ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Transcript

1 Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Τύποι Υγροτόπων, Δέλτα & Λίμνες Eαρινό /4/2015 Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

2 Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων ΟΡΙΣΜΟΣ ( για να το θυμηθούμε) Υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ποώδη βλάστηση, από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα, από τυρφώδεις γαίες ή από νερό.

3 Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων ΟΡΙΣΜΟΣ ( για να το θυμηθούμε) Οι περιοχές αυτές είναι μόνιμα ή προσωρινά κατακλυζόμενες από νερό το οποίο είναι στάσιμο ή τρεχούμενο, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό και περιλαμβάνουν επίσης εκείνες που καλύπτονται από θαλασσινό νερό το βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι μέτρα.

4 Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων ΟΡΙΣΜΟΣ ( για να το θυμηθούμε) Oυσιώδη γνωρίσματα της μεταβατικής ζώνης που παρεμβάλλεται μεταξύ των μόνιμα κατακλυσμένων και των καθαρά χερσαίων περιοχών είναι η παρουσία υδροχαρούς βλάστησης και η ύπαρξη υδρομορφικών εδαφών, δηλαδή εδαφών που ανέπτυξαν ειδικά γνωρίσματα ως αποτέλεσμα της υψηλής υπόγειας στάθμης νερού.

5 ΤΥΠΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ταξινόμησης των υγροτόπων σε τύπους, π.χ. ανάλογα με τη ρέουσα ή στάσιμη φύση των νερών, την αλατότητα του νερού, τη γειτνίασή τους με θάλασσα, το υπόστρωμά τους, με το αν είναι φυσικοί ή τεχνητοί κλπ.

6 ΤΥΠΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Οι πολύ γενικές κατηγορίες στις οποίες συνηθίζεται να χωρίζονται οι υγρότοποι στην Ελλάδα είναι: δέλτα, έλη, λίμνες, λιμνοθάλασσες, πηγές, εκβολές, ποταμοί, τεχνητές λίμνες.

7 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Δέλτα ονομάζονται οι εκτάσεις που σχηματίζονται από τα στερεά υλικά που μεταφέρουν οι ποταμοί και τα εναποθέτουν στις εκβολές τους.

8 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Μολονότι όλοι οι ποταμοί μεταφέρουν στερεά υλικά, δεν έχουν όλοι τη δυνατότητα να σχηματίζουν δέλτα. Για να σχηματιστεί ένα δέλτα, πρέπει να υπάρχει ευνοϊκός συνδυασμός παραγόντων που σχετίζονται με τα γνωρίσματα του ποταμού, της λεκάνης απορροής του ποταμού και της θαλάσσιας ακτής καθώς και με τις βροχοπτώσεις κλπ.

9 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Δέλτα, για παράδειγμα, μπορεί να σχηματίσουν και ποταμοί που εκβάλλουν σε λίμνες. Στην Ελλάδα 12 Δέλτα 33,58% της υγρ. έκτασης

10 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Ανάλογα με τους παράγοντες και τις διεργασίες σχηματισμού τους, τα δέλτα μπορούν να διακριθούν σε διάφορους μορφοδυναμικούς τύπους: ακτινωτός, πέλματος πτηνού, λοβοειδής, τοξοειδής.

11 ΔΕΛΤΑ ακτινωτός, πέλματος πτηνού, λοβοειδής, τοξοειδής. Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Δέλτα Μισισιπή από το διάστημα Πέλμα πτηνού.

12 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Μία από τις αιτίες των διαφορών μεταξύ των δέλτα, ως προς τα οικοσυστήματα που αυτά φιλοξενούν, είναι οι διαφορές τους ως προς τον μορφοδυναμικό τύπο.

13 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Ένα δέλτα, παρόλο που συνηθίζεται να θεωρείται συνολικά υγρότοπος, στην πραγματικότητα αποτελείται από μωσαϊκό διαφόρων τύπων υγροτόπων αλλά και χερσαίων τοποθεσιών.

14 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Εάν θέλει κάποιος να ακριβολογήσει, τα δέλτα είναι ευρύτερες μονάδες τοπίου, οι οποίες περικλείουν επιμέρους τύπους υγροτόπων.

15 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Σε δέλτα μπορεί κάποιος να συναντήσει, εκτός από κοίτες ποταμών (τις περισσότερες φορές διευθετημένες εγκιβωτισμένες), λιμνοθάλασσες, παράκτια αλοέλη (δηλαδή αλμυρά έλη), υγρολίβαδα, παρόχθια δάση και παρόχθιους θαμνώνες, αλυκές, ορυζώνες, στραγγιστικές τάφρους, αρδευτικές διώρυγες κλπ. που δεν έχουν πάντα σαφώς διακριτά όρια, και, όπως ήδη αναφέραμε, αποτελούν μωσαϊκό.

