ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Η επίδραση της Γεωργίας στην Λεκάνη Απορροής του Αργολικού Πεδίου.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Η επίδραση της Γεωργίας στην Λεκάνη Απορροής του Αργολικού Πεδίου. ΚΩΝ/ΝΟΣ ΤΖΟΥΤΖΑΣ ΓΙΟΥΡΓΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2008 1

General Assembly United Nations Millennium Declaration We resolve therefore to create an environment at the national and global levels alike which is conducive to development and to the elimination of poverty. REPORT OF THE UNITED NATIONS CONFERENCE ON ENVIRONMENT AND DEVELOPMENT (Rio de Janeiro, 3-14 June 1992) Principle 1 Human beings are at the centre of concerns for sustainable development. They are entitled to a healthy and productive life in harmony with nature. Principle 4 In order to achieve sustainable development, environmental protection shall constitute an integral part of the development process and cannot be considered in isolation from it. Distr.: General 18 September 2000 2

Περιεχόμενα Κατάλογος Γραφημάτων 7 Κατάλογος Σχημάτων 8 Κατάλογος Χαρτών 9 1. Εισαγωγή 10 2. Μεθοδολογία 13 3. Φυσικοί Παράγοντες 18 3.1 Οριοθέτηση Λεκάνης Απορροής 18 3.2 Κλίμα 19 3.1.1 Δείκτης: Μέση Βροχόπτωση 23 3.1.2 Δείκτης: Μέση Εξάτμιση 25 3.1.3 Δείκτης: Μέση Θερμοκρασία Αέρα 27 3.3 Γεωμορφολογία 29 3.3.1 Υδρογεωλογία 30 3.3.2 Υδροφόροι σχηματισμοί 31 3.3.4 Υδροφόρα συστήματα 34 3.3.5 Επιφανειακό υδατικό ισοζύγιο 36 3.3.6 Συνολικό Επιφανειακό Υδατικό Ισοζύγιο 40 3.3.7 Υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας 43 Πηγαία Ύδατα 43 3.3.8 Υπολογισμός Συνολικού Υδατικού Ισοζυγίου 48 4. Ανθρωπογενείς Παράγοντες 51 4.1 Ύδρευση 51 4.2 Άρδευση 51 4.3 Ανάγκες των Καλλιεργειών Σε Νερό 53 4.4 Λίπανση - Φυτοπροστασία 56 4.5 Η Γεωργία της Ελλάδος 59 Η εξέλιξη της γεωργίας στην Αργολίδα 60 4.5.1 Έκταση 60 4.5.2 Παραγωγή 72 4.5.3 Απόδοση 75 4.5.4 Εκμηχάνιση 76 4.6 Κοινωνικοί Δείκτες 77 4.6.1 Αριθμός αγροτεμαχίων 77 4.6.3 Δείκτης: Πολυαπασχόληση 79 5. Συμπεράσματα 81 6. Προτάσεις 84 Βιβλιογραφία 90 Παράρτημα 95 3

Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 3.1: Χαρακτηριστικά Μετεωρολογικών και Κλιματολογικών σταθμών στην Ευρύτερη περιοχή του Αργολικού Πεδίου (Γιαννουλόπουλος 2000) 22 Πίνακας 3.2: Μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης, θερμοκρασίας αέρα και εξάτμισης περιόδου 1964-1995 22 Πίνακας 3.3: Μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης, θερμοκρασίας αέρα και εξάτμισης περιόδου 1964-1995 23 Πίνακας 3.4: Ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα Ρ 38 Πίνακας 3.5: Πραγματική εξατμισοδιαπνοή ΑΕ 39 Πίνακας 3.6: Επιφανειακή απορροή RO 40 Πίνακας 3.7: Συνολικό επιφανειακό υδατικό ισοζύγιο των υδρολογικών λεκανών του Αργολικού πεδίου 42 Πίνακας 4.1: Μηνιαία εξατμισοδιαπνοή της καλλιέργειας αναφοράς ETo Του Αργολικού Πεδίου 54 Πίνακας 4.2: Φυτικός Συντελεστής Κc βάση της μεθόδου των Blaney Criddle (FAO) (Υποθέτοντας ότι έχω μεσαία Υγρασία Και Ταχύτητα Άνεμου.) 55 Πίνακας 4.3: Υπολογισμός του Φυτικού Συντελεστή Κc του Σιταριού κάθε μέρα ανά μηνά και της εξατμισοδιαπνοή ΕΤ της καλλιέργειας του Σιταριού κάθε μέρα ανά μηνά. 55 Πίνακας 4.4: Μεταβολή επί % σε Έκταση και Παραγωγή στην Ελλάδα για την περίοδο 1965-2000 (Ε.Σ.Υ.Ε.) 59 Πίνακας 4.5 Μεταβολή Εκτάσεων Καλλιεργειών Αργολίδας σε Βασικές Κατηγορίες 1965 2000 (ΕΣΥΕ). 61 Πίνακας 4.6: Μεταβολή Σιτηρών δια καρπό Καλλιεργειών Αργολίδος 1965 2000 63 Πίνακας 4.7: Μεταβολή Βρωσίμων Οσπρίων Καλλιεργειών Αργολίδος 1965 2000 _ 63 Πίνακας 4.8: Μεταβολή Βιομηχανικών Φυτών Καλλιεργειών Αργολίδος 1965 2000 _ 64 Πίνακας 4.10: Μεταβολή Κτηνοτροφίας Αργολίδος 1965 2000 65 Πίνακας 4.11: Μεταβολή Καλλιεργειών Πεπονοειδών - Γεώμηλων Αργολίδος 1965 2000 66 4

Πίνακας 4.12: Έκταση Καλλιεργειών Λαχανικών που Αυξηθήκαν 1965-2000 67 Πίνακας 4.13: Έκταση Καλλιεργειών Λαχανικών που Μειωθήκαν 1965 2000 67 Πίνακας 4.14: Μεταβολή Αμπέλων Σταφιδαμπέλων 1965 2000 69 στην Αργολίδα 69 Πίνακας 4.15: Μεταβολή Δενδρώδων καλλιεργειών 1965 2000 71 Πίνακας 4.16: Μεταβολή παραγωγής 1965-2000 στον Νομό Αργολίδας 72 Πίνακας 4.17: Μεταβολή Απόδοσης 1965-2000 76 Πίνακας 4.18: Μεταβολή Γεωργικών Μηχανημάτων 1965-2000 77 Πίνακας 4.19: Διαρθρωτικός Πίνακας Γεωργικών Γαιών 77 Πίνακας 4.20: Μέση Έκταση ανά Εκμετάλλευση-Αγροτεμάχιο 78 Πίνακας 4.21: Σχέση Εκμεταλλεύσεων-Εκτάσεων με Τάξεις Ηλικιών Κατόχων Γεωργικών Εκμεταλλεύσεων 79 Πίνακας 4.22: Απασχολούμενοι Στην Γεωργία 2000 Νομός Αργολίδας 80 Πίνακας π1. Πραγματικός Πληθυσμός Νομού Αργολίδας Βάση Απογραφής 2001 ΕΣΥΕ 96 Πίνακας π2. Ημερησία ποσοστά του ετησίου αριθμού ωρών ημέρας ανά μήνα (ρ) για βόρεια πλάτη από 32 μέχρι 42 (FAO). 96 Πίνακας π3. Φυτικοί Συντελεστές, Kc, κατά Μηνά, Δενδρωδών καλλιεργειών και αμπελώνων, προσαρμοσμένων στις κλιματικές συνθήκες της Ελλάδας, για χρήση με την μέθοδο Blaney Criddle Κατά FAO (Παπαζαφειρίου 1999) 97 Πίνακας π4. Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( C 0 ) 97 Πινάκας π5. Συνολική Περίοδος Ανάπτυξης και στάδια ανάπτυξης ετήσιων καλλιεργειών (Παπαζαφειρίου 1999) 98 Πινάκας π6. Βλαστική περίοδος καλλιεργειών ανά Μέρες κάθε Μηνά (Παπαζαφειρίου 1999) 99 Πινάκας π7. Ανάγκες Των Σιτηρών σε Νερό ανά Μήνα σε m 3 100 Πίνακας π8. Ανάγκες Των Βρώσιμων Όσπριων, Βιομηχανικών Φυτών και Πεπονοειδών γεώμηλων σε Νερό ανά Μηνά σε m 3 100 Πίνακαςπ9. Ανάγκες Των Λαχανικών σε Νερό ανά Μηνά σε m 3 101 Πίνακας π10. Ανάγκες Των Δενδρώδων καλλιεργειών σε Νερό ανά Μηνά σε m 3 102 Πίνακας π11. Ανάγκες των Αμπέλων Σταφιδαμπέλων σε Νερό ανά Μήνα σε m 3 103 Πίνακας π12. Ανάγκες Των Καλλιεργειών του Αργολικού πεδίου σε Νερό ανά Μηνά σε m 3 104 5

Πίνακας π13: Τύποι Λιπασμάτων που χρησιμοποιούνται ανά Καλλιέργεια Και Ποσοστό της % Αζώτου Ν, Φώσφορου Ρ και Καλίου Κ ανά Λίπασμα. 105 Πίνακας π14: Ποσότητα Αζώτου Ν, Φώσφορου Ρ και Καλίου Κ σε kgr που χρησιμοποιούνται ανά Καλλιέργεια. 105 Πίνακας π15: Ποσότητα Αζώτου Ν, Φώσφορου Ρ και Καλίου Κ σε kgr/στρέμμα που χρησιμοποιούνται ανά Καλλιέργεια. 105 Πίνακας π16: Φυτοφάρμακα ανά καλλιέργεια ανά περιόδους ψεκασμού (Μαντζαβράκος 2000) 106 Πίνακας π17: Φυτοφάρμακα ανά καλλιέργεια 106 Πινάκας π18 Στοιχεία Έκτασης Παραγωγής 1965-2000. Γεωργικής Στατιστικής ΕΣΥΕ για τον Νομό Αργολίδας. 108 6

