1)Αθήνα και Αστική Ανθεκτικότητα Ορισμός Αστικής Ανθεκτικότητας (100 Ανθεκτικές Πόλεις, Ίδρυμα Rockefeller) «Αστική Ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα κατοίκων, κοινοτήτων, θεσμών, επιχειρήσεων και δομών μιας πόλης να επιβιώνουν, να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται ανεξάρτητα από τις χρόνιες πιέσεις και τις κρίσεις που τυχόν αντιμετωπίζουν.» Οι 100 Ανθεκτικές Πόλεις, μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Rockefeller (100RC), έχει σκοπό να υποστηρίξει εκατό πόλεις ανά τον κόσμο ώστε να γίνουν πιο ανθεκτικές απέναντι στις φυσικές, κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις του 21ου αιώνα: έξαρση της αστυφιλίας, της κλιματικής αλλαγής και της παγκοσμιοποίησης. Το πρόγραμμα 100 Resilient Cities (100RC) υποστηρίζει την υιοθέτηση και ενσωμάτωση της αστικής ανθεκτικότητας, τόσο ως προς απρόσμενες κρίσεις όπως είναι οι σεισμοί, πλημμύρες, επιδημίες κτλ., όσο και προς χρόνιες πιέσεις (όπως είναι η οικονομική ύφεση και η ανεργία, ένα αναποτελεσματικό σύστημα δημόσιων μεταφορών ή ύδρευσης), που εξασθενούν τον αστικό ιστό, μέρα με τη μέρα ή σε περιοδική βάση. Αντιμετωπίζοντας απρόσμενες κρίσεις και χρόνιες πιέσεις, η πόλη αντιδρά καλύτερα σε ανεπιθύμητα συμβάντα και εμφανίζεται περισσότερο ικανή να προσφέρει, τουλάχιστον, τις βασικές παροχές και αστικές λειτουργίες για όλους, σε καλούς και κακούς καιρούς. Στις πόλεις που έχουν επιλεγεί και συμμετέχουν στο δίκτυο 100RC παρέχονται πόροι ώστε να καταρτίσουν έναν οδικό χάρτη προς την ανθεκτικότητα. Μετά από μια διαγωνιστική διαδικασία, ο δήμος Αθηναίων επελέγη το 2014 ως μέλος του δικτύου των 100 Ανθεκτικών Πόλεων. Η Αθήνα ξεκίνησε μια εντατική συμμετοχική διαδικασία με σκοπό την χάραξη και την υλοποίηση μιας ολιστικής, στιβαρής και ρεαλιστικής στρατηγικής που θα υποστηρίζει και θα ενισχύει την ανθεκτικότητα της πόλης στις επόμενες δεκαετίες. Το ταξίδι της ανθεκτικότητας σε κάθε πόλη αρχίζει με μια γρήγορη διάγνωση που αποτυπώνει τις σημαντικές προκλήσεις της. Μετά από αρκετούς μήνες συνεντεύξεων κα συνεργασιών με εκπροσώπους από διάφορες κοινότητες, συμπεριλαμβανομένων της ακαδημαϊκής και της διοικητικής όπως και εμπειρογνωμόνων σε φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές, η Ομάδα της Ανθεκτικής Αθήνας έδωσε προτεραιότητα στις ακόλουθες χρόνιες πιέσεις και αιφνίδιες κρίσεις ως τις πιο σημαντικές για την πόλη μας: Χρόνιες Πιέσεις της Αθήνας (Στρατηγική Ανθεκτικότητας για την Αθήνα του 2030) Χρόνια οικονομική ύφεση: Ανεργία - Φτώχεια Έλλειψη εμπιστοσύνης: Έλλειψη αποτελεσματικής και διαφανής διακυβέρνησης Έλλειψη πολιτικών που βασίζονται σε δεδομένα Προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές μεγάλης κλίμακας Γηρασμένες υποδομές: Κενά κτίρια Έλλειψη συντήρησης και μακροχρόνιου σχεδιασμού