16 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων κοίτες ποταμών (τις περισσότερες φορές διευθετημένες εγκιβωτισμένες), λιμνοθάλασσες, παράκτια αλοέλη (δηλαδή αλμυρά έλη), υγρολίβαδα, παρόχθια δάση και παρόχθιους θαμνώνες, αλυκές, ορυζώνες, στραγγιστικές τάφρους, αρδευτικές διώρυγες

17 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Αυτή ακριβώς η μωσαϊκού χωροδιάταξη των οικοσυστημάτων και η ποικιλότητά τους καθιστά τα δέλτα ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα από άποψη μελέτης, χαρτογράφησης, χωρισμού σε επιμέρους διαχειριστικές ενότητες και λήψης μέτρων διαχείρισης. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μονάδων ενός δέλτα οφείλονται κυρίως στους παράγοντες υδατικό καθεστώς και ορνιθοπανίδα.

18 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Το νερό στις διάφορες τοποθεσίες ενός δέλτα μπορεί να είναι γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό. Η αλατότητα κυμαίνεται από έτος σε έτος και από εποχή σε εποχή του έτους.

19 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Τα οικοσυστήματα των ελληνικών δέλτα καταπονούνται από την έλλειψη ικανής ποσότητας γλυκού νερού κατά το θέρος, διότι το γλυκό νερό των ποταμών οδηγείται στα αρδευτικά δίκτυα.

20 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων Ουσιαστικά έχει σχεδόν διακοπεί η φυσική διεργασία του εμπλουτισμού των δελταϊκών πεδιάδων με θρεπτικά στοιχεία, τα οποία μετέφερε στις πεδιάδες αυτές κάθε έτος το πλημμυρικό νερό των ποταμών.

21 ΔΕΛΤΑ Υδάτινα οικοσυστήματα Τύποι υγροτόπων

22 ΛΙΜΝΕΣ Αποτελεί έναν από τους κυριότερους εκπροσώπους των υδάτινων οικοσυστημάτων (56 λίμνες 30% της υγρ. έκτασης). Oι ελληνικές λίμνες ήταν πάντα τόποι αγαπητοί εξαιτίας της υψηλής οικονομικής σημασίας τους: αλιεύματα, πόσιμο και αρδευτικό νερό,

23 ΛΙΜΝΕΣ Οι λίμνες προέρχονται συνήθως από καταστροφές. Παγετώδεις περιόδους Τεκτονικής ή ηφαιστειακής δραστηριότητας ενδιαφέρον από γεωλογική άποψη

24 ΛΙΜΝΕΣ H λίμνη αποτελείται από τη λιμναία λεκάνη και το νερό (στάσιμα υδάτινα σώματα) που συγκρατείται απ αυτή. Το μέγεθος και το σχήμα μιας λίμνης (μορφομετρία της λεκάνης ) εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις δυνάμεις που δημιούργησαν τη λιμναία λεκάνη.

25 ΛΙΜΝΕΣ Τεκτονικές λίμνες Οι τεκτονικές λεκάνες είναι βυθίσματα από μετακινήσεις του φλοιού της γης

26 ΛΙΜΝΕΣ Τεκτονικές λίμνες Αρχικά ρήγμα και μετέπειτα τάφρος Λίμνη Βαϊκάλη, Αν. Σιβηρία ηλικία 67 εκ χρόνια Από τα 1200 είδη ζώων και 600 είδη φυτών > 80% ενδημικά. Λίμνη Ταγκανίκα, Αφρική, βάθος μ Πολλά ενδημικά είδη

27 ΛΙΜΝΕΣ Τεκτονικές λίμνες Στην Ελλάδα Λίμνη Βόλβη και Κορώνεια, υπολείμματα της μεγάλης λίμνης της Μυγδονίας Ρήγματα και διάβρωση = στενά της Ρεντίνας Η λίμνη άδειασε και προέκυψαν οι δύο λίμνες

28 ΛΙΜΝΕΣ Τεκτονικές λίμνες Στην Ελλάδα Λίμνη Βόλβη και Κορώνεια Ενδημικό είδος ψαριού Alosa macedonica Συγγενικά ανάδρομα ψάρια, αλλά η Λιπαριά αποκλείστηκε στη Βόλβη

29 ΛΙΜΝΕΣ Ηφαιστειογενείς λίμνες Ηφαιστειακά υλικά προς τα πάνω = δημιουργία κενού Μίγμα ψύχεται = βυθίσματα και κοιλώματα. Αν αυτά δεν έχουν διαρροές = λίμνη