Κατάλογος Γραφημάτων Γράφημα 3.1 Μεταβολή Μέσης Μηνιαίας βροχόπτωσης 24 Γράφημα 3.2 Μεταβολή Μέσης Ετησίας Βροχόπτωσης 1966-2000 24 Γράφημα 3.3: Σύγκριση Μεταβολής Μέσης Ετησίας Βροχόπτωσης Ετών 1965 1980 και 1985-2000 25 Γράφημα 3.4 Μεταβολή Μέσης Μηνιαίας Εξάτμισης 26 Γράφημα 3.5: Μεταβολή Μέσης Ετήσιας Εξάτμισης στην Αργολίδα για την περίοδο 1965-1997 26 Γράφημα 3.6: Μεταβολή Μέσης Μηνιαίας Θερμοκρασίας 27 Γράφημα 3.7: Σύγκριση Μεταβολής Μέσης Μηνιαίας Θερμοκρασίας Ετών 1965 1980 και 1985-2000 38 Γράφημα 3.8: Σχηματική απεικόνιση των συνιστωσών του επιφανειακού υδατικού ισοζυγίου του Αργολικού πεδίου (Μέσες ετήσιες τιμές). 41 Γράφημα 4.1 Διακύμανση της συγκέντρωσης των Αμμωνίας, στο εσωτερικό διαμέρισμα του Αργολικού κόλπου κατά την διάρκεια ενός ετησίου κύκλου (Μαντζαβράκος 2000) 57 Γράφημα 4.2 Διακύμανση της συγκέντρωσης της Φωσφορικών, στο εσωτερικό διαμέρισμα του Αργολικού κόλπου κατά την διάρκεια ενός ετησίου κύκλου (Μαντζαβράκος 2000) 58 Γράφημα 4.3 Διακύμανση της συγκέντρωσης των Νιτρικών, στο εσωτερικό διαμέρισμα του Αργολικού κόλπου κατά την διάρκεια ενός ετήσιου κύκλου (Μαντζαβράκος 2000) 58 Γράφημα 4.4: Η μεταβολή της έκτασης ανά ομάδα καλλιεργειών από το 1965 έως το 2000 60 Γράφημα 4.5: Η μεταβολή των Συνολικών, Αροτραίων και δενδρώδων Εκτάσεων Αργολίδος από το 1965 έως το 2000 61 Γράφημα 4.6: Η μεταβολή Λαχανικών Κηπευτικών Και Αμπέλων Σταφιδαμπέλων Εκτάσεων Αργολίδος1965 2000 61 Γράφημα 4.7: Ποσοστά Καλλιεργειών Αργολίδος 1965 62 Γράφημα 4.8: Ποσοστά Καλλιεργειών Αργολίδος 2000 62 Γράφημα 4.9: Καλλιέργειες Λαχανικών που Μειωθήκαν 1965-2000 68 7

Γράφημα 4.10: Καλλιέργειες Λαχανικών Αυξηθήκαν που 1965-2000 68 Γράφημα 4.11: Μεταβολή Αμπέλων Σταφιδαμπέλων 1965 2000 στην Αργολίδα. 70 Γράφημα 4.12: Μεταβολή των 4 μεγαλύτερων Δενδρώδων καλλιεργειών 1965 2000 71 Γράφημα 4.13: Μεταβολή της Παραγωγής Έκτασης των Αροτραίων καλλιεργειών 1965 2000 73 Γράφημα 4.14: Μεταβολή της Παραγωγής των Αροτραίων καλλιεργειών 1965 2000 73 Γράφημα 4.15: Μεταβολή της Παραγωγής των καλλιεργειών των Λαχανικών 1965 2000 74 Γράφημα 4.16: Μεταβολή της Παραγωγής των καλλιεργειών των Αμπέλων Σταφιδαμπέλων 1965 2000 74 Γράφημα 4.17: Μεταβολή της Παραγωγής των Δενδρώδων καλλιεργειών 1965 200075 Γραφημα π1 Μεταβολή ετήσιας Βροχόπτωσης στην Περιοχή της Αργολίδας 1965-1980 107 Γραφημα π2 Μεταβολή ετήσιας Βροχόπτωσης στην Περιοχή της Αργολίδας 1981 1998 111 Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα 1 : Οι Παράγοντες που χρησιμοποιήθηκαν για τον προσδιορισμό της σχέσης της Γεωργίας με την λεκάνη απορροής. 14 Σχήμα 3.1: Εισροες - Εκροες Συνολικού Υδατικού Ισοζύγιο 48 8

Κατάλογος Χαρτών Χάρτης 3.1: Υδροκρίτης της Αργολικής Λεκάνης Απορροής 20 Χάρτης 3.2: Λεκάνη απορροής και υπολεκάνες Αργολικού Πεδίου 21 Χάρτης 3.3: Κατανομή των γεωτεκτονικών ενοτήτων στην ευρύτερη περιοχή (Σύνθεση από τους υφιστάμενους Γεωλογικούς Χάρτες, έκδοση ΙΓΜΕ, κλ. 1: 50.000) (Γιαννουλόπουλος 2000) 30 Χάρτης 3.5: Θέσεις ερευνητικών γεωτρήσεων, υδρογεωτρήσεων κλπ. που χρησιμοποιήθηκαν στη λιθοστρωματική έρευνα των Τεταρτογενών ιζημάτων του Αργολικού πεδίου (Γιαννουλόπουλος 2000) 34 Χάρτης 3.6 Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 35 Χάρτης 3.7 Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 35 Χάρτης 3.8: Υδρογραφικό δίκτυο. Σύμφωνα με την ταξινόμηση (Γιαννουλόπουλος 2000) 38 Χάρτης 3.9: Γεωλογικό Σκαρίφημα Πηγής Λέρνης και Κρόης. (Γιαννουλόπουλος 2000)44 Χάρτης 3.10: Γεωλογικό Σκαρίφημα Πηγής Κεφαλαρίου. (Γιαννουλόπουλος 2000) 44 Χάρτης 3.11: Γεωλογικό Σκαρίφημα Πηγής Κιβερίου. (Γιαννουλόπουλος 2000) 45 Κίνηση Υπογείων Υδάτων 46 Χάρτης 3.12: Σχέσεις τροφοδοσίας των πηγών του Αργολικού Πεδίου από τις καταβόθρες και τις πόλγες των Αρκαδικών οροπεδίων και της ορεινής Κορινθίας (Gospodaric and Leibundgut 1986) 47 9

1. Εισαγωγή Το νερό ως φυσικός πόρος, αποτελεί στη γη προϋπόθεση ζωής και είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη και τον πολιτισμό, είναι ισως ο πιο σπουδαιος στρατηγικος πορος, ένα οικονομικο ορυκτο ή μεταλλευμα όπως το πετρελαιο και ο χρυσος. Τα ¾ της επιφανείας της γης καλύπτονται με νερό, με συνολική ποσότητα 1,4*10 18 m 3 (Φυτιανός 1996). Από αυτό μόλις το 2,7% κατανέμεται στις ηπείρους, οπού το μεγαλύτερο μέρος βρίσκεται στους παγετώνες των οροσειρών ανά τον πλανήτη και στην Ανταρκτική. Η ποσότητα νερού στην ατμόσφαιρα ισούται με 0,013*10 18 m 3 (Φυτιανός 1996) και η επίδραση του στις κλιματικές συνθήκες των διαφορών περιοχών είναι αποφασιστικής σημασίας, Η διαχείριση λεκάνης απορροής με βάση την οδηγία 2000/60ΕΕ για την «θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων» είναι το πρώτο ουσιαστικό βήμα, ίσως παγκόσμια, για την διαχείριση των υδατικών πόρων, και κατ' επέκταση λεκανών απορροής. Αυτή η οδηγία αποτελεί ουσιαστικά από μονή της μια μεθοδολογική προσέγγιση στην διαχείριση λεκανών απορροής. Το παράρτημα 2 της συγκεκριμένης οδηγίας αποτελεί ένα είδος οδηγού για την μελέτη και διαχείριση λεκανών. Ο Νόμος 3199 του 2003 περί «Προστασία και διαχείριση των υδάτων» για την Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60 της ΕΚ αποτελεί το σημαντικότερο βήμα για την διαχείριση τους. Έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες νωρίτερα, για την διαχείριση λεκανών απορροής στην Ελλάδα. Μια από τις μεγαλύτερες και παλιότερες προσπάθειες διαχείρισης λεκάνης απορροής είναι του αυτή του ποταμού Μισισιπή, ενός από τους μεγαλύτερους ποταμούς του κόσμου, από το U.S. Geological Survey. Παρόμοιες μελέτες γίνονται στο Αμαζόνιο, το Δούναβη, το Γάγγη και άλλους μεγάλους Ποταμούς. Η ανάγκη για διαχείριση της λεκάνης του Μισισιπή προέκυψε από το έντονο φαινόμενο νιτρορύπανσης που ανιχνεύτηκε σε οστρακοειδή στο κόλπο του Μεξικού. Η μελέτη της λεκάνης ξεκίνησε το 1980 με την συμμετοχή 31 Πολιτειών και 77 Φυλών. Η λεκάνη απορροής χωρίστηκε σε 9 μεγάλες υπολεκάνες και 133 μικρές υπολεκάνες για να μελετηθεί αναλυτικότερα. Ιδρύθηκε η επιτροπή MR/GM (Mississippi River/ Golf Mexico) Watershed Nutrients Task Force με στόχο την αποκατάσταση της ποιότητας ζωής και των υδατικών πόρων της λεκάνης και του Κόλπου (USGS 2002). Οι επιμέρους μελέτες των υπολεκανών της λεκάνης απορροής αποτελούν επίσης παραδείγματα διαχείρισης λεκανών απορροής. Ο Μισισιπής καλύπτει περίπου το 40% των Ηπειρωτικών Ηνωμένων Πολιτειών, το μεγαλύτερο ποσοστό της λεκάνης (συνολικής 10

