ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΥΝ ΤΟ ΓΕΩΡΓΙΚΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ 1 Φωτίου Βακάκη Δρος Γεωπόνου-Γεωργοοικονομολόγου Πρόεδρος της Vakakis International S.A. Consultants in Agricultural and Rural Development 1 Τα στατιστικά στοιχεία που τεκμηριώνουν τη διαχρονική εξέλιξη των οικονομικών μεγεθών που προσδιορίζουν το γεωργικό εισόδημα κατά την περίοδο 1995-2011, ελήφθησαν από την ΕΛΣΤΑΤ και αφορούν στους ετήσιους «Λογαριασμούς Γεωργικού Εισοδήματος σε τρέχουσες τιμές». ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013
1. ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ 1.1. Τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για να τεκμηριωθεί η διαχρονική εξέλιξη των μεγεθών που προσδιορίζουν το Γεωργικό Εισόδημα αντλήθηκαν από τους πίνακες της ΕΛΣΤΑΤ, που αφορούν στους ετησίους λογαριασμούς της ελληνικής «γεωργίας» για την περίοδο 1995-2011. Μέχρι το 2007, τα στοιχεία χαρακτηρίζονται από την ΕΛΣΤΑΤ «οριστικά» ενώ, εκείνα των ετών 2008 έως 2011, χαρακτηρίζονται «προσωρινά». Από τους αναλυτικούς πίνακες της ΕΛΣΤΑΤ συνετάγη ο Πίνακας 1 ο οποίος περιλαμβάνει τα απόλυτα μεγέθη, για κάθε χρόνο της περιόδου 1995-2011, που αφορούν στην Ακαθάριστη Αξία Παραγωγής του Γεωργικού Τομέα AAΠΓT (φυτική παραγωγή, ζωική παραγωγή, γεωργικές υπηρεσίες και πρώτη μεταποίηση γεωργικών προϊόντων), στην αξία των ενδιάμεσων εισροών και της ανάλωσης παγίου κεφαλαίου, στις αμοιβές εργατών, στις δαπάνες για ενοίκια γεωργικής γης τρίτων, στους τόκους δανείων, στους φόρους επί παραγωγής 2 και στις επιδοτήσεις. Με βάση τα προαναφερόμενα στοιχεία υπολογίζεται, για κάθε χρόνο, στον ίδιο πίνακα, η Ακαθάριστη Αξία Παραγωγής (ΑΑΠ) και η Καθαρή Αξία Παραγωγής (ΚΑΠ) του Γεωργικού Τομέα και το Γεωργικό Εισόδημα (ΓΕ). Με βάση τα στοιχεία του πίνακα 1 και προκειμένου να καταστεί εμφανέστερη η εικόνα της διαχρονικής εξέλιξης των προαναφερόμενων μεγεθών, καταρτίστηκαν ο Πίνακας 1Α, που περιλαμβάνει τους δείκτες των μεγεθών αυτών (1995=100) και ο Πίνακας 1Β, που περιλαμβάνει την εκατοστιαία διάρθρωση της ΑΑΠΓΤ ως προς την προέλευσή της και ως προς την χρήση της. 1.2. Συνθετική εικόνα της διαχρονικής εξέλιξης των μεγεθών που προσδιορίζουν το Γεωργικό Εισόδημα Από τα στοιχεία των τριών βασικών πινάκων 1, 1Α και 1Β, συντάχθηκε ο συνθετικός Πίνακας 2, ο οποίος περιλαμβάνει, για κάθε χρόνο της περιόδου 1995-2011, τα μεγέθη που προσδιορίζουν το ΓΕ χωρίς επιδοτήσεις και με επιδοτήσεις, σε απόλυτα μεγέθη και σε ποσοστόν % της ΑΑΠΓΤ. Η εικόνα των μεγεθών του Πίνακα αυτού παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 1. Στο Διάγραμμα 2, παρουσιάζεται, για το 2001 και 2011, η κατανομή της ΑΑΠΓΤ στις επιμέρους χρήσεις της. Από την παρουσίαση των στοιχείων της περιόδου 1995-2011, καθίσταται εμφανής η έντονη διαχρονική μεταβολή: (i) της αξίας των ενδιαμέσων εισροών και της ανάλωσης παγίου κεφαλαίου, η οποία από 42,4% της ΑΑΠΓΤ που ήταν το 1995, αυξήθηκε σε 69,8% το 2011 και (ii), του ΓΕ χωρίς επιδοτήσεις, το οποίον από 41,4% της ΑΑΠΓΤ που ήταν το 1995, μειώθηκε σε 7,4% το 2011 και, εάν οι τάσεις της περιόδου 1995-2011 δεν αναχαιτιστούν, το ποσοστό αυτό, για το 2015, θα είναι 4,4%. 2 Επιβάρυνση από ΦΠΑ και εισφορά υπέρ ΕΛΓΑ. georgiko eisodima_11_10.doc -1-
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 Διαχρονική εξέλιξη των μεγεθών που προσδιορίζουν το Γεωργικό Εισόδημα (τρέχουσες τιμές) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2 Η κατανομή της ΑΑΠΓΤ στις βασικές της χρήσεις (σε τρέχουσες τιμές) Πηγή: Πίνακας 2 georgiko eisodima_11_10.doc -2-
1.3. Η ανάλυση των τάσεων των μεγεθών που προσδιορίζουν το ΓΕ κατά την περίοδο 1995-2011 Στα κεφάλαια που ακολουθούν περιλαμβάνεται εκτίμηση και σχολιασμός των τάσεων που διαμορφώθηκαν κατά την περίοδο 1995-2011: (i) για κάθε μέγεθος που συμβάλει στη διαμόρφωση της ΑΑΠΓΤ (φυτική παραγωγή, ζωική παραγωγή, γεωργικές υπηρεσίες και πρώτη μεταποίηση), (ii) για κάθε χρήση της ΑΑΠΓΤ (αξία ενδιάμεσων εισροών και ανάλωσης παγίου κεφαλαίου, αμοιβές εξωτερικών εργατών, ενοίκια γεωργικής γης τρίτων, φόροι επί παραγωγής, τόκοι δανείων) και (iii), για το ΓΕ χωρίς επιδοτήσεις και με επιδοτήσεις. Με βάση τις τάσεις που διαμορφώθηκαν για καθένα από τα μεγέθη που προσδιορίζουν το ΓΕ, έγινε πρόβλεψη των αντίστοιχων μεγεθών, για το 2015, με την υπόθεση ότι οι τάσεις αυτές δεν θα αναχαιτιστούν προσχεδιασμένα με στοχευμένες παρεμβάσεις. Τέλος, γίνεται σχολιασμός των εξελίξεων των επιμέρους μεγεθών των ετησίων οικονομικών λογαριασμών της ελληνικής γεωργίας για τα χρόνια 2001, 2011 και 2015. 2. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΑΠΓΤ (εκατομ. σε τρέχουσες τιμές) 2.1. ΑΑΠΓΤ, Διάγραμμα 3 Η ΑΑΠΓΤ κυμάνθηκε μεταξύ 8,81 (1995) και 10,74 (2011), με μέσο ετήσιο όρο 9,87 δισεκατομμύρια. Η διαχρονική εξέλιξή της παρουσιάζει, μετά το 2005, έντονες ετήσιες διακυμάνσεις, σημαντική γραμμική συσχέτιση με το χρόνο και εμφανή ανοδική τάση, με συνολική αύξηση 21,9% κατά την περίοδο 1995-2011 και είναι το αποτέλεσμα της διακύμανσης των ετήσιων προσδιορισμών των συνιστωσών της: της Ακαθάριστης Αξίας Φυτικής Παραγωγής (ΑΑΦΠ), της Ακαθάριστης Αξίας Ζωικής Παραγωγής (ΑΑΖΠ) και της αξίας των γεωργικών υπηρεσιών και πρώτης μεταποίησης. georgiko eisodima_11_10.doc -3-