Αιφνίδιες Κρίσεις της Αθήνας (Στρατηγική Ανθεκτικότητας για την Αθήνα του 2030) Κλιματική Αλλαγή: Καύσωνες Αστική Θερμική Νησίδα Αιφνίδιες πλημμύρες Ποιότητα του αέρα Σεισμός Κοινωνική αναταραχή: Βία Κυβερνο-επίθεση Στρατηγική Αστικής Ανθεκτικότητας για την Αθήνα του 2030 Σύντομη Περιγραφή Ο δήμος Αθηναίων, η ιστορική πρωτεύουσα της Ευρώπης, μια πόλη σχεδόν 700.000 κατοίκων, αντιμετωπίζει, από το 2009, μια σοβαρή κοινωνική και οικονομική κρίση. Μέσα από συντονισμένες προσπάθειες, η Αθήνα κατάφερε να επιβιώσει, να προσαρμοστεί και να μεταμορφωθεί σε μια πιο δημιουργική και αλληλέγγυα πόλη. Όμως οι προκλήσεις είναι ακόμα τεράστιες και η προσπάθεια του Δήμου συνεχίζεται. Το 2016, με τη συνδρομή και τις γνώσεις εκατοντάδων εταίρων, όπως ειδήμονες και ακαδημαϊκοί, μετανάστες και άστεγοι, η πόλη σχεδίασε τη Στρατηγική Ανθεκτικότητάς της. Η Στρατηγική περιλαμβάνει ένα σύνολο απτών δράσεων, οι οποίες βασίζονται και αξιοποιούν την ιδιότητα εκείνη της πόλης μας που την κάνει πιο δυνατή: τα επίσημα και ανεπίσημα δίκτυα στα οποία συμμετέχει και οι συνέργειες που αναπτύσσει. Η Στρατηγική Ανθεκτικότητας της Αθήνας προσφέρει μία νέα προσέγγιση και ολοκληρωμένα προγράμματα προετοιμασίας και προστασίας των πιο αδύναμων πληθυσμών από μελλοντικές κρίσεις και χρόνιες πιέσεις, που θα αντιμετωπίσει η πόλη. Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της πόλης συνδέεται άρρηκτα με τη δημιουργία νέων και την αναζωογόνηση υφιστάμενων ανοιχτών και πράσινων, δημόσιων χώρων. Αυτό αποτελεί προτεραιότητα ζωτικής σημασίας για μια πυκνοκατοικημένη πόλη, που απειλείται τόσο από έντονες θερμοκρασίες (κλιματική αλλαγή) όσο και από σεισμούς. Η πόλη χρειάζεται να γίνει πιο προνοητική, μεταμορφώνοντας τις προκλήσεις της σε πόρους (κενά κτίρια, νεοαφιχθέντες πρόσφυγες και μετανάστες, ενέργεια και απόβλητα). Με αυτούς τους πόρους, θα αναπτύξει νέες ικανότητες και μορφές οικονομίας, οι οποίες μαζί με τον τουρισμό και το δημιουργικό τομέα θα διαμορφώσουν το μέλλον της πόλης. Η Αθήνα, τέλος, θα ενδυναμώσει τη διακυβέρνησή της, αυξάνοντας τη διαφάνεια και τη λογοδοσία της, δημιουργώντας νέα κανάλια επικοινωνίας, ψηφιακή πολιτική και στρατηγικές καινοτομίας. Αυτή η στρατηγική βασίζεται σε τρία διαφορετικά κείμενα, τα οποία έχουν συνταχθεί παράλληλα. Το πρώτο κείμενο είναι το αποτέλεσμα της διεθνούς συνάντησης του Δικτύου 100 Ανθεκτικών Πόλεων [100 Resilient Cities], στην Αθήνα, με τίτλο «Παγκόσμια Μετανάστευση: Ανθεκτικές Πόλεις στην Πρώτη Γραμμή», το δεύτερο κείμενο είναι το «Σχέδιο Δράσης της Αθήνας για την προσαρμογή και το μετριασμό των επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής», που χρηματοδοτήθηκε και υποστηρίχθηκε από το δίκτυο C4O σε στενή συνεργασία με το δίκτυο των 100 Ανθεκτικών Πόλεων του Ιδρύματος Rockefeller. Το τρίτο κείμενο είναι μια σειρά προτάσεων με στόχο την «Υποστήριξη της Κοινωνικής Ισότητας και Δικαιοσύνης για την ενίσχυση της Ανθεκτικότητας της Αθήνας» που δημιουργήθηκε από το Bertelsmann Foundation. Αυτά τα τρία κείμενα, μαζί με τα