έκτασης 7.8 εκατομμύρια km 3 ) του καλλιεργείται, και ένας από τους βασικότερους παράγοντες νιτρορύπανσης είναι η λίπανση του εδάφους. Κάθε χρόνο ο ποταμός απελευθερώνει στο κόλπο περίπου 580 km 3 νερού, περιέχοντα 1.5 εκατομμύριο τόνους αζώτου (Brouwer και Van Der Straaten 2002). Όπως διαπιστώνεται από τους Brouwer και Van Der Straaten (2002) το πιο εξέχων ηπειρωτικής κλίμακας πρόβλημα είναι η αποκαλούμενη «Νεκρή Ζώνη» στο Κόλπο του Μεξικό. Αυτή η ζώνη περιλαμβάνει περίπου 18000 km 2, και ονομάζετε έτσι επειδή την Άνοιξη και το καλοκαίρι η συγκέντρωση του οξυγόνου είναι πολύ χαμηλή για να υποστηρίξει το υδατικό οικοσύστημα, που διαφορετικά ευδοκιμεί σε αυτά τα νερά. Έχει διαπιστωθεί ότι βασική αίτια του Φαινόμενου αυτού είναι η εισροή περίσσειας αζώτου (σχετικά με την μικρότερου μεγέθους ποσότητα φωσφόρου) στο κόλπο από τον ποταμό Μισισιπή ( Rabalais et al., 1996, 1991). Σε πολλές υπολεκάνες του ποταμού υπάρχουν προγράμματα διαχείρισης «Γεωργικών Λεκανών Απορροής» (EPA). Το ενδιαφέρον για την διαχείριση των υδάτων και των λεκανών απορροής που παρατηρείται παγκόσμια σε συνδυασμό με την περιορισμένη διαθεσιμότητα του φυσικού πόρου και η έντονη χρήση του στην γεωργία αλλά και τα προβλήματα από την εφαρμογή των αγροχημικών στο αργολικό πεδίο αποτελούν κίνητρο για την παρούσα έρευνα. Η ανάγκη κατανόησης της γεωμορφολογίας της υπό εξέταση λεκάνης είναι ζωτικής σημασίας. Το ανάγλυφο της περιοχής είναι σημαντικός παράγοντας τόσο της λεκάνης απορροής, όσο και του επιφανειακού Υδατικού ισοζυγίου. Το υπόγειο νερό βρίσκεται στα διάκενα που υπάρχουν μεταξύ των στερεών τμημάτων των γεωλογικών σχηματισμών (Γαγάνης 2004). Ο καθορισμός των υδροφόρων στρωμάτων έχει άμεση σχέση με τους γεωλογικούς σχηματισμούς της περιοχής. Η ελεύθερη επιφάνεια του νερού σε ελεύθερο υδροφορέα, δηλαδή το άνω όριο του υδροφορέα ονομάζεται Υδροφόρος Ορίζοντας (Γαγάνης 2004). Μέσω της γεωμορφολογίας μπορούμε να κατανοήσουμε και να υπολογίσουμε παραμέτρους όπως η κίνηση του ύδατος πάνω και μέσα στο έδαφος καθώς και παράγοντες που επηρεάζουν υπάρχοντα ή αναμενόμενα προβλήματα στο συνολικό σύστημα, τις πιέσεις που ασκούνται σε αυτό και από που αυτοί προέρχονται. Η χωρική και χρονική κατανομή της ζήτησης στις διάφορες χρήσεις των υδατικών πόρων χαρακτηρίζεται από μεγάλη ανομοιομορφία. Χρονικά οι βροχοπτώσεις παρατηρούνται κυρίως κατά το χειμώνα και λιγότερο κατά την άνοιξη και το φθινόπωρο ενώ το καλοκαίρι παρατηρείται σχετική ανομβρία Μπορεί να λεχθεί ότι το 70% του συνόλου της ζήτησης νερού από τη γεωργία επικεντρώνεται στους δυο μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, ενώ η διακύμανση ζήτησης για αστική / οικιακή χρήση ακολουθεί και αυτή τις εποχές του έτους, με μέγιστο της ζήτησης επίσης κατά το θέρος. Σε ότι αφορά τη γεωργία, η συμπαγής ζήτηση 11

νερού συγκεντρώνεται στις μεγάλες πεδινές εκτάσεις, ενώ παρατηρείται σημαντική διασπορά στο υπόλοιπο της χωράς (Υπ. Γεωργίας 2000). Ο κύριος χρηστής νερού στην Ελλάδα είναι η Γεωργία με ποσοστό περίπου 85% (Υπ. Γεωργίας 2000).Η σήμερα αρδευόμενες εκτάσεις υπολογίζονται περίπου σε 12.5 εκατομμύρια στρέμματα από τα οποία τα 6 περίπου εκατομμύρια αρδεύονται από επιφανειακά νερά και τα 6,5 εκατομμύρια από υπόγεια. Σύμφωνα με τα πρακτικά του συνεδρίου «Γεωργία και Περιβάλλον» του Υπ. Γεωργίας το 2000, «κατά μέσο όρο, κάθε στρέμμα δέχεται άρδευση 400 κυβικά μέτρα νερού το χρόνο, μια πρώτη εκτίμηση δείχνει ότι συνολικά η αρδευόμενη γεωργία εκταμιεύει κατ έτος από τους υδατικούς πόρους της χώρας 5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού, από τα οποία τα 2,6 δισεκατομμύρια προέρχονται από επιφανειακούς πόρους και τα 2,6 δισεκατομμύρια από υπόγειους». Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στο συνέδριο «Γεωργία και περιβάλλον» του Υπ. Γεωργίας (2000) για τους τοπικούς υδροφορείς της νησιωτικής χώρας και των ανατολικών παράλιων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Στο ίδιο συνέδριο αναφέρεται ότι «δεν είναι υπερβολή να θεωρηθεί ότι το σύνολο των υδροφορέων των περιοχών αυτών βρίσκονται σε κίνδυνο γιατί, πέρα από τον υποβιβασμό της στάθμης τους, η ποιότητα του νερού τους υποβαθμίζεται δραματικά από την εισβολή της θάλασσας. Είναι γνωστό δε ότι από την στιγμή που ένας υδροφορέας υποστεί την εισβολή της θάλασσας πρέπει να θεωρείται οριστικά χαμένος, γιατί η διαδικασία επαναφοράς του στην προηγούμενη κατάσταση είναι μακροχρόνια και μπορεί να ξεπεράσει και τον ένα αιώνα. Χαρακτηριστική περίπτωση καταστροφής μεγάλου παράλιου υδροφορέα είναι αυτή στο Αργολικό πεδίο οπού, λόγω της μακρόχρονης και εντατικής υπεράντλησης για άρδευση της περιοχής, είχαμε μεγάλο υποβιβασμό της υπόγειας στάθμης και εισβολή της θάλασσας με παράλληλη εμφάνιση παθογενών συμπτωμάτων στο έδαφος». 12

2. Μεθοδολογία Αντικείμενο της πτυχιακής εργασίας είναι η μελέτη των επιπτώσεων της Γεωργίας με την λεκάνη απορροής της Αργολίδας. Για την επίτευξη αυτού του στόχου χρησιμοποιήθηκαν δείκτες (Σχήμα 2) συνδυάζουν περιβαλλοντικά δεδομένα της υπό εξέτασης περιοχής. Η βασικότερη πηγή δεδομένων ήταν η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας (ΕΣΥΕ). Επίσης συλλέχτηκαν στοιχειά από την Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων (ΥΕΒ), Υπηρεσία Αγροτικής Ανάπτυξης του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κα την Νομαρχιακή Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων του Νομού Αργολίδας. Αυτά τα δεδομένα συσχετίσθηκαν με προγενέστερες έρευνες και εργασίες στην περιοχή. Ο Νομός Αργολίδας έχει συνολική έκταση 2,214 τ. Χλμ και μόνιμο πληθυσμό 102.392 (Παράρτημα Πινάκας 1). Με πρωτεύουσα Νομού το Ναύπλιο έχει 16.116 κατοίκους, μεγαλύτερο Δήμο τοn Αργούς με 29.505, ενώ τρίτος μεγαλύτερος δήμος είναι του Κρανιδίου με 10.102 κατοίκους. Το 54,4% του πληθυσμού ζει στους 3 μεγάλους Δήμους. Η γεωργική γη ανέρχεται σε 718.181 στρέμματα (33,3% της συνολικής επιφάνειάς της), οι βοσκότοποι σε 1.224.570 στρέμματα (55,4%), τα δάση καλύπτουν 197.000 στρέμματα (9,1%) και τα νερά 20.000 στρέμματα (0,1%). Η αργολική πεδιάδα είναι η μεγαλύτερη πεδιάδα που βρίσκεται στο νότιο τμήμα της Ελλάδας, με κλιματικές συνθήκες κατάλληλες για την παραγωγή πλήθους γεωργικών προϊόντων. Εντούτοις, λόγω της ξηρασίας που την χαρακτήριζε, η γεωργική ανάπτυξή της άρχισε γύρω στο 1910, χάρις στην εκμετάλλευση του υδροφόρου ορίζοντα κατ αρχήν της περιοχής κοντά στη θάλασσα. Η επιτυχία της χρησιμοποίησης των υδατικών πόρων των πηγαδιών στην καλλιεργητική πρακτική ήταν τόσο μεγάλη, ώστε επεκτάθηκε θεαματικά. Έτσι, άλλαξε όχι μόνο ο καλλιεργητικός χαρακτήρας όλης της περιοχής, αλλά αυτό αποτέλεσε και αφορμή για την ανάπτυξη του κλάδου των γεωργικών βιομηχανιών. Το πρώτο εργοστάσιο μεταποίησης λαχανικών και φρούτων της Ελλάδας άνοιξε γύρω στα 1915, στην περιοχή του Ναυπλίου. 13

Σχήμα 1 : Οι Παράγοντες που χρησιμοποιήθηκαν για τον προσδιορισμό της σχέσης της Γεωργίας με την λεκάνη απορροής. Η αξιοποίηση των περιβαλλοντικών δεικτών, αλλά και των κοινωνικοοικονομικών, έγινε με την χρήση διεθνώς αναγνωρισμένων υπό δεικτών, που είναι: Περιβαλλοντικοί Δείκτες Δείκτης : Μέση Εξάτμιση Μονάδα Μέτρησης : mm Παρατηρήσεις Παραδοχές: Η μέση εξάτμιση υπολογίστηκε από τις μέσες μηνιαίες τιμές τις για την περίοδο 1964 1995 στους μετεωρολογικούς σταθμούς Αγ. Τριάδας, Αχλαδοκαμπού και Ασίνης. Αρχικά πήραμε την μέση τιμή των μέσων μηνιαίων τιμών των τριών σταθμών και πήραμε την μεταβολή της μέσης μηνιαίας εξάτμισης της 14

