Έκθεση 2010 για την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Έκθεση 2010 για την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η Europe Direct (Άμεση Ευρώπη) είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης (*): 00 800 6 7 8 9 10 11 (*) Ορισμένες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν επιτρέπουν την πρόσβαση στους αριθμούς 00 800 ή οι κλήσεις αυτές μπορεί να χρεώνονται. Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο μέσω του εξυπηρετητή Europa (http://europa.eu). Δελτίο καταλογογράφησης υπάρχει στο τέλος του τεύχους. Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2011 ISBN 978-92-79-19687-4 doi:10.2775/16882 Ευρωπαϊκή Ένωση, 2011 Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής. Printed in Luxembourg Τυπωμενο σε ανακυκλωμενο χαρτι 3

Πρόλογος Η πανηγυρική διακήρυξη του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης έγινε στις 7 Δεκεμβρίου 2000 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Με τη θέση σε ισχύ της συνθήκης της Λισαβόνας την 1η Δεκεμβρίου 2009, ο Χάρτης κατέστη νομικά δεσμευτικός και έχει πλέον την ίδια νομική ισχύ με τις Συνθήκες της ΕΕ. Διορίστηκα πρώτη επίτροπος της ΕΕ με αρμοδιότητα για θέματα δικαιοσύνης, θεμελιωδών δικαιωμάτων και ιθαγένειας στην Επιτροπή του προέδρου Barroso στις 10 Φεβρουαρίου 2010 κατόπιν ακρόασης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Όπως ζήτησε ο πρόεδρος, μερίμνησα ώστε ο Χάρτης να αποτελέσει σημείο αναφοράς για όλες τις πολιτικές που αποφασίζονται σε επίπεδο ΕΕ. Προκειμένου να τονισθεί η σθεναρή αυτή δέσμευση, στις 3 Μαΐου 2010 και για πρώτη φορά στην ιστορία, όλοι οι επίτροποι της ΕΕ ορκίσθηκαν ενώπιον του Δικαστηρίου τόσο στις Συνθήκες της ΕΕ όσο και στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Σε συνέχεια του όρκου αυτού, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε μια στρατηγική για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη τον Οκτώβριο του 2010. Η εν λόγω στρατηγική θεσπίζει έναν συστηματικό «έλεγχο των θεμελιωδών δικαιωμάτων» όσον αφορά τη νομοθεσία της ΕΕ που καταρτίζεται από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Προβλέπει επίσης τη δημοσίευση ετήσιας έκθεσης σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη. Η παρούσα πρώτη ετήσια έκθεση ενημερώνει το κοινό σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη μετά τη θέση σε ισχύ της συνθήκης της Λισαβόνας. Η έκθεση περιέχει συγκεκριμένα παραδείγματα του τρόπου εφαρμογής του Χάρτη από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη σε περιπτώσεις εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ. Υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο τα θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον Χάρτη έχουν σημασία σε ευρύ φάσμα πολιτικών για τις οποίες είναι υπεύθυνη η Ένωση: από τη δικαιοσύνη έως την πολιτική μεταφορών και τη διαχείριση των συνόρων. Η σημασία της καλλιέργειας μιας εύρωστης παιδείας θεμελιωδών δικαιωμάτων σε ολόκληρη την ΕΕ αναδεικνύεται από τις χιλιάδες ερωτήσεις και καταγγελίες πολιτών που λαμβάνει κάθε έτος η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με δυνητικές παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Το γεγονός ότι πολλές από τις καταγγελίες αυτές εξακολουθούν να αφορούν ζητήματα που δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητες που απονέμονται στα θεσμικά όργανα της ΕΕ από τις συνθήκες της ΕΕ πρέπει να μας υπενθυμίζει με έμφαση ότι μια παιδεία θεμελιωδών δικαιωμάτων μπορεί να αναπτυχθεί μόνον στη βάση αξιόπιστων πληροφοριών σχετικά με τις δυνατότητες προσφυγής σε περιπτώσεις παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η απονομή της δικαιοσύνης μπορεί να καθυστερήσει, εάν οι πολίτες δεν γνωρίζουν μετά βεβαιότητας σε ποιον πρέπει να απευθυνθούν. Για τον λόγο αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό να ενημερωθούν οι πολίτες σε ολόκληρη την Ευρώπη σχετικά με τις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες μπορούν να απευθυνθούν στα θεσμικά όργανα της ΕΕ, και τελικά στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στο Λουξεμβούργο, και σχετικά με τις περιπτώσεις εκείνες όπου αρμοδιότητα έχουν κυρίως οι εθνικές αρχές να διασφαλίσουν αποτελεσματικά μέσα προσφυγής και στις οποίες η έσχατη δυνατότητα είναι η προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο. 1

Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής ανέφερε πρόσφατα ότι 72 % των ευρωπαίων πολιτών θεωρούν ότι δεν είναι καλά ενημερωμένοι για τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Η παρούσα πρώτη ετήσια έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη είναι ένα πρώτο βήμα για τη βελτίωση της κατάστασης αυτής. Καλώ όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή, τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όλους τους μη κυβερνητικούς οργανισμούς και φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων να συμβάλουν ώστε να διασφαλισθεί η ευρεία διάδοση της παρούσας έκθεσης και να προωθηθεί με τον τρόπο αυτό μια παιδεία θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ, στην οποία οι πολίτες θα γνωρίζουν αμέσως σε ποιον να απευθυνθούν σε περίπτωση παραβίασης θεμελιωδών δικαιωμάτων. Viviane Reding Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2

Περιεχόμενα Έκθεση της Επιτροπής Έκθεση 2010 σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (*) 5 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής Συνοδευτικό έγγραφο στην έκθεση 2010 σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (**) 15 Εισαγωγή 15 Αξιοπρέπεια 21 Ελευθερίες 29 Ισότητα 43 Αλληλεγγύη 59 Δικαιώματα των πολιτών 71 Δικαιοσύνη 83 (*) Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Έκθεση 2010 σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, COM(2011) 160 τελικό. (**) Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής Συνοδευτικό έγγραφο της έκθεσης της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Έκθεση 2010 σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, SEC(2011) 396 τελικό. 3

( 4

Έκθεση της Επιτροπής Έκθεση 2010 σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( 1 ) Εισαγωγή 1 Με τη θέση σε ισχύ της συνθήκης της Λισαβόνας, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( 2 ) κατέστη νομικά δεσμευτικός, γεγονός που οδηγεί σε ουσιαστική ενίσχυση της διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το κράτος δικαίου. Ο Χάρτης αυτός αποτελεί ορόσημο σε μια πορεία που ξεκίνησε εδώ και πολλές δεκαετίες. Πριν από τη θέσπισή του, η υποχρέωση να σέβεται η Ένωση τα θεμελιώδη δικαιώματα τηρείτο βάσει της νομολογίας του Δικαστηρίου. Τώρα, ο Χάρτης ενσωματώνει σε ένα ενιαίο, συνεκτικό και νομικά δεσμευτικό μέσο τα θεμελιώδη δικαιώματα τα οποία είναι δεσμευτικά για τα θεσμικά όργανα και οργανισμούς της ΕΕ. Ο Χάρτης δεν είναι ένα απλό κείμενο με αφηρημένες αρχές. Πρέπει να εφαρμόζεται κάθε φορά που ενεργούν τα όργανα και οι οργανισμοί της ΕΕ ή εφαρμόζεται το δίκαιο της ΕΕ, έτσι ώστε να μπορούν οι πολίτες να απολαύουν πλήρως των θεμελιωδών τους δικαιωμάτων. Για τον λόγο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισε, το 2010, μια στρατηγική για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη ( 3 ), με στόχο να αποτελέσει η Ένωση υπόδειγμα. Ο Χάρτης πρέπει να γίνεται σεβαστός σε κάθε στάδιο της ευρωπαϊκής νομοθετικής διαδικασίας, από την ημέρα που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρχίζει να εκπονεί τις προτάσεις της, καθ όλη τη διάρκεια των τροποποιήσεων τους κατά τη νομοθετική διαδικασία και μέχρι την ημέρα που τίθενται σε ισχύ αφού εγκριθούν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο και, στη συνέχεια, κατά την εφαρμογή τους από τα κράτη μέλη. Από την πλευρά της, η Επιτροπή ενίσχυσε την αξιολόγηση των περιπτώσεων των νομοθετικών της προτάσεων στα θεμελιώδη δικαιώματα, καταρτίζοντας «κατάλογο ελέγχου των θεμελιωδών δικαιωμάτων» για να ελέγχει συστηματικά τη συμμόρφωση των προτάσεών της με τον Χάρτη. Στη στρατηγική της, η Επιτροπή εξήγγειλε την πρόθεσή της να υποβάλλει ετήσια έκθεση για την παρακολούθηση της προόδου όσον αφορά την εφαρμογή του Χάρτη στους τομείς στους οποίους η Ένωση έχει αρμοδιότητες να δρα. Η ετήσια έκθεση 2010 για την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ παρουσιάζει για πρώτη φορά με συνεκτικό τρόπο τις πλέον κατάλληλες πληροφορίες που δείχνουν τη δυναμική εφαρμογή του Χάρτη. ( 1 ) Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Έκθεση 2010 σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, COM(2011) 160 τελικό. ( 2 ) Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ C 83 της 30.3.2010, σ. 389). ( 3 ) COM(2010) 573 τελικό, διατίθεται στην ακόλουθη διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0573:fin:el:pdf. 5