υπάρχοντα επιχειρησιακά και στρατηγικά σχέδια της Αθήνας, πλαισιώνουν τη «Στρατηγική Ανθεκτικότητας για την Αθήνα του 2030», η οποία στοχεύει στη δημιουργία μια πόλης που είναι Προσιτή, Πράσινη, Προνοητική και Ζωντανή, μέσα από 65 δράσεις και 53 υποδράσεις. Η «Στρατηγική Ανθεκτικότητας για το 2030» 1 στοχεύει στην δημιουργία μιας πόλης που είναι Προσιτή, Πράσινη, Προνοητική και Ζωντανή μέσα από 65 δράσεις και 53 υποδράσεις. Κάθε πυλώνας αναλύεται σε συγκεκριμένους στόχους μέσα από τους οποίους ο δήμος θα είναι σε θέση να αποτιμήσει την πρόοδο του με συγκεκριμένους δείκτες: Προσιτή πόλη Προωθούμε τη διαφάνεια και την υπευθυνότητα. Βελτιώνουμε και απλουστεύσουμε τις δημοτικές διαδικασίες. Καλλιεργούμε τη συνεργασία και το αίσθημα ευθύνης. Πράσινη πόλη Υποστηρίζουμε περιβαλλοντικές υποδομές μέσα στον αστικό ιστό. Αξιοποιούμε αποτελεσματικά τα απόβλητά μας. Προωθούμε τη βιώσιμη κινητικότητα και συνδημιουργούμε δημόσιους χώρους. Υποστηρίζουμε μία βιώσιμη διατροφική πολιτική. Υποστηρίζουμε μία βιώσιμη και δίκαιη ενεργειακή πολιτική. Προνοητική πόλη Ενισχύουμε τον προγραμματισμό ενόψει σοβαρών κρίσεων. Υποστηρίζουμε τη δημόσια διοίκηση και ενισχύουμε το ρόλο των τοπικών κοινοτήτων. Υποστηρίζουμε συνεργασίες σε τοπικό επίπεδο. Ζωντανή πόλη Ενισχύουμε την ταυτότητα του δήμου. Μεγιστοποιούμε τους πόρους της πόλης και υποστηρίζουμε την απασχόληση. 1 http://www.100resilientcities.org/wp-content/uploads/2017/06/athens_resilience_strategy_- _Reduced_PDF.compressed.pdf
2) Αθήνα και Κλιματική Αλλαγή Στην Αθήνα είναι ήδη ορατοί οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και η πόλη έρχεται σταδιακά αντιμέτωπη με διαρκώς αυξανόμενες θερμοκρασίες, συχνότερα επεισόδια καύσωνα, αλλά και ξαφνικές έντονες βροχοπτώσεις που προκαλούν τοπικά πλημμυρικά επεισόδια. Τα φαινόμενα αυτά επηρεάζουν τον κάθε πολίτη και όσο το κλίμα αλλάζει, θα γίνονται πιο έντονα και πιο συχνά. Ο σημαντικότερος κλιματικός κίνδυνος για την πόλη είναι ωστόσο η διαρκώς αυξανόμενη θερμοκρασία στον αστικό ιστό. Την περίοδο 2005-2014, στην Αθήνα παρατηρήθηκαν σε ετήσια βάση κατά μέσο περίπου 32 ημέρες, όπου η μέγιστη ημερήσια θερμοκρασία ξεπέρασε τους 35 C. Οι υψηλές θερμοκρασίες λειτουργούν προσθετικά στο φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας, κατά το οποίο οι πυκνοδομημένες περιοχές μίας πόλης έχουν θερμοκρασιακή διαφορά από τις περιαστικές περιοχές. Στην Αθήνα, η ένταση του φαινόμενου μπορεί να φτάσει και τους 10 C. Εικόνα 1 2 : Θερμές ημέρες με μέγιστη θερμοκρασία άνω των 35οC (Γιαννακόπουλος, 2016) 3 Οι υψηλές θερμοκρασίες έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην Αθήνα, καθώς συνεισφέρουν στην αύξηση της θνησιμότητας, στην κακή ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, και