Α. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

1Ο Κεφ.: ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717) Α. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ Στο 1ο αυτό κεφάλαιο έχεις μια βασική αποστολή να εντοπίσεις τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του νέου αυτού κράτους, ώστε να καταφέρεις στο τέλος να απαντήσεις στο ερώτημα «Τι είναι το Βυζάντιο;» (Προσοχή λοιπόν σε επίθετα, χαρακτηρισμούς και έννοιες! ) Πριν προχωρήσουμε στις λεπτομέρειες, ας ξεκαθαρίσουμε κάτι βασικό: η βυζαντινή ιστορία έχει άμεση σχέση με τη ρωμαϊκή ιστορία και δεν είναι κάτι που «προέκυψε» ξαφνικά! Το βυζαντινό κράτος ουσιαστικά προήλθε από το ρωμαϊκό κράτος! Μάλιστα, την εποχή του Βυζαντίου δεν υπήρχαν καν οι όροι «Βυζάντιοβυζαντινός». Ποτέ οι κάτοικοι του κράτους του Βοσπόρου δεν χρησιμοποίησαν για τον εαυτό τους, για το κράτος τους και την ιστορία του το επίθετο «βυζαντινός»! Την εποχή εκείνη κυριαρχούσαν ονόματα - παράγωγα που δήλωναν αυτήν ακριβώς τη ρωμαϊκή προέλευση του «βυζαντινού κράτους»: Ρωμαίοι οι κάτοικοι, ρωμαϊκή η αυτοκρατορία τους και Νέα Ρώμη η πρωτεύουσα. Χαρακτηριστικό είναι ότι και σήμερα ακόμη πολλοί ιστορικοί αναφέρονται στο «Βυζάντιο» ως «ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία». Ο όρος «βυζαντινός», λοιπόν, είναι νεολογισμός και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1562 από έναν Ιερώνυμο. Άρα: ΒΥΖΑΝΤΙΟ = ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1

Αρχή Βυζαντινής Ιστορίας μ.χ.: ο ρωμαίος αυτοκράτορας κατορθώνει να καταργήσει την τετραρχία του Διοκλητιανού και γίνεται στην απέραντη αυτοκρατορία. Καθώς το Βυζάντιο, λοιπόν, αποτέλεσε μια νέα μορφή του ρωμαϊκού κράτους, δε μπορούσε παρά να έχει και μια νέα πρωτεύουσα. Ας δούμε ποια πόλη διάλεξε ο Κωνσταντίνος: = θρησκευτικές διαμάχες = οικονομική κατάσταση = Έλληνες = χριστιανικός πληθυσμός = εξωτερικοί εχθροί H Μεγαρική αποικία που ιδρύθηκε το 660 π.χ. και έφερε το όνομα Βυζάντιο έμελλε να δανείσει το όνομά της σε μια χρονική περίοδο 11 αιώνων, τη βυζαντινή, και να γίνει πρωτεύουσα με το όνομα του ιδρυτή της Κωνσταντίνου. Γιατί όμως να διαλέξει συγκεκριμένα την Κωνσταντινούπολη; Αν προσέξεις τον χάρτη, θα δεις ότι η μετάθεση της πρωτεύουσας και η επιλογή της νέας θέσης δεν ήταν τυχαία, αλλά υπαγορεύτηκε από συγκεκριμένους λόγους. Μπορείς να τους αναφέρεις; ΡΩΜΗ VS ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ Στρατιωτικοί λόγοι: Οικονομικοί λόγοι: Πολιτικοί λόγοι: 2

Θρησκευτικοί λόγοι: Τα μεγάλα έργα στη νέα πρωτεύουσα ξεκινούν το και τα επίσημα εγκαίνια της πόλης γίνονται στις, που θα είναι και η γενέθλιος ημέρα της Κωνσταντινούπολης! 6 χρόνια φτάνουν για να χτιστεί μια νέα πόλη και μάλιστα η πρωτεύουσα της νέας αυτοκρατορίας; Τα έργα που έγιναν σ αυτά τα χρόνια ήταν άραγε άξια λόγου; Ας ρίξουμε μια ματιά. Ας πάμε λίγο πιο κοντά Τι γινόταν, πού; Παλάτι Α) Όλα τα σπουδαία γεγονότα συνέβαιναν εδώ! Ονομάστηκε ιερό λόγω της θεϊκής καταγωγής του αυτοκράτορα. Εκτός από κατοικία της βασιλικής οικογένειας, το παλάτι αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της μοναρχίας, καθώς εδώ βρίσκονται τα υπουργεία, οι γραμματείες, τα δικαστήρια κ.ά. Εδώ βρίσκονται και οι κατοικίες των σπουδαίων αξιωματούχων. Β) Μεγάλη κεντρική πλατεία με το άγαλμα του Κωνσταντίνου, όπου ο κόσμος συγκεντρωνόταν για να επευφημήσει τον Κωνσταντίνο! Αυγουσταίον Ιππόδρομο ς Γ) Μην απατάσαι! Δεν αποτελούσε απλά το μέρος για τις αρματοδρομίες, τις θεατρικές και χορικές παραστάσεις, αλλά είχε ιδιαίτερη σημασία για τη δημόσια ζωή, καθώς αποτελούσε το χώρο εκδήλωσης των λαϊκών διεκδικήσεων Με λίγα λόγια, όποιος είχε κάποιο παράπονο για τη διοίκηση της αυτοκρατορίας μπορούσε να κατέβει στον ιππόδρομο και να διαμαρτυρηθεί! 3

ΠΟΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΉ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΑΚΟΛΟΥΘΕΊ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ; Α) Το 313 μ.χ., ο Μέγας Κωνσταντίνος συνάντησε στα Μεδιόλανα της Ιταλίας (σημερινό Μιλάνο) τον Αύγουστο Λικίνιο. Στη συνάντηση αυτή οι δύο τους αντιλήφθηκαν ότι, για να επέλθει η εσωτερική ειρήνη στην αυτοκρατορία, έπρεπε να αντιμετωπιστούν από κοινού οι θρησκευτικές διαμάχες. Στη συζήτησή τους 1 έννοια κυριάρχησε: Ανεξιθρησκία: θρησκευτική ελευθερία. Οι δυο τους μίλησαν ιδιαίτερα για τον Χριστιανισμό, ο οποίος καθίστατο θρησκεία επιτρεπτή και νόμιμη για τους Ρωμαίους πολίτες και οι χριστιανοί ελεύθεροι μπορούσαν να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Προσοχή όμως: ο Χριστιανισμός προστατευόταν πλέον, αλλά δεν αναγνωριζόταν ως επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας. Αυτό θα το πράξει αργότερα ο Θεοδόσιος! Τις αποφάσεις τους αυτές, λοιπόν, ο Κωνσταντίνος και ο Λικίνιος τις κατέγραψαν σε μορφή επιστολών και τις έστειλαν στους έπαρχους των ανατολικών επαρχιών. Β) Χρυσό δαχτυλίδι με παράσταση του, που χρονολογείται στα πρώιμα χριστιανικά βυζαντινά χρόνια. Γ) Α Οικουμενική Σύνοδος Χρόνος: Τόπος: Αίρεση που απασχολεί: Αποτελέσματα: 1) 2) Οικουμενική Σύνοδος: επισκόπων από όλες τις του Οικουμενικού Ρωμαϊκού κράτους, με σκοπό την επίλυση σοβαρών θεμάτων. 4

Βυζάντιο ονομάζεται το κράτος της αναδύθηκε μέσα από τους Κράτους. κόλπους που 2. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 6ΟΥ ΑΙΩΝΑ του Νέα αυτοκρατορία = νέα προβλήματα Α) Προβλήματα Οικονομικά και Κοινωνικά Με τη μετάθεση του κέντρου βάρους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στο Βυζάντιο, αναμενόμενο ήταν να μεταφερθεί εκεί και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της υπαίθρου Η ερήμωση της επαρχίας δημιουργεί προβλήματα: α) β) γ) Ας δούμε τις λύσεις που επιχείρησαν να δώσουν οι ρωμαίοι αυτοκράτορες: Πρόβλημα α) Ο Κωνσταντίνος καθόρισε τη διανομή Κωνσταντινούπολης από την Αλεξάνδρεια, μέσω της Ρώμης. της Πρόβλημα β) Με βάση το «ιταλιώτικο δίκαιο», η Κωνσταντινούπολη ήταν απαλλαγμένη από, οι οποίοι κατ ανάγκη βάρυναν τις επαρχίες και, επομένως, τον πληθυσμό. Ο Κωνσταντίνος, προκειμένου να αποτρέψει ταραχές και διαμαρτυρίες, οργάνωνε συχνά θεάματα στον. Ενθάρρυνε την, αορίστου χρόνου και κληρονομικής μορφής, ενοικίαση γης από τον μικροϊδιοκτήτη της υπαίθρου, ο οποίος είχε επιβαρυνθεί με πολλά χρέη. Με λίγα λόγια, αυτός πλήρωνε ενοίκιο για τη γη που καλλιεργούσε, ήταν δηλαδή μισθωτός αγρότης που ήταν κάτω από τη δικαιοδοσία ενός δυνατού προσώπου - μεγάλου γαιοκτήμονα. 5