30 ΛΙΜΝΕΣ Ηφαιστειογενείς λίμνες Πολλές ηφαιστειακές λίμνες έχουν χαμηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών αλάτων και είναι σχετικά μη παραγωγικές. Κρατήρες εκρηκτικής προέλευσης (λάβα σε επαφή με νερό ή εξαέρωση μάγματος) = λίμνη μάαρς Λεκάνες σχηματισμένες από τη βύθιση της οροφής ενός κενού θαλάμου = λίμνη καλδέρα

31

32

33 ΛΙΜΝΕΣ Λίμνες από κατολισθήσεις Ξαφνικές μετακινήσεις μεγάλων όγκων ασύνδετων υλικών σε ποτάμιες κοιλάδες = φράγματα Συνήθως παροδικές (λίγες εβδομάδες ως μερικούς μήνες).

34 ΛΙΜΝΕΣ Λίμνες παγετωνικής προέλευσης Καταστροφικές διαβρωτικές ενέργειες των μετακινήσεων του πάγου (Πλειστόκαινο). Πολύ περισσότερες λίμνες σε σχέση με τους άλλους παράγοντες Ελλάδα?

35

36 ΛΙΜΝΕΣ Καρστικές λίμνες Λιμνιαία βυθίσματα μπορούν να δημιουργηθούν σε κάθε περιοχή από αποθέσεις ευδιάλυτων πετρωμάτων. Κυρίως ασβεστόλιθοι από ελαφρά όξινο νερό του εδάφους που περιέχει διοξείδιο του άνθρακα. Οι λεκάνες διάλυσης είναι συνήθως κυκλικές και κωνικές = δολίνες

37 ΛΙΜΝΕΣ Καρστικές λίμνες Η διάλυση των ασβεστόλιθων συμβαίνει συχνά σε υπόγειες σπηλιές, σπήλαια με μικρές δολίνες Π.χ. Σπήλαιο Αλιστράτης Δράμα Η Ελλάδα πολλές καρστικές λίμνες Π.χ. Πρεσπών, Βεγορίτιδας, Καστοριάς, Ιωαννίνων, Κωπαϊδας (1931).

38

39

40 ΛΙΜΝΕΣ Λίμνες από τη δράση ποταμού Τα τρεχούμενα νερά έχουν διαβρωτική δύναμη Λίμνες καταρρακτών Πλευρικές λίμνες (διαβρωτικές και αποφρακτικές εξελίξεις στις πεδιάδες) Κόλπος της Θεσσαλονίκης Βεργίνα

41 ΛΙΜΝΕΣ Λίμνες από τη δράση ποταμού Όταν οι ποταμοί εισέρχονται στα σχετικά ήρεμα νερά λίμνης ή θάλασσας = Δέλτα Λίμνες αιολικής προέλευσης εφήμερες λίμνες

42 ΛΙΜΝΕΣ Παράκτιες λίμνες Όταν η γραμμή της ακτής είναι ακανόνιστη, δυνατότητα φράγματος = δημιουργία παράκτιας λίμνης. Ρεύμα που μεταφέρει ίζημα σε θαλάσσιο κόλπο και το ανάχωμα χωρίζει τον κόλπο από τη θάλασσα.

43 ΛΙΜΝΕΣ Παράκτιες λίμνες Μερικές φορές παλιρροϊκά κύματα ανοίγουν τη δίοδο και έχουμε εναλλαγή σε γλυκό και υφάλμυρο νερό. Όταν είναι μόνιμος ο διαχωρισμός έχουμε τις λίμνες Αγουλινίτσα (1969) στρ μήκους 14 km, πλάτος 4 km και βάθος 0,75 1,20 m Όταν είναι ατελής = λιμνοθάλασσα Μεσολλόγι, Πόρτο Λάγος κλπ.

44

45 ΛΙΜΝΕΣ Για την ιστορία... Κρυπτοηφαιστειογενείς λίμνες Λίμνες οργανικής προέλευσης Από φυτική ανάπτυξη Από κάστορες Από τον άνθρωπο = τεχνητές λίμνες Μεγάλη αυξομείωση της στάθμης Μη ανάπτυξη παραλιακής βλάστησης = μειωμένη παραγωγικότητα, μη ωοτοκία ψαριών

46 ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΛΟ ΜΑΘΗΜΑ Μικρή επανάληψη Ολοκλήρωση για λίμνες ΈΛΗ και ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΕΣ Εργαστήριο: Μορφομετρία λιμνών

47 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

48 Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

49 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

50 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.