2.2. ΑΑΦΠ, Διάγραμμα 4 Η διαχρονική εξέλιξή της ΑΑΦΠ κυμάνθηκε από 5,98 (1995) έως 7,06 (2005), με μέσο ετήσιο όρο 6,52 δισεκατομμ. και παρουσίασε εντονότατες τριετείς διακυμάνσεις, κυρίως μετά το 2005 και, ως εκ τούτου, παρουσιάζει χαμηλή γραμμική συσχέτιση με το χρόνο και ασθενή ανοδική τάση, με συνολική αύξηση 15,3% την περίοδο 1995-2011. Η ΑΑΦΠ είναι αποτέλεσμα των ακόλουθων μεταβολών: (i) αύξηση της αξίας των σιτηρών κατά 54,8%, των κτηνοτροφικών φυτών κατά 34,6%, των κηπευτικών κατά 35,4%, των φρούτων κατά 64,6% και των οινικών προϊόντων κατά 82,5% και (ii), μείωση της αξίας των βιομηχανικών φυτών κατά 44,2% και του ελαιολάδου κατά 22,2%. Η συμμετοχή της ΑΑΦΠ στην ΑΑΠΓΤ, κατά την περίοδο 1995-2011, κυμάνθηκε από 62,4% (2009) έως 69,2% (1996). 2.3. ΑΑΖΠ, Διάγραμμα 5 Η διαχρονική εξέλιξή της ΑΑΖΠ κυμάνθηκε από 2,01 (1996) έως 2,83 (2011), με μέσο ετήσιο όρο 2,51 δισεκατομμ. και παρουσίασε μικρές πενταετείς διακυμάνσεις μέχρι το 2008 και, ως εκ τούτου, ισχυρή γραμμική συσχέτιση με το χρόνο και σημαντική αυξητική τάση, με συνολική αύξηση 32% κατά την περίοδο 1995-2011. Η αύξηση της ΑΑΖΠ είναι το georgiko eisodima_11_10.doc -4-
αποτέλεσμα των ακόλουθων μεταβολών: (i) η πτηνοτροφία μείωσε την αξία παραγωγής κρέατος πουλερικών κατά 7,4% και της παραγωγής αυγών κατά 12%, (ii) η χοιροτροφία αύξησε την αξία παραγωγής κρέατος κατά 5,2%, (iii) η αιγοπροβατοτροφία και η βοοτροφία αύξησαν την αξία παραγωγής κρέατος κατά 42,7% και 26,1%, αντίστοιχα και την αξία παραγωγής γάλακτος κατά 44,8%. Η συμμετοχή της ΑΑΖΠ στην ΑΑΠ του Γεωργικού Τομέα, κατά την διάρκεια της περιόδου 1995-2011, κυμάνθηκε από 22,8% (1996) έως 28% (2009). 2.4. Αξία γεωργικών υπηρεσιών και πρώτης μεταποίησης, Διάγραμμα 6 Η διαχρονική εξέλιξή της αξίας γεωργικών υπηρεσιών και πρώτης μεταποίησης κυμάνθηκε από 0,69 (1995) έως 1,01 (2011), με μέσο ετήσιο όρο 0,84 δισεκατομμ., παρουσίασε ασθενή ανοδική τάση, μέτρια τριετή διακύμανση και, ως εκ τούτου, υψηλή γραμμική συσχέτιση με το χρόνο και συνολική αύξηση 46,3%, την περίοδο 1995-2011. Η συμμετοχή των γεωργικών υπηρεσιών και της πρώτης μεταποίησης στην ΑΑΠ του Γεωργικού Τομέα κυμάνθηκε από 7,9% (1995) έως 9,4% (2011). 2.5. Σχολιασμός των προαναφερομένων εξελίξεων Η ασθενής αύξηση της ΑΑΦΠ με τριετείς διακυμάνσεις, της ΑΑΖΠ με πενταετείς διακυμάνσεις και της αξίας των γεωργικών υπηρεσιών και πρώτης μεταποίησης, προσδιόρισαν την προαναφερόμενη, στην παράγραφο 2.1, συνολική αύξηση κατά 21,9% της ΑΑΠΓΤ την περίοδο 1995-2011. Η εξέλιξη της εκατοστιαίας συμμετοχής των τριών κλάδων στην ΑΑΠΓΤ, για τρία χρόνια της περιόδου 1995-2011, έχει ως ακολούθως: Κλάδοι παραγωγής 1995 2003 2011 Φυτική παραγωγή 67,8 67,4 64,2 Ζωική παραγωγή 24,3 25,0 26,4 Γεωργικές υπηρεσίες και πρώτη μεταποίηση 7,9 7,6 9,4 Εξάλλου, η εξέλιξη του μεγέθους της Ακαθάριστης Αξίας Παραγωγής ενός εκάστου των κλάδων, στα προαναφερόμενα τρία χρόνια της περιόδου 1995-2011, έχει ως ακολούθως: georgiko eisodima_11_10.doc -5-
Κλάδοι παραγωγής 1995 2003 2011 Φυτική παραγωγή 100 115,6 115,3 Ζωική παραγωγή 100 119,3 132,1 Γεωργικές υπηρεσίες και πρώτη μεταποίηση 100 113,3 148,0 Γεωργικός τομέας 100 116,3 121,9 Από τα προαναφερόμενα στοιχεία διαφαίνεται εμφανής τάση αύξησης της συμβολής της ΑΑΖΠ και της αξίας των γεωργικών υπηρεσιών και πρώτης μεταποίησης σε βάρος της ΑΑΦΠ. Η εμφανής αυτή τάση δεν υποστηρίζεται με συστηματικές ολοκληρωμένες παρεμβάσεις ώστε να καταστεί έντονα ανοδική, προκειμένου να υπάρξει οργανική σύνδεση της φυτικής παραγωγής με τη ζωική, ώστε η τελευταία να λειτουργήσει ως «βιολογικό εργοστάσιο» μετατροπής φυτικών προϊόντων σε ζωικά προϊόντα μεγαλύτερης προστιθέμενης αξίας. Η υποστήριξη της τάσεως αυτής είναι στρατηγικής σημασίας για την ανάπτυξη του Γεωργικού Τομέα και απαιτεί οργανωτικές καινοτομίες διασύνδεσης γεωργών και κτηνοτρόφων, με κατάλληλη χωροθέτηση των κτηνοτροφικών μονάδων και των μονάδων παραγωγής ζωοτροφών και εμπορευματοποίησης των κτηνοτροφικών προϊόντων, ώστε να δημιουργηθούν βιώσιμα τοπικά «δίκτυα» παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων πιστοποιημένης ποιότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας με αυτάρκεια σε ζωοτροφές φυτικής προέλευσης και εγχώριας παραγωγής. 3. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΙΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΑΠΓΤ (εκατομ. σε τρέχουσες τιμές) 3.1. Αξία ενδιάμεσων γεωργικών εισροών και ανάλωσης παγίου κεφαλαίου, Διάγραμμα 7 Η αξία των ενδιαμέσων γεωργικών εισροών και της ανάλωσης παγίου κεφαλαίου παρουσιάζει σημαντική ανοδική τάση και έντονη γραμμική συσχέτιση με το χρόνο, με αποτέλεσμα η Καθαρή Προστιθέμενη Αξία Παραγωγής του Γεωργικού Τομέα (ΚΠΑΠ) να μειωθεί σημαντικά. Η αξία των ενδιάμεσων εισροών και ανάλωσης παγίου κεφαλαίου κυμάνθηκε από georgiko eisodima_11_10.doc -6-
3,7 (1995) έως 7,5 (2011), δισεκατομμ.. Ειδικότερα, κατά την περίοδο 1995-2011, η αξία των ενδιάμεσων εισροών σημείωσε συνολική αύξηση κατά 74,6% και εκείνη των αποσβέσεων κατά 269,1%. Η αύξηση της αξίας των ενδιάμεσων εισροών οφείλεται, κυρίως, στη σημαντική αύξηση της αξίας της ενέργειας, η οποία, κατά την περίοδο 1995-2011, σημείωσε αύξηση κατά 216%, της αξίας ζωοτροφών και των υλικών συντήρησης κτιρίων, με συνολική αύξηση, κατά την ίδια περίοδο, κατά 85,2% και 38,5%, αντίστοιχα και της αξίας υλικών συντήρησης κτιρίων, με συνολική αύξηση 428,6%. 3.2. Αξία πληρωνόμενης εργασίας, Διάγραμμα 8 Από τα στοιχεία του διαγράμματος τεκμηριώνεται εμφανής ανοδική τάση και έντονη γραμμική συσχέτιση με το χρόνο. Η αξία της πληρωνόμενης εργασίας κυμάνθηκε από 0,38 (1997), έως 0,93 (2011) δις, με συνολική αύξηση μεταξύ 1995 και 2011 κατά 135,8%. 3.3. Αξία ενοικίων γεωργικής γης τρίτων, Διάγραμμα 9 georgiko eisodima_11_10.doc -7-