Διάβασε την πηγή «Νόμισμα και εξωτερικό εμπόριο» (σελ.10, σχολικό βιβλίο) και θα ανακαλύψεις και το 4ο μέτρο που έλαβε το ρωμαϊκό κράτος για την ανόρθωση της οικονομίας! Τελικά το κράτος δεν άφηνε τίποτα στη μοίρα του, αλλά προσπαθούσε με διάφορους τρόπους να διαμορφώσει, να καθορίσει τις Οεξελίξεις στην οικονομία! Λοπέζ είπε για το βυζαντινό νόμισμα: πολιτική. «ήταν το δολάριο του Μεσαίωνα!» Μπορείς να εξηγήσεις τον παραλληλισμό αυτό, κάνοντας τη σύνδεση με το παρόν; Πρόβλημα γ) Ο αυτοκράτορας σκέφτηκε πως, για να υποδεχτεί η νέα πρωτεύουσα την κοσμοσυρροή αυτή, έπρεπε ουσιαστικά να μεγαλώσει! Πώς θα γινόταν αυτό; άλλαξε την των, ώστε να μπορούν να χτιστούν περισσότερα σπίτια μέσα. Αυτά τα ΝΕΑ υπάρχουν μέχρι και σήμερα! Β) Προβλήματα Εξωτερικής Πολιτικής 6

Με το θάνατο του Θεοδοσίου Α ( μ.χ.) η ρωμαϊκή αυτοκρατορία περνάει στα χέρια των 2 γιων του ως εξής: Ανατολικό Κράτος διοικητής: Αρκάδιος (1τοκος) Τι δείχνει άραγε η Δυτικό Κράτος διοικητής: Ονώριος (2τοκος) μοιρασιά αυτή ανατολικού δυτικού μέρους σε σχέση με τη θέση των γιων στην ιεραρχία της εξουσίας; Με λίγα λόγια, το κράτος ανεπίσημα χωρίζεται σε 2 τμήματα. Μην μπερδευτείς όμως! Η αυτοκρατορία παραμένει ακόμη μία και αδιαίρετη- θεωρητικά τουλάχιστον, γιατί πρακτικά στο ανατολικό μέρος μιλιέται η γλώσσα, Πανεπιστήμιο ενώ στο δυτικό η. Κωνσταντινούπολης: έδρες διδασκαλίας 16 φωνες 15 φωνες Εντόπισε τα όρια των δύο κρατών στον 1ο χάρτη, βρες τους βαρβαρικούς λαούς που βρίσκονται κοντά στα ρωμαϊκά σύνορα και, με τη βοήθεια του 2ου χάρτη, παρατήρησε τις κινήσεις των βαρβαρικών αυτών φύλων! 7

ΧΑΡΤΗΣ 1: Η ΕΥΡΩΠΗ ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΧΑΡΤΗΣ 2: ΟΙ ΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ 400-526 Μ.Χ. 8

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ: 3. Η ΠΑΛΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ Ας επανέλθουμε στα θρησκευτικά ζητήματα... Ο Κωνσταντίνος αναζητούσε έναν κοινό δεσμό, για την αχανή αυτοκρατορία, οι υπήκοοι της οποίας, και από άποψη πολιτισμική και από άποψη καταγωγής, ήταν πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους! Το κράτος λοιπόν ζήτησε τη συνδρομή της. Ας δούμε τη νέα σχέση που αναπτύχθηκε! Κράτος :«θα σας δίνουμε χρήματα και θα σας στηρίξουμε στον αγώνα σας κατά των αιρέσεων!» ενίσχυση + υποστήριξη Εκκλησία: «εντάξει, για κάθε απόφαση, εμείς σας στηρίζουμε!» υποστήριξη Η πολιτική που ακολούθησε ο Κωνσταντίνος για συμμαχία και δημιούργησε σύγχυση και προβλήματα η μία δύναμη επενέβαινε στα εσωτερικά ζητήματα της άλλης! Έτσι, οι αγώνες για το ορθό δόγμα αποτελούσαν πλέον οικουμενικό ζήτημα και κατέληξαν να φέρουν τους δύο συμμάχους πολλές φορές σε αντίθεση! 1 Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΌ ΠΡΌΒΛΗΜΑ: ΟΙ ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΑΙΡΕΣΗ ΟΡΘΟ ΔΟΓΜΑ (= ΟΡΘΟ - ΔΟΞΙΑ) Αίρεση = από την διδασκαλία, όπως τη διατύπωσε επίσημα η, με την υποστήριξη του, στις. Α Οικουμενική Σύνοδος Φορέας σύγκλησης: Χρόνος: μ.χ. Τόπος: Αίρεση που απασχολεί:.. Αποτελέσματα: 1) 2) 9

Β Οικουμενική Σύνοδος Φορέας σύγκλησης: Χρόνος: μ.χ. Τόπος: Αίρεση που απασχολεί: Αποτελέσματα: 1) 2) 3) 1ο Σημαντικό Πολιτικό Γεγονός! Ο Θεοδόσιος Α καθιστά την Επισκοπή Κωνσταντινουπόλεως Πατριαρχείο! Συμφωνία των 2 Εκκλησιών: Η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης θα σέβεται την Εκκλησία της Ρώμης ως αρχαιότερη, αλλά και η Εκκλησία της Ρώμης δε θα ανακατεύεται στα εσωτερικά ζητήματα της Κωνσταντινούπολης Ρώμη > Κωνσταντινούπολη ( ) Η Ρώμη αντιδρά και ισχυρίζεται ότι εκείνη δεν υπέγραψε την τελική πράξη, οπότε και δεν ισχύει η συμφωνία! Γ Οικουμενική Σύνοδος Φορέας σύγκλησης: Χρόνος: μ.χ. Τόπος: Αίρεση που απασχολεί: Αποτέλεσμα: 1) 10

Δ Οικουμενική Σύνοδος Φορέας σύγκλησης: Χρόνος: μ.χ. Τόπος: Αίρεση που απασχολεί: Αποτέλεσμα: 1) 2ο Σημαντικό Πολιτικό Γεγονός! Η Δ Οικουμενική Σύνοδος αναγνωρίζει τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ισότιμο με τον Πάπα της Ρώμης! Η Κωνσταντινούπολη, λοιπόν, δυναμώνει εκκλησιαστικά και αποκτά την ίδια θέση με τη Ρώμη! Το γεγονός αυτό και πάλι δεν αρέσει στη δυτική Εκκλησία, αλλά αυτή τη φορά η τελευταία δεν αντιδρά. Ρώμη = Κωνσταντινούπολη ( ) 2 Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΌ ΠΡΌΒΛΗΜΑ: Η ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ Α) Μπορείς να αξιοποιήσεις τις λέξεις φράσεις που σου δίνονται, έτσι ώστε να εξηγήσεις ποια στάση κράτησαν τα παρακάτω πρόσωπα απέναντι στη στην αρχαία ελληνική θρησκεία; ΙΟΥΛΙΑΝΌΣ - δωδεκάθεο - κλασικά κείμενα ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ Α - αρχαία ελληνική φιλοσοφία ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ - Ελευσίνια Μυστήρια - Ολυμπιακοί Αγώνες - χριστιανοί δάσκαλοι 11

Β. ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Εξωτερική πολιτική «Η ιδέα της reconquista, που βασιζόταν πάνω στη ρωμαϊκή ιδέα, δεν αποτελούσε μια μάταιη φιλοδοξία, αλλά μια πολιτική πραγματικότητα, που θα ήταν αδύνατο να μη λάβει σοβαρά υπόψη του οποιοσδήποτε βυζαντινός αυτοκράτορας» (Χριστοφιλοπούλου Αικ., Βυζαντινή Ιστορία, τ.β1 610-867) α) Για ποιους λόγους η αποκατάσταση της ρωμαϊκής κυριαρχίας στη δυτική Μεσόγειο (reconquista) δεν μπορεί παρά να αποτελούσε βασικό σκοπό της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού; β) Παρατήρησε τον χάρτη και εντόπισε τα βήματα του Ιουστινιανού για την εδαφική ανασύσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (Reconquista). 1ο βήμα: ΑΝΑΤΟΛΗ Για να μπορέσει ο Ιουστινιανός να πραγματοποιήσει την Reconquista έπρεπε προηγουμένως να ασφαλίσει τα. Αφού σε μάταιους 4χρονους αγώνες δεν μπόρεσε να πετύχει το σκοπό του, αναγκάστηκε το μ.χ. να κλείσει με το σημαντικότερο κράτος - εχθρό του, την. 2ο βήμα: ΔΥΣΗ 12

