ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ 2 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ: «Οι υγρότοποι του Κόλπου Καλλονής» Αλυκές Καλλονής Εκβολές Βούβαρη Ποτάμι Τσικνιάς Λιμανάκι Παρακοίλων ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ - ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΤΠΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2004 05
Υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ποώδη βλάστηση, από μη αποκλειστικά ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα, από τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές κατακλύζονται μόνιμα ή προσωρινά από νερό το οποίο είναι στάσιμο ή τρεχούμενο, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό και περιλαμβάνουν επίσης εκείνες που καλύπτονται από θαλασσινό νερό το βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι μέτρα. Oυσιώδη γνωρίσματα της Υγρότοπος Αλυκών Καλλονής μεταβατικής ζώνης που παρεμβάλλεται μεταξύ των μόνιμα κατακλυσμένων και των καθαρά χερσαίων περιοχών είναι η παρουσία υδροχαρούς βλάστησης και η ύπαρξη υδρομορφικών εδαφών, δηλαδή εδαφών που ανέπτυξαν ειδικά γνωρίσματα ως αποτέλεσμα της υψηλής υπόγειας στάθμης νερού. ΤΥΠΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ταξινόμησης των υγροτόπων σε τύπους, π.χ. ανάλογα με τη ρέουσα ή στάσιμη φύση των νερών, την αλατότητα του νερού, τη γειτνίασή τους με θάλασσα, το υπόστρωμά τους, με το αν είναι φυσικοί ή τεχνητοί κλπ. Οι πολύ γενικές κατηγορίες στις οποίες συνηθίζεται να χωρίζονται οι υγρότοποι στην Ελλάδα είναι: δέλτα, έλη, λίμνες, λιμνοθάλασσες, πηγές, εκβολές, ποταμοί, τεχνητές λίμνες. ΑΞΙΕΣ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ Οι υγρότοποι έχουν πολλαπλές αξίες για τον άνθρωπο, διότι: 1. η μεγάλη τους βιολογική ποικιλότητα είναι απαραίτητη για τη βελτίωση αγροτικών ζώων, καλλιεργούμενων φυτών, και μικροοργανισμών, για πολλές τεχνολογικές καινοτομίες όπως π.χ. στην ιατρική 2. δίνουν νερό για ύδρευση και άρδευση, 3. εμπλουτίζουν τους υπόγειους υδροφορείς, 4. προστατεύουν από πλημμύρες, 5. ενεργούν ως φίλτρα καθαρισμού ρύπων, 6. μειώνουν τις ζημίες από παγετούς και καύσωνες, 7. παράγουν αλιεύματα, συντηρούν θηράματα, δίνουν πλούσια τροφή σε ζώα, 8. παρέχουν ευκαιρίες για αναψυχή, άθληση, οικολογικό τουρισμό, εκπαίδευση 9. είναι συνδεδεμένοι με την ιστορία, τη μυθολογία και την παράδοση.
Σημασία των μικρών υγροτόπων Η σημασία των μικρών υγροτόπων μόλις πρόσφατα έγινε αντιληπτή. Η ύπαρξή τους αγνοούνταν έως πρόσφατα ακόμα και από τις αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες. Πρόσφατες έρευνες όμως έδειξαν ότι, πέρα από την οποιαδήποτε τοπική σημασία (ψάρεμα, αναψυχή, κλπ), ακόμα και αυτοί αποτελούν σημαντικά καταφύγια των πουλιών κατά τη διάρκεια των μετακινήσεών τους. Έλος Παρακοίλων Λειτουργούν ως προσωρινοί χώροι ανάπαυσης σε περιόδους μετακινήσεων λόγω βαρυχειμωνιάς ή ξηρασίας, είτε λειτουργούν σαν προσωρινά βοηθητικά καταφύγια στην ευρύτερη περιφέρεια των μεγάλων υγροτόπων. Επιπτώσεις των ανθρώπινων έργων και δραστηριοτήτων στα υγροτοπικά οικοσυστήματα 1. Επιπτώσεις από μεταβολές στην ροή και ποσότητα των νερών (φράγματα- εκτροπές ποταμών- αντιπλημμυρικά έργα- αποστραγγιστικά έργα) 2. Επιπτώσεις από την οικιστική ανάπτυξη και τον τουρισμό 3. Επιπτώσεις από το κυνήγι 4. Επιπτώσεις από τη ρύπανση Υγρότοπος Μέσσων
ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΚΑΛΛΟΝΗΣ ΛΕΣΒΟΥ Ο Κόλπος Καλλονής Ο Κόλπος της Καλλονής είναι ο μεγαλύτερος φυσικός κόλπος της νήσου Λέσβου και γεωγραφικά τοποθετείται στο νοτιοδυτικό τμήμα της. Πρόκειται για έναν μακρόστενο ελλειψοειδή κόλπο με μέγιστο μήκος 22 km και πλάτος 10 km, ο οποίος συνδέεται με τα ανοιχτά νερά του Αιγαίου Πελάγους με δίαυλο μήκους 4 km περίπου. Το εμβαδόν του εκτιμάται στα 110 km². Ο Κόλπος είναι ιδιαίτερα αβαθής στο βόρειο και ανατολικό του τμήμα, όπου εκβάλλουν και τα Ο χάρτης του Κόλπου Καλλονής σημαντικότερα ποτάμια της περιοχής. Τα μεγαλύτερα υδατορέματα είναι τα ποτάμια Τσικνιάς, Βούβαρης, Αλμυροπόταμος, Ποταμιά και Μυλοπόταμος, καθώς και τα μικρότερα ρέματα Παρακοίλων, Εννιά Καμάρες (Άγιος Γεώργιος), Αχλαδερή, Κρυονέρι, Μάκρης, Καλάμι. Η σημασία των υγροτόπων του Κόλπου Καλλονής Στο παρελθόν, η παράκτια περιοχή στο μυχό του κόλπου καλυπτόταν από μια συνεχή ζώνη υγροτόπων, που αποτελούσαν πόλο έλξης μεταναστευτικής ορνιθοπανίδας, αλλά και φυσικό εργαστήριο ανακύκλωσης του αζώτου και του φωσφόρου των γεωργικών στραγγισμάτων, καθώς και αποδόμησης των ρύπων, πριν φτάσουν στη θάλασσα. Σήμερα ο κόλπος της Καλλονής περιλαμβάνει ένα σύστημα από εικοσιδύο (22) επιμέρους υγροτόπους, μικρούς σχετικά σε έκταση με εξαίρεση την Αλυκή της Καλλονής, οι οποίοι αποτελούν ένα μωσαϊκό με εναλλαγές αλιπέδων, εκβολών μικρών ποταμών, μικρών καλαμιώνων, δασικών εκτάσεων, ελαιώνων και άλλων καλλιεργειών.
Το μωσαϊκό αυτό έχει ως αποτέλεσμα την παρουσία μιας ασυνήθιστα μεγάλης ποικιλίας από σπάνια είδη πουλιών, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται σε σχετικά μικρούς πληθυσμούς. Η σημασία της περιοχής από ορνιθολογική πλευρά δεν οφείλεται στα μεγάλα μεγέθη αλλά στη ποικιλία της ορνιθοπανίδας με πάρα πολλά σπάνια, απειλούμενα ή ασυνήθιστα είδη για την Ελλάδα και την Ευρώπη. Πανίδα των υγροτόπων του Κόλπου Καλλονής Ελληνική ονομασία ΕΡΠΕΤΑ Χελώνα στεριάς Χελώνα στεριάς Νεροχελώνα Νεροχελώνα Οχιά Νεροφίδα Νεροφίδα Σαΐτα Λαφιάτης Λαφιάτης Τόπακας Ανήλιος Σαύρα Δράκος -Κροκοδειλάκι Σημειαμίδι- Μολυντήρι Ασφοντυλάρι Σκουνταλάδα Αβλέφαρος Τυφλίτης ΑΜΦΙΒΙΑ Βάτραχος των ελών Φρύνος Πράσινος φρύνος Πηλοβάτης Αμπελοβατράχι-Δενδροβάτραχος ΨΑΡΙΑ Κέφαλος Κυπρίνος Χέλι Διεθνής ονομασία Testudo graeca Testudo marginata Emys orbicularis Mauremis caspica Vipera xanthina Natrix natrix Natrix tessellata Coluber najadum dahlii Coluber jugularis caspius Malpolon monspessulanus Eryx jaculus turcicus Typhlops vermicularis Podarcis (Lacerta) erhardii Agama stellio Hemidactylus turcicus Ophicops elegans Lacerta trilineata Ablepharus kitaibelii Ophisaurus apodus Rana ridibunda Bufo bufo Bufo viridis Pelobates syriacus Hylla arborea Leuciscus cephalus Cyprinus carpio Anguilla anguilla