Αργολίδας. Από το σύνολο των μέσων μηνιαίων πήραμε την Μέση Ετήσια Εξάτμιση. Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 Δείκτης : Μέση Βροχόπτωση Μονάδα Μέτρησης : mm Παρατηρήσεις Παραδοχές: Η μέση Βροχόπτωση υπολογίστηκε με τον ίδιο τρόπο όπως και η Μέση εξάτμιση, απλά χρησιμοποιήθηκαν στοιχειά από τους 18 μετεωρολογικούς Σταθμούς της Περιοχής. Πηγή: ΥΕΒ ΥΑΑ Δείκτης : Μέση Θερμοκρασία Αέρα Μονάδα Μέτρησης : 0 C Παρατηρήσεις Παραδοχές: Η μέση θερμοκρασία αέρα υπολογίστηκε με τον ίδιο τρόπο όπως και η Μέση εξάτμιση. Σε αυτή την περίπτωση συνδυάστηκαν τα στοιχειά των 5 σταθμών Αγ. Τριάδας, Αχλαδοκαμπού, Μερκούρι, Ναύπλιο και Σκαφιδάκι. Πηγή: ΥΕΒ ΥΑΑ Δείκτης : Υδραυλικής αγωγιμότητας Μονάδα Μέτρησης : cm/h Παρατηρήσεις Παραδοχές: Η υδραυλική αγωγιμότητα έχει υπολογιστεί από προγενέστερη έρευνα (Γιασόγλου κ.α. 1983). Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 Δείκτης : Επιφανειακή Απορροή Μονάδα Μέτρησης : mm και m 3 Παρατηρήσεις Παραδοχές: Η επιφανειακή απορροή έχει υπολογιστεί από προγενέστερη έρευνα (Γιαννουλόπουλος 2000). Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 Δείκτης : Πραγματική Εξατμισοδιαπνόη Μονάδα Μέτρησης : mm και m 3 Παρατηρήσεις Παραδοχές: Η πραγματική εξατμισοδιαπνόη έχει υπολογιστεί από προγενέστερη έρευνα (Γιαννουλόπουλος 2000). Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 Δείκτης : Κατεισδύση Μονάδα Μέτρησης : mm και m 3 Παρατηρήσεις Παραδοχές: Η κατεισδύση έχει υπολογιστεί από προγενέστερη έρευνα (Γιαννουλόπουλος 2000). Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 15

Δείκτης : Συνολικό Υδατικό Ισοζύγιο Μονάδα Μέτρησης: m 3 Παρατηρήσεις Παραδοχές: Για τον υπολογισμό του συνολικού υδατικού ισοζυγίου ο Γιαννουλόπουλος υπολόγισε το Επιφανειακό και Υπόγειο υδατικό δυναμικό και δημιούργησε μια σχέση με Εισροες και Εκροες για το σύνολο τους. Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 Οικονομικοί Δείκτες Δείκτης: Ύδρευση Μονάδα Μέτρησης: m 3 /ετος Παρατηρήσεις Παραδοχές: Με στοιχειά από τις δυο Δημοσιές επιχειρήσεις του Νομού Αργολίδας υπολογίστηκε το σύνολο του νερού που καταναλώθηκε για το έτος 2000 και το συγκρίναμε με το μέγεθος των πηγών που χρησιμοποιούνται για ύδρευση για να δούμε το βάρος του συγκεκριμένου παράγοντα στο σύστημα. Πηγή: ΔΕΥΑΑΡ - ΔΕΥΑΝ Δείκτης: Ανάγκες των Καλλιεργειών Σε Νερό Μονάδα Μέτρησης : mm/day Παρατηρήσεις Παραδοχές : Για τον υπολογισμό του Νερού Που χρειάζονται οι Καλλιέργειες χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος Blaney Criddle του FAO. Η μέθοδος των Blaney Criddle δίνει τη μηνιαία εξατμισοδιαπνοή σε mm νερού από τον τύπο: ETcrop = Kc * ETo. Πηγή: ΕΣΥΕ Δείκτης: Αρδευθείσες Εκτάσεις Μονάδα Μέτρησης : Χιλιάδες Στρέμματα Παρατηρήσεις Παραδοχές: Χρησιμοποιηθήκαν στοιχειά της ΕΣΥΕ Πηγή: http://www.statistics.gr/gr_tables/s401_spr_10_tb_2y_03_27_y.pdf Δείκτης: Έκταση Μονάδα Μέτρησης: Σε Χιλιάδες Στρέμματα Παρατηρήσεις Παραδοχές: Χρησιμοποιηθήκαν στοιχειά της ΕΣΥΕ Πηγή ΕΣΥΕ Δείκτης: Παράγωγη Μονάδα Μέτρησης: Σε τόνους Παρατηρήσεις Παραδοχές: Χρησιμοποιηθήκαν στοιχειά της ΕΣΥΕ Πηγή: ΕΣΥΕ 16

Δείκτης: Απόδοση Μονάδα Μέτρησης: Σε τόνους/στρέμματα Παρατηρήσεις Παραδοχές: Επίσης χρησιμοποιηθήκαν στοιχειά της ΕΣΥΕ. Η απόδοση είναι η παραγωγή ανά στρέμμα καλλιεργούμενης έκτασης. Πηγή: ΕΣΥΕ Δείκτης: Εκμηχάνιση Μονάδα Μέτρησης: κάθε γεωργικό Μηχάνημα Παρατηρήσεις Παραδοχές: Χρησιμοποιηθήκαν στοιχειά της ΕΣΥΕ Πηγή: ΕΣΥΕ Διαρθρωτικοί Δείκτες ανά Εκμετάλλευση Δείκτης: Αριθμός αγροτεμαχίων Μονάδα Μέτρησης: Αριθμός Παρατηρήσεις Παραδοχές: Χρησιμοποιηθήκαν στοιχειά της ΕΣΥΕ Πηγή: ΕΣΥΕ Δείκτης: Μέση Έκταση αγροτεμαχίου Μονάδα Μέτρησης: Σε στρέμματα Παρατηρήσεις Παραδοχές: Χρησιμοποιηθήκαν στοιχειά της ΕΣΥΕ Πηγή: ΕΣΥΕ Δείκτης: Μέση Έκταση αγροτεμάχιου ανά Εκμετάλλευση Μονάδα Μέτρησης: Σε στρέμματα Παρατηρήσεις Παραδοχές: Χρησιμοποιηθήκαν στοιχειά της ΕΣΥΕ Πηγή: ΕΣΥΕ Κοινωνικοί Δείκτες Δείκτης: Ηλικία αρχηγού εκμετάλλευσης Μονάδα Μέτρησης: Έτη Παρατηρήσεις Παραδοχές: Χρησιμοποιηθήκαν στοιχειά της ΕΣΥΕ Πηγή: http://www.statistics.gr/gr_tables/s401_spr_10_tb_2y_03_48_y.pdf Δείκτης: Πολυαπασχόληση Μονάδα Μέτρησης : Παρατηρήσεις Παραδοχές: Χρησιμοποιηθήκαν στοιχειά της ΕΣΥΕ Πηγή: http://www.statistics.gr/gr_tables/s401_spr_10_tb_2y_03_45_y.pdf 17

3. Φυσικοί Παράγοντες 3.1 Οριοθέτηση Λεκάνης Απορροής Ο Νομός 3199/03 ορίζει τα: «Υπολεκάνη»: είναι η εδαφική έκταση από την οποία συγκεντρώνεται το σύνολο της απορροής μέσω σειράς ρευμάτων, ποταμών και, πιθανώς, λιμνών σε συγκεκριμένο σημείο υδάτινου ρεύματος (συνήθως λίμνης ή συμβολής ποταμών). «Περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού»: αντιστοιχεί στη θαλάσσια και χερσαία έκταση, που αποτελείται από μια ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής ποταμού μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα και αποτελεί τη βασική μονάδα με βάση την οποία γίνεται η διαχείριση και η προστασία των λεκανών απορροής ποταμού όπως ορίζεται στο άρθρο 5. «Λεκάνη απορροής ποταμού»: είναι η εδαφική έκταση από την οποία συγκεντρώνεται το σύνολο της απορροής, μέσω διαδοχικών ρευμάτων, ποταμών και, πιθανώς, λιμνών και παροχετεύεται στη θάλασσα με ενιαίο στόμιο ποταμού, εκβολές ή δέλτα. Λεκάνη απορροής είναι ένα τμήμα της επιφάνειας του εδάφους που έχει αυτόνομο υδρολογικό ισοζύγιο (Γαγάνης 2004). Η οριοθέτηση μιας λεκάνης απορροής γίνεται συνήθως συμβατικά από τον υδροκρίτη της εκάστοτε περιοχής. Η γραμμή που χωρίζει μια λεκάνη απορροής από άλλες υδρολογικές λεκάνες ονομάζεται Υδροκρίτης (Γαγάνης 2004). Αξίζει να αναφερθεί ότι αυτή η οριοθέτηση έχει να κάνει μόνο με το επιφανειακό νερό, η οριοθέτηση του υπόγειου υδροφόρου σε μια λεκάνη απορροής συνήθως είναι αδύνατη λόγω της σύνδεσης του με επιφανειακά ύδατα χιλιόμετρα μακριά από τη λεκάνη (ισχύει και στην περίπτωση αυτή βλέπε Χάρτης 3.5 ). Η λεκάνη απορροής της Αργολίδας ανήκει κατά το Υπ. Γεωργίας στο 3 ο υδατικό διαμέρισμα της χώρας, καταλαμβάνει Συνολική Έκταση 930 km 2 περίπου (Γιαννουλόπουλος 2000), και οριοθετείτε από τα όρη Κτενιάς, Αρτεμίσιο, Κυλλήνη ή Ζήρια Δυτικά, τα βουνά της περιοχής των Δερβενακίων Βόρεια, το όρος Αραχναίο Ανατολικά, και τον Αργολικό κόλπο Νότια (Χάρτης 3.2). Η κύρια υδρολογική λεκάνη της περιοχής μπορεί να χωριστεί σε επί μέρους λεκάνες, στις οποίες αποστραγγίζονται ένα σύνολο χειμάρρων. Οι βασικότερες υδρολογικές λεκάνες είναι αυτές των χειμάρρων του Κιρίμη, του Ξεριά, του Ινάχου, των Φυκτίων, του Δερβενακίωτη, της Κλεισούρας, του 18