533-534 μ.χ.: κατάλυση Κράτους ανακατάληψη (διάρκεια αγώνων: ) 555 μ.χ.: κατάλυση Κράτους ανακατάληψη (διάρκεια αγώνων: ) 551-555 μ.χ. σύγκρουση με Κράτος ανακατάληψη 3ο βήμα: ΒΟΡΡΑΣ/ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Στο βορρά ο Ιουστινιανός δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει τις καταστροφικές εισβολές στις ευρωπαϊκές επαρχίες. Στις βαλκανικές επαρχίες του κράτους άρχισαν τις επιδρομές και πάλι φύλα, προκαλώντας συνεχείς καταστροφές, οι οποίες εξαντλούσαν το κράτος, ενώ οι σφαγές και οι εξανδραποδισμοί τον πληθυσμό του. Πραγματοποιήθηκε τελικά το σχέδιο του Ιουστινιανού για Reconquista; Εσωτερική πολιτική Α) Η διοίκηση Οι δήμοι του Ιπποδρόμου: που οργάνωναν τους στον. Είχαν, όμως και άλλα καθήκοντα, όπως την της Πόλης και την των τειχών. Αργότερα, απέκτησαν και ισχύ: στον αποδέχονταν με επιδοκιμασίες την εκλογή του νέου, διατύπωναν τα παράπονά τους, αποδοκίμαζαν τον και, γενικά, ασκούσαν για την πολιτική. Βασικοί δήμοι (χρώματα :.)........ 13

Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΑ Όλα άρχισαν από μια φιλονικία των Πράσινων και των Βένετων στον Ιππόδρομο! Ο αυτοκράτορας διατάζει την εκτέλεση 7 εγκληματιών και από τους 2 αυτούς δήμους. Όμως 13/01: Ο λαός ζήτησε να χαριστεί η ποινή στους μελλοθάνατους, αλλά ο αυτοκράτορας δεν συμφωνούσε. Τότε, οι 2 δήμοι ενώνουν τις δυνάμεις τους εναντίον του αυτοκράτορα και των στενών συνεργατών του (πολιτική δράση!) 18/09: Ο Ιουστινιανός εμφανίζεται στον Ιππόδρομο και τότε. «συνέβησε η λεγόμενη στάση του Νίκα. Και οι κάτοικοι των δήμων έστεψαν βασιλιά τον Υπάτιο, συγγενή του βασιλιά Αναστάσιου. Και κάηκε μεγάλο τμήμα της πόλης, και η μεγάλη εκκλησία και η Αγία Ειρήνη και το νοσοκομείο του Σαμψών και το Αυγουσταίο και η χάλκινη πύλη του παλατιού. Και επικράτησε μεγάλος πανικός και πολλοί από αυτούς που παρεβρέθηκαν στον ιππόδρομο μαζί με τον Υπάτιο, όπως λένε 35.000, σκοτώθηκαν» (Θεοφάνης, Χρονογραφία, 181) Ο Ιουστινιανός ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη, όμως κάποιος κατάφερε να του αλλάξει τη γνώμη: «Μαζί συσκέπτονταν ποιο από τα δύο είναι καλύτερο, να παραμείνουν ή να πάρουν τα πλοία και να τραπούν σε φυγή και η βασίλισσα Θεοδώρα είπε αυτά «εγώ, βέβαια, θεωρώ ότι η φυγή, πάντοτε, αλλά και τώρα, αν και συνεπάγεται τη σωτηρία, είναι ασύμφορη»» (Προκόπιος, Υπέρ των Πολέμων, Ι, 24) ΣΤΆΣΗ ΤΟΥ ΝΊΚΑ ( > VINCΟ = ΝΙΚΏ ΛΑΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ) Χρόνος: μ.χ. Πρωταγωνιστές Αντίπαλοι: Νικητής: Αφορμή: Αιτία: Συνέπειες: α) αυτοκρατορικής εξουσίας β) δύναμης Δήμων γ) Προσοχή! ΣΤΑΣΗ αλλαγή αυτοκράτορα και όχι καθεστώτος! 14

Ένας Ιταλός μικροκαλλιεργητής αναφέρει: «Τα ζώα που βόσκουν στην Ιταλία έχουν τη φωλιά τους για το καθένα υπάρχει μια σπηλιά, ένας βράχος να καταφύγει. Οι άνθρωποι, όμως, που πολεμούν και πεθαίνουν για την Ιταλία, έχουν βέβαια αέρα και φως, εκτός όμως απ αυτά, τίποτα άλλο. Απολύτως τίποτα. Χωρίς σπίτι, χωρίς αποκούμπι, πλανιούνται εδώ κι εκεί με γυναίκα και παιδιά. Και οι μεγάλοι στρατηγοί τους λένε ψέμα, όταν τους καλούν να ριχτούν στη μάχη για τους τάφους των προγόνων τους και τους βωμούς. Για ξένες ασωτίες, για ξένα πλούτη πολεμούν και πεθαίνουν αυτοί Λένε ότι τάχατες είναι κύριοι της γης, ενώ δεν έχουν ούτε ένα κομματάκι γης δικό τους» (Πλούταρχος, Τιβέριος και Γάιος Γράκχος 9) Ποιο σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα θίγει η ιστορική πηγή; Ποιος εσωτερικός «εχθρός» απειλεί τα θεμέλια του κράτους; «Ο αυτοκράτορας θέλησε με τα μέτρα αυτά να περιορίσει την απειλή τους, να τους ταπεινώσει και να περιορίσει γενικά τη δύναμή τους» «Το 536, με που εκδίδει, διατάζει τους κυβερνήτες των επαρχιών να πατάξουν με σκληρά μέτρα τις αυθαιρεσίες των, έστω και με τη χρησιμοποίηση στρατιωτικών δυνάμεων, αν οι δυνατοί έδειχναν τάσεις απειθίας και ανυπακοής στις αυτοκρατορικές προσταγές» (Χριστοφιλοπούλου Αικ., Βυζαντινή Ιστορία, τ.β1 610-867.) Συμπλήρωσε τα κενά στην πηγή και, στη συνέχεια, εξήγησε: Εναντίον ποιων στρέφεται ο Ιουστινιανός προκειμένου να αντιμετωπίσει το κοινωνικό αυτό πρόβλημα και τι μέτρα λαμβάνει; Γιατί τους ονομάζει «δυνατούς»; Β) Η δικαιοσύνη Ο Ιουστινιανός, σχεδόν ταυτόχρονα με την άνοδό του στο θρόνο, συνιστά μια επιτροπή από νομομαθείς για να το δίκαιο της εποχής του, δηλαδή το Δίκαιο. Η επιτροπή αυτή, έπειτα από μακροχρόνια εργασία, καταφέρνει να δημιουργήσει ένα σύνταγμα αστικού δικαίου. Αυτό αποτελείται από 4 βιβλία! Μπορείς να εξηγήσεις τι είναι το καθένα; 15

Ιουστινιάνειος Κώδικας: Νεαρές:... Πανδέκτης: Εισηγήσεις:... Οι Νεαρές, κατά 90%, ήταν γραμμένες στα λατινικά / ελληνικά (;) αυτό αποδεικνύει ότι 2. Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717): ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΑΓΩΝΑΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ Θάνατος Ιουστινιανού (565 μ.χ.) 4 αυτοκράτορες! Άνοδος Ηρακλείου (610 μ.χ.) (ταραχώδης περίοδος) Το Βυζάντιο σε κρίση! «Η εικόνα της αυτοκρατορίας μετά την πτώση του Φωκά ήταν θλιβερή κατά την ομόφωνη κρίση βυζαντινών και ανατολικών συγγραφέων. Η περσική εισβολή στις ανατολικές επαρχίες και την Αίγυπτο, η αβαρική απειλή στα ευρωπαϊκά εδάφη, η δυσχέρεια ανεφοδιασμού με σιτηρά μετά την κατάληψη της Αιγύπτου είχαν δημιουργήσει κλίμα ανασφάλειας και αθυμίας. Επιδημίες, σεισμοί και άλλες θεομηνίες επέτειναν τη γενική ανησυχία.» (Χριστοφιλοπούλου Αικ., Βυζαντινή Ιστορία, τ.β1 610-867.) α) Ποια είναι η εικόνα της αυτοκρατορίας όταν ο Ηράκλειος αναλαμβάνει την εξουσία, σύμφωνα με την πηγή; Προσπάθησε να συμπληρώσεις τον παρακάτω πίνακα. Να συμβουλευτείς και την πηγή «Οικονομία και στρατός στα μέσα του 6ου αι.» (σελ. 19, σχολικό βιβλίο), καθώς και τη Σχέδιο χάλκινης ζυγαριάς διπλανή εικόνα! από ναυάγιο εμπορικού πλοίου του 7ου αιώνα. Εξωτερικά θέματα Εσωτερικά θέματα 16