Η παρούσα ετήσια έκθεση παρουσιάζει συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες και εξηγεί πώς επέλυσαν τα όργανα της ΕΕ τα προβλήματα που υπάγονταν στην αρμοδιότητά τους ή τους λόγους για τους οποίους η ΕΕ δεν ήταν ενίοτε σε θέση να ενεργήσει, λόγω των ορίων που επιβάλλουν οι συνθήκες στις εξουσίες τους. Η ετήσια έκθεση περιγράφει επίσης τον τρόπο με τον οποίο τα όργανα της ΕΕ, αρχής γενομένης από την Επιτροπή, λαμβάνουν υπόψη θέματα που συνδέονται με τα θεμελιώδη δικαιώματα κατά τη σύλληψη, εκπόνηση και ανάπτυξη των πολιτικών της ΕΕ. Η παρούσα έκθεση, καθώς και οι μεταγενέστερες εκδόσεις της, αποτιμά την πρόοδο που επιτυγχάνεται από τα όργανα της ΕΕ στην εφαρμογή του Χάρτη. 1. ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΠΟΤΕ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ Ο ΧΑΡΤΗΣ Οι πολίτες δείχνουν ζωηρό ενδιαφέρον και έχουν μεγάλες προσδοκίες από την εφαρμογή του Χάρτη. Ωστόσο, ο Χάρτης δεν εφαρμόζεται σε όλες τις καταστάσεις στις οποίες τίθεται θέμα θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2010, η Επιτροπή έλαβε περισσότερες από 4 000 επιστολές από το ευρύ κοινό σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα. Περίπου τα τρία τέταρτα από αυτές αφορούσαν περιπτώσεις που δεν υπάγονταν στο δίκαιο της ΕΕ. Το ποσοστό αυτό είναι ενδεικτικό της συχνής παρανόησης όσον αφορά τον σκοπό του Χάρτη και τις καταστάσεις στις οποίες εφαρμόζεται ή δεν εφαρμόζεται. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων εγγυώνται, σε εθνικό επίπεδο, τα συνταγματικά συστήματα των κρατών μελών τα οποία είναι προγενέστερα του Χάρτη και των οποίων η νομολογία είναι πιο αναπτυγμένη και, σε επίπεδο ΕΕ, ο Χάρτης. Ο Χάρτης εφαρμόζεται στις δράσεις όλων των θεσμικών οργάνων και οργανισμών της ΕΕ. Αφορά ιδίως το νομοθετικό έργο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής, το οποίο πρέπει να είναι σε πλήρη συμφωνία με τον Χάρτη για να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του δικαίου της ΕΕ. Ο Χάρτης εφαρμόζεται επίσης στην εξωτερική δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( 4 ). Ο Χάρτης εφαρμόζεται στα κράτη μέλη μόνο όταν αυτά εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ. Δεν εφαρμόζεται σε καταστάσεις που δεν συνδέονται με το εν λόγω δίκαιο και δεν διευρύνει τις αρμοδιότητες της Ένωσης, όπως ορίζονται στις συνθήκες ( 5 ). Όταν δεν εφαρμόζεται ο Χάρτης, τα θεμελιώδη δικαιώματα συνεχίζουν να διασφαλίζονται σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με τα εθνικά συνταγματικά συστήματα. Τα κράτη μέλη έχουν λεπτομερείς εθνικούς κανόνες για τα θεμελιώδη δικαιώματα, την τήρηση των οποίων εγγυώνται τα εθνικά δικαστήρια. Αρμόδιες για την επιβολή της εφαρμογής των θεμελιωδών δικαιωμάτων είναι οι εθνικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων των Δικαστηρίων. Εξάλλου, όλα τα κράτη μέλη ανέλαβαν δεσμεύσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ανεξάρτητα από τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από το δίκαιο της ΕΕ. Συνεπώς, ως έσχατη λύση και αφού εξαντλήσουν όλα τα μέσα προσφυγής που είναι διαθέσιμα σε εθνικό επίπεδο, οι πολίτες μπορούν να προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στο Στρασβούργο, για παραβίαση ενός θεμελιώδους δικαιώματος το οποίο εγγυάται η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ο Χάρτης συμπληρώνει έτσι, αλλά δεν αντικαθιστά τα εθνικά συνταγματικά συστήματα ή το σύστημα προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων που εγγυάται η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. ( 4 ) Σύμφωνα με το άρθρο 21 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η δράση της Ένωσης στη διεθνή σκηνή έχει στόχο να προωθεί στο ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, την οικουμενικότητα και το αδιαίρετο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης και τον σεβασμό των αρχών του καταστατικού χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και του διεθνούς δικαίου. Όταν εφαρμόζει το άρθρο 21 της ΣΕΕ, η ΕΕ εφαρμόζει τον Χάρτη καθώς και τους εφαρμοστέους κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ετήσια έκθεση της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα περιγράφει πώς δρα η ΕΕ για να προάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα σε χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ετήσια έκθεση της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία στον κόσμο αποτελεί ξεχωριστή έκθεση που καλύπτει τη δράση της Ένωσης στις τρίτες χώρες. ( 5 ) Το άρθρο 51 παράγραφος 2 του Χάρτη προβλέπει ότι ο Χάρτης δεν διευρύνει το πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης πέραν των αρμοδιοτήτων της Ένωσης και δεν θεσπίζει νέες αρμοδιότητες και καθήκοντα για την Ένωση, ούτε τροποποιεί τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα όπως ορίζονται στις Συνθήκες. 6

2. ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ Καθώς αυξάνεται το ενδιαφέρον του κοινού για τον Χάρτη, υπάρχει επείγουσα ανάγκη για καλύτερη ενημέρωση των πολιτών σχετικά με το πότε εφαρμόζονται τα δικαιώματα του Χάρτη συγκεκριμένα στις πράξεις των θεσμικών οργάνων και οργανισμών της ΕΕ, καθώς και των κρατών μελών μόνον όταν αυτά εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ, καθώς και σχετικά με τα μέσα επιβολής τους στην πράξη σε περίπτωση παραβίασης. Οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν πού μπορούν να απευθυνθούν για βοήθεια σε τέτοιες περιπτώσεις. Πρέπει επίσης να είναι ενημερωμένοι για το πού μπορούν να απευθυνθούν σε περιπτώσεις που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Χάρτη, ιδίως όταν οι εθνικές αρχές ενεργούν χωρίς να εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ. Η παροχή κατάλληλων πληροφοριών έχει αποφασιστική σημασία για να διασφαλίζεται ότι καμία παραβίαση δεν παραμένει χωρίς πραγματική δυνατότητα προσφυγής. 2.1. Ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο Ο Χάρτης προστατεύει τους πολίτες και τα νομικά πρόσωπα από δράσεις των θεσμικών οργάνων και οργανισμών της ΕΕ οι οποίες δεν συνάδουν με τα θεμελιώδη δικαιώματα. Συνεπώς, τα όργανα και οι οργανισμοί της ΕΕ πρέπει να τηρούν τον Χάρτη. Η Επιτροπή είναι αποφασισμένη να χρησιμοποιήσει όλα τα διαθέσιμα μέσα για να διασφαλίσει ότι ο Χάρτης τηρείται σε επίπεδο ΕΕ. Όταν ένα θεσμικό όργανο ή οργανισμός της ΕΕ δεν συμμορφώνεται με τον Χάρτη, το Δικαστήριο διαθέτει την εξουσία να επανεξετάσει τη νομιμότητα της πράξης και η Επιτροπή έχει την εξουσία να κινήσει την αντίστοιχη διαδικασία. Οι δημόσιες αρχές των κρατών μελών νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική υποχρεούνται να συμμορφώνονται με τον Χάρτη μόνον όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ, ιδίως όταν εφαρμόζουν τους κανονισμούς, τις αποφάσεις ή τις οδηγίες της ΕΕ. Εάν ένα πρόσωπο θεωρεί ότι μια εθνική αρχή παραβίασε τον Χάρτη κατά την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ μπορεί να απευθυνθεί στα εθνικά δικαστήρια της εν λόγω χώρας. Υπό τη διεύθυνση του Δικαστηρίου, οι εθνικοί δικαστές έχουν την εξουσία να διασφαλίζουν ότι ο Χάρτης τηρείται από τα κράτη μέλη όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ. Οι ιδιώτες μπορούν επίσης να υποβάλλουν καταγγελία στην Επιτροπή, η οποία έχει την εξουσία να κινεί διαδικασία επί παραβάσει κατά του κράτους μέλους. Η ενίσχυση του διαλόγου μεταξύ των οργάνων της ΕΕ και των εθνικών φορέων που λαμβάνουν μέρος στην επιβολή της τήρησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών φορέων ισότητας, θα βελτιώσει την αποτελεσματική προστασία των πολιτών. 2.2. Υποβολή καταγγελιών στον κατάλληλο φορέα Όταν τα κράτη μέλη ενεργούν εκτός του πλαισίου εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ, τα εθνικά τους συντάγματα προστατεύουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και περιλαμβάνουν κανόνες για την προστασία τους. Στις περιπτώσεις αυτές, τα πρόσωπα που επικαλούνται παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους έχουν συμφέρον να υποβάλουν γρήγορα την καταγγελία τους στην αρμόδια εθνική αρχή, είτε αυτή είναι η κυβέρνηση, είτε εθνικά δικαστήρια ή ειδικευμένοι στα ανθρώπινα δικαιώματα οργανισμοί. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων παρέχει μια πρόσθετη προστασία σε περίπτωση που εξαντληθούν όλα τα εθνικά μέσα προσφυγής. Σημειώνεται ότι η Επιτροπή δεν έχει αρμοδιότητα δευτεροβάθμιας εξέτασης των αποφάσεων των εθνικών ή διεθνών δικαστηρίων. Οι πολίτες που θεωρούν ότι παραβιάστηκαν τα θεμελιώδη δικαιώματά τους πρέπει να έχουν πρόσβαση σε πρακτικής φύσεως πληροφορίες για τα υφιστάμενα νόμιμα μέσα προσφυγής στα κράτη μέλη. Η Επιτροπή είναι αποφασισμένη να ανταποκριθεί σε αυτή την ανάγκη. Τούτο δεν σημαίνει την εισαγωγή νέων μηχανισμών προάσπισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, αλλά αντίθετα απαιτεί την προώθηση της 7

χρησιμοποίησης των υφιστάμενων μέσων χάρη στην ενημέρωση του ευρέως κοινού σχετικά με το ποιος φορέας είναι αρμόδιος για τη διεκπεραίωση μιας δεδομένης καταγγελίας. Σε μια πρώτη φάση, η Επιτροπή θα ενισχύσει τη δικτυακή πύλη της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης (e-justice) παρέχοντας στο κοινό πληροφορίες σχετικά με το πού μπορούν να υποβάλουν καταγγελία όταν παραβιάζονται τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. Σε περιπτώσεις που δεν εφαρμόζεται ο Χάρτης, η Επιτροπή θα εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο οι εικαζόμενες παραβάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τα κράτη μέλη θα μπορούσαν ενδεχομένως να διαβιβαστούν εκ νέου στις αρμόδιες εθνικές αρχές. Σε μια πρώτη φάση, η Επιτροπή θα διοργανώσει το 2011 σεμινάριο με την επιτροπή αναφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τους εθνικούς οργανισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άλλες εθνικές αρχές, όπως Υπουργεία Δικαιοσύνης και φορείς για την ισότητα, καθώς και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη για να διερευνηθούν οι τρόποι δημιουργίας ενός τέτοιου μηχανισμού. 2.3. Σαφής επικοινωνία όσον αφορά τον Χάρτη Οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από την Επιτροπή το 2010 για την εφαρμογή του Χάρτη τονίζουν την ανάγκη μεγαλύτερης σαφήνειας στην επικοινωνία σχετικά με το πού εφαρμόζεται ο Χάρτης καθώς και σχετικά με τους φορείς και τις αρμοδιότητές τους στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων ( 6 ). Για να αποφεύγονται οι καθυστερήσεις στην εφαρμογή των θεμελιωδών δικαιωμάτων καθώς και οι απογοητεύσεις, οι εθνικές αρχές, τα όργανα και οι οργανισμοί της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να καταβάλουν από κοινού προσπάθειες για να πληροφορήσουν καλύτερα τους πολίτες σχετικά με το πού εφαρμόζεται και πού δεν εφαρμόζεται ο Χάρτης. 3. ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΟ 2010 Η έκθεση του 2010 δείχνει ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον Χάρτη αφορούν ένα μεγάλο φάσμα πολιτικών για τις οποίες είναι υπεύθυνη η Ένωση και πρέπει να λαμβάνονται προσεκτικά υπόψη στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή των δράσεων της ΕΕ, από τον τομέα της δικαιοσύνης έως την πολιτική των μεταφορών και τη διαχείριση των συνόρων. Η έκθεση παρουσιάζει πολλά παραδείγματα εφαρμογής του Χάρτη και στα έξι κεφάλαιά της (Αξιοπρέπεια, Ελευθερίες, Ισότητα, Αλληλεγγύη, Δικαιώματα των πολιτών και Δικαιοσύνη), καλύπτοντας διάφορες πολιτικές της ΕΕ. Για παράδειγμα, ο σεβασμός των δικαιωμάτων που διατυπώνονται στο κεφάλαιο «Αξιοπρέπεια» ήταν ένα σημαντικό θέμα στον τομέα της μετανάστευσης και ελήφθη με ιδιαίτερη προσοχή υπόψη στη νομοθεσία που θεσπίστηκε το 2010, όπως η απόφαση για την επιτήρηση των εξωτερικών θαλασσίων συνόρων ( 7 ), και οι τροποποιήσεις του κανονισμού Frontex ( 8 ). Θέματα που αφορούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ελήφθησαν επίσης υπόψη στην ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τη χρήση σαρωτών σώματος σε αερολιμένες της ΕΕ ( 9 ). ( 6 ) Τούτο επιβεβαιώνεται από πρόσφατη έρευνα την οποία ζήτησαν ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Σύμφωνα με την έρευνα, το 72 % των ευρωπαίων πολιτών θεωρούν ότι δεν είναι καλά πληροφορημένοι σχετικά με τον Χάρτη (δελτίο Τύπου του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή της 18ης Μαρτίου 2011, EO/11/6). ( 7 ) Απόφαση 2010/252/ΕΕ του Συμβουλίου, της 26ης Απριλίου 2010, για τη συμπλήρωση του κώδικα συνόρων του Σένγκεν όσον αφορά την επιτήρηση των θαλάσσιων εξωτερικών συνόρων στο πλαίσιο της επιχειρησιακής συνεργασίας που συντονίζεται από τον ευρωπαϊκό οργανισμό για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ L 111 της 4.5.2010, σ. 20). ( 8 ) Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2007/2004 σχετικά με τη σύσταση ευρωπαϊκού οργανισμού για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Frontex), COM(2010) 61 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0061:fin:el:pdf. ( 9 ) COM(2010) 311 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://ec.europa.eu/transport/air/security/doc/com2010_311_security_scanners_en.pdf. 8