Από τα στοιχεία του διαγράμματος τεκμηριώνεται έντονη ανοδική τάση και έντονη γραμμική συσχέτιση με το χρόνο. Η αξία των ενοικίων γεωργικής γης τρίτων κυμάνθηκε από 0,26 (1995) έως 0,53 (2011), δις, με συνολική αύξηση 106,5% μεταξύ 1995-2011. 3.4. Φόροι επί παραγωγής, Διάγραμμα 10 Από το διάγραμμα τεκμηριώνεται ότι η πορεία των φόρων επί παραγωγής παρουσιάζει ανοδική πορεία μέχρι το 2005 και έκτοτε, τάση μείωσης και σταθεροποίησης. Παρουσιάζει μηδενική γραμμική συσχέτιση με το χρόνο και κυμάνθηκε, κατά την περίοδο 1995-2011, από 0,14 (2009) έως 0,37 (2011), δις. 3.5. Τόκοι Δανείων, Διάγραμμα 11 Από το διάγραμμα τεκμηριώνεται πτωτική εξέλιξη των τόκων, κατά την περίοδο 1995-2001 και, έκτοτε, ανοδική πορεία μέχρι σήμερα. Ως εκ των διακυμάνσεων αυτών η γραμμική συσχέτιση με georgiko eisodima_11_10.doc -8-
το χρόνο είναι χαμηλή. Η ετήσια αξία των τόκων κυμάνθηκε από 0,28 (2001) έως 0,62 (2011) δισεκατομμ.. Κατά την περίοδο 1995-20011 παρουσίασαν συνολική αύξηση κατά 13,5%. 3.6. Γεωργικό Εισόδημα Ο συνδυασμός των προαναφερόμενων εξελίξεων της ΑΑΠΓΤ και της αξίας των ενδιαμέσων γεωργικών εισροών, της ανάλωσης παγίου κεφαλαίου, των αμοιβών εργατών, των τόκων δανείων, των φόρων επί παραγωγής και των ενοικίων γεωργικής γης τρίτων, είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση του ΓΕ: 3.6.1. ΓΕ χωρίς επιδοτήσεις, Διάγραμμα 12 Το ΓΕ (χωρίς επιδοτήσεις) μειώθηκε, από 3,65 το 1995 σε 0,80 δισεκατομμ. το 2011, δηλαδή μειώθηκε, κατά την περίοδο αυτή, κατά 78,1% και, από 41,4% της ΑΑΠΓΤ που ήταν το 1995, έφθασε σε 7,4% το 2011. 3.6.2. Επιδοτήσεις, Διάγραμμα 13 Η διαχρονική εξέλιξη της αξίας των επιδοτήσεων, κατά την περίοδο 1995-2011, παρουσιάζει άνοδο, από το 2006 και μετά. Η άνοδος αυτή παρουσιάζεται εντονότερη μέχρι το 2009 και έκτοτε, παρουσιάζει μείωση. Οι άμεσες επιδοτήσεις, ενώ για την μέχρι το 2005 περίοδο συνεδέοντο με την παραγωγή και περιελαμβάνοντο στην ΑΑΦΠ και στην ΑΑΖΠ, από το 2006 έχουν αποσυνδεθεί, κατά το μεγαλύτερο μέρος, από την παραγωγή και χορηγούνται στους georgiko eisodima_11_10.doc -9-
παραγωγούς, μέσω των «ατομικών δικαιωμάτων» που κατοχύρωσαν, με βάση το ύψος των ετήσιων επιδοτήσεων που ελάμβαναν σε προκαθορισμένη ιστορική περίοδο. Το ύψος των επιδοτήσεων αναμένεται να συνεχίσει την προσχεδιασμένη μείωση κατά τα επόμενα χρόνια, λόγω εφαρμογής της «δυναμικής διαφοροποίησης» και ενδεχόμενων αποκλίσεων της συμπεριφοράς των παραγωγών από την «πολλαπλή συμμόρφωση». Η εξέλιξη της πορείας των άμεσων επιδοτήσεων παρουσιάζει ισχυρή γραμμική συσχέτιση με το χρόνο. Κυμάνθηκαν από 1,81 (1995) έως 3,01 (2011) δις και σημείωσαν συνολική αύξηση, την περίοδο 1995-2011, κατά 66,7%. 3.6.3. Γεωργικό Εισόδημα με τις επιδοτήσεις, Διάγραμμα 14: Η εξέλιξη του ΓΕ με επιδοτήσεις (συνολικό ΓΕ), σημειώνει πτωτική τάση. Το συνολικό ΓΕ, από 5,5 δισεκατομμ. το 1995, μειώθηκε σε 3,8 δισεκατομμ. το 2011, δηλαδή κατά 30,1%. Η μείωση του συνολικού ΓΕ στο χαμηλό αυτό ποσοστό οφείλεται στο συνδυασμό της προαναφερόμενης μείωσης του Γεωργικού Εισοδήματος χωρίς επιδοτήσεις κατά 78,1% και αύξησης των άμεσων επιδοτήσεων κατά 66,7% κατά την περίοδο 1995-2011. 4. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ, ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 2015 ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ 4.1. Διαχρονική εξέλιξη των μεγεθών που προσδιορίζουν το ΓΕ Η απόλυτη και εκατοστιαία μεταβολή των επιμέρους οικονομικών μεγεθών που προσδιορίζουν το ΓΕ, μεταξύ 1995 και 2011, παρουσιάζεται ως ακολούθως: Επιμέρους οικονομικά μεγέθη georgiko eisodima_11_10.doc -10- Ποσά σε εκατομ. 1995 2011 Εκατοστιαία μεταβολή 2011/1995 ΑΑΦΠ (+) 5.976,6 6.892,7 15,3 ΑΑΖΠ (+) 2.144,7 2.833,3 32,1 Αξία Γεωργ. Υπηρεσιών & Πρώτης Μεταποίησης (+) 689,1 1.010,8 46,7 ΑΑΠΓΤ (=) 8.810,4 10.736,8 21,9 Αξία ενδιάμεσων εισροών (-) 3.227,5 5.634,0 74,6 ΑΠΑ (=) 5.582,8 5.102,8-8,6 Ανάλωση παγίου κεφαλαίου (-) 504,0 1.860,1 269,1 ΚΠΑ (=) 5.078,9 3.242,8-36,2
Αξία πληρωνόμενης εργασίας (-) 393,4 927,5 135,8 Αξία πληρωνόμενων ενοικίων (-) 256,1 528,8 106,5 Αξία πληρωνόμενων τόκων (-) 542,6 615,8 13,5 Αξία φόρων επί παραγωγής (-) 237,8 372,3 56,6 ΓΕ χωρίς επιδοτήσεις (=) 3.648,9 798,3-78,1 Επιδοτήσεις (+) 1.808,8 3.014,8 66,7 Συνολικό ΓΕ (=) 5.457,7 3.813,1-30,1 Η εκατοστιαία διάρθρωση της ΑΑΠΓΤ, ως προς την προέλευση και τους προορισμούς της, για τρία διακεκριμένα χρόνια της περιόδου 1995-2011, έχει ως ακολούθως: Επιμέρους οικονομικά μεγέθη 1995 2003 2011 ΑΑΦΠ (+) 67,8 67,4 64,2 ΑΑΖΠ (+) 24,3 25,0 26,4 Αξία Γεωργικών Υπηρεσιών και Πρώτης μεταποίησης (+) 7,9 7,6 9,4 ΑΑΠΓΤ (=) 100,0 100,0 100,0 Αξία ενδιάμεσων εισροών (-) 36,6 40,7 52,5 ΑΠΑ (=) 63,4 59,3 47,5 Ανάλωση παγίου κεφαλαίου (-) 5,7 9,7 17,3 ΚΠΑ (=) 57,7 49,6 30,2 Αξία πληρωνόμενης εργασίας (-) 4,5 8,9 8,6 Αξία πληρωνόμενων ενοικίων (-) 2,9 4,9 4,9 Αξία πληρωνόμενων τόκων (-) 6,2 3,4 5,7 Φόροι επί παραγωγής (-) 2,7 2,1 3,5 ΓΕ χωρίς επιδοτήσεις (=) 41,4 30,3 7,4 Άμεσες επιδοτήσεις (+) 20,5 25,9 28,1 Συνολικό ΓΕ (=) 61,9 56,2 35,5 Από τα προαναφερόμενα στοιχεία του 2011 συνάγεται ότι, για κάθε 100 ΑΑΠΓΤ, 69,8 αφορούσαν σε αξία εισροών και ανάλωσης παγίου κεφαλαίου, 8,6 σε πληρωνόμενη εργασία (κυρίως σε μετανάστες), 4,9 σε ενοίκια γεωργικής γης (κυρίως σε ιδιοκτήτες μη γεωργούς), 5,7 σε τόκους δανείων, 3,5 σε φόρους επί παραγωγής και μόνο 7,4 σε ΓΕ, προκειμένου να αμειφθούν με αυτό η εργασία του γεωργού και των μελών της οικογένειάς του, τα ενοίκια της ιδιόκτητης γεωργικής γης και τα κεφάλαια που έχει επενδύσει στη γεωργική εκμετάλλευση ή χρησιμοποιεί ως κεφάλαιο κίνησης. Το ΓΕ των 7,4 συμπληρώνετο, με βάση τα στοιχεία του 2011, και με 28,1 από επιδοτήσεις, οι οποίες, με το καθεστώς της Ενιαίας Αποδεσμευμένης Ενίσχυσης και μέσω των «ατομικών δικαιωμάτων» καταβάλλονται, από το 2006 και μέχρι το 2013, άμεσα στους παραγωγούς και οι οποίες, για κάθε επόμενο χρόνο, είναι λιγότερες από τον εκάστοτε προηγούμενο. 