Εχθροί: Οικονομία: Στρατός: Διοίκηση: Πληθυσμός: β) Μπορείς να εξηγήσεις με ποιον τρόπο όσα σημείωσες στη στήλη Α συνδέονται με αυτά της στήλης Β ; Ο ίδιος ο Ηράκλειος, στην 1η δεκαετία της βασιλείας του, απογοητευμένος, σκέφτηκε να παραιτηθεί (!) ή, έστω, να μεταφέρει την πρωτεύουσα στην Καρχηδόνα, εκεί όπου ο ίδιος έζησε. Ο Πατριάρχης όμως κατάφερε να τον πείσει να παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη! Απ όσα ακολουθούν μάλλον καλώς έπραξε! Μεταρρυθμίσεις - Επιτυχίες του Ηρακλείου 1η μεταρρύθμιση - επιτυχία: Α) Διάβασε προσεκτικά την πηγή : «Οι Άβαροι, αφού παραβίασαν τις συνθήκες πολιορκώντας τα τείχη του Βυζαντίου, αμέσως κατέκαιγαν όλα τα περίχωρα. Και όπως ακριβώς είχαν χωρίσει τον Θρακικό Βόσπορο μεταξύ τους, οι Πέρσες κατέστρεφαν την Ασιατική πλευρά, ενώ οι Άβαροι κατέστρεφαν την θρακική πλευρά Για αμοιβαίους λόγους συμφώνησαν να κυριεύσουν μαζί το Βυζάντιο. Οι Άβαροι, λοιπόν, κατασκεύασαν πολιορκητικά μηχανήματα και αφού έστησαν τα μηχανήματα κοντά στα τείχη, ξαφνικά, θεία δύναμη τα διέλυσε και κατεδάφισε και τους Άβαρους μαχητές που ήταν μέσα ο πατρίκιος Βώνος, αφού συγκέντρωσε διήρεις και τριήρεις, πλησίασε στην περιοχή οι Σλάβοι, τους οποίους οι Άβαροι είχαν φέρει ως σύμμαχους και που πολιορκούσαν την Κωνσταντινούπολη με μονόξυλα πλεούμενα και ζητούσαν την ευκαιρία να αναρριχηθούν στα τείχη και να μπουν στην πόλη, όρμησαν εναντίον της πόλης και οι διήρεις και τριήρεις, αφού βγήκαν στη μέση, άρχισαν τη σφαγή και το θαλάσσιο νερό κοκκίνισε από αίμα βλέποντας αυτά, οι Άβαροι υποχώρησαν για την χώρα τους. 17

Ο αρχιερέας της πόλης, μαζί με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, έκαναν ευχαριστήριες λιτανείες στον ναό της Παναγίας μόλις έφτασαν.» (Νικηφόρος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Ιστορία Σύντομος) α) Σε ποιο γεγονός αναφέρεται η πηγή αυτή; ( μ.χ.) Συμβασιλέας β) Ποια είναι η 1η στρατιωτική επιτυχία του Ηρακλείου Α ; απουσία αυτοκράτορα Ηρακλείου + στρατού ύπαρξη 1 και μόνο φρουράς + Πατριάρχη + μάγιστρου Βώνου + πολιτών «η Κωνσταντινούπολη σώθηκε χάρη στην πίστη των Βυζαντινών στην Παναγία, που ήταν και η Προστάτης της Πόλης. Από εκεί προέρχεται ο Ακάθιστος Ύμνος (?): Λέγεται ότι με αυτόν ο Πατριάρχης Σέργιος εμψύχωσε τους υπερασπιστές της, πολιορκούμενης από τους Άβαρους, Πόλης» Β) Σύμφωνα με τον χάρτη, ποια είναι η 2η στρατιωτική επιτυχία του Ηρακλείου Α ; Μετά από χρόνια εκστρατειών, στη μάχη της, νίκησε τους παλαιούς εχθρούς της αυτοκρατορίας, τους, και πήρε πίσω το ιερό κειμήλιο του Χριστιανισμού, τον -, η μεταφορά και αναστήλωση του οποίου έγινε από τον ίδιο. 18

2η μεταρρύθμιση - επιτυχία: Αναδιοργάνωση του στρατού και της διοίκησης με τον θεσμό των βοήθεια από την. Δόθηκαν ακόμη και σκεύη! Τα έλιωσαν και έκοψαν νομίσματα! Τα θέματα ήταν που δημιουργήθηκαν τον 7ο αι. με σκοπό να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι ( άμυνα). Διοικούνταν από τον που είχε και εξουσία. Είχαν δικό τους, στον οποίο υπηρετούσαν, με την υποχρέωση να αγοράζουν τον τους και να καλύπτουν τα έξοδα των. Στρατιωτόπια: τα παραχωρούσε το σε όσους υπηρετούσαν στο στρατό. ( μισθοφορικός «εθνικός» στρατός) Τα θέματα της αυτοκρατορίας 3η μεταρρύθμιση - επιτυχία: Επέβαλλε την γλώσσα ως επίσημη του κράτους. Οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από. επί Ιουστινιανού: «Imperator» επί Ηρακλείου: «βασιλεύς» η Για 1 φορά εκδόθηκε νόμισμα με επιγραφή («Εν τούτω νίκα»). 4η μεταρρύθμιση - επιτυχία: Έθεσε τις βάσεις για την διαδοχή στο θρόνο αποφυγή ταραχών! 19

ΛΑΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΓΥΡΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Α. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 1. ΟΙ ΣΛΑΒΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Βρισκόμαστε στον 7ο αιώνα και διάφορες σλαβικές ομάδες προχωρούν νότια και εγκαθίστανται σε εδάφη της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ας φωτίσουμε λίγο περισσότερο την ιστορική αυτή πληροφορία απαντώντας στα βασικά ερωτήματα κλειδιά, μέσα από την επεξεργασία κάποιων πηγών! 1ο ερώτημα: ΠΟΙΟΙ ΉΤΑΝ ΟΙ ΣΛΆΒΟΙ; (= άνθρωποι χωρίς μόνιμη κατοικία) με οργάνωση, οι οποίοι, στις αρχές του 6ου αιώνα, ήταν εγκατεστημένοι. Επειδή είχαν ιδιαίτερες ικανότητες στις ληστρικές επιδρομές, οι τους χρησιμοποιούσαν στις επιθέσεις τους εναντίον των. 2ο ερώτημα: ΠΟΎ ΕΓΚΑΤΑΣΤΆΘΗΚΑΝ ΟΙ ΣΛΆΒΟΙ; Η κατανομή των σλαβικών λεξιλογικών δανείων κατά γεωγραφικές ενότητες: Ήπειρος Θεσσαλία Μακεδονία Θράκη Στερεά Πελοπόννησος και νησιά 95 36 43 31 31 (G.Meyer) Σε ποια ιστορικά συμπεράσματα καταλήγεις σχετικά με τις περιοχές εγκατάστασης των Σλάβων; 3ο ερώτημα: ΜΕ ΠΟΙΕΣ ΣΥΝΘΉΚΕΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΉΘΗΚΕ Η ΕΓΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΛΆΒΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΆΝΤΙΟ; «Η αφομοίωση και ο εκβυζαντινισμός των Σλάβων της Βαλκανικής πρέπει να ιδωθεί και να μελετηθεί σε σχέση με την επίσημη αυτοκρατορική πολιτική απέναντί τους. Το σύστημα της ενίσχυσης του φθίνοντος πληθυσμού κάποιας περιφέρειας με εποικισμούς, εκούσιους ή ακούσιους και βίαιους, αποτέλεσε στο Βυζάντιο πρόχειρο μέσο δημογραφικής πολιτικής. Είναι πιθανό ότι οι Βυζαντινοί ενθάρρυναν επιτόπιες κινήσεις των σλαβικών φύλων και διευκόλυναν, ίσως, σε μερικές περιπτώσεις την μονιμότερη εγκατάστασή τους. Όμως όσοι υποστηρίζουν, μονόπλευρα και αποκλειστικά, ότι οι σλαβικές εγκαταστάσεις γίνονταν ειρηνικά και μάλιστα ευνοήθηκαν εξαρχής απ το κράτος, βρίσκονται μακριά απ την ιστορική αλήθεια. Οι μακριοί αγώνες που προηγήθηκαν των εποικισμών, η ηρωική άμυνα της Θεσσαλονίκης, τα σαφή δείγματα των καταστροφών, των λεηλασιών και των ανατροπών μαρτυρούν εύγλωττα για το αντίθετο.» (Ηλιάδη Αμαλία Κ., Σλαβικές εγκαταστάσεις στη Βαλκανική χερσόνησο της Βυζαντινής περιόδου) 20