Ομοίως, πολλά θέματα προσανατόλισαν τις δράσεις της Επιτροπής στους τομείς που καλύπτονται στο κεφάλαιο «Ελευθερίες». Στην πρότασή της για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις ( 10 ), η Επιτροπή έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και την επιχειρηματική ελευθερία. Όσον αφορά το κεφάλαιο «Ισότητα», οι πολίτες και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκδήλωσαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα δικαιώματα του παιδιού και η Επιτροπή ανέλαβε πολλές πρωτοβουλίες σε αυτόν τον τομέα, όπως το σχέδιο δράσης της ΕΕ για ασυνόδευτους ανηλίκους (2010-2014) ( 11 ). Ο σεβασμός για τη μη επιβολή διακρίσεων που εισάγονται βάσει, μεταξύ άλλων, του φύλου και της φυλής, εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα που επιβεβαιώνεται από τα δεδομένα που παρέσχε ο οργανισμός θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ. Όσον αφορά το κεφάλαιο «Αλληλεγγύη», η Επιτροπή κατέβαλε προσπάθειες για να καταστήσει δυνατή την αποτελεσματική εφαρμογή των μέσων της ΕΕ που συνδέονται με τα θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων. Τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται στο κεφάλαιο «Δικαιοσύνη» αναφέρθηκαν σε πολλές αποφάσεις του Δικαστηρίου, και ιδίως το δικαίωμα για αποτελεσματική προσφυγή. Πέραν αυτών των θεμάτων, η ανάλυση των αιτημάτων των πολιτών και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δείχνει ότι οι βασικές ανησυχίες το 2010 ήταν η προστασία των δεδομένων, η πρόσβαση στη δικαιοσύνη, η ένταξη των Ρομ και η προώθηση της ισότητας. 3.1. Προστασία των δεδομένων Ο Χάρτης εγγυάται το δικαίωμα κάθε ατόμου στην προστασία των προσωπικών δεδομένων (άρθρο 8 του Χάρτη). Οι ευρωπαίοι πολίτες ενδιαφέρονται έντονα για αυτά τα θέματα και ανησυχούν συχνά για το πώς χρησιμοποιούνται τα προσωπικά τους δεδομένα, όπως φαίνεται από τον αριθμό των ερωτήσεων που υποβλήθηκαν από τους πολίτες και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2010. Οι ερωτήσεις αυτές αφορούσαν ευρύ φάσμα θεμάτων, από την προστασία των δεδομένων στην εφαρμογή των νέων τεχνολογιών έως την τήρηση των κανόνων της προστασίας των δεδομένων από τις τρίτες χώρες. Οι ερωτήσεις εφιστούσαν την προσοχή σε θέματα όπως η λήψη δαχτυλικών αποτυπωμάτων μαθητών, το Street View του Google, τα συστήματα βιντεοεπιτήρησης στον τόπο εργασίας, τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, τη συγκέντρωση δεδομένων στο πλαίσιο απογραφής καθώς και τη χρηματοδότηση της έρευνας για νέες τεχνολογίες στον τομέα της ασφάλειας. Οι τεχνολογίες επιτρέπουν εύκολα στα άτομα να ανταλλάσσουν πληροφορίες για τη συμπεριφορά τους και τις προτιμήσεις τους, να τις δημοσιοποιούν και να τις καθιστούν διαθέσιμες παγκοσμίως σε άνευ προηγουμένου κλίμακα. Απαντώντας σε αυτές τις προκλήσεις, η Επιτροπή υιοθέτησε το 2010 μια συνολική προσέγγιση για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στην ΕΕ ( 12 ), στην οποία καθορίζονται στόχοι για τη μεταρρύθμιση του νομικού πλαισίου προστασίας των δεδομένων της ΕΕ: ενίσχυση των δικαιωμάτων του ατόμου (για παράδειγμα, με την αύξηση της διαφάνειας και την ενίσχυση του ελέγχου επί των προσωπικών δεδομένων), ενίσχυση της διάστασης της εσωτερικής αγοράς (με τη μείωση του διοικητικού φόρτου και τη διασφάλιση ίσων όρων), αναθεώρηση των κανόνων της προστασίας των δεδομένων στον τομέα της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας στις ποινικές υποθέσεις, έτσι ώστε να υπάρχει υψηλός βαθμός προστασίας των προσωπικών ( 10 ) Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, COM(2010) 748 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0748:fin:el:pdf. ( 11 ) Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Πρόγραμμα δράσης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους (2010-2014), COM(2010) 213 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/ LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0213:FIN:EL:PDF. ( 12 ) Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών Συνολική προσέγγιση όσον αφορά την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, COM(2010) 609 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0609:fin:el:pdf. 9