Μπέρμπακα, του Αμοργιανού, και του Ραμαντάνη. Αυτές εκτείνονται γύρω από την Αργολική πεδιάδα, η οποία οριοθετείτε συμβατικά από την ισοϋψή καμπύλη των 100m (Γιαννουλόπουλος 2000). 3.2 Κλίμα Από κλιματικής άποψης, η Ελλάδα βρίσκεται σε μια περιοχή της εύκρατης ζώνης, που σε αυτήν εμφανίζονται κυκλικά έντονες ξηροθερμικές περίοδοι. Αυτές οι περίοδοι, όταν παρατηρούνται, γίνονται αισθητές από τις δυσχέρειες που προκαλούνται στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Στο οργανισμό FAO της UNESCO (1977) συμφωνά με τον επίσημο ορισμό της Ερημοποίησης απαντώνται δυο κλιματικές ζώνες στην Ελλάδα: η ημίξηρη και η ξηρή ύφυγρη. Αυτές οι ζώνες προσδιορίζονται από το λόγο: Ρ/ΕΤΡ οπού Ρ τα ετησία κατακρημνίσματα και ΕΤΡ η δυνητική εξατμισοδιαπνοή. Ημίξηρη Ζώνη 0,20<Ρ/ΕΤΡ<0,50 Ύφυγρη Ζώνη 0,50<Ρ/ΕΤΡ<0,65 Συμφωνά με το Υπ. Γεωργίας την Γεν. Δ/νση Εγγ/κων Έργων (2002) οι βροχοπτώσεις στην Ελλάδα κατανέμονται χωρικά με ανομοιογενή τρόπο και παρουσιάζουν χαρακτηριστική αύξηση από τα Νοτιά προς τα Βόρεια, και από τα Ανατολικά προς τα Δυτικά. Επίσης σοβαρή ανομοιογένεια παρατηρείτε και στη χρονική κατανομή των βροχοπτώσεων. Η αύξηση προς τα βόρεια εξηγείται από την προσέγγιση προς ψυχρότερες και υγρότερες κλιματικές συνθήκες λόγω γεωγραφικού πλάτους, ενώ η αύξηση από τα ανατολικά προς τα δυτικά είναι σχετική περισσότερο με την γεωμορφολογία της χώρας, τον διαχωρισμό της δηλαδή σε δυο διακριτές «μετεωρολογικές μονάδες», με άξονα την οροσειρά της Πίνδου και την ορεινή επέκταση της στην Πελοπόννησο και την Κρήτη (Ελληνική Επιτροπή για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης 2000). Ο Μαριόπουλος (1936), αναφέρει χαρακτηριστικά για το κλίμα της Αργολίδας: «Η Αργολίδα βρίσκεται στην ανατολική Πελοπόννησο, ανατολικά της οροσειράς των Αργολιδοαρκαδικών βουνών και για αυτό έχει κλίμα ξηρό μικρές βροχοπτώσεις. Υπολογίζεται μαζί με την Αττική μεταξύ των πλέον ξηρών περιοχών, που επίσης έχουν τις περισσότερες ηλιόλουστες μέρες του χρόνου από όλη την Ελλάδα». Το κλίμα της περιοχής σε γενικές γραμμές είναι Μεσογειακό με χαρακτηριστική την ηπειρωτική ευρωπαϊκή επίδραση σε όλες τις εποχές του χρόνου, και ιδιαίτερα αυτό που 19

επικρατεί στα ανατολικά Παράλια της Πελοποννήσου (Γιαννουλόπουλος 2000). Βασικά χαρακτηριστικά του κλίματος αυτού είναι το ξηρό και Θέρμο καλοκαίρι και ήπιο χειμώνα. Στα παράλια τα χαρακτηριστικά αυτά είναι εντονότερα με μεγαλύτερη ξηροθερμική περίοδο, ενώ η θαλάσσια αύρα επηρεάζει τις ακραίες θερμοκρασίες, το καλοκαίρι οι μέγιστες είναι χαμηλότερες και το χειμώνα οι ελάχιστες υψηλότερες (Μαντζαβράκος 2000). Πηγαίνοντας προς την ενδοχώρα, λόγω του ανάγλυφου της περιοχής (Χάρτης 3.1), παρατηρείτε βαθμιαία διαφοροποίηση: περιορίζεται η ξηρή θερμική περίοδος και παράλληλα αυξάνεται το ετήσιο ύψος βροχής. Ο χειμώνας γίνεται ψυχρότερος, με χιονιά που μπορεί να διατηρούνται 1-2 μήνες στους ορεινούς όγκους. Η παρουσία αυτή των χιονιών και η επικράτηση το χειμώνα των βόρειων ανεμών παρασύρει προς το Αργολικό πεδίο ψυχρές μάζες αέρα που εγκλωβίζονται εκεί και σε συνδυασμό της θερμότητας του εδάφους (κυρίως τις αίθριες νύκτες προκαλούν παγετούς). Χάρτης 3.1: Υδροκρίτης της Αργολικής Λεκάνης Απορροής Κατά το σύστημα Koppen (Καρράς 1973), η περιοχή ανήκει στον κλιματικό τύπο Csa δηλαδή, «χερσαίο μεσογειακό ξηρού και Θέρμου θέρους». Στην ταξινόμηση αυτή, τα δυο πρώτα σύμβολα (Cs) χαρακτηρίζουν το κλίμα ως εύκρατο με ξηρό καλοκαίρι, ενώ το τρίτο σύμβολο (a) δηλώνει ότι η μέση θερμοκρασία του αέρα το θερμότερο μήνα είναι μεγαλύτερη από 22 0 C. 20

Κατά Thornthwait (Καρράς 1973), το κλίμα της περιοχής ανήκει στα ξηρά κλίματα DdB 3 b 4. Ο συμβολισμός αυτός, δηλώνει ότι το κλίμα είναι ημίξηρο με δείκτη υγρασίας - 40<I m <-20, με μικρό πλεόνασμα ύδατος κατά το χειμώνα, με δείκτη υγρότητας I h <16.7, και ανήκει στο μεσόθερμο B 3 τύπο θερμικού κλίματος. Υφίστανται επίσης την επίδραση της θάλασσας στη διαμόρφωση του θερμικού του χαρακτήρα. Στις ευρύτερες υδρολογικές λεκάνες του Αργολικού Πεδίου εγκαταστάθηκαν στο παρελθόν 18 βροχομετρικοί και κλιματολογικοί σταθμοί. Οι σταθμοί αυτοί δεν ήταν όλοι πλήρως εξοπλισμένοι ενώ οι περισσότεροι διέθεταν μόνο βροχόμετρο. Στον Πίνακα 3.1 παρατίθεται ο εξοπλισμός τους καθώς και η περίοδος λειτουργίας τους, ενώ στο Σχήμα φαίνεται η θέση τους στις υδρολογικές υπολεκάνες. Χάρτης 3.2: Λεκάνη απορροής και υπολεκάνες Αργολικού Πεδίου 21

Πίνακας 3.1: Χαρακτηριστικά Μετεωρολογικών και Κλιματολογικών σταθμών στην Ευρύτερη περιοχή του Αργολικού Πεδίου (Γιαννουλόπουλος 2000) Σταθμός Γεωγ. Μήκος Γεωγ. Πλάτος Υψομ Βρόχομετρο Βρόχογραφος Εξατμισίμετρο Θερμ. Αέρα Περίοδος λειτουργίας Αγ. Τριάδας 37 0 90 22 0 48 28 + + + + 2/63-8/85 Αχλαδόκαμπος 37 0 32 22 0 34 520 + + + + 12/63-σήμερα Αμυγδαλίτσα 37 0 41 22 0 50 210 + 12/63- σήμερα Αραχναίο 37 0 41 22 0 58 620 + 12/63- σήμερα Αργός 37 0 38 22 0 44 20 + + 9/49- σήμερα Ασίνη 37 0 33 22 0 52 7 + + + 3/61- σήμερα Φύχτι 37 0 43 22 0 44 92 + + 1/61-10/86 Κάρυα 37 0 39 22 0 33 625/553 + 1/63- σήμερα Κεφαλόβρυσο 37 0 42 22 0 48 965 + 9/62- σήμερα Κιβέρι 37 0 31 22 0 43 10 + 12/63- σήμερα Λυγουριό 37 0 37 22 0 02 380 + 9/62- σήμερα Μερκούρι 37 0 36 22 0 34 395/340 + + 12/63-8/86 Ναύπλιο 37 0 34 22 0 48 2 + + 1/61 σήμερα Ν. Ροεινό 37 0 37 22 0 52 120 + 12/63- σήμερα Προσύμνη 37 0 43 22 0 50 240 + 9/62- σήμερα Πυργέλα 37 0 38 22 0 47 20 + + + 1/81- σήμερα Σκαφιδάκι 37 0 34 22 0 41 80 + + 12/63- σήμερα Στερνά 37 0 43 22 0 36 140 + 1/63- σήμερα Οι περισσότεροι από αυτούς τοποθετήθηκαν σε αντιπροσωπευτικές θέσεις της ευρύτερης περιοχής στο πλαίσιο ενός αρχικού σχεδιασμού για τη μελέτη των υδρολογικών χαρακτηριστικών της περιοχής (Στασινόπουλος και Πουλοβασίλης, 1965). Από τον πίνακα φαίνεται ότι οι σταθμοί με μεγαλύτερη περίοδο λειτουργίας είναι αυτοί του Ναυπλίου, του Αργούς, του Κεφαλόβρυσου, του Λυγουριού, του Μερκουρίου και της Προσύμνης ενώ οι υπόλοιποι είναι σχετικά νεότεροι και άρχισαν να λειτουργούν από το 1963-64 και μετά. Στον Πίνακα 3.2 αναγράφονται οι μέσες μηνιαίες τιμές θερμοκρασίας (α), εξάτμισης (β) και βροχόπτωσης (γ), για την περίοδο 1964 1995. Πίνακας 3.2: Μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης, θερμοκρασίας αέρα και εξάτμισης περιόδου 1964-1995 Α) Μέση Θερμοκρασία Αέρα 0 C Σταθμός Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Σύνολο Αγ. Τριάδας 9,7 10,3 12,2 15,6 20,5 24,6 26,7 26,4 23,7 18,9 14,6 11,1 Αχλαδόκαμπος 6,8 7,7 9,6 13,1 18,5 22,8 24,7 24,6 21,8 16,6 12,4 8,7 Μερκούρι 7,6 7,9 10,1 13,6 17,9 22,5 24,5 24,5 21,5 16,7 12,3 9,1 Ναύπλιο 9,8 10 11,2 14,9 19,6 23,9 26,4 26,2 23,2 18,9 14,6 11,5 Σκαφιδάκι 9,7 10,3 12,5 15,8 20,3 24 26,1 25,6 23,4 18,5 14,6 10,8 Β) Μέση Εξάτμιση (Εξατμισόμετρο) (mm) Αγ. Τριάδας 39,9 46,4 69,9 90,5 136,7 174,3 202,6 178,6 130,3 85,4 55,4 41,8 1251,9 Αχλαδόκαμπος 33 39,8 66,9 94,2 152,7 204,9 235,4 220,2 154 91,7 49,2 38,1 1380,1 Ασίνη 38,6 44,1 72,6 107 165 210 251,5 238 170 97,3 50 39,2 1483,7 Γ) Μέση Βροχόπτωση (mm) 22