α) Υπογράμμισε την περίοδο της πηγής που «φωτίζει» το κίνητρο της βυζαντινής αυτοκρατορίας για την αποδοχή της εγκατάστασης των σλαβικών πληθυσμών στα εδάφη της. β) Ποιες δύο ιστορικές απόψεις για τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιήθηκαν οι σλαβικοί εποικισμοί παρουσιάζονται εδώ; 4ο ερώτημα: ΠΏΣ ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΕ ΤΟ ΒΥΖΆΝΤΙΟ ΤΟΥΣ ΝΕΟΦΕΡΜΈΝΟΥΣ ΣΛΆΒΟΥΣ; «Μεταξύ δυο ηπείρων, η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται σαν ζωντανός βλαστός ανάμεσα σε δυο κοτυληδόνες: αφομοιώνει, κατεργάζεται και μεταπλάσσει τα ετερόκλητα στοιχεία των επαρχιών της Ασίας και της Ευρώπης. Στους κόλπους της προσφεύγουν τυχοδιώκτες και από τη Δύση και απ Ανατολή. Σε μικρό χρονικό διάστημα τους μεταβάλλει σε Έλληνες: Λησμονούν τα βάρβαρα ιδιώματά τους και αποδέχονται τη γλώσσα του Βυζαντίου, οι ειδωλολατρικές τους προλήψεις υποχωρούν μπροστά στην Ορθοδοξία του. Το Βυζάντιο τους δέχεται άξεστους, βάρβαρους και τους αποδίδει στους δρόμους της τεράστιας αυτοκρατορίας του, εγγράμματους, σοφούς, θεολόγους, ικανούς διοικητές και εύστροφους κρατικούς λειτουργούς». (Rambaud A., L empire grec au Xe siucle. Constantin Porhyrogenete) α) Εντόπισε και κατάγραψε τις αναφορές εκείνες (λέξεις - φράσεις) που, με τις αντιθέσεις τους, φωτίζουν την αλλαγή που υπέστη ο, νεοφερμένος στο Βυζάντιο, σλαβικός πληθυσμός: Πριν Μετά β) Μπορείς να διακρίνεις τα 3 στάδια εξελληνισμού των Σλάβων; 1. 2. 3. 2. ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ 21

1. Η εθνογένεση των Βουλγάρων Ποια είναι τα 2 φυλετικά στοιχεία που συνθέτουν τον πληθυσμό του Βουλγαρικού κράτους ως τον 9ο αιώνα ; Αφού τα ονομάσεις, χρησιμοποίησε τα παρακάτω ονόματα κλειδιά, για να εξηγήσεις ποια ήταν η σχέση των δυνάμεών τους με τη διαμόρφωση του βουλγαρικού έθνους. αριθμητική υπεροχή Α) πολιτική κυριαρχία στρατιωτική εξουσία Β) εκσλαβισμός πολιτική υποταγή εθνολογική αφομοίωση 2. Βούλγαροι και Βυζάντιο «Ο Ostrogorsky παρατηρεί ότι το γεγονός υπήρξε πολύ σημαντικό, αν και η πραγματική εδαφική απώλεια για την αυτοκρατορία από την βουλγαρική αυτή κατάκτηση δεν ήταν σπουδαία, αφού ο χώρος εγκατάστασης των Βουλγάρων είχε προηγουμένως φύγει από τον βυζαντινό έλεγχο, εξαιτίας.» (Χριστοφιλοπούλου Αικ., Βυζαντινή Ιστορία, τ.β1 610-867.) Β. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 22

1. Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ 1. Αξιοποιώντας τον ιστορικό χάρτη: α) Εντόπισε τις παρακάτω λέξεις κλειδιά στον χάρτη και δώσε τις απαραίτητες πληροφορίες γι αυτές : Εγίρα.. Μάχη Γιαρμούκ.. Μάχη Πουατιέ... Υγρό πυρ.... Ιερός πόλεμος... 23

Άξονες σκέψης: Σε ποιες επαρχίες στηρίζεται τώρα το Βυζάντιο και πού βρίσκεται ο κορμός του κράτους τώρα; 2. Ερευνώντας τα ιστορικά παράξενα: ΙΣΤΟΡΙΚΌ ΜΥΣΤΉΡΙΟ Ή ΜΉΠΩΣ ΟΧΙ; Ο Μωάμεθ, στο κήρυγμα του, απορρίπτει τα είδωλα και καταδικάζει τις παλιές θρησκευτικές δοξασίες των κατοίκων της Μέκκα. Οι θεολογικές του απόψεις έρχονται σε αντίθεση με την τοπική αριστοκρατία, γεγονός που συντελεί στη φυγή του. Η Μέκκα αποτελεί κοινό τόπο λατρείας και εστία προσκυνήματος των κυριότερων αραβικών θεοτήτων. Εκεί, είδωλο - αντικείμενο ιδιαίτερης λατρείας αποτελεί μια μαύρη πέτρα, πιθανότατα μετεωρίτης, που, υποτίθεται, είχε σταλεί από κάποιον θεό! Όταν το 630 ο Μωάμεθ, ως ιδρυτής πλέον ενός νέου αραβικού κράτους, επιστρέφει στην Μέκκα, δεν μεταβάλλει την παράδοση και διατηρεί τη λατρεία της μαύρης πέτρας! 3. Ιστορικά Αρθρογραφικά Συμπεράσματα Ύστερα από όσα διάβασες, αποφάσισες να εκθέσεις τα συμπεράσματα της ιστορικής σου μελέτης σε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σου. Στόχος σου είναι να επισημάνεις τις συνέπειες της αραβικής επέκτασης στη Μεσόγειο. Κάπως έτσι αρχίζεις «Eίχε μπει σε κίνηση μια μεγάλη ιστορική διαδικασία, μια τεράστια ανακατανομή δυνάμεων, μια αναδιάταξη που θα άλλαζε όλον -και όχι μόνο- τον «τότε γνωστό» κόσμο. Ποιος φανταζόταν ότι τη βροχερή εκείνη ημέρα του Δεκεμβρίου του 627 που, κοντά στην αρχαία Nινευί, ο βυζαντινός στρατός συνέτριβε τους Πέρσες, στην άνυδρη έρημο, μίλια νοτιότερα, αναδύονταν απαιτητικά στο προσκήνιο οι Άραβες ότι πριν περάσουν δέκα χρόνια, οι στρατιές του Iσλάμ θα κατέλυαν μια υπερδύναμη, την Περσία, και θα έδιωχναν μιαν άλλη -την αυτοκρατορία των Eλληνορωμαίων- από την Eγγύς Aνατολή; (Kωστής Γιούργος, Βυζάντιο Ιράν Άραβες: Μια σύγκρουση που άλλαξε τον κόσμο, Αφιέρωμα του ένθετου "επτά ημέρες' της εφημερίδας "Καθημερινή" της 30-01-05) 24

Οι επιτυχίες που σημειώθηκαν στο όνομα της ιδεολογίας της «reconquista», τελικά, αποτέλεσαν μια πύρρειο νίκη για το Βυζάντιο! Οι μακρινές εκστρατείες δεν απέβησαν προς το συμφέρον της αυτοκρατορίας. Γιατί; 2. ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ Μπορείς, με τη βοήθεια της εικόνας, να εξηγήσεις τον όρο «ανεικονική τεχνοτροπία»; ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1) Πώς συνδέεται η αραβική τέχνη με την ισλαμική θρησκεία; ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 25

26

3Ο Κεφ.: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025) Α. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ 1. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α' προερχόταν από την οικονομική υπηρεσία και είχε υπάρξει λογοθέτης του γενικού, αξίωμα αντίστοιχο με αυτό του σημερινού υπουργού των Οικονομικών. Έτσι, γνώριζε σε βάθος τα μεγάλα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε τότε η αυτοκρατορία και, για να ανορθώσει τα δημόσια οικονομικά, πήρε κάποια ιδιαίτερα σκληρά μέτρα. Μάλιστα, η αντίδραση και η δυσαρέσκεια που προκάλεσαν αυτά, κατέληξαν σε δολοφονική απόπειρα εναντίον του Νικηφόρου! Ο χρονογράφος Θεοφάνης, ονόμασε τα μέτρα αυτά. Μάλιστα, τα χαρακτήρισε αντιλαϊκά! Έχει δίκιο άραγε; Γιατί τόσος λόγος γι αυτά από ιστορικούς και νομικούς; Στυγνά μέτρα ενός «τυράννου» ή υπερβολές ενός χρονογράφου; 1. Εντοπίζοντας το «γιατί» στο ιστορικό γεγονός. Αν διαβάσεις πολύ προσεκτικά την πηγή με τα μέτρα του Νικηφόρου (σελ. 32, σχολικό βιβλίο) και τα αντιστοιχήσεις με τις ιστορικές ερμηνείες, θα αποκτήσεις μια σαφή εικόνα για την οικονομική πολιτική του! (α) απλά μια νέα οικονομική επιβάρυνση για την αγροτική κοινότητα ή μήπως όχι; Το μέτρο αυτό αποσκοπούσε στην ενίσχυση της πολεμικής ετοιμότητας της αυτοκρατορίας με την επέκταση της στρατολογίας και σε άλλα τμήματα του αγροτικού πληθυσμού, που μέχρι τότε απέφευγαν την στράτευση, εξαιτίας της χαμηλής εισοδηματικής τους στάθμης. Πρόθεση, επίσης, ήταν η προστασία της μικρής αγροτικής ιδιοκτησίας. (β) η μοναδικότητα του μέτρου αυτού για την οικονομική ιστορία του Βυζαντίου κέντρισε το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών! Είναι εμφανής η προσπάθεια του Νικηφόρου να ενισχύσει άλλους παραγωγικούς κλάδους της οικονομίας, ώστε να μην αποτελεί η γη την αποκλειστική πηγή πλούτου... Η προνομιακή αυτή μεταχείριση (του εν λόγω κλάδου) από το κράτος ασφαλώς δυσαρέστησε άλλους οικονομικούς κύκλους! (γ) με λίγα λόγια, η φορολογική υποχρέωση κάθε περιοχής προς το κράτος θα οριζόταν από την αρχή! Πραγματικός σκοπός ήταν η αναθεώρηση του κτηματολογίου και όχι η μικρή φορολογική εισφορά. Η οικονομική αυτή ανασυγκρότηση θα αποτελούσε την αφετηρία της οικονομικής εξυγίανσης! (Χριστοφιλοπούλου Αικ., Βυζαντινή Ιστορία, τ.β1 610-867.) 27