δεδομένων σε αυτούς τους τομείς, μεταξύ άλλων, και των δεδομένων που διαβιβάζονται εκτός της ΕΕ, καθώς και αποτελεσματικότερη επιβολή της εφαρμογής των κανόνων (μεταξύ άλλων, με την ενίσχυση και την περαιτέρω εναρμόνιση του ρόλου και των εξουσιών των αρχών προστασίας των δεδομένων). Το 2011, η Επιτροπή θα υποβάλει προτάσεις για νέο γενικό νομικό πλαίσιο προστασίας των δεδομένων ( 13 ). Στις 10 Φεβρουαρίου 2010, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπογράμμισε την ανάγκη να λαμβάνεται περισσότερο υπόψη η προστασία των δεδομένων στις διεθνείς συμφωνίες για διαβίβαση δεδομένων που έχουν ως σκοπό την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, και ψήφισε κατά της προτεινόμενης συμφωνίας για το πρόγραμμα παρακολούθησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Τούτο οδήγησε την Επιτροπή να προτείνει νέα συμφωνία, η οποία περιελάμβανε ισχυρότερες ρήτρες για την προστασία των δεδομένων και η οποία εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ετέθη σε ισχύ την 1η Αυγούστου 2010 ( 14 ). Επίσης, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης τόνισε τη σημασία του θεμελιώδους δικαιώματος της προστασίας των δεδομένων, στις 9 Νοεμβρίου 2010, καθιστώντας άκυρο μέρος των νομοθετικών διατάξεων της ΕΕ που απαιτούσαν τη δημοσιοποίηση των ονομάτων των φυσικών προσώπων που ήταν δικαιούχοι κονδυλίων προερχόμενων από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης ( 15 ). 3.2. Πρόσβαση στη δικαιοσύνη Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη δεν αποτελεί μόνον θεμελιώδες δικαίωμα που διασφαλίζεται ιδίως με το άρθρο 47 του Χάρτη. Θέματα που σχετίζονται με τη δικαιοσύνη επηρεάζουν πολύ συχνά την καθημερινή ζωή μεγάλου αριθμού πολιτών στην ΕΕ. Πού μπορώ να καταθέσω προσφυγή σε ένα άλλο κράτος μέλος; Ποια είναι τα δικαιώματά μου ως θύμα στο πλαίσιο δικαστικής διαδικασίας; Δεν πρόκειται παρά για δύο μόνον παραδείγματα από τα ζητήματα που αντιμετωπίζουν πολλοί Ευρωπαίοι. Το 2010 μεγάλος αριθμός πολιτών έγραψε στην Επιτροπή για να καταγγείλει ότι δεν έλαβε ή δεν μπόρεσε να βρει επαρκή συνδρομή ή νομική βοήθεια για να διεκπεραιώσει την υπόθεσή του ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Πολλοί πολίτες κατήγγειλαν τη χρονοβόρα ή δαπανηρή δικαστική διαδικασία που τους απέτρεψε να προσφύγουν στη δικαιοσύνη. Ορισμένες επιστολές περιείχαν ισχυρισμούς για διαφθορά, παραβίαση της αρχής της ισότητας των μέσων ή έλλειψη ανεξαρτησίας ορισμένων εθνικών δικαστηρίων, καθώς και για παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη. Η Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να εξετάσει αυτά τα θέματα, δεδομένου ότι υπάγονται στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Για να ενισχύσει τα δικαιώματα των υπόπτων ή κατηγορουμένων που δεν ομιλούν ή δεν κατανοούν τη γλώσσα της ποινικής διαδικασίας, η ΕΕ θέσπισε το 2010 ορισμένους κοινούς ελάχιστους κανόνες για το δικαίωμα σε διερμηνεία και μετάφραση ( 16 ). Η Επιτροπή πρότεινε επίσης κανόνες που απαιτούν να ενημερώνονται οι ύποπτοι ποινικού αδικήματος σχετικά με τα δικαιώματά τους σε μια γλώσσα που κατανοούν ( 17 ). Όποιος συλλαμβάνεται είτε για ποινικό αδίκημα είτε βάσει του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης θα ενημερώνεται γραπτώς, με ένα έγγραφο που καλείται «έγγραφο δικαιωμάτων», σχετικά με τα βασικά δικαιώματά του κατά τη στιγμή της σύλληψης καθώς και σχετικά με τον λόγο τής εναντίον του κατηγορίας. Το 2011 η Επιτροπή θα συνεχίσει να εφαρμόζει τον χάρτη πορείας σχετικά με τα δικονομικά δικαιώματα, ο οποίος καθορίζει ένα νομοθετικό πρόγραμμα που εγγυάται δίκαιες δίκες, προτείνοντας κανόνες που καθιστούν πραγματική την πρόσβαση σε δικηγόρο και το δικαίωμα επικοινωνίας με τα μέλη της οικογένειας, τα προξενεία και τους εργοδότες. ( 13 ) Στο πλαίσιο αυτό, άλλα σχετικά θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον Χάρτη και άλλοι στόχοι που καθορίζονται στις Συνθήκες πρέπει να λαμβάνονται πλήρως υπόψη ενώ παράλληλα διασφαλίζεται το θεμελιώδες δικαίωμα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων. ( 14 ) Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επεξεργασία και τη διαβίβαση στοιχείων μηνυμάτων χρηματοοικονομικής φύσεως από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για τους σκοπούς του προγράμματος παρακολούθησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (ΕΕ L 195 της 27.7.2010, σ. 5). ( 15 ) ΔΕΚ, συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-92/09 και C-93/09, Volker und Markus Schecke και Eifert, 9.11.2010. ( 16 ) Οδηγία 2010/64/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Οκτωβρίου 2010, σχετικά με το δικαίωμα σε διερμηνεία και μετάφραση κατά την ποινική διαδικασία (ΕΕ L 280 της 26.10.2010, σ. 1). ( 17 ) Πρόταση οδηγίας σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών, COM(2010) 392 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0392:fin:el:pdf. 10

Στα δικαστήρια, όχι μόνο ο κατηγορούμενος αλλά και τα θύματα εγκληματικών πράξεων έχουν δικαιώματα που πρέπει να γίνονται σεβαστά, και η Επιτροπή είναι αποφασισμένη να βελτιώσει την κατάστασή τους. Η Επιτροπή προτίθεται να υποβάλει το 2011 δέσμη μέτρων για να βελτιώσει τα δικαιώματα, την προστασία και τη βοήθεια που παρέχεται σε όλα τα θύματα εγκληματικών πράξεων καθ όλη τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας καθώς και μετά τη δίκη. 3.3. Τα θεμελιώδη δικαιώματα των Ρομ Η συνθήκη της ΕΕ αναγνωρίζει, στο άρθρο 2, τα δικαιώματα των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Παράλληλα, το άρθρο 21 του Χάρτη απαγορεύει κάθε διάκριση λόγω εθνοτικής ή κοινωνικής καταγωγής ή ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας. Οι Ρομ, με πληθυσμό 10 έως 12 εκατομμύρια, είναι η μεγαλύτερη εθνοτική μειονότητα της Ευρώπης. Ένα μεγάλο ποσοστό των Ρομ στην ΕΕ θίγεται σοβαρά από την ανεργία, την ακραία φτώχεια, τις κακές συνθήκες στέγασης, τα χαμηλά υγειονομικά πρότυπα και τη δυσχερή πρόσβαση στην εκπαίδευση. Η κοινωνική και οικονομική ένταξη των Ρομ αποτελεί, ως εκ τούτου, προτεραιότητα για την ΕΕ, όπως υπογράμμισε η Επιτροπή στις 7 Απριλίου 2010, στην ανακοίνωσή της η οποία περιγράφει τις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ όσον αφορά την ένταξη των Ρομ ( 18 ). Κάθε πολίτης της Ένωσης έχει το δικαίωμα να κυκλοφορεί και να εγκαθίσταται σε μια άλλη χώρα της ΕΕ και απολαύει του δικαιώματος να μην υφίσταται διακρίσεις. Οι εθνικές αρχές έχουν μόνο το δικαίωμα να απελαύνουν πολίτες της ΕΕ ή να αποσύρουν το δικαίωμα μόνιμης κατοικίας τους υπό ορισμένους αυστηρούς και σαφείς όρους, που καθορίζονται στην οδηγία του 2004 για την ελεύθερη κυκλοφορία ( 19 ), το οποίο περιλαμβάνει επίσης διαδικαστικές ρήτρες για να αποφεύγονται αυθαίρετες, δυσανάλογες ή που εισάγουν διακρίσεις αποφάσεις και, συνεπώς, να εγγυώνται τα θεμελιώδη δικαιώματα, μεταξύ άλλων, και την απαγόρευση συλλογικών απελάσεων (άρθρο 19 παράγραφος 1 του Χάρτη). Για να διασφαλίσει αυτά τα δικαιώματα, η Επιτροπή έλαβε άμεση δράση αμέσως μετά τα γεγονότα που συνέβησαν το καλοκαίρι του 2010 που αφορούσαν την απέλαση από τη Γαλλία πολιτών της ΕΕ καταγωγής Ρομ. Η Επιτροπή έλεγξε προσεκτικά κατά πόσον οι σχετικές επιχειρήσεις διεξήχθησαν σε πλήρη συμφωνία με τις απαιτήσεις της ΕΕ. Μετά τη δράση της Επιτροπής, η Γαλλία και άλλα κράτη μέλη αλλάζουν τώρα τους κανόνες τους για να τους ευθυγραμμίσουν πλήρως με τους κανόνες της ΕΕ για την ελεύθερη κυκλοφορία. Σε περισσότερο διαρθρωμένη βάση, η κοινωνική και οικονομική ένταξη των Ρομ απαιτεί την ενεργή δέσμευση των κρατών μελών, με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πολύ σύντομα μετά τα γεγονότα του καλοκαιριού του 2010, η Επιτροπή δημιούργησε μια εσωτερική ειδική ομάδα για να αξιολογήσει τη χρησιμοποίηση των κονδυλίων της ΕΕ στα κράτη μέλη. Τα προκαταρκτικά πορίσματα της ειδικής ομάδας δείχνουν ότι τα κράτη μέλη δεν χρησιμοποιούν κατάλληλα τις δυνατότητες χρηματοδότησης που προσφέρονται από την ΕΕ για να προωθήσουν την αποτελεσματική κοινωνική και οικονομική ένταξη των Ρομ. Οι ελλείψεις στη χάραξη των στρατηγικών, η απουσία ειδικών μέτρων για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα των Ρομ, η έλλειψη τεχνογνωσίας και διοικητικής ικανότητας όσον αφορά την χρήση των κονδυλίων της ΕΕ, καθώς και η έλλειψη συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών και των κοινοτήτων των Ρομ στην ανάπτυξη και την εφαρμογή των μέτρων ένταξης αποτελούν τα βασικά προβλήματα που εντοπίστηκαν από την ειδική ομάδα εργασίας. Το 2011 η Επιτροπή θα θεσπίσει ένα πλαίσιο της ΕΕ για εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομ. Η Επιτροπή θα συνεχίσει επίσης να διασφαλίζει ότι οι Ρομ απολαύουν των δικαιωμάτων τους ως πολίτες της ΕΕ χωρίς διακρίσεις. ( 18 ) Ανακοίνωση για την κοινωνική και οικονομική ένταξη των Ρομ στην Ευρώπη, COM(2010)133 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0133:fin:el:pdf. ( 19 ) Οδηγία 2004/38/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, σχετικά με το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών μελών, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 1612/68 και την κατάργηση των οδηγιών 64/221/ΕΟΚ, 68/360/ΕΟΚ, 72/194/ΕΟΚ, 73/148/ΕΟΚ, 75/34/ΕΟΚ, 75/35/ΕΟΚ, 90/364/ΕΟΚ, 90/365/ΕΟΚ και 93/96/ΕΟΚ (ΕΕ L 158 της 30.4.2004, σ. 77). 11

