æ Y X A N A Y T I K H K E æ H 1 8 2 Y N A N T H E I M E T O M Y O, T H N T P A ø I A K A I T H N O I H H

E P I E X O M E N A

Πρόλογος: Κώστας Σολδάτος........................... 9 1. ΘΑΝAΣΗΣ ΤΖΑΒΑΡΑΣ: Αρχαιογνωσία, αρχαιολατρία και αντιστάσεις στην ψυχανάλυση.. 13 2. ΠΈΤΡΟΣ ΧΑΡΤΟΚΌΛΛΗΣ: Η προέλευση και η εξέλιξη του οιδιπόδειου συµπλέγµατος σύµφωνα µε τον Φρόιντ................................ 27 3. ΓΡΗΓΌΡΗΣ ΒΑΣΛΑΜΑΤΖΉΣ: Μύθος και ψυχανάλυση: Aπό τον Nάρκισσο στο ναρκισσισµό ή οι αφηγήσεις των διαπλοκών έρωτα και θανάτου........... 39 4. ΣΩΤΉΡΗΣ ΜΑΝΩΛΌΠΟΥΛΟΣ: Η ποιητική της ψυχαναλυτικής διαδικασίας και η συνάντησή της µε το θέατρο........................................ 51

æ Y X A N A Y T I K H K E æ H 1 8 2 Y N A N T H E I M E T O M Y O, T H N T P A ø I A K A I T H N O I H H 5. ΕΠΑΜΕΙΝΩΝ ΑΣ ΑΣΛΑΝI ΗΣ: Η τραγική σκηνή και η ψυχαναλυτική κατάσταση............ 81 6. ΗΜHΤΡΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤOΠΟΥΛΟΣ: Οι διαταραχές της ταυτότητας των εφήβων στην αρχαιοελληνική µυθολογία. Το παράδειγµα του Ιππόλυτου................. 93 7. ΓΙAΓΚΟΣ ΑΝ ΡΕA ΗΣ: Ιοκάστη: Μια κυρία που ζητά την προσοχή µας............. 111 8. ΠEΠΗ ΡΗΓΟΠΟYΛΟΥ: Daniel Paul Schreber και Πενθέας o Εχίονος. Από τον παρανοϊκό δικαστή στον µαινόµενο τύραννο......... 129 9. ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣOΠΟΥΛΟΣ: Yποκριτική και παρενδυσία: Ψυχαναλυτικά συµφραζόµενα..... 145 10. ΕΥΤΥΧIΑ ΚΑΛΛΙΤΕΡAΚΗ: Ο «Λάµπρος» του ιονύσιου Σολωµού: µια ψυχαναλυτική προσέγγιση της σαγήνης................. 151 Eπίµετρο: MΑΡIΛΙΑ AΪΖΕΝΣΤAΪΝ: Σηµειώσεις επί των σχέσεων ψυχανάλυσης και µύθου......... 165 Συµµετέχοντες....................................... 175

ƒ Ÿ K Ò Û Ù P. Ô Ï Ù Ô H συνάντηση της ψυχανάλυσης µε την τραγωδία, το µύθο και εν γένει την ποίηση είναι µια συναρπαστική ιστορία συνάφειας της ψυχολογικής επιστήµης µε την αρχαία και τη σύγχρονη ελληνική σκέψη. Πρόκειται για ένα θέµα που αφορά όχι µόνο την εξέλιξη της ψυχαναλυτικής θεωρίας αλλά και την ιστορία του πολιτισµού, αφού προσφέρει µια νέα και πρωτότυπη µατιά στην κατανόηση κορυφαίων στιγµών του ανθρώπινου πνεύµατος. Στο τέλος του 19ου αιώνα ο Φρόιντ συλλαµβάνει την ιδέα τής συνάφειας ψυχανάλυσης και αρχαίου µύθου στην προσπάθειά του να διατυπώσει γενικούς και διαχρονικούς κανόνες για την ψυχική λειτουργία και την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη. Στην Ελλάδα η αντίστοιχη πορεία εκκινεί το 1930 από τον ηµήτριο Κουρέτα µε το κείµενο «Αι ψυχώσεις στην αρχαία τραγωδία». Το 1950 ο ίδιος εκδίδει το Φύσις του ονείρου κατά Πλάτωνα και Φρόιντ. Αργότερα ακολουθούν πολλά κείµενά του που δίνουν το στίγµα µιας ελληνικής σύλληψης αλλά και την προσπάθεια σύνδεσης της ψυχαναλυτικής θεωρίας µε τη σύγχρονη ελληνική κουλτούρα. Τον ίδιο δρό-