σε οικονομικές ζημίες. Το 1987, στο μεγάλο καύσωνα που χτύπησε τη χώρα, οι νεκροί στην Αττική ξεπέρασαν τους 1.100. Την περίοδο 2000-2012, παρατηρήθηκε μία αύξηση στη θνησιμότητα της τάξης του 5,2% για κάθε 1 C αύξηση της μέγιστης ημερήσιας θερμοκρασίας πάνω από τους 31,5 C. Η πιθανότητα εμφάνισης φωτοχημικού νέφους, που συνδέεται με κρίσεις άσθματος και άλλες αναπνευστικές παθήσεις, εκτιμάται ότι αυξάνεται κατά 6% κάθε 1 C αύξηση της μέγιστης ημερήσιας θερμοκρασίας πάνω από τους 22 C. Έρευνες επίσης δείχνουν ότι έχει παρατηρηθεί μία μείωση της τάξης του 10% στις πωλήσεις στο κέντρο μίας πόλης κατά την διάρκεια επεισοδίων καύσωνα, ενώ αντίστοιχες ενδείξεις 2 Γραφήματα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στο πλαίσιο του προγράμματος TREASURE που δείχνουν τις αυξητικές τάσεις στην περιοχή της Αθήνας. 3 Χ. Γιαννακόπουλος (2016) Κλιματικές Προγνώσεις για την Αθήνα. Παρουσίαση στην ημερίδα: Οι επιπτώσεις του καύσωνα στην πόλη της Αθήνας: Συνέργειες και δράσεις για μια δροσερή Αθήνα. 22 Ιουνίου 2016, Resilient Athens, Αθήνα.
υποστηρίζουν ότι κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στην Αθήνα. Οι μέρες με υψηλή θερμοκρασία αυξάνουν δραματικά και την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας. Στην Αθήνα έχει παρατηρηθεί, μία αύξηση στη χρήση ρεύματος της τάξης του 4,1% για κάθε 1 C αύξησης της θερμοκρασίας, γεγονός που αυξάνει το ενεργειακό κόστος κατά εκατοντάδες ευρώ. Με βάση τη μελέτη για τις περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στην Ελλάδα που εκπονήθηκε από την Επιτροπή Μελέτης της Κλιματικής Αλλαγής και την Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, η Αθήνα θα έρθει αντιμέτωπη στο μέλλον με μία αξιοσημείωτη άνοδο της θερμοκρασίας στον αστικό ιστό. Για την περίοδο 2021-2050 αναμένεται αύξηση της μέσης μέγιστης θερμοκρασίας το καλοκαίρι κατά 2 C και 4 C για την περίοδο 2071-2100. Εικόνα 2: Καλοκαιρινή μέγιστη θερμοκρασία (Γιαννακόπουλος, 2016) 4 Ταυτόχρονα με την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, προβλέπεται αύξηση των ακραίων υψηλών θερμοκρασιών. Η Αθήνα προβλέπεται να βιώνει έως και 15 περισσότερες ημέρες το χρόνο με μέγιστη θερμοκρασία μεγαλύτερη από 35 C και έως και ένα μήνα περισσότερο το χρόνο με νυκτερινές θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 20 C. Τις προσεχείς δεκαετίες προβλέπεται μείωση του συνολικού ποσού βροχόπτωσης στην ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Σύνοψη 6 Αθήνα, με ταυτόχρονη αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων βροχοπτώσεων (Ζερεφός et al., 2011). 5 5 Χ. Ζερεφός et al (2011) Οι Περιβαλλοντικές, Οικονομικές και Κοινωνικές Επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στην Ελλάδα. Επιτροπή Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής, Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα.