3.4. Προώθηση της ισότητας Το 2010 η Επιτροπή κατέδειξε τη σταθερή δέσμευσή της όσον αφορά την ισότητα των φύλων, θεσπίζοντας τον Χάρτη για τα δικαιώματα των γυναικών ( 20 ) και μια στρατηγική για την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών (2010-2015) ( 21 ). Η Επιτροπή υπογράμμισε ότι, παρά τη γενική τάση προς μεγαλύτερη ισότητα στην κοινωνία και στην αγορά εργασίας, η πρόοδος που σημειώνεται όσον αφορά την απάλειψη των ανισοτήτων μεταξύ των φύλων παραμένει αργή. Η Επιτροπή προσδιόρισε τις προκλήσεις και τη δράση που πρέπει να αναληφθεί στους ακόλουθους πέντε τομείς προτεραιότητας: ισότιμη οικονομική ανεξαρτησία, ίση αμοιβή για ίδια εργασία και εργασία ισότιμης αξίας, ισότητα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, αξιοπρέπεια, ακεραιότητα και τερματισμός της βίας με βάση το φύλο, καθώς και ισότητα των φύλων στις εξωτερικές δράσεις. Η επίτευξη προόδου σε όλους αυτούς τους τομείς θα προσφέρει πραγματικές επιλογές σε μεγάλο αριθμό γυναικών και ανδρών. Για να δώσει στις γυναίκες και τους άνδρες με αναπηρία τη δυνατότητα να απολαύουν πλήρως των δικαιωμάτων τους και να αντλούν όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη από τη συμμετοχή τους στην κοινωνία, η Επιτροπή δρομολόγησε, το 2010, τη στρατηγική για την αναπηρία ( 22 ). Η στρατηγική προσδιορίζει οκτώ τομείς προτεραιότητας: προσβασιμότητα, συμμετοχή, ισότητα, απασχόληση, εκπαίδευση και κατάρτιση, κοινωνική προστασία, υγεία και εξωτερική δράση. Τον Δεκέμβριο του 2010, η ΕΕ κατέστη μέρος της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (UNCRPD). Η στρατηγική καθορίζει ενωσιακούς μηχανισμούς για την εφαρμογή της εν λόγω σύμβασης οι οποίοι θα λειτουργούν συμπληρωματικά προς την εθνική δράση. 3.5. Η ΕΕ προετοιμάζεται για προσχώρηση στην ευρωπαϊκή σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου Η συνθήκη της ΕΕ απαιτεί να καταστεί η ΕΕ μέλος της ευρωπαϊκής σύμβασης των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Για τον λόγο αυτό, στις 17 Μαρτίου 2010, η Επιτροπή συνέστησε στο Συμβούλιο να αρχίσει διαπραγματεύσεις με το Συμβούλιο της Ευρώπης. Βάσει εντολής που συμφωνήθηκε από το Συμβούλιο, η Επιτροπή άρχισε διαπραγματεύσεις προσχώρησης στις 7 Ιουλίου 2010. Η προσχώρηση της ΕΕ στην ευρωπαϊκή σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου θα συμπληρώσει την ισχυρή προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων που υφίσταται ήδη στην έννομη τάξη της Ένωσης χάρη στο Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ίδιας της ΕΕ, καθώς και στη σχετική νομολογία που αναπτύχθηκε στο μεταξύ από το Δικαστήριο. Θα εισαγάγει ένα πρόσθετο δικαστικό έλεγχο όσον αφορά την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ. Η προσχώρηση θα επιτρέψει να εδραιωθεί ακόμη περισσότερο η κοινή παιδεία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ και δηλώνει ότι η Ένωση υποστηρίζει με όλες της τις δυνάμεις το σύστημα προστασίας δικαιωμάτων του Στρασβούργου. Θα επιτρέψει επίσης την αρμονική ανάπτυξη των νομολογιών του Δικαστηρίου και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. ( 20 ) Ανακοίνωση της Επιτροπής Ενίσχυση της δέσμευσης για την ισότητα γυναικών και ανδρών Χάρτης για τα δικαιώματα των γυναικών Δήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με την ευκαιρία της παγκόσμιας ημέρας της γυναίκας για το 2010 σε συνδυασμό με τη 15η επέτειο της διακήρυξης και του προγράμματος δράσης της Διάσκεψης του ΟΗΕ για τις γυναίκες στο Πεκίνο και την 30ή επέτειο της σύμβασης του ΟΗΕ για την εξάλειψη κάθε μορφής διακρίσεων κατά των γυναικών, COM(2010) 78 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0078:fin:el:pdf. ( 21 ) COM(2010) 491 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0491:fin:el:pdf. ( 22 ) Ανακοίνωση Ευρωπαϊκή στρατηγική για την αναπηρία 2010-2020: Ανανέωση της δέσμευσης για μια Ευρώπη χωρίς εμπόδια, COM(2010) 636 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0636:fin:el:pdf. 12

Συμπέρασμα Για να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες επωφελούνται πλήρως από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, τα όργανα της ΕΕ, καθώς και οι εθνικές αρχές πρέπει να εξηγήσουν σαφώς πού εφαρμόζεται και πού δεν εφαρμόζεται ο Χάρτης. Η παρούσα πρώτη ετήσια έκθεση αποτελεί ένα πρώτο συγκεκριμένο μέτρο που λαμβάνει η Επιτροπή για αυτόν τον σκοπό. Η Επιτροπή θα υποβάλλει αυτή την έκθεση κάθε χρόνο για να παρακολουθεί την πρόοδο που σημειώνεται στον τομέα της εφαρμογής και της τήρησης του Χάρτη και για να διασφαλίσει ότι η στάση της ΕΕ όσον αφορά τα θεμελιώδη δικαιώματα παραμένει υποδειγματική. Οι ετήσιες εκθέσεις θα υποστηρίζουν την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη κατά τρόπο συνεχή, αποφασιστικό και διαφανή, καθώς και με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών. Πρόθεση της Επιτροπής είναι να παρέχει με τις εκθέσεις αυτές την ευκαιρία για ετήσια ανταλλαγή απόψεων με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη. Κατά τα προσεχή έτη, η Επιτροπή θα κάνει έναν απολογισμό των διδαγμάτων που μπορούν να αντληθούν από την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη καθώς και των ανησυχιών που διατυπώνονται από τους πολίτες και θα προσαρμόσει ανάλογα τη δράση της. 13

Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής Συνοδευτικό έγγραφο της έκθεσης 2010 σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1/

Εισαγωγή Κατάλογος ελέγχου για τα θεμελιώδη δικαιώματα 1. Ποια θεμελιώδη δικαιώματα επηρεάζονται; 2. Πρόκειται για απόλυτα δικαιώματα (που δεν υπόκεινται σε κανέναν περιορισμό, για παράδειγμα η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η απαγόρευση των βασανιστηρίων); 3. Ποιος είναι ο αντίκτυπος των διαφόρων επιλογών πολιτικής που εξετάζονται στα θεμελιώδη δικαιώματα; Πρόκειται για θετικό αντίκτυπο (προώθηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων) ή για αρνητικό αντίκτυπο (περιορισμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων); 4. Οι επιλογές έχουν ταυτόχρονα θετικό και αρνητικό αντίκτυπο, αναλόγως με τα θεμελιώδη δικαιώματα που επηρεάζονται (για παράδειγμα, αρνητικό αντίκτυπο στην ελευθερία της έκφρασης και θετικό στην πνευματική ιδιοκτησία); 5. Οι ενδεχόμενοι περιορισμοί των θεμελιωδών δικαιωμάτων είναι διατυπωμένοι κατά τρόπο ακριβή και προβλέψιμο; 6. Οι περιορισμοί που επιβάλλονται στα θεμελιώδη δικαιώματα, κατά περίπτωση: είναι αναγκαίοι για την υλοποίηση ενός στόχου γενικού ενδιαφέροντος ή για την προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών άλλων προσώπων (να διευκρινιστούν); είναι ανάλογοι προς τον επιδιωκόμενο στόχο; σέβονται το βασικό περιεχόμενο των σχετικών θεμελιωδών δικαιωμάτων; Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων είναι ο χάρτης δικαιωμάτων της ΕΕ. Με τη θέση σε ισχύ της συνθήκης της Λισαβόνας, ο Χάρτης κατέστη νομικά δεσμευτικός. Πρόκειται για ένα ιστορικό επίτευγμα όσον αφορά την ενίσχυση των δικαιωμάτων και των αξιών της Ευρώπης. Ο Χάρτης συγκεντρώνει σε ένα κείμενο όλα τα θεμελιώδη δικαιώματα που προστατεύονται στο επίπεδο της Ένωσης, περιγράφοντάς τα λεπτομερώς και καθιστώντας τα εμφανή και προβλέψιμα. Ο Χάρτης δεν είναι ένα απλό κείμενο το οποίο παραθέτει αρχές και αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνον θεωρητικά. Ο Χάρτης σχεδιάσθηκε έτσι ώστε να αποτελεί ένα μέσο που Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων: Χάρτης δικαιωμάτων της ΕΕ επιτρέπει στους πολίτες να απολαύουν αποτελεσματικά των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε όλες τις περιπτώσεις που ρυθμίζονται από το δίκαιο της ΕΕ. Είναι ένα ζωντανό μέσο, το οποίο πρέπει να εφαρμόζεται στην πράξη καθημερινά από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, καθώς και από τα κράτη μέλη μόνον όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ. Το 2010 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισε μια στρατηγική προκειμένου να διασφαλισθεί η αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη, ώστε οι πολίτες να μπορούν να απολαύουν των δικαιωμάτων τους στην πράξη ( 1 ). Ο στόχος είναι ότι η Ένωση πρέπει να αποτελεί υπόδειγμα προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των θεμελιωδών δικαιωμάτων που περιέχονται στον Χάρτη. Η Επιτροπή λαμβάνει μέτρα για την επίτευξη του εν λόγω στόχου: ελέγχει ότι η νομοθεσία της ΕΕ είναι σύμφωνη προς τον Χάρτη σε κάθε στάδιο της νομοθετικής διαδικασίας από το προπαρασκευαστικό έργο στην Επιτροπή έως την έγκριση σχεδίων νομοθεσίας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, καθώς και όταν τα κράτη μέλη εφαρμόζουν την εν λόγω νομοθεσία. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή κατάρτισε έναν «κατάλογο ελέγχου των θεμελιωδών δικαιωμάτων» για την ενίσχυση της αξιολόγησης του αντικτύπου των νομοθετικών προτάσεών της στα θεμελιώδη δικαιώματα. Στόχος της Επιτροπής είναι επίσης να ενημερωθούν καλύτερα οι πολίτες για το πού μπορούν να απευθυνθούν για βοήθεια σε περιπτώσεις παραβιάσεων θεμελιωδών δικαιωμάτων. Για την παρακολούθηση της προόδου, η Επιτροπή θα υποβάλλει ετήσια έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη. ( 1 ) Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 19ης Οκτωβρίου 2010 Στρατηγική για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, COM(2010) 573 τελικό, διατίθεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0573:fin:el:pdf. 16

Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ: ποιος κάνει τι; Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, υπάρχει σαφής νομική απαίτηση προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η προστασία αυτή διασφαλίζεται από διάφορα θεσμικά όργανα σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ, ανάλογα με το κατά πόσον εφαρμόζεται ο Χάρτης. Όταν ο Χάρτης δεν εφαρμόζεται, τα εθνικά συνταγματικά συστήματα διασφαλίζουν τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ο Χάρτης εφαρμόζεται σε όλες τις ενέργειες Σε επίπεδο ΕΕ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Ρόλος της Επιτροπής είναι να διασφαλίζει ότι οι νομοθετικές προτάσεις της σέβονται τον Χάρτη. Όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ (και ειδικότερα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο) ευθύνονται επίσης για τον σεβασμό του Χάρτη καθ όλη τη νομοθετική διαδικασία. Ο Χάρτης εφαρμόζεται στα κράτη μέλη μόνον όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ. Εάν μια εθνική αρχή (διοικητική αρχή ή δικαστήριο) παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα που περιγράφονται στον Χάρτη κατά την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ, η Επιτροπή μπορεί να προσφύγει στο Δικαστήριο. Η Επιτροπή δεν είναι δικαιοδοτικό όργανο ούτε έχει αρμοδιότητα δευτεροβάθμιας εξέτασης των αποφάσεων εθνικών ή διεθνών δικαστηρίων. Επίσης, δεν εξετάζει καταρχήν την ουσιαστική βασιμότητα μεμονωμένων περιπτώσεων, παρά μόνον εάν κάτι τέτοιο έχει σημασία προκειμένου να εκτελέσει το καθήκον της διασφάλισης της ορθής εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ από τα κράτη μέλη. Ειδικότερα, εάν εντοπίσει ένα ευρύτερο πρόβλημα, η Επιτροπή μπορεί να επικοινωνήσει με τις εθνικές αρχές με σκοπό τη διόρθωσή του, και τελικά μπορεί να προσφύγει στο Δικαστήριο κατά ενός κράτους μέλους. Σκοπός της διαδικασίας αυτής είναι να διασφαλίζεται ότι το εν λόγω εθνικό δίκαιο ή μια πρακτική εθνικών διοικητικών αρχών ή δικαστηρίων εναρμονίζεται προς τις απαιτήσεις του δικαίου της ΕΕ. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το Δικαστήριο στο Λουξεμβούργο είναι θεσμικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι η τελική αρχή σε σχέση με τις Συνθήκες, τον Χάρτη και το δίκαιο της ΕΕ. Διασφαλίζει την ομοιόμορφη ερμηνεία και εφαρμογή τους σε ολόκληρη την Ένωση, καθώς και ότι τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη συμμορφώνονται προς τις υποχρεώσεις που τους επιβάλλει το δίκαιο της ΕΕ. Το Δικαστήριο αναγνωρίζει εδώ και καιρό τα θεμελιώδη δικαιώματα ως «αναπόσπαστο μέρος των γενικών αρχών του δικαίου της ΕΕ» παραπέμποντας στις κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Όταν πολίτες ή επιχειρήσεις θεωρούν ότι μια πράξη των θεσμικών οργάνων της ΕΕ που τους επηρεάζει άμεσα παραβιάζει τα θεμελιώδη δικαιώματά τους, μπορούν να προσφύγουν στο Δικαστήριο, το οποίο, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, έχει την εξουσία να ακυρώσει την εν λόγω πράξη. 17