4.2. Εκτιμήσεις για το 2015 Με βάση τις γραμμικές τάσεις που εκτιμήθηκαν στα κεφάλαια 2 και 3, γίνεται πρόβλεψη των αντίστοιχων μεγεθών για το 2015, με την παραδοχή ότι δεν θα υπάρξουν, μέχρι τότε, ισχυρές παρεμβάσεις που θα ανατρέψουν την διαχρονική πορεία των οικονομικών μεγεθών, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά την περίοδο 1995-2011. Οι προβλέψεις αυτές, σε σύγκριση με τα στοιχεία του 2011, έχουν ως ακολούθως (οι προβλέψεις συνιστούν προσέγγιση των αναμενομένων georgiko eisodima_11_10.doc -11-
εξελίξεων μέσω των γραμμικών τάσεων, οι εκτιμήσεις των οποίων, για κάθε οικονομικό μέγεθος, παρουσιάζουν ποικίλλουσα στατιστική σημαντικότητα): Οικονομικά μεγέθη Εκατοστιαία Δείκτες Απόλυτα μεγέθη διάρθρωση 2015 2015 (2011 2011 2011 2015 (πρόβλεψη) =100) ΑΑΦΠ (+) 6.892,8 6.956,8 64,2 62,7 100,93 ΑΑΖΠ (+) 2.833,3 3.105,9 26,4 28,0 109,62 Αξία γεωργ. υπηρ. και πρώτης μεταποίησης (+) 1.010,8 1.037,0 9,4 9,3 102,59 ΑΑΠ (=) 10.736,9 11.099,7 100,0 100,0 103,38 Αξία εισροών και αποσβέσεων (-) 7.494,1 7.814,3 69,8 70,4 104,27 ΚΠΑ (=) 3.242,8 3.285,4 30,2 29,6 101,31 Αξία πληρωνόμενης εργασίας (-) 927,5 1.337,5 8,6 12,0 144,20 Ενοίκια για γεωργική γη τρίτων (-) 528,8 683,9 4,9 6,2 129,33 Αξία πληρωνόμενων τόκων (-) 615,8 566,4 5,7 5,1 91,98 Φόροι επί παραγωγής (-) 372,3 215,2 3,5 1,9 57,80 ΓΕ χωρίς επιδοτήσεις (=) 798,4 482,4 7,5 4,4 60,42 Επιδοτήσεις (+) 3.014,8 2.560,6(*) 28,1 23,1 84,93 Συνολικό ΓΕ (=) 3.813,2 3.043,0 35,6 27,5 79,80 (*) Επειδή οι επιδοτήσεις, από το 2009 και μετά, μεταβάλλονται προσχεδιασμένα, με μέση ετήσια μείωση της τάξεως του 4% - 5%, η πρόβλεψη δεν έγινε με βάση την εκτιμηθείσα τάση (Διάγραμμα 11) αλλά με βάση την προσχεδιασμένη μείωση. 4.3. Σχολιασμός των εξελίξεων των επιμέρους μεγεθών των ετησίων οικονομικών λογαριασμών της ελληνικής γεωργίας Με βάση τα όσα προαναφέρονται οι ετήσιοι οικονομικοί λογαριασμοί της ελληνικής γεωργίας, για τα χρόνια 2001, 2011 και 2015, σε τρέχουσες τιμές, έχουν ως ακολούθως: Δείκτες Εκατομμύρια Συγκρινόμενα στοιχεία (2001=100) Ποσοστά % 2001 20011 2015* 2011 2015 2001 2011 2015 ΑΑΠΓΤ (+) 9.943 10.737 11.100 108 112 100,0 100,0 100,0 Ενδιάμεσες εισροές (-) 3.857 5.634 5.860 146 152 38,8 52,5 52,8 ΑΠΑ (=) 6.086 5.103 5.240 84 86 61,2 47,5 47,2 Αποσβέσεις (-) 947 1.860 1.954 196 206 9,5 17,3 17,6 ΚΠΑ (=) 5.139 3.243 3.286 63 64 51,7 30,2 29,6 Αμοιβές εργατών (-) 619 928 1.338 150 216 6,2 8,6 12,0 Φόροι επί παραγωγής (-) 222 372 215 168 97 2,2 3,5 1,9 Αποτελ. Εκμ/σης (=) 4.298 1.943 1.733 45 40 43,3 18,1 15,7 Ενοίκια γεωργ. γης (-) 401 529 684 132 171 4,0 4,9 6,2 Τόκοι δανείων (-) 282 616 566 218 201 2,8 5,7 5,1 ΓΕ χωρίς επιδοτήσεις (=) 3.615 798 483 22 13 36,5 7,4 4,4 Επιδοτήσεις (+) 2.127 3.015 2.561** 142 120 21,4 28,1 23,1 Συνολικό ΓΕ (=) 5.742 3.813 3.044 66 53 57,9 35,5 27,5 (*) Εκτίμηση με βάση τις τάσεις της περιόδου 1995-2011 (**) Εκτίμηση με βάση το ποσό των επιδοτήσεων του 2011 και της προσχεδιασμένης ετήσιας απομείωσης. georgiko eisodima_11_10.doc -12-
Οι εξελίξεις των βασικών μεγεθών των ετήσιων οικονομικών λογαριασμών της ελληνικής γεωργίας, όπως προαναφέρονται, σχολιάζονται ως ακολούθως: (1) Η ΑΑΠΓΤ, για την περίοδο 2001-2011 παραμένει πρακτικά, στάσιμη. Σημειώθηκε συνολική αύξηση 8% και εκτιμάται ότι, εάν δεν πραγματοποιηθούν στοχευμένες παρεμβάσεις, η αύξηση αυτή, το 2015, θα είναι 12%, δηλαδή μέση ετήσια αύξηση, για την περίοδο 2001-2015, της τάξεως του 0,8%. Η ΑΑΦΠ εξελίσσεται με βραδύτερους ρυθμούς, σε σύγκριση με εκείνους της ΑΑΖΠ και η Αξία πρώτης μεταποίησης, τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζει σημαντική αύξηση, όμως, το μικρό μέγεθός της, δεν μπορεί να προσδιορίσει σημαντική αύξηση στην ΑΑΠΓΤ. Επομένως, σημαντική συνεισφορά στην αύξηση της ΑΑΠΓΤ μπορεί να έχουν: Πρώτον, η ΑΑΖΠ, εάν αναληφθεί προσπάθεια κάλυψης των αναγκών της Χώρας σε ζωικά προϊόντα με εγχώρια παραγωγή και διατροφής των ζώων με εγχώριας παραγωγής ζωοτροφές φυτικής προέλευσης. Η επιτυχής έκβαση μιας τέτοιας προσπάθειας είναι απόλυτα εφικτή, αρκεί να υπάρξει οργανική σύνδεση της κτηνοτροφίας με τη φυτική παραγωγή. Δεύτερον, η ΑΑΦΠ, εάν αναληφθούν συστηματικές πρωτοβουλίες που θα στοχεύουν: (i) την οργάνωση της παραγωγής ζωοτροφών, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες διατροφής των ζώων, σε επίπεδο παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων που καλύπτουν την εγχώρια ζήτηση και στοχευμένες εξαγωγές ειδικών προϊόντων, (ii) την παραγωγή προϊόντων με υψηλό εισοδηματικό συντελεστή και συντελεστή απασχόλησης, όπως είναι η ολοετής παραγωγή κηπευτικών