά από τον πληθωρισμό στην υπόλοιπη ζώνη του ευρώ θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη δημοσιονομική πλέον πολιτική για να υπάρχει μια 5

σύγκλιση. Καθότι η νομισματική πολιτική στην Κύπρο δεν μπορεί πια να διαφοροποιηθεί από τις άλλες χώρες. Αυτό συμβαίνει από φέτος, από την 1 η Ιανουαρίου του 2008, ενώ προηγουμένως η ΚΤΚ της Κύπρου μπορούσε να ενεργήσει από μόνη της. Για παράδειγμα το 2004 όταν είχε δημιουργηθεί αναστάτωση στην οικονομία μας, η Κεντρική είχε προβεί σε αύξηση επιτοκίων κατά εκατό μονάδες βάσης. Και καταφέραμε και κρατήσαμε σταθερό το νόμισμα μας σε σχέση με το ευρώ. Ερ. Σύμφωνα με μελέτη του ΔΝΤ θα επιδεινώσει και την βιωσιμότητα του ΤΚΑ. Συμφωνείτε ότι θα πρέπει να συνδεθούν οι συντάξεις με τον τιμάριθμο, αντί τους μισθούς; Αυτό είναι κάτι το οποίο συμβαίνει όχι γενικά με το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων και όλα τα ωφελήματα αλλά με τα ωφελήματα του ευρύτερου δημοσίου τομέα. Είναι μία από τις διαφορές που υπάρχουν σχετικά με τα ωφελήματα στο δημόσιο τομέα και τα γενικότερα ωφελήματα που υπάρχουν από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, για τον απλό πολίτη που δεν έχει όλα τα ωφελήματα του δημοσίου. Σχετικά με τον ΤΚΑ είναι γνωστό ότι εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού στην Κύπρο, όπως είναι χτισμένο αυτή τη στιγμή, μάλλον θα αντιμετωπίσει αρκετά προβλήματα για να μπορέσει να προσφέρει τα ωφέλη τα οποία είναι τώρα μέσα στο σχέδιο. Πρέπει να βρούμε μια καλύτερη ισορροπία και θα έλεγα επιβάλλεται να λύσουμε αυτό το πρόβλημα όσο πιο νωρίς μπορούμε, γιατί κάθε χρόνο που καθυστερούμε, αυτό σημαίνει ότι αφήνουμε μεγαλύτερο έλλειμμα και μεγαλύτερο πρόβλημα να αντιμετωπιστεί από τα παιδιά και τα εγγόνια μας. Ερ. Πως μπορεί να διασωθεί το Ταμείο; Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Εάν προβλέπουμε ότι δε θα έχουμε αρκετά χρήματα για να πληρώσουμε όλα τα ωφελήματα του υφιστάμενου σχεδίου σε τριάντα-σαράντα χρόνια τότε πρέπει να μιλάμε για αύξηση των εισφορών ή/και αναθεώρηση των ωφελημάτων. Ένα παράδειγμα είναι αυτό που τώρα συζητούσαμε. Κάποιοι πολίτες βλέπουν τη σύνταξή τους να αυξάνεται λόγω τιμαρίθμου που αυτό είναι κάτι σωστό, άλλοι πολίτες επιπρόσθετα με τις αυξήσεις με τον τιμάριθμο έχουν άλλες αυξήσεις που συνδέονται με αυξήσεις άλλων μισθών. Οπότε έχουμε διαφόρων ταχυτήτων ωφελήματα. Ένα από τα θέματα λοιπόν που πρέπει να εξετάσουμε είναι η αναθεώρηση των ωφελημάτων. Άλλο το οποίο μπορούμε να σκεφτούμε είναι η αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης. 6

Ερ. Ποιό όριο ηλικίας θα προτείνατε; Ρωτάτε λάθος άτομο. Εγώ προσωπικά πάντα ένοιωθα ότι δε θέλω ποτέ να πάρω σύνταξη. Στο βαθμό που μπορώ να το κάνω θα ήθελα να δουλεύω συνεχώς. Να σας πω όμως το εξής, όταν μιλάμε για το όριο αφυπηρέτησης πρέπει να σκεφτόμαστε ότι ουσιαστικά για πόσα χρόνια αναμένεται ότι ένα άτομο θα συντηρείται από τη σύνταξη του από αυτά τα ταμεία. Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη μας και το αναμενόμενο όριο ζωής. Τη θνησιμότητα στην Κύπρο. Να σας υπενθυμίσω ότι αυτό αυξήθηκε σημαντικά τα τελευταία τριάντα χρόνια. Όταν χτίστηκε το ΤΚΑ χτίστηκε με δεδομένο ότι ένας ασφαλιζόμενος θα έπαιρνε σύνταξη για συγκεκριμένο χρόνο, μπορούμε να σκεφτούμε τι θα έπρεπε να αλλάξει με το όριο αφυπηρέτησης ούτως ώστε να αναμένεται κάποιος να παίρνει σύνταξη τα ίδια χρόνια. Αν το σκεφτούμε έτσι, τότε το όριο θα πρέπει να αυξηθεί κατά αρκετά χρόνια. Το άλλο που πρέπει να έχουμε υπόψη μας είναι ότι ένα αρκετά μεγάλο μέρος του πληθυσμού αρχίζει εργασία πιο αργά εξαιτίας του ότι φοιτούμε σε σχολεία, σε πανεπιστήμια για περισσότερα χρόνια από ότι συνέβαινε στο παρελθόν. Οπότε τα χρόνια που προσφέρει κάποιος στο Ταμείο έχουν μειωθεί. Αυτό επίσης πρέπει να λάβουμε υπόψη μας για τη ρύθμιση των εισφορών και των ωφελημάτων. Πρέπει να βρεθούν ισορροπίες με τα δεδομένα που έχουμε μπροστά μας αλλά και προβλέπουμε. Oι προτάσεις της Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Σωτηρούλας Χαραλάμπους, φαίνεται ότι κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Ερ. Η κατάσταση αυτή επηρεάζει γενικότερα και τα δημόσια οικονομικά; Εξαιτίας του ότι προβλέπεται το Ταμείο να έχει ελλείμματα, θα πρέπει ο ισολογισμός μας να έχει πλεόνασμα για να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα. Το άλλο που πρέπει να έχουμε υπόψη μας είναι να καταφέρουμε σαν Κύπρος να αυξήσουμε τη παραγωγικότητα και να έχουμε πιο ψηλό ρυθμό ανάπτυξης, κάτι που θα διευκολύνει κατά πολύ τα ελλείμματα τα οποία ενδεχόμενα θα πρέπει να καλύψουμε. Είναι και αυτός ένας από τους λόγους που θα μας βγει σε καλό το εάν προσέχουμε την πολιτική μας γενικά, για να είναι τέτοια ώστε να συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγικότητας, της ανάπτυξης και της πλήρους απασχόλησης. Ερ. Τα μέτρα που λαμβάνονται προς αυτή την κατεύθυνση είναι αρκετά; Δεν μπορώ να σας πω εάν είναι ικανοποιητικά ή όχι. Θα τονίσω και πάλι ότι είναι θέμα επιλογών. Μια από τις βασικές επιλογές για το πώς ξοδεύουμε χρήματα, δηλαδή εάν 7

ξοδεύουμε χρήματα που μπορούν να προσφέρουν στον τόπο διαχρονικά, ή εάν ξοδεύουμε χρήματα τα οποία απλώς μεταφράζονται σε άμεση κατανάλωση και τίποτα παραπάνω. 8