Σταθμός Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Σύνολο Αγ. Τριάδας 64 48,4 39,8 30,2 17,2 8,1 9,2 6,9 13,9 59,5 60,8 78,5 436,5 Αχλαδόκαμπος 148,5 95,2 71,3 49,2 31,2 16,3 14,9 9,5 20 74,8 80,4 129,7 741 Αμυγδαλίτσα 108,4 83,3 64,3 50,4 40,1 16,6 19,7 16,5 31,1 82,2 92,8 113,2 718,4 Αραχναίο 101,8 80,6 69 46,7 37,4 15,7 21,9 18,1 23,6 71,8 73,6 109,1 669,3 Αργός 72 54,9 46,4 36,7 22,9 10,9 10,2 6,8 19 63,8 73 77,1 493,9 Ασίνη 69,5 56,6 47,9 31,9 17,7 15,3 7,7 7,8 20,3 78,8 63,9 83,8 501,2 Φύχτι 76,6 57,6 49,2 27,3 20,2 12,9 13,7 5,5 21,1 74,1 61,6 72,9 492,7 Κάρυα 150,6 122,6 113,2 89,8 54,6 29,6 36,6 17,7 40,5 107,4 148,2 143,7 1054,4 Κεφαλόβρυσο 156,9 119,7 96,7 71 41,8 20,9 21,6 12,7 24,2 91,1 124,2 169,9 950,7 Κιβέρι 90,6 67,3 51,8 36 18,3 8,3 11,3 8,5 20,8 72,1 69,2 89,8 543,9 Λυγουριό 102,4 76,3 52,8 35 26,1 10,4 15,2 6,3 18,9 80,2 72,2 109,7 605,5 Μερκούρι 141,8 101,2 77,8 58,5 35,7 18,9 17,2 8,5 23,6 80,2 115,8 132,7 811,9 Ναύπλιο 78 57,3 49,1 37,5 23,5 10,8 7,2 4,8 21,2 74,4 75,5 86 525,2 Ν. Ροεινό 61,2 53 44 31,7 19,4 10,3 12,5 9,9 13,3 59,4 67,7 72,5 454,8 Προσύμνη 77,7 60,1 54,3 34,6 31,9 10,4 18,2 15,4 22,5 58,1 66,2 85,5 534,8 Σκαφιδάκι 93,3 70,9 50,6 38,1 20 14,4 8,4 13,4 18,4 67,4 72,6 102,1 569,7 Στερνά 85,6 67,2 57,1 39,6 22,8 10,8 12,5 8,4 19,9 67,3 76,2 91,3 558,9 Πίνακας 3.3: Μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης, θερμοκρασίας αέρα και εξάτμισης περιόδου 1964-1995 Αργολίδα 1965-1995 Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Μέση Θερμοκρασία Αέρα 8,72 9,24 11,1 14,6 19,36 23,56 25,68 25,46 22,72 17,92 13,7 10,24 0C 2 Μέση Εξάτμιση (mm) Μέση Βροχόπτωση (mm) 37,16 43,43 69,8 97,23 151,4 6 98,7 5 74,8 3 60, 9 43,7 7 28,2 8 196,4 229,8 3 14,1 5 15,1 7 212,2 6 151,4 3 10,3 9 21,9 91,46 51,53 39,7 74,2 7 81,9 9 102,79 3.1.1 Δείκτης: Μέση Βροχόπτωση Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 3.2 τα 86% των βροχοπτώσεων λαμβάνουν χώρα την περίοδο Οκτωβρίου Απριλίου. Οι υψηλότερες βροχοπτώσεις παρατηρούνται κατά τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο, ενώ οι ελάχιστες τον Αύγουστο (Γράφημα 3.1). Η μέση Ετήσια Βροχόπτωση για τα Έτη 1965 2000 είναι 598,8 mm, με βροχερότερο το 1968 με 941,4 mm ετησίας βροχόπτωσης και Ξηρότερο το 1990 με 271,7 mm ετησίας βροχόπτωσης (Πίνακα 3.2). Συγκρίνοντας την μεταβολή της μέσης ετήσιας Βροχόπτωσης στην περιοχή για τα έτη 1965 1980 και 1981 1998 (Παράρτημα Γραφήματα π1 π2) παρατηρούμε την αναμενόμενη τυχαία ακολουθία βροχοπτώσεων κατά την διάρκεια αυτών των ετών (Γράφημα 3.2). Συγκρίνοντας όμως την μέση τιμή της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης σε κάθε μετεωρολογικό σταθμό για τις δυο χρονικές περιόδους βλέπουμε μια αύξηση της μέσης 23

βροχόπτωσης ανά περιοχή (Γράφημα 3.3), αύξηση ανά περιοχή αναγκάστηκα σημαίνει και αύξηση της μέσης βροχόπτωσης στην Περιοχή. Μέση Μηνιαία Βροχόπτωση 120 100 80 60 40 20 0 Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Γράφημα 3.1 Μεταβολή Μέσης Μηνιαίας βροχόπτωσης Μέση Ετήσια Βροχόπτωση 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 Γράφημα 3.2 Μεταβολή Μέσης Ετησίας Βροχόπτωσης 1966-2000 24

1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Αργος Αμυγδαλιτσα Αραχναιο Προσυμνη Κεφαλοβρυσο Στερνα Κιβερι Σκαφιδακι Αχλαδοκαπος Καναπιτσα Τραχεια Λυγουριο Ασινη Μπαφι (ΑΓ. Ελενη) Ιρια Ν. Ροεινο 65-80 85-00 Γράφημα 3.3: Σύγκριση Μεταβολής Μέσης Ετησίας Βροχόπτωσης Ετών 1965 1980 και 1985-2000 3.1.2 Δείκτης: Μέση Εξάτμιση Η εξάτμιση, μετρούμενη από τα υπάρχοντα εξατμισόμετρα, ποικίλει από θέση σε θέση. Οι Μέσες ετήσιες τιμές για τους σταθμούς Αχλαδόκαμπου, Αγ. Τριάδας και Ασίνης είναι 1380mm, 1251mm και 1438mm αντιστοίχως. Οι μέσες υψηλότερες τιμές παρατηρούνται κατά το μήνα Ιούλιο (200-250mm) και οι ελάχιστες το μήνα Ιανουάριο (33-39mm) (Γράφημα 3.4). Η μέση ετήσια εξάτμιση για τα Έτη 1965 1997 είναι 1137,5 mm, αυξανόμενη σταδιακά τα τελευταία χρόνια (Γράφημα 3.5). 25

Μέση Μηνιαία Εξάτμιση 250 200 150 100 50 0 Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Γράφημα 3.4 Μεταβολή Μέσης Μηνιαίας Εξάτμισης Μεταβολή της Μεσής Ετήσιας Εξάτμισης 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1965 1967 1969 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 Γράφημα 3.5: Μεταβολή Μέσης Ετήσιας Εξάτμισης στην Αργολίδα για την περίοδο 1965-1997 26

3.1.3 Δείκτης: Μέση Θερμοκρασία Αέρα Αντιστοίχως με την Εξάτμιση και αντίθετα με τις Βροχοπτώσεις οι μέγιστες Θερμοκρασίες αέρα παρατηρούνται συνήθως τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο (25,6 0 C), και οι ελάχιστες τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο (8,7 0 C). Με μέση ετήσια θερμοκρασία αέρα 16,8 0 C. Οι Μεταβολές των μέσων μηναίων Βροχοπτώσεων, μέσης μηνιαίας εξάτμισης και μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας αέρα αποτελούν απόδειξη για τον χαρακτηρισμό του κλίματος της Αργολίδας ως ξηρό και Θέρμο καλοκαίρι και ήπιο χειμώνα. Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία Αέρα 30 25 20 15 10 5 0 Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Γράφημα 3.6: Μεταβολή Μέσης Μηνιαίας Θερμοκρασίας 27

30 25 20 15 10 5 0 Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία Αέρα 0C 1965-1980 Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία Αέρα 0C 1985-1997 Γράφημα 3.7: Σύγκριση Μεταβολής Μέσης Μηνιαίας Θερμοκρασίας Αέρα Ετών 1965 1980 και 1985-2000 Συγκρινοντας την Μεταβολη των Μεσων Τιμων της Μηνιαιας Θερμοκρασίας Αέρα για της περιοδους 1965 1980 και 1985 2000 (Γραφημα 3.7) παρατηρω αντιστοιχα με την μεση μηνιαια Βροχοπτωση αυξηση (Γραφημα 3.3) και της μεσης μηνιαιας Θερμοκρασίας Αέρα. Αυτη η αυξηση της θερμοκρασιας είναι κατι μη αναμενομενο μιας και αυξηση της Βροχοπτωσης σε μια περιοχη σημαινει συνηθως και μειωση της Θερμοκρασιας. Πρέπει να τονιστεί η ανάγκη αναβάθμισης των μετεω- κλιματολογικών σταθμών της περιοχής μιας και πρόκειται για ένα μεγάλης διαχειριστικής αξίας εργαλείο. 28