Ενημέρωση των πολιτών σχετικά με το πού μπορούν να υποβάλουν καταγγελία Οι πολίτες ενδέχεται να απολέσουν το δικαίωμά τους σε αποζημίωση, εάν δεν τηρήσουν μια προθεσμία για την άσκηση προσφυγής στο κατάλληλο εθνικό δικαστήριο ή αρχή κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους. Πρόθεσή της Επιτροπής είναι η καλύτερη ενημέρωση των πολιτών, καθώς και των εθνικών οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, των διαμεσολαβητών και άλλων συναφών φορέων, σχετικά με το πού πρέπει να απευθύνονται σε περίπτωση καταγγελίας. Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ δεν πρέπει να οδηγεί σε έναν πολύπλοκο λαβύρινθο τους πολίτες που επιδιώκουν να ασκήσουν τα δικαιώματά τους. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι ένας διεθνής οργανισμός 47 ευρωπαϊκών χωρών με αντικείμενο τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο οποίος θέσπισε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Δεν αποτελεί μέρος της ΕΕ. Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι επίσης μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και δεσμεύονται από τη Σύμβαση. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (με έδρα στο Στρασβούργο) είναι διεθνές δικαστήριο και όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο αποφαίνεται επί προσφυγών για εικαζόμενες παραβιάσεις των δικαιωμάτων που περιγράφονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Οι εθνικές αρχές οφείλουν να εφαρμόζουν τον Χάρτη όταν εφαρμόζουν κανόνες που προβλέπονται στο δίκαιο της ΕΕ. Οι εθνικοί Σε εθνικό επίπεδο δικαστές έχουν την εξουσία, υπό την καθοδήγηση του Δικαστηρίου, να διασφαλίζουν τον σεβασμό του Χάρτη από τα κράτη μέλη μόνον όταν αυτά εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ. Οι πολίτες μπορούν επίσης να εξασφαλίσουν αποζημίωση, εάν παραβιάσθηκαν τα δικαιώματά τους που απορρέουν από το δίκαιο της ΕΕ. Όταν δεν εφαρμόζεται ο Χάρτης, τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών διασφαλίζονται από τις εθνικές αρχές σύμφωνα με τα συνταγματικά τους συστήματα. Τα κράτη μέλη διαθέτουν εκτενείς εθνικούς κανόνες για τα θεμελιώδη δικαιώματα, τους οποίους διασφαλίζουν οι εθνικοί δικαστές και τα συνταγματικά δικαστήρια. Εάν μια περίπτωση δεν αφορά το δίκαιο της ΕΕ, τα κράτη μέλη είναι αποκλειστικά υπεύθυνα να διασφαλίσουν την τήρηση των υποχρεώσεών τους όσον αφορά τα θεμελιώδη δικαιώματα. Ως εκ τούτου, οι καταγγελίες πρέπει να υποβάλλονται σε πρώτο βαθμό σε εθνικό επίπεδο. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο αποτελεί επίσης ύστατη νομική προσφυγή για τους πολίτες που πιστεύουν ότι τα θεμελιώδη δικαιώματά τους παραβιάσθηκαν από ένα κράτος μέλος όλα τα κράτη μέλη έχουν εγκρίνει την Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η θέση σε ισχύ της συνθήκης της Λισαβόνας απαιτεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση να προσχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Όταν η διαδικασία αυτή ολοκληρωθεί, οι πολίτες που πιστεύουν ότι τα ανθρώπινα δικαιώματά τους παραβιάσθηκαν από την ΕΕ θα μπορούν επίσης να προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Επομένως, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων θα αποτελέσει εξωτερικό μηχανισμό ελέγχου, ανεξάρτητα από την αρχή (εθνική ή σε επίπεδο ΕΕ) η οποία θέσπισε μια πράξη που μπορεί δυνητικά να παραβιάζει ένα θεμελιώδες δικαίωμα. Η παρούσα έκθεση αποτελεί βασικό εργαλείο για την εφαρμογή των δικαιωμάτων και των The role of the European Court Η ετήσια έκθεση: ελευθεριών που κατοχυρώνονται στον Χάρτη. of Human αποτίμηση Rights της προόδου στην εφαρμογή του Χάρτη Στόχος της είναι να καταδείξει, για πρώτη φορά, με παραδείγματα με ποιον τρόπο εφαρμόζεται ο Χάρτης. Η έκθεση ενημερώνει τους πολίτες σχετικά με τις περιπτώσεις στις οποίες μπορούν να επικαλούνται τον Χάρτη και σχετικά με τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Περιγράφει τα όσα έχουν γίνει και τα όσα απομένουν να γίνουν για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη. Η έκθεση βασίζεται στις ενέργειες των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και στην ανάλυση των επιστολών του ευρύτερου κοινού και των ερωτήσεων και των αναφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η παρούσα έκθεση αφορά το έτος 2010 θα 18

ακολουθήσουν άλλες ετήσιες εκθέσεις. Εξετάζοντας το πλήρες φάσμα των διατάξεων του Χάρτη σε ετήσια βάση, οι μελλοντικές εκθέσεις θα μπορούν να αποτιμήσουν τους τομείς στους οποίους σημειώθηκε πρόοδος ή εκείνους στους οποίους εμφανίζονται νέες ανησυχίες. Επισκόπηση των επιστολών και των ερωτήσεων προς την Επιτροπή σε σχέση με τα θεμελιώδη δικαιώματα Από τις επιστολές του ευρύτερου κοινού σχετικά με ζητήματα θεμελιωδών δικαιωμάτων που έλαβε η Επιτροπή το 2010, περίπου το ένα τρίτο αφορούσε περιπτώσεις στις οποίες θα μπορούσε να εφαρμόζεται ο Χάρτης. Σε αρκετές περιπτώσεις, η Επιτροπή ζήτησε πληροφορίες από τα οικεία κράτη μέλη ή εξήγησε στον καταγγέλλοντα τους εφαρμοστέους κανόνες της ΕΕ. Σε άλλες περιπτώσεις, οι καταγγελίες θα έπρεπε στην πραγματικότητα να είχαν υποβληθεί στις εθνικές αρχές ή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο. Όπου ήταν εφικτό, υποδείχθηκε στους καταγγέλλοντες να απευθυνθούν σε άλλα όργανα για περισσότερες πληροφορίες (όπως τις εθνικές αρχές προστασίας των δεδομένων). ΕΠΙΣΤΟΛEΣ ΕΡΩΤHΣΕΙΣ Εκτός της αρμοδιότητας της ΕΕ 69 %... με ειδική συνέχεια 19 %... χωρίς ειδική συνέχεια 12 % Εντός της αρμοδιότητας της ΕΕ 31 % Εκτός της αρμοδιότητας της ΕΕ 61 %... με ειδική συνέχεια 12 %... χωρίς ειδική συνέχεια 27 % Εντός της αρμοδιότητας της ΕΕ 39 % ΑΝΑΦΟΡEΣ... με ειδική συνέχεια 32 % Εκτός της αρμοδιότητας της ΕΕ 51 %... χωρίς ειδική συνέχεια 17 % Εντός της αρμοδιότητας της ΕΕ 49 % 19