Στρατηγική Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή Η πόλη μας, όπως και όλες οι σύγχρονες πόλεις, έρχεται σταδιακά αντιμέτωπη με ορατούς κινδύνους από την αύξηση της θερμοκρασίας, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, που μας επηρεάζουν όλους. Ενδεικτικά αρκεί να συνειδητοποιήσουμε ότι για κάθε 1 C αύξηση της μέγιστης ημερήσιας θερμοκρασίας πάνω από τους 31,5 C, το ποσοστό της θνησιμότητας αυξήθηκε κατά 5,2% την περίοδο 2000 2012. Το Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης για την Κλιματική Αλλαγή του δήμου Αθηναίων απαντά σε αυτούς ακριβώς τους κινδύνους και αποδεικνύει τη δέσμευσή μας για την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και του πληθυσμού της Αθήνας, με σοβαρό σχεδιασμό, προοπτική αλλά και αμεσότητα. Η υλοποίηση δράσεων για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας και τον μετριασμό του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας, είναι απαραίτητη για την προστασία των πολιτών και τη διαφύλαξη της κανονικότητας της οικονομικής ζωής της πόλης. Παράλληλα, συνεισφέρει στην ενίσχυση της ικανότητας προσαρμογής της πόλης στην κλιματική αλλαγή. Στη Στρατηγική Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή ο δήμος Αθηναίων έχει περιγράψει 29 δράσεις που βοηθούν την πόλη να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη θερμοκρασία, να προστατεύσει τις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, να ενημερώσει και να εκπαιδεύσει τους πολίτες για τα θέματα αυτά, αλλά και παρέμβει στο δομημένο περιβάλλον με τρόπο τέτοιο, ώστε να αναζωογονήσεις την αθηναϊκή γειτονιά. Το Ολοκληρωμένο Σχέδιο Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή έχει διπλή στόχευση: Περιλαμβάνει δράσεις που αποσκοπούν: Α) Στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, μέσω της μείωσης της θερμοκρασίας και της δημιουργίας κατάλληλων συνθηκών στην πόλη Β) Στη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, μέσω της αποτελεσματικότερης χρήσης ενέργειας για τον Δήμο και τους πολίτες Κάθε φορά που αυξάνεται η θερμοκρασία στην Αθήνα κατά 1 C Αύξηση των ποσοστών θνησιμότητας κατά 5,2% για την περίοδο 2000-2012 (ανά βαθμό αύξησης για μέγιστη ημερήσια θερμοκρασία> 31,5 C 6% αύξηση του νέφους ανά βαθμό αύξησης για μέγιστη ημερήσια θερμοκρασία >22 C (συσχετισμός με άσθμα και αναπνευστικές νόσους 10% μείωση των πωλήσεων στις πόλεις ανά βαθμό αύξησης θερμοκρασίας (έχουμε ενδείξεις ότι ισχύει για την Αθήνα για κάθε βαθμό με μέγιστη ημερήσια θερμοκρασία>34 C 4,1% αύξηση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στην πόλη ανά βαθμό αύξησης της θερμοκρασίας
Στόχοι Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή για την Αθήνα (Σχέδιο της Αθήνας για την Κλιματική Αλλαγή) 1. Αύξηση πρασίνου κατά τουλάχιστον 10% σε κάθε νέα μελέτη ανάπλασης σε σχέση με την υφιστάμενη κατάσταση 2. Σύνδεση χώρων πρασίνου και δημιουργία πράσινων διαδρόμων 3. Θεσμοθέτηση και απόκτηση νέων χώρων πρασίνου 4. 50% μείωση πόσιμου νερού στην άρδευση 5. Τουλάχιστον 30 πράσινες στέγες και 10 κατακόρυφες φυτεύσεις μέχρι το 2030 6. 100% αξιοποίηση των φυτικών υπολειμμάτων 7. Χρήση ψυχρών και άλλων βιώσιμων υλικών σε όλα τα δημοτικά έργα