3.3 Γεωμορφολογία Η υποβάθμιση της ποιότητας υπόγειων νερών από την υφαλμύρωση στο τέλος της δεκαετίας του 1950, προσέλκυσε το ενδιαφέρον διάφορων υπηρεσιών και επιστημόνων. Μετά από προκαταρτικές εργασίες τον Απρίλιο του 1962 συστήθηκε ομάδα εργασίας αποτελούμενη από εκπρόσωπους των σχετικών Υπουργείων (Υ.Σ.. Υ.Δ.Ε., Υ.Γ. και ΙΓΕΥ) καθώς και από εμπειρογνώμονες του FAO και της TAHAL Ltd (1962) η οποία κατάρτισε ένα γενικό πρόγραμμα ερευνητικών εργασιών και μελετών για τον προσδιορισμό των υδατικών πόρων της λεκάνης του Αργολικού πεδίου και την αντιμετώπιση της υφαλμύρωσης των υδροφόρων οριζόντων. Η γεωλογία της περιοχής έχει διερευνηθεί αρκετά στα πλαίσια επισταμένων γεωλογικών χαρτογραφήσεων που έγιναν στο παρελθόν (Bennert 1972, Γαϊτανάκης κ.α. 1981, Εξηνταβελώνης και Τακτικός 1981, Μπορνόβας Και Λάλεχος 1969, Παπασταματίου κ.α. 1970, Τάταρης και Μαραγκουδάκης 1964, Τάταρης, Καλλέργης και Κουνής 1964, Wener 1975). Από αυτές τις έρευνες έχει δημιουργηθεί μια σχετικά σαφής γεωλογική εικόνα για την ευρύτερη περιοχή. Από γεωτεκτονικής πλευράς στην Αργολίδα συναντώνται η ενότητα της Πίνδου με την ενότητα της Ανατολικής Ελλάδας (Πελαγονικής) (Γιαννουλόπουλος 2000). Έτσι στην Αργολίδα παρατηρούνται εκτός από τις δυο ενότητες και μεταβατικοί σχηματισμοί ανάμεσα τους καθώς και τεταρτογενείς σχηματισμοί. Για την ακρίβεια από τα Δυτικά στα Ανατολικά αναπτύσσονται οι ενότητες της Τρίπολης, Ωλονού Πίνδου και η Πελαγονική, ενώ το υπόβαθρο του Αργολικού πεδίου δομείτε από σχηματισμούς που χαρακτηρίζονται (Παπασταματίου κ.α., 1970 Τάταρης κ.α. 1964) ως μεταβατικοί σχηματισμοί από την ενότητα της Πίνδου στην Πελαγονική. Επίσης το Αργολικό πεδίο είναι πληρωμένο από Τεταρτογενείς αποθέσεις ενώ στις βόρειο δυτικές κυρίως παρυφές του αναπτύσσονται επιφανειακά Νεογενείς σχηματισμοί. Επίσης δυτικά του αργολικού πεδίου, στην περιοχή των οικισμών Μερκούρι και Σπηλιά, αναπτύσσεται επιφανειακά σε περιορισμένη έκταση το μεταμορφωμένο υπόβαθρο της Κεντρικής Πελοποννήσου. Αναλυτικά η περιοχές που εμφανίζονται αυτοί οι σχηματισμοί φαίνονται στο Χάρτη 3.3. 29

Χάρτης 3.3: Κατανομή των γεωτεκτονικών ενοτήτων στην ευρύτερη περιοχή (Σύνθεση από τους υφιστάμενους Γεωλογικούς Χάρτες, έκδοση ΙΓΜΕ, κλ. 1: 50.000) (Γιαννουλόπουλος 2000) 3.3.1 Υδρογεωλογία Η υδρογεωλογία είναι η επιστήμη που εξετάζει τα χαρακτηριστικά, την κίνηση, και την ποιότητα του νερού κυρίως κάτω από την επιφάνεια της γης (Γαγάνης 2004). Ποσοτικά και Ποιοτικά Χαρακτηριστικά του Υδατικού ισοζυγίου της Λεκάνης Γνωρίζοντας πια το κλίμα και την γεωμορφολογία της περιοχής και με προσδιορισμό των αναγκαίων παραμέτρων υπολογίστηκε το Υδατικό Ισοζύγιο της λεκάνης. Οι πιο ακριβείς έρευνες υπολογίζουν μεμονωμένα το επιφανειακό και το υπόγειο Υδατικό δυναμικό. Η πιο πρόσφατη ερευνά (Γιαννουλόπουλος 2000), συνδυάζει πολλές παλιότερες, (το Υπ. Γεωργίας, την ΥΕΒ, την ΕΜΥ, την ΙΓΜΕ, τον FAO 1992, Πουλοβασίλης κ.α. 1993 και 1996, Καροτσιέρης 1982, Σούλιος 1986, Ζέρβας 1965, Σφέτσος κ.α. 1983, Καλλέργης 1986, Leondiantis et al 1986, Gospodaric and Leinbundgut 1986, Dimitroulias et al 1986, Altaus et al 1986, Δούνας και Ελευθερίου 1978) και χρησιμοποιεί νέες μεθόδους για τον υπολογισμό τον επιμέρους στοιχείων και των τελικών αποτελεσμάτων σχετικά με το επιφανειακό, 30

υπόγειο αλλά και συνολικό υδατικό δυναμικό του Αργολικού πεδίου και των επιμέρους υπολεκανών των χειμάρρων. Γενικά τα εδάφη του Αργολικού πεδίου χαρακτηρίζονται πέρατα έως πολύ πέρατα. Ενδεικτικά η μέση τιμή της Υδραυλικής αγωγιμότητας είναι 21cm/h, ενώ η τυπική απόκλιση 16cm/h. (Γιασόγλου κ.α. 1983) 3.3.2 Υδροφόροι σχηματισμοί «Υδροφόρος ορίζοντας»: είναι υπόγειο στρώμα ή στρώματα βράχων ή άλλες γεωλογικές στοιβάδες επαρκώς πορώδεις και διαπερατές, ώστε να επιτρέπουν, είτε σημαντική ροή υπόγειων υδάτων, είτε την άντληση σημαντικών ποσοτήτων υπόγειων υδάτων. (Νόμος 3199/03) Ο Γαλέος (1967) από τη λεπτομερή ανάλυση των δεδομένων συμπεραίνει ότι τα αδρομερή αυτά ιζήματα είναι διατεταγμένα σε μικρούς ή μεγάλους φακούς. Η έκταση και το πάχος των οποίων αυξάνεται όσο απομακρυνόμαστε από την παράλια, ενώ ταυτόχρονα μειώνεται ο αριθμός τους, αφού οι υδροφόροι σχηματισμοί της Αργολίδας τείνουν να ενοποιηθούν. Ο αριθμός των υδροφόρων ποικίλει ανάλογα με την θέση. Οι ερευνητικές γεωτρήσεις της περιόδου 1962 64 συνάντησαν από 2 μέχρι και 5 υδροφόρα στρωματά σε βάθος έως 60m. Αυτά σχηματίζουν συνήθως διακριτά στρωματά, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις που δημιουργούν ένα πολύπλοκο δίκτυο διαμορφωμένο από τις εκάστοτε συνθήκες ιζηματογένεσης. Γενικά ο αριθμός των υδροφόρων στρωμάτων μειώνεται από την παράλια προς το εσωτερικό της πεδιάδας. Στην παράλια μέχρι και 3 7 km από αυτή αξιόλογη ανάπτυξη παρουσιάζουν δυο υδροφόροι σχηματισμοί (σε βάθος έως 60m), ένας ανώτερος που αποτελείται από ασβεστολιθικά συγκρίματα, κυρίως πωρόλιθο. και ένας κατώτερος από αμμοχάλικα. Επίσης στο βάθος από 70 120 m, μπορούν να αναγνωριστούν δυο υδροφόρα στρωματά, το ένα στα 80 85m και το άλλο στα 100 112m περίπου. 31

Ως Οροφή των υδροφόρων σχηματισμών θεωρείται ένα αργιλικό κάλυμμα (Χάρτης 3.4) που απαντάται στην κεντρική και νότια ζώνη της πεδιάδας. Το στρώμα αυτό της ερυθράς μαργαϊκής αργίλου χαρακτηρίζεται επιφανειακό (0 20m) και οριοθετείτε με μεγάλη ακρίβεια από τα υπάρχοντα στοιχεία των τομών (Χάρτης 3.6 και 3.7). Χάρτης 3.4: Πάχος και όρια Αργιλικού καλύμματος. Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 Υπόβαθρο των υδροφόρων στρωμάτων είναι κυρίως ο φλύσχης της ενότητας Πίνδου Πελαγονικής, τα πλειοκαινικά κροκαλοπαγή και σε μερικά σημεία οι μεσοζωικοί ασβεστόλιθοι της Υποπελαγονικής. Σε πολλά σημεία κυρίως στο κεντρικό και νότιο κομμάτι της πεδιάδας ο φλύσχης βρίσκεται σε σημαντικό βάθος ή απουσιάζει τελείως. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα στοιχεία που υπάρχουν είναι για βάθος κυρίως 60 έως και 300m περίπου, ενώ σήμερα η εκμετάλλευση των υδροφόρων, λόγω τεχνολογίας, έχει φτάσει έως και 400m. 3.3.3 Λιθοστρωματογραφία Η ΥΕΒ στα πλαίσια του γενικού προγράμματος που καταρτίσθηκε, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, διεξήγαγε ένα πρόγραμμα (1962-63) σχετικό με την ορθολογική χρήση και 32