προϊόντων, σε μεγάλη κλίμακα για κάλυψη αναγκών μεγάλων αγορών-στόχων, για τα οποία η Χώρα έχει μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα και (iii), την αποτελεσματική πώληση των βασικών εθνικών μας προϊόντων, όπως είναι τα φρούτα, το ελαιόλαδο, τα αμπελουργικά προϊόντα, τα όσπρια και, κυρίως, έτοιμα φαγητά, με συνδυασμό ελαιολάδου, επιτραπέζιων ελιών και φέτας, με τεκμηριωμένη ανάδειξη της μεσογειακού τύπου διαιτολογικής αξίας τους. (2) Η ΚΠΑ Παραγωγής της ελληνικής γεωργίας, από 5,1 δις το 1995, μειώθηκε σε 3,2 δις το 2011 και εκτιμάται σε 3,3 δις το 2015 και, ως ποσοστόν της ΑΑΠΓΤ, μειώθηκε από 57,7% το 1995, σε 30,2% το 2011 και εκτιμάται να είναι 29,6% το 2015. Η κατάσταση αυτή οφείλεται σε τρία αλληλοσυνδεόμενα αίτια που εμποδίζουν την ανάπτυξη της ελληνικής γεωργίας. Πρώτον, η χαμηλή ΑΑΠΓΤ, λόγω του ότι οι τιμές που απολαμβάνουν οι γεωργοί για τα προϊόντα που πωλούν στην πόρτα των γεωργικών εκμεταλλεύσεών τους, οι οποίες χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό της ΑΑΠΓΤ, είναι ένα μικρό μέρος της τιμής που πληρώνουν, για τα προϊόντα αυτά, οι καταναλωτές. Το μεγαλύτερο μέρος της αξίας των προϊόντων διατροφής δημιουργείται με διαδικασίες, παραγωγικές ή παρασιτικές, που πραγματοποιούνται έξω από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, στις οποίες οι γεωργοί δεν έχουν συμμετοχή και, επομένως, δυνατότητα αύξησης των εσόδων τους. Δεύτερο, το γεγονός ότι οι γεωργοί προμηθεύονται τις ενδιάμεσες εισροές που χρησιμοποιούν με πολύ χαμηλή διαπραγματευτική ικανότητα, λόγω απουσίας georgiko eisodima_11_10.doc -13-
συστηματικής θεσμικής χρηματοδότησης, χαμηλού επιπέδου τεχνικής ενημέρωσης/ υποστήριξης και αδυναμίας μαζικής προμήθειας. Το αποτέλεσμα είναι ότι η αξία των ενδιαμέσων εισροών, από 3,2 δις που ήταν το 1995, αυξήθηκε σε 3,9 δις το 2001, σε 5,6 δις το 2011 και εκτιμάται σε 5,9 δις το 2015. Αυτό σημαίνει ότι η αξία των ενδιαμέσων εισροών από 36,6% της ΑΑΠΓΤ που ήταν το 1995, αυξήθηκε σε 52% το 2011 και εκτιμάται ότι θα υπερβεί το 53% το 2015. Η υπερβολική συνολική αύξηση της αξίας των ενδιαμέσων εισροών, που υπολογίζεται σε 74,6% για την περίοδο 1995-2011, προσδιορίζει μέση ετήσια αύξηση περίπου 4,5%. Τρίτο, το γεγονός ότι τα πάγια περιουσιακά στοιχεία των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, κυρίως τα γεωργικά μηχανήματα, είναι δυσανάλογα με το εγκατεστημένο παραγωγικό δυναμικό και, σε συνδυασμό με το δυσμενές περιβάλλον στο οποίο λειτουργούν, με τον προβληματικό τρόπο με τον οποίον συντηρούνται και με την συνεχώς μειούμενη περίοδο τεχνολογικής απαξίωσης, προσδιορίζουν υψηλή ετήσια ανάλωση παγίου κεφαλαίου. Η ανάλωση αυτή, από 504 εκατομ. που ήταν το 1995, αυξήθηκε σε 947 εκατομ. το 2001 και σε 1.860 εκατομ. το 2011 και, ως ποσοστόν της ΑΑΠΓΤ, από 5,7% το 1995, αυξήθηκε σε 9,5% το 2001 και σε 17,3% το 2011. Αυτό σημαίνει ότι η συνολική αύξηση της ανάλωσης παγίου κεφαλαίου, κατά την περίοδο 1995-2011 είναι 269% και για την περίοδο 1995-2015 εκτιμάται σε 287% δηλαδή μέση ετήσια αύξηση μεγαλύτερη από 14%. Το μέγεθος αυτό, ως στοιχείο προσδιορισμού του ΓΕ, πρέπει να διερευνηθεί, δεδομένου ότι οι αποσβέσεις αφορούν, κατ ουσίαν, στη ρευστότητα για την αντικατάσταση των περιουσιακών στοιχείων των οποίων η αξία αποσβαίνεται ή/και για την πληρωμή των χρεολυσίων των δανείων με τα οποία τα περιουσιακά αυτά στοιχεία αποκτήθηκαν. Η κατάσταση που δημιουργείται από τη συνέργεια των τιμών που λαμβάνουν οι προαναφερόμενες παράμετροι στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις και, αθροιστικά, στην ελληνική «γεωργία», εκφράζει την αναποτελεσματικότητα που προσδιορίζει ένα από τα βασικά διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής «γεωργίας». Το ότι συγκροτείται από ένα μεγάλο αριθμό γεωργικών εκμεταλλεύσεων, μικρού μεγέθους, μεγάλης διασποράς και μη διασυνδεομένων ακόμα και σε τοπικό επίπεδο. Το μειονέκτημα αυτό μπορεί να εξουδετερωθεί μόνο με την εφαρμογή οργανωτικών καινοτομιών μέσω θεσμών συλλογικής δράσης, όπως είναι η συμβολαιακή γεωργία, στα πλαίσια Επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας με επαγγελματικό management, των οποίων αποκλειστικοί μέτοχοι, χρήστες των υπηρεσιών που θα προσφέρουν και δικαιούχοι του πλεονάσματος που θα δημιουργεί η λειτουργία τους θα είναι οι γεωργοί που συμμετέχουν σ αυτές. Οι επιχειρήσεις αυτές θα μπορούσαν να χειριστούν όχι μόνο την τεχνική και χρηματοπιστωτική υποστήριξη των μετόχων τους και την μαζική προμήθεια των ενδιαμέσων εισροών που χρησιμοποιούν, αλλά και την διαχείριση «εργαλείων» στήριξης των εισοδημάτων των γεωργών που συμμετέχουν σ αυτές, όταν αυτά, από μη προβλέψιμες τιμές των παραμέτρων που τα προσδιορίζον, μειώνονται κάτω του κοινωνικώς αποδεκτού ορίου διαβίωσης ή/και του εφικτού ορίου απορρόφησης των συνεπειών που προκαλεί η βίαιη μείωσή τους. Τέτοια «εργαλεία» προβλέπονται στη θεσμοθετούμενη ΚΓΠ για την περίοδο 2014-2020. georgiko eisodima_11_10.doc -14-