Χλωρίδα των υγροτόπων του Κόλπου Καλλονής ΕΙΔΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ Αγκάθι της θάλασσας (Eryginum maritimum) Αγροστώδη (Agropyron spp) Αγροστώδη (Isoetes spp) Αρμυρίκι (Tamarix spp) Αρμυρήθρα (Arthrocnemum glaucum) Αρμυρήθρα (Salicornia fruticulosa) Αστοιβή (Sarcopoterium spinosum) Βάτα (Rubus spp) Βούρλα (Juncus spp) Θαλάσσια Φρύγανα (Centaurea spinosa) Θυμάρι (Thymus spp) Λυγαριά (Vitex agnus castus) Λαδανιά (Cistus spp) Νεροκάλαμο (Phragmites australis) Ποταμογείτονες (Potamogeton spp) Ρανούνκουλα (Ranuncullus spp) Αρμυρίκι (Tamarix spp) Βούρλα (Juncus spp) Ορνιθοπανίδα των υγροτόπων του Κόλπου Καλλονής Η λεκάνη απορροής της Καλλονής, όπως έχει ήδη τονισθεί, περιλαμβάνει ένα σύστημα από επιμέρους υγροτόπους σχετικά μικρούς σε έκταση με εξαίρεση την Αλυκή της Καλλονής. Οι τύποι των βιοτόπων της περιοχής είναι ανάμικτοι ως μωσαϊκό έχοντας ως αποτέλεσμα την παρουσία μιας ασυνήθιστα μεγάλης ποικιλίας από σπάνια είδη πουλιών, τα περισσότερα από τα οποία όμως βρίσκονται σε σχετικά μικρούς πληθυσμούς. Η παρουσία τους, ωστόσο, είναι καθοριστικής σημασίας για την ευρύτερη περιοχή, αφού εκτός από οικολογικής αξίας αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης Καλαμοκανάς τουριστικού ενδιαφέροντος. Η ορνιθολογική σημασία του συμπλέγματος των υγροτόπων, τόσο σε επίπεδο νησιού, όσο και σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, είναι μεγάλη και θα μπορούσε να αναλυθεί συνοπτικά στα εξής:
Σημασία για την διαχείμαση υδροβίων και παρυδάτιων πουλιων Παρά το γεγονός ότι οι εν λόγω υγρότοποι δεν είναι μεγάλοι σε έκταση, εν τούτοις αθροιστικά συνιστούν ένα αξιόλογο πεδίο διατροφής και υποστήριξης διαχειμαζόντων πληθυσμών υδροβίων και παρυδάτιων πουλιών. Σημασία για τις μεταναστεύσεις Ο Ελληνικός χώρος συνιστά έναν από τους σημαντικότερους διαδρόμους μετακίνησης των πουλιών που μεταναστεύουν από και προς τον Ευρωπαϊκό χώρο. Διακρίνονται σε τρείς επιμέρους διαδρόμους, ο ένας από τους οποίους περνά πάνω από τον Αιγαιοπελαγίτικο νησιώτικο χώρο κοντά στις μικρασιατικές ακτές. Αυτοί οι διάδρομοι μετανάστευσης είναι κοινοί τόσο για τα αρπακτικά όσο και για τα υδρόβια, παρυδάτια Γλαρόνι αλλά και στρουθιόμορφα πουλιά που μεταναστεύουν. Οι διάφοροι μικροί υγρότοποι που βρίσκονται στα νησιά μας έχουν εξέχουσα σημασία σαν ζωτικοί σταθμοί ανεφοδιασμού των μεταναστευτικών πουλιών. Η εν λόγω ενότητα των υγροτόπων της Λέσβου, μαζί με την παλιά Αλυκή της Κω και τους υγροτόπους Αλυκή και Χορταρού της Λήμνου, αποτελούν τους σημαντικότερους, στο νησιώτικο Αιγαιοπελαγίτικο χώρο, σταθμούς ανεφοδιασμού για τα υδρόβια και παρυδάτια μεταναστευτικά πουλιά. Σημασία για την αναπαραγωγή Αν και μικροί, οι εν λόγω υγρότοποι προσφέρουν πολύτιμο αναπαραγωγικό έδαφος για πολλά σπάνια και απειλούμενα είδη πουλιών. Δεκάδες ζευγάρια Καλαμοκανάδες, Αβοκέτες, Γλαρόνια και Χαράνδριες αναπαράγονται ιδιαίτερα στις αλυκές Καλλονής και Πολιχνίτου. Πανευρωπαϊκή σημασία έχει και το φώλιασμα της Καστανόχηνας (τουλάχιστον 4 ζευγάρια) γιατί η περιοχή είναι μια από τις ελάχιστες της Ευρώπης όπου φωλιάζει το εν λόγω είδος. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη όλα τα παραπάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η ορνιθοπανίδα της λεκάνης απορροής είναι ιδιαίτερα σημαντική και πλούσια. Αυτό μπορεί να πιστοποιηθεί και από το γεγονός ότι στη λεκάνη απορροής κάνουν την εμφάνισή τους περίπου 310 είδη πουλιών. Από όλα τα παραπάνω γίνεται αντιληπτή η ιδιαιτερότητα και η μεγάλη οικολογική αξία των υγροτόπων του Κόλπου Καλλονής. Για το λόγο αυτό, είναι αναγκαίο και επείγον να παρθούν κατάλληλα μέτρα για τη σωστή διαχείριση και διατήρησή τους. Αβοκέττα Καστανόχηνα
Οι σημαντικότεροι υγρότοποι του Κόλπου Καλλονής είναι: Εκβολές του ποταμιού «Μάκαρα» Ρέμα Καρδαμά Υγρότοπος Περάντου Αποθήκας Λιμνοθάλασσα Κούκουμος (Ακρωτήριο Κούκος) Υγρότοπος λιμανάκι Παρακοίλων Ποταμός Ταξιάρχης Παρακοίλων (εκβολές) Έλος Παρακοίλων Ποταμιά - Εκβολές Ποταμιάς (Καραβούλια) Εννιά Καμάρες Έλος Σκάλας Καλλονής Ποτάμι Τσικνιάς Υγρότοπος Αλυκών Καλλονής Μυλοποταμος - Εκβολές Υγρότοπος Μέσσων Ρέματα Καλάμι, Ασκόντριχας, Κρυονέρι Ποταμός Βούβαρης - Εκβολές Δάσος Τραχείας Πεύκης «Ριζώνα» και «Βουβαριού» Ποταμός Αχλαδερής (εκβολές) Χείμαρρος Μάκρης - Υγρότοπος Φαρμακιές - Ρέμα Λούτα Υγρότοπος Αλυκούδι - Αλμυροπόταμος - Αλυκές Σκάλας Πολιχνίτου Έλος Νυφίδας Πολιχνίτου Παχιά Άμμος Μπουγάτι Βραχονησίδες Γαρμπιάς και Ερημονήσι (Αγ. Γεώργιος) Κόλπος Καλλονής - Στόμιο εισόδου Βιβλιογραφία - Πηγές 1. Εργασία Συλλόγου Φοιτητών Τμήματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Αιγαίου «Προστατεύω τον Κόλπο Καλλονής», 1994 2. Birbs of Lesbos, Piter Brooks 3. Ελληνικοί Υγρότοποι, Εμπορική Τράπεζα, 1996 4. Υγρότοποι Κερκίνης-Πρεσπών, 15 ο Λύκειο Θεσσαλονίκης,1997 5. Υγροβιότοποι της ΔΕΗ, Καστανιώτης, 2000 6. Προστατευόμενες φυσικές περιοχές και περιβαλλοντική εκπαίδευση Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Λέσβος 2001 7. Πρακτικές ασκήσεις και ερωτηματολόγια του ΚΠΕ Καστοριάς 8. Μικροί νησιωτικοί παράκτιοι υγρότοποι, ΤΕΕ Αγιάσου, 2004 9. Ιστοσελίδες Διαδικτύου (Ορνιθ/κής Εταιρείας,ΥΠΕΧΩΔΕ, ΝATURA 2000, WWF) 10. Εγκυκλοπαίδεια "Britanica" Πάπυρος Larousse, ΕΛΛΑΣ Τόμος Β
Οι υγρότοποι του Κόλπου Καλλονής 2 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Ομάδες Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σχολικού έτους 2003-2004 : Ομάδα υπεύθυνων εκπαιδευτικών: Απόστολος Βατζάκης, Διευθυντής 2 ου Γυμνασίου Μυτιλήνης Πέτη Καβαρνού, καθηγήτρια Φιλόλογος 2 ου Γυμνασίου Μυτιλήνης Ομάδα εργασίας μαθητών - τριών : Κωνσταντίνα Βασιλέλλη, Κυριακή Καραλή -Τσιλιμπάρη, Ευγενία Μαμολή, Ευαγγελία Tασιούλη, Μαρία Τραγάκη Μαθητές: Αμπού ελ Χαϊτζά Παναγιώτης, Καπάνταης Δημήτρης, Μουτζούρης Βασίλης, Σταματέλος Κώστας