æ Y X A N A Y T I K H K E æ H 1 0 Y N A N T H E I M E T O M Y O, T H N T P A ø I A K A I T H N O I H H µο ακολουθούν και άλλοι. Ο Νίκος ρακουλίδης γράφει το 1967 το La psychanalyse d Aristophane, ενώ στην πιο κοντινή µας εποχή ξεχωρίζει ο συλλογικός τόµος Psychanalyse et culture grecque (1980) µε τη συµµετοχή της Άννας Ποταµιάνου, του Νίκου Νικολαΐδη και της Φρόσως Καραπάνου. Η έκδοση του ανά χείρας τόµου αποσκοπεί κατ αρχάς στον εµπλουτισµό της ελληνικής ψυχαναλυτικής βιβλιογραφίας µε µια σειρά κειµένων πάνω στην αµφίδροµη σχέση της ψυχανάλυσης και του εκτεταµένου πεδίου των ανθρωπιστικών σπουδών. Αποσκοπεί, όµως, και να προσφέρει στους Έλληνες φιλόλογους και άλλους διανοούµενους τα ίδια αυτά κείµενα, τα οποία θα τους βοηθήσουν στην κατανόηση των δεσµών των γνωστικών τους αντικειµένων µε ένα µέρος τουλάχιστον του φάσµατος των γοητευτικών ψυχαναλυτικών αρχών. Ένας πρόσθετος στόχος της έκδοσης αυτής είναι η ευαισθητοποίηση των Ελλήνων ψυχιάτρων στη βαθύτατα ανθρωπιστική φύση των ψυχαναλυτικών θεωρήσεων και, κατά συνέπεια, η διευκόλυνση της αποδοχής τους ή της επανανακάλυψής τους. Ο τρίτος αυτός στόχος αποτελεί και την προσωπική προσδοκία του υπογράφοντος, ο οποίος στην αρχή της ακαδηµαϊκής του σταδιοδροµίας «έλαβε το φως» από τον δάσκαλό του, τον πρωτοπόρο Έλληνα ψυχαναλυτή ηµήτριο Κουρέτα, αλλά δεν ευτύχησε να το αξιοποιήσει στο βαθµό που θα επιθυµούσε. Στον παρόντα χρόνο όµως, ως µακρινός διάδοχος του ηµήτριου Κουρέτα, πρώτου διευθυντή της τότε νεοϊδρυθείσας Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, θεωρεί ύψιστο καθήκον και εξαιρετική τιµή να επιµελείται (µε τη συνεπικουρία του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής Γρηγόρη Βασλαµατζή) ένα βιβλίο στο οποίο συµβάλλουν και διάκονοι της ψυχανάλυσης. Με τα κείµενα που ακολουθούν διαλέγονται επί του θέµατος

1 1 K ø T A P. O A T O P O O O «Ψυχανάλυση: Συναντήσεις µε το µύθο, την ποίηση και το θέατρο» αφενός οι ηµήτρης Αναγνωστόπουλος, Επαµεινώνδας Ασλανίδης, Γρηγόρης Βασλαµατζής, Ευτυχία Καλλιτεράκη, Σωτήρης Μανωλόπουλος, Θανάσης Τζαβάρας και Πέτρος Χαρτοκόλλης, από ψυχαναλυτικής πλευράς, και αφετέρου οι φιλόλογοι και θεατρολόγοι Γιάγκος Ανδρεάδης, Κώστας Γεωργουσόπουλος και Πέπη Ρηγοπούλου. Ο κατάλογος θα µπορούσε να είναι πολύ µακρύτερος και να περιλαµβάνει και άλλους Έλληνες ψυχαναλυτές ή στοχαστές που έχουν καταθέσει σηµαντικό έργο στο πεδίο αυτό. Αναφέραµε ήδη µερικούς εξ αυτών. Θα θέλαµε να αναφερθούµε σε έναν ακόµη, τουλάχιστον: τον ψυχαναλυτή και καθηγητή τής ψυχιατρικής Παναγιώτη Σακελλαρόπουλο, µαθητή του ηµήτριου Κουρέτα. Ο καθηγητής Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος οργάνωσε το 2006 στην Αθήνα διεθνές συνέδριο µε θέµα «Ιστορία και Λειτουργία των Μύθων στην Ψυχανάλυση», το οποίο µε την απήχηση που είχε απέδειξε ότι το ενδιαφέρον της ευρύτερης επιστηµονικής κοινότητας για τα θέµατα αυτά παραµένει αµείωτο. Αφού ο υπογράφων «ένδυµα ουκ έχει» για να προσφέρει δικό του κείµενο, αναλαµβάνει χρέος «ανθοδέτου» των κειµένων τα οποία του προσφέρθηκαν. Περιορίζεται δε εις το να διεκπεραιώσει αυτό και µόνο το χρέος, σχεδόν χωρίς να επέµβει ουδέ κατ ελάχιστον στη µορφή ή στο περιεχόµενο των κειµένων αυτών. Εξάλλου αφήνει τον αναγνώστη να απολαύσει την πολυµορφία των κειµένων, χωρίς να προβαίνει στη συνήθη για πρόλογο συνοπτική ή ακόµη και επεξηγηµατική αναφορά στο περιεχόµενό τους. Είθε παρόµοιες εκδόσεις να ακολουθήσουν την παρούσα, επειδή το φως της ψυχαναλυτικής σκέψης θα πρέπει να παραµείνει άσβεστον όχι µόνο «εις µνήµην ηµητρίου Κουρέτα» αλλά και προς µέγα όφελος των επιγενοµένων. Αθήνα, Μάρτιος 2007