(3) Το Γεωργικό Εισόδημα βρίσκεται σε ανησυχητικά έντονη πτώση. Από 3,6 δις που ήταν το 1995, μειώθηκε σε 0,8 δις το 2011 και εκτιμάται σε 0,5 δις το 2015. Ως ποσοστόν της ΑΑΠΓΤ, από 41,4% που ήταν το 1995, μειώθηκε σε 36,5% το 2001 σε 7,4% το 2011 και εκτιμάται σε 4,4% το 2015, κυρίως, λόγω χαμηλής ΑΑΠΓΤ και υψηλής αξίας ενδιαμέσων εισροών και ανάλωσης παγίου κεφαλαίου. Το ΓΕ, ως ποσοστόν της ΚΠΑ, από 71,8% το 1995, μειώθηκε σε 70,4% το 2001 και, σε 24,6% το 2011. Αυτό σημαίνει ότι, το 2001, σε 100 ΚΠΑ της ελληνικής γεωργίας, μόνον 25 αφορούσαν σε ΓΕ και 75 σε εισοδήματα τρίτων (29 σε αμοιβές εργατών, κυρίως σε μετανάστες, 19 σε τόκους δανείων, 16 σε ενοίκια γεωργικής γης τρίτων και 12 φόροι επί παραγωγής, δηλαδή επιβάρυνση από ΦΠΑ και εισφορά υπέρ ΕΛΓΑ). Ειδικότερα, η συνολική ΚΠΑ της ελληνικής γεωργίας κατανέμετο στους δικαιούχους ως ακολούθως (στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ 2011): Δικαιούχοι Εκατομμύρια Ποσοστόν % Αμοιβές εργατών 927,5 28,6 Τόκοι δανείων 615,8 19,0 Ενοίκια γεωργικής γης τρίτων 528,8 16,3 Φόροι επί παραγωγής 372,3 11,5 Σύνολο 2.444,4 75,4 Γεωργικό Εισόδημα 798,3 24,6 ΚΠΑ 3.242,7 100,0 Επομένως, σημαντική αύξηση του ΓΕ δεν μπορεί να προέλθει από τη μείωση των εισοδημάτων που χρηματοδοτεί η γεωργία σε τρίτους. Οι αμοιβές εργατών είναι αναπόφευκτη δαπάνη, λόγω των εποχικών αιχμών ζήτησης εργασίας που απαιτεί η παραγωγή πρωτογενών προϊόντων. Μικρή μείωση θα μπορούσε να προκύψει από την εφαρμογή οργανωτικών καινοτομιών συλλογικής δράσης που θα εξοικονομούσε ημέρες εργασίας από δραστηριότητες πώλησης των προϊόντων από τους ίδιους τους γεωργούς και από την εφαρμογή συνεργασιών μεταξύ γεωργών σε τοπικό επίπεδο. Τα ενοίκια γεωργικής γης και οι τόκοι δανείων θα μπορούσαν να υποστούν μικρή μείωση με πολιτικές εφαρμογής ειδικών όρων χρηματοδότησης και ενοικίασης της γεωργικής γης. Οι γεωργοί, με το ΓΕ των 800 εκατομ., που απέκτησαν το 2011 και αντιστοιχεί περίπου σε μέσο ετήσιο εισόδημα 1.600 για 500.000 γεωργικές εκμεταλλεύσεις, καλούνται να καλύψουν την εργασία που προσέφεραν οι ίδιοι και τα μέλη των οικογενειών τους στην γεωργική εκμετάλλευση, τα τεκμαρτά ενοίκια της ιδιόκτητης γεωργικής γης, τους τεκμαρτούς τόκους των ίδιων κεφαλαίων που έχουν επενδύσει ή χρησιμοποιούν ως κεφάλαιο κίνησης στην εκμετάλλευσή τους και το κέρδος που θα έπρεπε να έχουν από την παραγωγική τους δραστηριότητα. Στην κάλυψη των αναγκών τους συμβάλλουν οι επιδοτήσεις, το ύψος των οποίων, το 2011 διαμορφώθηκε σε 3 δις και, με την προσχεδιασμένη ετήσια μείωσή τους, εκτιμάται ότι, για το 2015, θα διαμορφωθεί σε 2,6 δις. Το επιδοτούμενο συνολικό ΓΕ, στο ύψος που εκτιμάται ότι θα διαμορφωθεί το 2015, δεν καλύπτει ούτε το εισόδημα εργασίας που προσδιορίζει η απασχόληση των γεωργών και των μελών των οικογενειών τους στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις και, επομένως, δεν αφήνει περιθώριο για την κάλυψη τεκμαρτών ενοικίων ιδιόκτητης γης και τόκων ιδίων κεφαλαίων. georgiko eisodima_11_10.doc -15-
(4) Συμπέρασμα: Η ανασυγκρότηση της ελληνικής «γεωργίας», η οποία έχει δυναμικό για ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης και πέραν του 7%, απαιτεί την κατάρτιση και εφαρμογή, σε βάθος χρόνου, ενός Εθνικού Σχεδίου Επενδύσεων μεγάλης κλίμακας και κοινής αποδοχής, στα πλαίσια του οποίου να εντάσσονται και τα όσα προωθούνται εκάστοτε από τα μεσοπρόθεσμα προγράμματα της ΕΕ για γεωργική και αγροτική ανάπτυξη. Στόχευση του Σχεδίου αυτού πρέπει να είναι: Η αξιοποίηση του συγκριτικού πλεονεκτήματος της Χώρας για παραγωγή μεσογειακών ποιοτικών γεωργικών προϊόντων μεγάλης κλίμακας, για ικανοποίηση μεγάλων αγορών-στόχων. Η υποκατάσταση εισαγωγών και η αύξηση εξαγωγών γεωργικών προϊόντων και η εφαρμογή οργανωτικών καινοτομιών συλλογικής δράσης. Η αύξηση της ΑΑΠΓΤ μέσω αποτελεσματικών πωλήσεων αυξημένων ποσοτήτων ποιοτικών προϊόντων και μειωμένης διαρροής μεγάλου τμήματος της ΑΑΠΓΤ σε εισοδήματα μεσαζόντων. Η μείωση της αξίας και η βελτίωση της ποιότητας και της χρήσης των ενδιαμέσων εισροών, μέσω αποτελεσματικών αγορών, πολιτικών μείωσης τους κόστους ενέργειας στη γεωργία και πολιτικών τεχνικής και χρηματοοικονομικής υποστήριξης των γεωργών και μειωμένης ανάλωσης παγίου κεφαλαίου, με τη βελτίωση του τρόπου διαχείρισης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Η καθιέρωση πρόσθετης αμοιβής των γεωργών για τις υπηρεσίες που προσφέρουν στην Εθνική Οικονομία, στην Κοινωνία και στην Οικολογία, σε αντικατάσταση των επιδοτήσεων που λαμβάνουν σήμερα. Στα πλαίσια μιας τέτοιας προσπάθειας, η νέα γενιά γεωργικού πληθυσμού, ασκώντας με αποτελεσματικότητα το διπλό της ρόλο, ως παραγωγός πρωτογενών προϊόντων διατροφής ανθρώπων και ζώων πιστοποιημένης ποιότητας και ως διαχειριστής και προαγωγός της αειφορίας των κοινωνικής ιδιοκτησίας φυσικών πόρων, κυρίως, εδαφικών, υδατικών και βιοποικιλότητας, θα καταστεί, από επιδοτούμενη, εισοδηματικά αυτοδύναμη. Εάν, με την προαναφερόμενη προσπάθεια, επιτευχθεί αύξηση κατά 15% της ΑΑΠΓΤ και μείωση κατά 15% της αξίας των ενδιαμέσων εισροών και ανάλωσης παγίου κεφαλαίου, οι ετήσιοι οικονομικοί λογαριασμοί της ελληνικής γεωργίας, το τέλος της επόμενης δεκαπενταετίας, σε τιμές του 2011 και με τις συντηρητικότερες εκτιμήσεις, θα εμφανίζουν τα ακόλουθα ποσά για τα επιμέρους μεγέθη: (i) ΑΑΠΓΤ, τουλάχιστον 17,0 δις, (ii) Αξία ενδιαμέσων εισροών και ανάλωσης παγίου κεφαλαίου το πολύ 8,5 δις, δηλαδή μεγαλύτερη από εκείνη του 2011, (iii) ΚΠΑ 8,5 δις, (iv) Δαπάνες για αμοιβές εργατών, τόκους δανείων, ενοίκια γεωργικής γης τρίτων και φόρους επί παραγωγής, 3,5 δις, δηλαδή πολύ περισσότερες σε σύγκριση με εκείνες του 2011, (v) ΓΕ 5,0 δις, σε σύγκριση με τα 0,80 δις του 2011 και 0,50 δις εκτιμώμενο για το 2015. Εάν στο ΓΕ προστεθούν και οι επιδοτήσεις, στο πιθανολογούμενο μέσο ετήσιο ύψος της περιόδου 2014-2020 των 2,6 δις, ως αμοιβή για την συμβολή των γεωργών στην παραγωγή δημόσιων περιβαλλοντικών αγαθών, το συνολικό ΓΕ εκτιμάται σε 7,6 δις έναντι εκτιμωμένου 3 δις το 2015. georgiko eisodima_11_10.doc -16-