προστασία των υδατικών και εδαφικών πόρων και την ταυτόχρονη κάλυψη των αρδευτικών αναγκών. Στο πρόγραμμα αυτό μεταξύ άλλων περιλαμβανόταν και η εκτέλεση 60 ερευνητικών γεωτρήσεων (Πουλοβασίλης 1963) με σκοπό τη λεπτομερή στρωματογραφική ερευνά των αλλουβιακών αποθέσεων τον καθορισμό περιοχών τροφοδοσίας των υδροφόρων σχηματισμών καθώς και των υδραυλικών τους ιδιοτήτων. Οι γεωτρήσεις (Δέσμες) αυτές έφταναν σε βάθος 60 70 m περίπου και συγκεντρώνονταν κυρίως στην παραλιακή και κεντρική ζώνη της Αργολικής πεδιάδας. Επίσης συγκριτικά με τα σημερινά δεδομένα εκμετάλλευσης υδροφόρων σχηματισμών χαρακτηρίζονται αβαθείς (Γιαννουλόπουλος 2000), με εξαιρέσεις τη 5 η ερευνητική, βάθους 300 m, στη μέση περίπου της παραλιακής και αυτή στην πλατεία του οικισμού Ανυφί, βάθους 617 m (Α.Μ. 3438). Στην Αργολική πεδιάδα έχουν γίνει με το πέρασμα του χρόνου πάνω από 15.000 γεωτρήσεις (Γιαννουλόπουλος 2000), όμως ελάχιστες από αυτές έχουν γεωλογικές τομές. Τομές υπάρχουν για τις 59 ερευνητικές γεωτρήσεις (Δέσμες) που προαναφέρθηκαν, για περίπου 70 παραγωγικές γεωτρήσεις που έγιναν παλαιοτέρα από την ΥΕΒ, σε 10 τομές γεωτρήσεων εμπλουτισμού που έγιναν το 1994 κατά μήκος της διώρυγας Κιβερίου, καθώς και σε 10 ερευνητικές γεωτρήσεις στα πλαίσια ερευνητικού προγράμματος (Πουλοβασίλης κ.α. 1996). Συμπληρωματικά αξιολογήθηκαν πληροφορίες γεωτρυπανιστών για 55 γεωτρήσεις σε διάφορα σημεία της πεδιάδας. Οι 150 γεωτρήσεις και οι 55 τομές που περιγράφηκαν από τους γεωτρυπανιστές και σχετικά πληροφοριακά στοιχεία παρουσιάζονται στο Χάρτη 3.5. 33

Χάρτης 3.5: Θέσεις ερευνητικών γεωτρήσεων, υδρογεωτρήσεων κλπ. που χρησιμοποιήθηκαν στη λιθοστρωματική έρευνα των Τεταρτογενών ιζημάτων του Αργολικού πεδίου (Γιαννουλόπουλος 2000) 3.3.4 Υδροφόρα συστήματα Σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία στην Αργολική πεδιάδα αναπτύσσεται μια αλληλουχία υδροφόρων σχηματισμών διαχωριζόμενων από αργιλικά και αργιλώδη ιζήματα (Χάρτες 3.6 και 3.7). Έτσι σε γενικές γραμμές μπορούν «συμβατικά» να ενταχθούν στα ακόλουθα υδροφόρα συστήματα (Γιαννουλόπουλος 2000): 34

Χάρτης 3.6 Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 Χάρτης 3.7 Πηγή: Γιαννουλόπουλος 2000 35

Φρεάτιο υδροφόρο σύστημα: αναπτύσσεται σε μια στενή λωρίδα κατά μήκος της παραλιακής ζώνης από την παράλια μέχρι και 200 300m προς την πεδιάδα και εκτείνεται από το Ναύπλιο μέχρι τη μέση περίπου του Αργολικού κόλπου. Αποτελείτε κυρίως από λεπτόκοκκες άμμους με ποικίλη συμμετοχή αργιλικών υλικών, το μέγιστο βάθος του φθάνει κοντά στη θάλασσα τα 7 8m, και αναπτύσσεται πάνω από το αργιλικό κάλυμμα. Το πρώτο υδροφόρο σύστημα, συναντάτε από την βάση του αργιλικού καλύμματος (15-20m) μέχρι και βάθος 28m περίπου και δομείτε από ψηφίδες, συγκρίματα, αμμοχάλικα, κροκάλες και τοπικά (Δυτικά) από Πωρόλιθο. Η συνεκτικότητα των υλικών που το απαρτίζουν είναι μεταβαλλόμενη αλλά επικρατούν κυρίως οι χαλαροί έως ημισυνεκτικοί σχηματισμοί, ενώ παρατηρούνται εκτεταμένες εναλλαγές των παραπάνω με αργίλους. Το δεύτερο υδροφόρο σύστημα, αναπτύσσεται σε βάθος από 50 70m συνίσταται από ασβεστολιθικά αμμοχάλικα και κροκάλες με συνδετικό υλικό ερυθρά άργιλο και φαιά απολιθωματοφόρο μάργα. Περιέχει επίσης στρώσεις ποικίλης σύστασης από υπόλευκους ψαμμίτες κροκαλοπαγή και χαλικοπαγή. Το τρίτο υδροφόρο σύστημα, αποτελείται από ασβεστολιθικά απολιθωματοφόρα κροκαλοπαγή με παρεμβολές ψαμμιτικών κροκάλων. Πρόκειται για μια αλληλουχία υδροφόρων στρωμάτων που εναλλάσσονται με καστανή άργιλο και μάργα, τα σημαντικότερα από αυτά συναντώνται σε βάθη από 80 90m και 100 112m. Βέβαια αυτή δεν είναι η πραγματική εικόνα των υδροφόρων στο Αργολικό Πεδίο, αλλά μόνο ένα τμήμα της. Για την ακρίβεια ο διαχωρισμός αυτός ισχύει για μια ζώνη 3 7 km κοντά στην ακτή, τα στοιχεία εκεί μας επιτρέπουν να έχουμε σαφή συμπεράσματα. Έξω από αυτή την περιοχή αυξάνεται η παρουσία αδρομερών υλικών και ταυτόχρονα απουσιάζει το αργιλικό κάλυμμα. Έτσι συμβατικά μπορούμε να δεχτούμε ότι οι υπό πίεση υδροφόροι σχηματισμοί μεταβαίνουν προς ελεύθερους σχηματισμούς προς της παρυφές της πεδιάδας. Υπό πίεση χαρακτηρίζονται οι υδροφόροι σε θέσεις όπου παρεμβάλλονται εκτεταμένα αργιλικά στρωματά, ενώ σε θέσεις όπου επικρατούν αδρομερέστερα υλικά χαρακτηρίζονται ως μερικώς υπό πίεση έως και ελεύθεροι (Γιαννουλόπουλος 2000). 3.3.5 Επιφανειακό υδατικό ισοζύγιο 36

«Σύστημα επιφανειακών υδάτων»: είναι διακεκριμένο και σημαντικό στοιχείο επιφανειακών υδάτων, όπως π.χ. λίμνη, ταμιευτήρας, ρεύμα, ποταμός ή διώρυγα, τμήμα ρεύματος, ποταμού ή διώρυγας, μεταβατικά ύδατα ή ένα τμήμα παράκτιων υδάτων. (Νόμος 3199/03) Με εξαίρεση τους μεγάλους ποταμούς, τα υδάτινα ρεύματα της Ελλάδος χαρακτηρίζονται ως εφήμερα ή ενδιάμεσα (Υπ. Γεωργίας 2000). Το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής της Αργολίδας είναι στο σύνολο του παροδικής ροής. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί ο Ερασίνος ο οποίος τροφοδοτείται από την πηγή του Κεφαλαρίου και αποστραγγίζει νερά από το βάλτο της Κίου. Από τους χείμαρρους της σημαντικότεροι είναι ο Ξεριάς και ο Ίναχος ή Πάνιτσα (Γιαννανουλόπουλος 2000), που της φορές κατά την διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων παρουσιάζουν καταστροφικά πλημμυρικά φαινόμενα. Όταν συμβαίνει αυτό οι απορροές των χειμάρρων αυτών καταλήγουν στη θάλασσα, διαφορετικά απλά απορροφώνται από το έδαφος πριν καν φτάσουν έως εκεί. Αντίθετα οι απορροές των υπόλοιπων σπάνια καταλήγουν στην θάλασσα μάλιστα σε αυτούς της, Κλεισούρα, Μπέρμπακα και Αμμοριανό, δεν υπάρχει καν διαμορφωμένη η κοίτη τους, έτσι οι απορροές της καταλήγουν να κατεισδύουν της αδρομερείς αποθέσεις των ανατολικών παρυφών της κοιλάδας και να εμπλουτίζουν τον υπόγειο υδροφόρο. Σύμφωνα με μια ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου (Γιαννουλόπουλος 2000) ταξινομήθηκαν με βάση το μήκος (Χάρτης 3.6), των αριθμό των κλάδων και την πυκνότητα του δικτύου στην περιοχή οι χείμαρροι (σε 6 τάξεις). Υψηλότερης τάξη 6 η είναι ο Ίναχος και ακολουθούν στην 5 η οι Ξεριάς, Δερβενακίωτης, Κλεισούρας, Αμμοριανός και Ραμαντάνης, ενώ ο χείμαρρος των Φυχτίων, ο Κιρίμης και ο Μπέρμπακας ανήκουν στην 4 η τάξη και όλοι οι υπόλοιποι 3 η (Χάρτης 3.6). 37

Χάρτης 3.8: Υδρογραφικό δίκτυο. Σύμφωνα με την ταξινόμηση (Γιαννουλόπουλος 2000) Αρχικά υπολογίστηκαν τα Ατμοσφαιρικά Κατακρημνίσματα βάση των ήδη υπαρχόντων γνωστών κλιματικών στοιχείων (ΕΜΥ, ΥΕΒ). Ύστερα η Πραγματική και Δυνητική Εξατμισοδιαπνοή, η Κατείσδυση του νερού στην λεκάνη, η Επιφανειακή Απορροή ανάλογα με το έτος και τελικά το Συνολικό Επιφανειακό Υδατικό Ισοζύγιο. Ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα Ρ είναι το συνολικό ύψος βροχής σε μια περιοχή, και εκτιμήθηκε στην περίπτωση της ανά υπολεκάνες και στο σύνολο. Πίνακας 3.4: Ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα Ρ Λεκάνη Έκταση m 2 Μέση Ετήσια βροχόπτωση m 3 Ρ mm Κιρίμης 47.540.927 33.396.162 702 Ξεριά 116.167.427 92.573.643 797 Ινάχου 224.033.105 178.021.248 795 Φυχτίων 24.153.406 12.481.715 517 Δερβενακίωτης 68.821.776 35.563.679 517 Κλεισούρα 93.334.281 53.262.683 571 Μπέρμπακα 35.703.750 23.412,923 656 Αμμοριανού 78.689.550 47.863.225 608 Ραμαντάνης 29.227.918 13.530.349 463 Πεδιάδα 213.205.453 108.389.440 508 Σύνολο 930.877.593 598.495.066 643 38