ΠΙΝΑΚΕΣ 1, 1Α, 1Β και 2 georgiko eisodima_11_10.doc -17-
Πίνακας 1 Οικονομικά μεγέθη που προσδιορίζουν το Γεωργικό Εισόδημα (απόλυτα μεγέθη σε τρέχουσες τιμές: εκατομμ. ) ΕΛΛΑΔΑ Κωδικός ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008* 2009* 2010* 2011* Μ.Ο 10000 Φυτική Παραγωγή (+) 5.976,7 6.116,7 6.332,5 6.296,1 6.257,5 6.462,8 6.549,3 6.542,3 6.910,0 6.753,3 7.057,5 6.333,1 6.933,6 6.692,5 6.196,7 6.522,7 6.892,8 6.519,2 13000 Ζωϊκή Παραγωγή (+) 2.144,7 2.012,7 2.144,6 2.179,3 2.292,3 2.468,6 2.610,5 2.481,6 2.558,7 2.563,0 2.711,5 2.745,6 2.656,8 2.756,5 2.779,8 2.781,4 2.833,3 2.513,0 15000 Γεωργικές Υπηρεσίες (+) 349,5 338,7 374,7 376,4 382,9 391,6 361,2 406,5 372,2 374,6 430,1 376,2 373,2 426,5 392,0 393,0 394,6 383,2 16000 Γεωργική Παραγωγή (=) 8.470,8 8.468,1 8.851,8 8.851,7 8.932,7 9.323,0 9.521,0 9.430,4 9.840,8 9.691,0 10.199,1 9.454,9 9.963,5 9.875,5 9.368,5 9.697,1 10.120,7 9.415,3 17000 Πρώτη μεταποίηση (+) 339,6 374,5 404,4 390,3 436,2 450,9 421,5 401,7 408,7 433,7 442,3 465,8 462,2 516,6 563,7 606,2 616,2 455,0 18000 Παραγωγή γεωργ. Τομέα (=) 8.810,4 8.842,6 9.256,2 9.242,0 9.368,9 9.773,9 9.942,5 9.832,1 10.249,4 10.124,7 10.641,4 9.920,7 10.425,8 10.392,0 9.932,3 10.303,2 10.736,8 9.870,3 19000 Ενδιάμεσες Εισροές (-) 3.227,5 3.421,2 3.516,2 3.500,5 3.526,1 3.879,2 3.856,7 3.971,6 4.173,4 4.256,0 4.495,3 4.464,5 4.860,8 5.237,3 4.684,5 5.033,6 5.634,0 4.219,9 20000 Ακαθ. Προστιθέμενη Αξία (=) 5.582,9 5.421,4 5.740,0 5.741,5 5.842,8 5.894,7 6.085,9 5.860,4 6.076,0 5.868,7 6.146,1 5.456,2 5.565,0 5.154,8 5.247,8 5.269,7 5.102,9 5.650,4 21000 Αποσβέσεις (-) 504,0 560,8 658,5 741,3 861,0 911,2 946,9 971,5 998,2 1.067,7 1.114,8 1.195,8 1.278,9 1.425,1 1.557,4 1.701,9 1.860,1 1.079,7 22000 Καθ. Προστιθέμενη Αξία (=) 5.078,9 4.860,6 5.081,6 5.000,2 4.981,9 4.983,5 5.139,0 4.889,0 5.077,8 4.801,0 5.031,3 4.260,4 4.286,1 3.729,6 3.690,4 3.567,8 3.242,8 4.570,7 23000 Αμοιβές Εργατών (-) 393,4 386,0 375,1 406,7 443,9 529,7 619,4 756,3 912,9 945,6 969,8 1.018,1 1.025,9 1.026,4 1.033,7 958,7 927,5 748,8 24000 Φόροι επί της παραγωγής (-) 237,8 241,0 252,2 247,6 269,4 229,1 221,9 195,4 215,0 231,6 263,9 180,7 168,0 207,7 144,8 205,1 372,3 228,4 25000 Επιδοτήσεις (+) 1.808,8 1.937,3 1.842,7 2.158,2 2.206,1 2.195,9 2.126,5 2.395,7 2.654,5 2.657,8 2.401,8 2.777,8 3.354,2 3.325,8 3.543,7 3.117,1 3.014,8 2.559,9 27000 Αποτελέσματα Εκμ/σης (=) 6.256,5 6.171,0 6.297,1 6.504,1 6.474,6 6.420,7 6.424,2 6.333,1 6.604,4 6.281,5 6.199,4 5.839,4 6.446,5 5.821,4 6.055,5 5.521,1 4.957,7 6.153,4 28000 Ενοίκια (-) 256,1 269,9 275,4 298,4 320,5 365,8 401,1 446,2 497,5 514,7 517,5 533,8 544,1 541,0 535,7 532,7 528,8 434,1 29000 Τόκοι Χρεωστικοί (-) 542,6 381,5 366,8 374,2 352,2 328,7 281,7 337,8 345,8 363,3 479,4 398,1 449,9 521,6 597,4 525,3 615,8 427,2 30000 Τόκοι Πιστωτικοί (+) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 31000 Γεωργικό Εισόδημα (=) 5.457,7 5.519,6 5.654,9 5.831,5 5.802,0 5.726,2 5.741,4 5.549,0 5.761,1 5.403,5 5.202,5 4.907,5 5.452,5 4.758,8 4.922,5 4.463,1 3.813,1 5.292,2 Γεωργικό Εισόδημα χωρίς Επιδοτήσεις 3.648,9 3.582,3 3.812,1 3.673,3 3.595,9 3.530,3 3.614,9 3.153,3 3.106,6 2.745,8 2.800,7 2.129,8 2.098,3 1.433,0 1.378,8 1.346,0 798,3 2.732,3 * Προσωρινά στοιχεία Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ georgiko eisodima.xlsx 1
Πίνακας 1Α Δείκτες των οικονομικών μεγεθών που προσδιορίζουν το Γεωργικό Εισόδημα (1995=100) ΕΛΛΑΔΑ Κωδικός ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 10000 Φυτική Παραγωγή (+) 100,0 102,3 106,0 105,3 104,7 108,1 109,6 109,5 115,6 113,0 118,1 106,0 116,0 112,0 103,7 109,1 115,3 13000 Ζωϊκή Παραγωγή (+) 100,0 93,8 100,0 101,6 106,9 115,1 121,7 115,7 119,3 119,5 126,4 128,0 123,9 128,5 129,6 129,7 132,1 15000 Γεωργικές Υπηρεσίες (+) 100,0 96,9 107,2 107,7 109,6 112,1 103,4 116,3 106,5 107,2 123,1 107,7 106,8 122,0 112,2 112,5 112,9 16000 Γεωργική Παραγωγή (=) 100,0 100,0 104,5 104,5 105,5 110,1 112,4 111,3 116,2 114,4 120,4 111,6 117,6 116,6 110,6 114,5 119,5 17000 Πρώτη μεταποίηση (+) 100,0 110,3 119,1 114,9 128,5 132,8 124,1 118,3 120,3 127,7 130,2 137,2 136,1 152,1 166,0 178,5 181,5 18000 Παραγωγή γεωργ. Τομέα (=) 100,0 100,4 105,1 104,9 106,3 110,9 112,9 111,6 116,3 114,9 120,8 112,6 118,3 118,0 112,7 116,9 121,9 19000 Ενδιάμεσες Εισροές (-) 100,0 106,0 108,9 108,5 109,3 120,2 119,5 123,1 129,3 131,9 139,3 138,3 150,6 162,3 145,1 156,0 174,6 20000 Ακαθ. Προστιθέμενη Αξία (=) 100,0 97,1 102,8 102,8 104,7 105,6 109,0 105,0 108,8 105,1 110,1 97,7 99,7 92,3 94,0 94,4 91,4 21000 Αποσβέσεις (-) 100,0 111,3 130,6 147,1 170,8 180,8 187,9 192,7 198,1 211,8 221,2 237,3 253,7 282,8 309,0 337,7 369,1 22000 Καθ. Προστιθέμενη Αξία (=) 100,0 95,7 100,1 98,5 98,1 98,1 101,2 96,3 100,0 94,5 99,1 83,9 84,4 73,4 72,7 70,2 63,8 23000 Αμοιβές Εργατών (-) 100,0 98,1 95,3 103,4 112,8 134,6 157,4 192,2 232,0 240,4 246,5 258,8 260,8 260,9 262,7 243,7 235,8 24000 Φόροι επί της παραγωγής (-) 100,0 101,4 106,0 104,1 113,3 96,3 93,3 82,2 90,4 97,4 111,0 76,0 70,6 87,3 60,9 86,3 156,6 25000 Επιδοτήσεις (+) 100,0 107,1 101,9 119,3 122,0 121,4 117,6 132,4 146,8 146,9 132,8 153,6 185,4 183,9 195,9 172,3 166,7 27000 Αποτελέσματα Εκμ/σης (=) 100,0 98,6 100,6 104,0 103,5 102,6 102,7 101,2 105,6 100,4 99,1 93,3 103,0 93,0 96,8 88,2 79,2 28000 Ενοίκια (-) 100,0 105,4 107,5 116,5 125,1 142,8 156,6 174,2 194,2 201,0 202,1 208,4 212,4 211,3 209,2 208,0 206,5 29000 Τόκοι Χρεωστικοί (-) 100,0 70,3 67,6 69,0 64,9 60,6 51,9 62,3 63,7 67,0 88,3 73,4 82,9 96,1 110,1 96,8 113,5 30000 Τόκοι Πιστωτικοί (+) 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 31000 Γεωργικό Εισόδημα (=) 100,0 101,1 103,6 106,8 106,3 104,9 105,2 101,7 105,6 99,0 95,3 89,9 99,9 87,2 90,2 81,8 69,9 Γεωργικό Εισόδημα χωρίς Επιδοτήσεις 100,0 98,2 104,5 100,7 98,5 96,7 99,1 86,4 85,1 75,2 76,8 58,4 57,5 39,3 37,8 36,9 21,9 Πηγή: Πίνακας 1 georgiko eisodima.xlsx 2
Πίνακας 1B Εκατοστιαία Διάρθρωση της Ακαθάριστης Αξίας Παραγωγής του Γεωργικού Τομέα ως προς την προέλευσή της ως προς τις χρήσεις της Κωδικός ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2088 2009 2010 2011 10000 Φυτική Παραγωγή 67,8 69,2 68,4 68,1 66,8 66,1 65,9 66,5 67,4 66,7 66,3 63,8 66,5 64,4 62,4 63,3 64,2 13000 Ζωϊκή Παραγωγή 24,3 22,8 23,2 23,6 24,5 25,3 26,3 25,2 25,0 25,3 25,5 27,7 25,5 26,5 28,0 27,0 26,4 15000 Γεωργικές Υπηρεσίες 4,0 3,8 4,0 4,1 4,1 4,0 3,6 4,1 3,6 3,7 4,0 3,8 3,6 4,1 3,9 3,8 3,7 16000 Γεωργική Παραγωγή 96,1 95,8 95,6 95,8 95,3 95,4 95,8 95,9 96,0 95,7 95,8 95,3 95,6 95,0 94,3 94,1 94,3 17000 Πρώτη μεταποίηση 3,9 4,2 4,4 4,2 4,7 4,6 4,2 4,1 4,0 4,3 4,2 4,7 4,4 5,0 5,7 5,9 5,7 18000 Παραγωγή γεωργ. τομέα 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 19000 Ενδιάμεσες Εισροές 36,6 38,7 38,0 37,9 37,6 39,7 38,8 40,4 40,7 42,0 42,2 45,0 46,6 50,4 47,2 48,9 52,5 20000 Ακαθ. Προστιθέμενη Αξία 63,4 61,3 62,0 62,1 62,4 60,3 61,2 59,6 59,3 58,0 57,8 55,0 53,4 49,6 52,8 51,1 47,5 21000 Αποσβέσεις 5,7 6,3 7,1 8,0 9,2 9,3 9,5 9,9 9,7 10,5 10,5 12,1 12,3 13,7 15,7 16,5 17,3 22000 Καθ. Προστιθέμενη Αξία 57,6 55,0 54,9 54,1 53,2 51,0 51,7 49,7 49,5 47,4 47,3 42,9 41,1 35,9 37,2 34,6 30,2 23000 Αμοιβές Εργατών 4,5 4,4 4,1 4,4 4,7 5,4 6,2 7,7 8,9 9,3 9,1 10,3 9,8 9,9 10,4 9,3 8,6 24000 Φόροι επί της παραγωγής 2,7 2,7 2,7 2,7 2,9 2,3 2,2 2,0 2,1 2,3 2,5 1,8 1,6 2,0 1,5 2,0 3,5 25000 Επιδοτήσεις 20,5 21,9 19,9 23,4 23,5 22,5 21,4 24,4 25,9 26,3 22,6 28,0 32,2 32,0 35,7 30,3 28,1 27000 Αποτελέσματα Εκμ/σης 71,0 69,8 68,0 70,4 69,1 65,7 64,6 64,4 64,4 62,0 58,3 58,9 61,8 56,0 61,0 53,6 46,2 28000 Ενοίκια 2,9 3,1 3,0 3,2 3,4 3,7 4,0 4,5 4,9 5,1 4,9 5,4 5,2 5,2 5,4 5,2 4,9 29000 Τόκοι Χρεωστικοί 6,2 4,3 4,0 4,0 3,8 3,4 2,8 3,4 3,4 3,6 4,5 4,0 4,3 5,0 6,0 5,1 5,7 30000 Τόκοι Πιστωτικοί 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 31000 Γεωργικό Εισόδημα 61,9 62,4 61,1 63,1 61,9 58,6 57,7 56,4 56,2 53,4 48,9 49,5 52,3 45,8 49,6 43,3 35,5 Γεωργικό Εισόδημα - Επιδοτήσεις (=) 41,4 40,5 41,2 39,7 38,4 36,1 36,4 32,1 30,3 27,1 26,3 21,5 20,1 13,8 13,9 13,1 7,4 Πηγή: Πίνακας 1 georgiko eisodima.xlsx
Πίνακας 2: Εξέλιξη των στοιχείων που προσδιορίζουν το Γεωργικός Εισόδημα (ποσά σε εκατομ. και σε τρέχουσες τιμές) Έτος Ακαθ. Αξία Παραγωγής Γεωργικού Τομέα Αξία ενδιάμεσων εισροών και απόσβεση αξίας παγίου κεφαλαίου Αξία εργασίας εργατών, ενοικίων ξένης γεωργικής γης και τόκων δανείων Φόροι επί παραγωγής Γεωργικό Εισόδημα (χωρίς επιδοτήσεις) Επιδοτήσεις Ποσόν Ποσόν % (1) Ποσόν % (1) Ποσόν % (1) % (5) Ποσόν % (1) Ποσόν % (1) % (5) (+) ( ) ( ) ( ) (=) (+) (=) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) Συνολικό Γεωργικό Εισόδημα 1995 8.810,4 3.731,5 42,35 1.192,1 13,53 237,8 2,70 6,52 3.648,9 41,4 1.808,8 20,53 49,57 5.457,8 1996 8.842,6 3.982,0 45,03 1.037,4 11,73 241,0 2,73 6,73 3.582,3 40,5 1.937,3 21,91 54,08 5.519,6 1997 9.256,2 4.174,7 45,10 1.017,3 10,99 252,2 2,72 6,62 3.812,1 41,2 1.842,7 19,91 48,34 5.654,8 1998 9.242,0 4.241,8 45,90 1.079,3 11,68 247,6 2,68 6,74 3.673,3 39,7 2.158,2 23,35 58,75 5.831,5 1999 9.368,9 4.387,1 46,83 1.116,6 11,92 269,4 2,88 7,49 3.595,9 38,4 2.206,1 23,55 61,35 5.802,0 2000 9.773,9 4.790,4 49,01 1.224,2 12,53 229,1 2,34 6,49 3.530,3 36,1 2.195,9 22,47 62,20 5.726,2 2001 9.942,5 4.803,6 48,31 1.302,2 13,10 221,9 2,23 6,14 3.614,9 36,4 2.126,5 21,39 58,83 5.741,4 2002 9.832,1 4.943,1 50,28 1.540,3 15,67 195,4 1,99 6,20 3.153,3 32,1 2.395,7 24,37 75,97 5.549,0 2003 10.249,4 5.171,6 50,46 1.756,2 17,13 215,0 2,10 6,92 3.106,6 30,3 2.654,5 25,90 85,44 5.761,1 2004 10.124,7 5.323,7 52,58 1.823,6 18,01 231,0 2,28 8,43 2.745,8 27,1 2.657,8 26,25 96,80 5.403,6 2005 10.641,4 5.610,1 52,72 1.966,7 18,48 263,9 2,48 9,42 2.800,7 26,3 2.401,8 22,57 85,76 5.202,5 2006 9.920,7 5.660,3 57,06 1.950,0 19,66 180,7 1,82 8,48 2.129,8 21,5 2.777,8 28,00 130,42 4.907,6 2007 10.425,8 6.139,7 58,89 2.019,9 19,37 168,0 1,61 8,00 2.098,3 20,1 3.354,2 32,17 159,85 5.452,5 2008 10.392,0 6.662,4 64,11 2.089,0 20,10 207,7 2,00 14,49 1.433,0 13,8 3.325,8 32,00 232,09 4.758,8 2009 9.932,3 6.241,9 62,85 2.166,8 21,82 144,8 1,50 10,50 1.378,8 13,9 3.543,7 35,68 257,01 4.922,5 2010 10.303,2 6.735,5 65,37 2.016,7 19,57 205,1 1,99 15,24 1.346,0 13,1 3.117,1 30,25 231,58 4.463,1 2011 10.736,8 7.494,1 69,80 2.072,1 19,30 372,3 3,47 46,64 798,3 7,4 3.014,8 28,08 377,65 3.813,1 Μ.Ο. 9.870,3 5.299,6 53,69 1.610,1 16,31 228,4 2,31 8,36 2.732,3 27,7 2.559,9 25,93 93,69 5.292,2 Πηγή: Πίνακες 1, 1Α, 1Β georgiko eisodima_11_10.doc