2. Διατυπώνοντας μια ιστορική θέση. Τελικά τα μέτρα του Νικηφόρου αφορούσαν αποκλειστικά στην οικονομία του κράτους ή και σε άλλους τομείς; Ποιοι ήταν οι βασικοί σκοποί της εφαρμογής των διατάξεων αυτών; Τεκμηρίωσε την απάντησή σου με αναφορές από τα 2 κείμενα (πηγή βιβλίου ιστορικές ερμηνείες) Θα σε βοηθήσει στο συλλογισμό σου, αν, για κάθε μέτρο που συναντάς, σημειώνεις και στον τομέα στον οποίο αφορά! Εσωτερική πολιτική Εξωτερική πολιτική 28

2. Η ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ 1. Με τα μάτια ενός αυτόπτη μάρτυρα: «Αυτόν το χρόνο άρχισε ο ασεβής Λέων να κάνει λόγο για την καθαίρεση κατά των αγίων και ιερών εικόνων. Και, όταν το έμαθε αυτό ο Γρηγόριος, ο πάπας της Ρώμης, εμπόδισε τους φόρους της Ιταλίας και Ρώμης, γράφοντας προς τον Λέοντα επιστολή, υπερασπιζόμενος το εκκλησιαστικό δόγμα, ότι δεν έχει δικαίωμα ο βασιλιάς να μιλάει για την πίστη και ότι δεν πρέπει να ασχολείται με τα αρχαία δόγματα της εκκλησίας, που είχαν καθιερωθεί από τους αγίους πατέρες Ο λαός στην βασιλεύουσα πόλη, επειδή λυπόταν πολύ για τις νέες και απροσδόκητες διδασκαλίες, προσπάθησε να επιτεθεί και να σκοτώσει τους στρατιώτες του αυτοκράτορα που καθαίρεσαν την εικόνα του Κυρίου στη μεγάλη Χαλκή Πύλη» «Στις 18 Απριλίου 727, τα ελλαδικά πλοία κατέπλευσαν προ της Κωνσταντινούπολης. Το υγρό πυρ του αυτοκρατορικού στόλου κατέκαυσε τα ελλαδικά και κυκλαδικά σκάφη. Τα διασωθέντα πληρώματα παραδόθηκαν στον αυτοκράτορα, ενώ ο Αγαλλιανός, φορώντας την πανοπλία του, βούτηξε στη θάλασσα.» (Θεοφάνης, Χρονογραφία) α) Ποια είναι η 1η πράξη του Λέοντα Γ και με ποιον τρόπο απαντούν Ανατολή και Δύση; β) Η αντίδραση του πάπα προοικονομεί μία από τις σημαντικότερες συνέπειες (-) της εικονομαχίας για την εξωτερική πολιτική του Βυζαντίου. Ποια είναι αυτή ; Πού πιστεύεις θα στραφεί αργότερα η παπική εκκλησία; (Για την απάντησή σου θα σε βοηθήσει και ο χάρτης με τις αραβικές κατακτήσεις ) 29

γ) Στις 2 αυτές πηγές γίνεται αναφορά σε μία από τις βασικότερες αιτίες της ήττας του εικονομαχικού κινήματος. Μπορείς να την εντοπίσεις και να την αξιολογήσεις; 2) Ερευνώντας τα πρακτικά της αυτοκρατορικής συνόδου! Είσαι γραμματέας της αυτοκρατορικής συνόδου επί της βασιλείας του Λέοντα Γ και καταγράφεις τα γεγονότα της α φάσης της εικονομαχίας! Παρακάτω παρατίθενται αποσπάσματα από τα πρακτικά σου: 1ο απόσπασμα: Διάλογος αυτοκράτορα Λέοντα - πατριάρχη Γερμανού για το ζήτημα των εικόνων! Πρώτος μιλά ο Λέων Γ αναφερόμενος στους παράγοντες που, κατά τη γνώμη του, καθιστούν αναγκαία τη λήψη δραστικών μέτρων: - Λέων Γ : «Ξέρεις πόσο σε σέβομαι! Η κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό, αλλά και στο εξωτερικό της αυτοκρατορίας μας με οδηγεί στην πεποίθηση ότι πρέπει να απαγορεύσουμε τις εικόνες. Θα ήθελα, λοιπόν, να έχω τη συγκατάθεσή σου γι αυτήν μου την απόφαση.» - Πατριάρχης Γερμανός: «Η καθαίρεση των εικόνων που θέλεις, θα γίνει, αλλά με άλλον αυτοκράτορα!». - Λέων Γ : «Όλοι όσοι είναι σε ενεργό υπηρεσία, αυλικοί, κρατικοί λειτουργοί και, φυσικά, η βασιλική μου σύνοδος καλούνται την 7η του Ιανουαρίου του έτους 728 σε σιλέντιο! Η παρουσία σου σε αυτό πατριάρχη είναι απαραίτητη και τιμητική για εμένα.» - Πατριάρχης Γερμανός: «Θα έρθω, αλλά αρνούμαι να υπογράψω ένα αυτοκρατορικό διάταγμα κατά των εικόνων!» μικρό συμβούλιο, άτυπη σύσκεψη 2ο απόσπασμα: Μπροστά στην αντίσταση του πατριάρχη Γερμανού στην εικονοκλασία, ο αυτοκράτορας Λέων 3ος ο Ίσαυρος παρεμβαίνει προσωπικά και, σήμερα, το έτος (μ.χ.), εκδίδει ένα (:επίσημο δόγμα κράτους), σύμφωνα με το οποίο. 30

3ο απόσπασμα: - Λέων Γ : «Είσαι πρόθυμος τώρα να επικυρώσεις την απόφασή μου, υπογράφοντας;» - Πατριάρχης Γερμανός: «Παραιτούμαι!». Και, βγάζοντας το ωμοφόριό του, δηλώνει: «Χωρίς την απόφαση μιας συνόδου, δεν μπορείς, Βασιλέα, να αλλάξεις τίποτε στην πίστη» 4ο απόσπασμα: Η μεταρρύθμιση συνεχίζεται απ' το γιο του Λέοντα, τον, με περισσότερη τόλμη και αποφασιστικότητα! Ενώ ο πατέρας του είχε διατάξει οι εικόνες να αναρτηθούν πολύ ψηλά στις εκκλησίες, ώστε να μην είναι δυνατή η προσκύνηση και η λατρεία τους, αυτός προχωρεί στην ολοκληρωτική κατάργηση των εικόνων από τις εκκλησίες! Επίσης πήρε μέτρα ενάντια. 5ο απόσπασμα: Ζ Οικουμενική Σύνοδος Φορέας σύγκλησης: Χρόνος: μ.χ. Τόπος: Νίκαια, ναός της Αγίας Σοφίας Μέλη: πατριάρχης Ταράσιος, 350 επίσκοποι και μητροπολίτες, 2 παπικοί εκπρόσωποι, ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί και μοναχοί. Απόφαση: «Δεν λατρεύουμε τις εικόνες η λατρεία ανήκει μόνο στον Θεό. Προσκυνούμε τιμητικά τις εικόνες και κάθε φορά η τιμή και η σκέψη μας πάει στο εικονιζόμενο ιερό πρόσωπο, όπως το λέγει ο Μέγας Βασίλειος "η τιμή της εικόνος επί το πρωτότυπον διαβαίνει".» (Οικουμενικό Πατριαρχείο, http://www.ec-patr.gr/gr/saints/m02-25.htm) 3. Αξιολογώντας τα ιστορικά γεγονότα α) Για ποιο λόγο η πρώτη Κυριακή της Τεσσαρακοστής (Σαρακοστής) πήρε την ονομασία "Κυριακή της Ορθοδοξίας"; β) Ποια αποτελέσματα της ήττας των εικονοκλαστών δικαιολογούν την γιορτή; 31

3. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ 1. Συμμετέχοντας σε ένα διάλογο για τη γλώσσα και την ιστορία της. «Την βασίλισσαν που χρόνια εις τον κόσμον βασιλεύει και ο κόσμος την λατρεύει [ ] Ήρθαν εις εμέ και μου παν τα σκουτιά μου να μαζέψω και να πα να βασιλέψω κ εγώ τώρα στην Αθήνα. θα κατέβω μια χαρά κι όλους κι όλα θα τα κάμω μαλλιαρούς και μαλλιαρά. Στο ποίημα αυτό ο Β. Μιχαηλίδης παρουσιάζει τη γλωσσική διαμάχη λόγιας και δημώδους γλώσσας με δραματική - θεατρική μορφή! Συγκεκριμένα, σατιρίζει την προσπάθεια επικράτησης της μίας γλωσσικής μορφής έναντι της άλλης που είναι ήδη καταξιωμένη. [ ] κιι ο λαός θα μ αγαπά και θα μπω μες στα σχολεία και θα μπω στες Εκκλησιές και εις το στόμα του παπά [ ]. Κόρη (...) από σας όποια κι αν γυρέψει Βάλε τους ρόλους γλώσσες στον ποιητικό αυτό διάλογο και εντόπισε ποια γλωσσική μορφή προσπαθεί να «κερδίσει τα πρωτεία» από ποια! για να πα να βασιλέψει ούλλες θα μας ρεζιλέψει Είναι λόγια που λαλείτε και βασίλισσες θα βγείτε; Εγώ είμαι πιο δημώδης κι είμαι ολόχρυσα ντυμένη και διαμάντια φορτωμένη. Από πάνω μ επλουτίσαν της Ευρώπης τα Μουσεία κι είμαι πάντοτε πλουσία.» Μιχαηλίδης Β., απόσπασμα από το «Δημωδών ζηλοτυπία, ποια θα πάρει τα πρωτεία» 32

«Η γλώσσα σφυρηλατείται στο αμόνι των προικισμένων συγγραφέων και λογίων κάθε έθνους, που είναι οι κύριοι ανανεωτές της γλώσσας, από κοινού με τις γλωσσικές δημιουργίες των απλών ανθρώπων του λαού.» (Μπαμπινιώτης Π Γ., «Η συνείδηση της γλώσσας ως συνείδηση ταυτότητας», Η γλώσσα ως αξία.) ώς απαντά ο καθηγητής γλωσσολογίας στο προηγούμενο σατιρικό ερώτημα του ποιητή; Ας ξεκαθαρίσουμε, λοιπόν, τα πράγματα Μπορείς να δώσεις τους ορισμούς για τις 2 γλωσσικές μορφές, αντλώντας πληροφορίες από το ποίημα και από το απόσπασμα του καθηγητή Μπαμπινιώτη; α).. β). Και μια τελική εφαρμογή των γνώσεών μας Το ακριτικό τραγούδι ανήκει στη δημώδη ή στη λόγια λογοτεχνία; Να δικαιολογήσεις την επιλογή σου. 4. Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΟΥΣ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ 33

1. Ιστορικά νέα από αλληλογραφία της εποχής. Έφτασαν τα Χριστούγεννα του 800 κι αποφάσισες να αφήσεις για λίγες μέρες την πατρίδα σου, την Κωνσταντινούπολη, για να επισκεφτείς τη Ρώμη! Η αλληλογραφία που έχεις με τον αδελφό σου προδίδει την ιστορική κίνηση της εποχής: «Ανήμερα των Χριστουγέννων, στο ναό του Αγίου Πέτρου έχει συγκεντρωθεί σχεδόν όλη η Ρώμη Ο Πάπας Λέων τοποθετεί την χρυσή κορώνα στο κεφάλι του Καρόλου! Σήμερα, ο Καρλομάγνος στέφεται μέγας αυτοκράτορας και κυβερνήτης του Ρωμαϊκού κράτους! Δε θα έμπαινε στην εκκλησία, λέει, αν ήξερε το σχέδιο του Πάπα - σιγά μην τολμούσε ο Πάπας να ενεργήσει χωρίς την έγκρισή του! Μεγαλύτερο σκάνδαλο έχεις ακούσει; Πού είναι τα δικαιώματά μας στη ρωμαϊκή κληρονομιά; Ετοιμάζουν μάλιστα να στείλουν και καθολικούς ιεραποστόλους σε βυζαντινά εδάφη! Ποιος ξέρει ποιες βλέψεις έχουν ανησυχώ» Υ.Γ. Σου στέλνω και τον χάρτη με τις κατακτήσεις του «νέου αυτοκράτορα». Οι προθέσεις του είναι σαφείς! 34

65 χρόνια μετά, το θέμα της αλληλογραφίας σας δεν άλλαξε! Υπάρχουν όμως κάποιες εξελίξεις στην ιστορία! Να τι σου γράφει ο αδελφός σου από την Κωνσταντινούπολη: «Είδες που σου έλεγα να μην ανησυχείς; Να είσαι σίγουρος ότι το Βυζάντιο δεν μένει αμέτοχο στις δυτικές προκλήσεις! Μάλιστα, ο Ραστισλάβος ανησύχησε και έστειλε πρεσβεία φαντάζομαι ξέρεις γιατί Με αφορμή το αίτημα του Ραστισλάβου, λοιπόν, θα απαντήσουμε στους δυτικούς! Η οικουμενική αποστολή της αυτοκρατορίας δε χάθηκε. Άλλαξε απλά μορφή και από πολιτική μετατράπηκε σε πνευματική» Πώς θα απαντήσει το Βυζάντιο στην πρόκληση της Δύσης ; Συνέχισε το γράμμα του αδελφού σου, δίνοντας απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα: Ποια είναι η πνευματική οικουμενική αποστολή, για την οποία μιλάει ο αδελφός σου; Ποιος είναι ο νέος χαρακτήρας της εξωτερικής πολιτικής του Βυζαντίου; Ποια είναι τα αίτια που οδηγούν το Βυζάντιο στην πολιτική αυτή; Ποιος θα δώσει την αφορμή ; Με ποιες ενέργειες γίνεται αυτή πραγματικότητα και ποια πρόσωπα πρωτοστατούν στην πνευματική αυτή κίνηση; 2. Συμπληρώνοντας την ιστορική αλυσίδα. Θεμελιώδες αξίωμα στη θεωρία αποτελεί η σχέση «αίτιο αποτέλεσμα». Μερικά ιστορικά γεγονότα, δηλαδή, δεν λένε τίποτα από μόνα τους, αν δε γνωρίζουμε πώς συνδέονται μεταξύ τους! Στην παρακάτω ιστορική αλυσίδα η ιστορική εξέλιξη δεν κινείται ομαλά, καθώς λείπουν κάποια ιστορικά γεγονότα για να οδηγηθούμε στο μικρό σχίσμα ανατολικής δυτικής Εκκλησίας! 35

Εντόπισε τα παραλειπόμενα στοιχεία και συμπλήρωσε την ιστορική αλυσίδα, έτσι ώστε να αναδείξεις τις αιτιακές σχέσεις! 1. Αίτημα Βουλγάρων προς τον πάπα για ιεραποστολή. 2... 3. Βάπτιση του Βόρη στην Κωνσταντινούπολη. 4..... 5. Ανάθεση της διοίκησης της βουλγαρικής Εκκλησίας σε Έλληνα επίσκοπο. 6.. 7. Αποστολή κληρικών από τη Δύση στη Βουλγαρία. 8..... 9. Απόφαση Ρώμης: καθαίρεση Φωτίου. 10... η 11. 8 Οικουμενική Σύνοδος υπαγωγή της Βουλγαρίας στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Στροφή στην εξωτερική πολιτική! Πολιτική «reconquista» ( βυζαντινή κυριαρχία ) εγκαταλείφθηκε! Νέα μορφή εξωτερικής πολιτικής Βυζαντινή Κοινοπολιτεία (Β.Κ) στόχος: η δημιουργία μιας διεθνούς κοινότητας αμυντικής συμμαχίας με κέντρο το Βυζάντιο. Η Β.Κ. λειτουργούσε σαν ασπίδα προστασίας για εξωτερικούς εχθρούς! Οι λαοί της κοινότητας αυτής υποτάσσονται πολιτιστικά στο Βυζάντιο, το οποίο με διάφορα μέσα (προπαγάνδα, πολιτιστική διείσδυση, διπλωματία ), καταφέρνει να αποτελεί το κέντρο των διεθνών σχέσεων. Με λίγα λόγια, κάθε παίχτης λαός του διεθνούς συστήματος δε μπορεί να δράσει χωρίς να λάβει υπόψη του την αντίδραση του Βυζαντίου! 36

5. Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ. ΕΠΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 1. Στρατιωτικές σημειώσεις. Συμπλήρωσε το στρατιωτικό ημερολόγιο της Μακεδονικής Δυναστείας! ΕΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ 961 965 997 1014 1018 2. Μια απάντηση που καθυστέρησε 2 αιώνες. Διάβασε την «Eπιστολή του Νικηφόρου Φωκά στο χαλίφη» (σχολικό βιβλίο, σελ. 41) και απάντησε στις ερωτήσεις: α) Ποιες είναι οι διαστάσεις που δίνει ο Νικηφόρος στον αγώνα εναντίον των Αράβων; β) Σε ποιον πόλεμο «απαντά» ο Νικηφόρος εδώ και με ποιον τρόπο; Ποιος τον διεξήγε και εναντίον ποιων; 3. Η εξωτερική πολιτική στο χάρτη. Παρατήρησε τον χάρτη του σχολικού βιβλίου (σελ.42) και εντόπισε τα σύνορα της αυτοκρατορίας επί Βασιλείου Β. Βορράς : Νότος: Ανατολή: Δύση: Μπορεί ο χάρτης να σε βοηθήσει να απαντήσεις στο παρακάτω ερώτημα; α) Ο πατριάρχης Φώτιος αναφέρει: «Ο αυτοκράτορας πρέπει να ανακτήσει τα χαμένα αγαθά» Έγινε πραγματικότητα η ρήση του Φωτίου; 37

6. Η ΙΔΡΥΣΗ, Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ Ο ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΡΩΣΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Το «τυπικό» της εθνογένεσης. Ρώσοι = λαός 1ος) + (προσφέρει) λαός 2ος ) (προσφέρει) Ποια κοινά στοιχεία εντοπίζεις ανάμεσα στην εθνογένεση των Ρώσων και εκείνη των Βουλγάρων; Υπάρχει κάποιο «τυπικό» στη διαδικασία συγχώνευσης των 2 λαών; 2. Από το ημερολόγιο ενός Ρώσου έμπορα. Μάρτιος του 944, είσαι Ρώσος έμπορος και ταξιδεύεις για την Κωνσταντινούπολη! Μόλις έκανες μια στάση στον ποταμό Ντον για να ξεκουραστείς και, επ ευκαιρίας, ρίχνεις άλλη μια ματιά στην νεοεκδοθείσα βυζαντινορωσική συνθήκη («Από τη δεύτερη βυζαντινορωσική συνθήκη (944)» {σχολικό βιβλίο, σελ.43}), ώστε να μην αντιμετωπίσεις δυσάρεστες εκπλήξεις! 38

Στη συνέχεια, θυμάσαι τις συνθήκες με τις οποίες ο πατέρας σου εμπορευόταν πριν 33 χρόνια στην βυζαντινή επικράτεια! Σου είχε διηγηθεί: «Εμείς οι Ρώσοι έμποροι εξασφαλίσαμε ολική απαλλαγή από τους δασμούς, μας παραχωρήθηκε ένας χώρος διαμονής στο προάστιο του Αγίου Μάμαντος, και θα μας δινόταν δωρεάν τροφή για έξι μήνες, μία περίοδο διπλάσιας διάρκειας από το σύνηθες χρονικό όριο παραμονής των ξένων εμπόρων στην πόλη. Ειδικός όρος ορίζει ρητά ότι θα έχουμε όσα λουτρά επιθυμούμε Αρκετά άρθρα της συνθήκης ορίζουν τις ποινές που θα επιβληθούν σε περιπτώσεις συγκρούσεων μεταξύ των Βυζαντινών και ημών και παραπτωμάτων, όπως η κλοπή, ο τραυματισμός και ο φόνος. Κάθε συμβαλλόμενο μέρος αναλαμβάνει την υποχρέωση να βοηθά τους εμπόρους του άλλου μέρους που θα ναυαγήσουν. Ένας άλλος όρος επιβεβαιώνει το δικαίωμά μας να υπηρετούμε ως μισθοφόροι στο στρατό του αυτοκράτορα!» (Obolensky D., Η Βυζαντινή Κοινοπολιτεία. Η Ανατολική Ευρώπη, 500-1453, διασκευή) Αξιολόγησε την αλλαγή που παρατηρείς στις εμπορικές συνθήκες! Πού πιστεύεις ότι οφείλεται η αλλαγή αυτή στους όρους; Κατάγραψε τις σκέψεις σου στο ημερολόγιό σου! 39

3. Εξετάζοντας τις παραμέτρους ενός ιστορικού γεγονότος. Διάβασε προσεκτικά την πηγή του σχολικού σου βιβλίου «Η κατάληψη της Χερσώνας και ο εκχριστιανισμός των Ρώσων» (σελ. 44). Στη συνέχεια.. α) Αξιολόγησε το γεγονός του εκχριστιανισμού των Ρώσων, κατηγοριοποιώντας τα συμπεράσματά σου ως εξής: Πολιτική σημασία..... Θρησκευτική σημασία. Οικονομική σημασία Πνευματική πολιτισμική σημασία.. 40

7. ΣΧΕΣΕΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΔΥΣΗΣ. ΑΓΩΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΙΚΩΝ ΚΤΗΣΕΩΝ 1. Ολοκληρώνοντας την εξωτερική πολιτική μιας βυζαντινής αυτοκρατορικής δυναστείας. Ποιοι είναι οι 3 στόχοι της πολιτικής της Μακεδονική δυναστείας στην παρούσα χρονική φάση; 2. Ένα διπλωματικό επεισόδιο με τη Δύση. Διάβασε το απόσπασμα της επιστολής του Λιουτπράνδου από την επίσκεψή του στην Κωνσταντινούπολη (σχολικό βιβλίο, σελ.46) και απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις: α) Πώς θα χαρακτήριζες την πολιτική του Νικηφόρου Φωκά απέναντι στους Γερμανούς; 1) άκαμπτη 2) μετριοπαθή Δικαιολόγησε την απάντησή σου! β) Ποιες είναι οι 2 αιτίες της αντιπαράθεσης Βυζαντίου και γερμανικού κράτους, όπως αυτές παρουσιάζονται μέσα από τον διάλογο των δύο πρωταγωνιστών; 3. Εξηγώντας ιστορικές κινήσεις μέσα από μια δωρεά που ποτέ δεν έγινε. Για τον Όθωνα Α έμοιαζε αρκετό να τιτλοφορηθεί απλά βασιλιάς των Φράγκων. Ο νέος πάπας όμως υποστήριζε ότι έπρεπε να αξιώσει να λάβει τον τίτλο του αυτοκράτορα των Ρωμαίων! Για να στηρίξει τη θέση του αυτή, μάλιστα, επικαλέστηκε την Κωνσταντίνειο Δωρεά! 41

ΛΊΓΑ ΛΌΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΕΥΔΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΕΙΟ ΔΩΡΕΆ Υποτίθεται ότι εκδόθηκε από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Α' το 324 μ.χ., με την οποία δώριζε στον Πάπα της Ρώμης Συλβέστρο Α' και τους διαδόχους του την κυριαρχική και πνευματική εξουσία της Ρώμης, της Ιταλίας και όλης της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η παράδοση λέει ότι η δωρεά ήταν ανταμοιβή του Κωνσταντίνου προς τον Συλβέστρο για την θεραπεία του από την λέπρα μέσω ενός θαύματος! Σύμφωνα με το έγγραφο, ο Κωνσταντίνος έδωσε, δήθεν, τον αυτοκρατορικό θρόνο στον Πάπα και τους διαδόχους του. Εντούτοις το έγγραφο αυτό στο οποίο ήταν βασισμένα τα εδαφικά προνόμια του Πάπα αποδείχθηκε το 15ο αιώνα μια ευφυής πλαστογραφία! Σκέψου ποιος άλλος δυτικός βασιλιάς είχε «χρησιμοποιήσει» στο παρελθόν την ψευδο Κωνσταντίνειο Δωρεά για να στεφθεί αυτοκράτορας των Ρωμαίων! Μπορείς τώρα να δικαιολογήσεις την αντίδραση του Νικηφόρου Φωκά στις δυτικές προτάσεις; 42

4. Εξετάζοντας κατάλοιπα του παρελθόντος. Παρατήρησε την εικόνα σε ελεφαντοστό που παρατίθεται στο σχολικό σου βιβλίο (σελ.46). α) Ποιο ιστορικό γεγονός μνημονεύει η παράσταση; β) Ποιο μέσο της βυζαντινής διπλωματίας απεικονίζεται στην εικόνα; Ποιον πολιτικό στόχο επιθυμεί να επιτύχει η βυζαντινή διπλωματία στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή; 43

Β. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1. ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1. Ορίζοντας τις κοινωνικές ομάδες της υπαίθρου. Μια βόλτα στην ύπαιθρο τον 10ο αιώνα σε φέρνει αντιμέτωπο με ποικίλες κοινωνικές ομάδες, άλλες «δυνατές» και άλλες «φτωχές»! Ας τις γνωρίσουμε: ΔΥΝΑΤΟΙ = + Τρόπος σύνδεσης: Θέσεις κλειδιά στην κρατική μηχανή: ΠΕΝΗΤΕΣ = + + 2. Σκιαγραφώντας την αστική οικονομία στο απόγειό της. Διάβασε την αυθεντική αυτή ιστορική πηγή για να απαντήσεις στα ερωτήματα: «Αυτοί που πουλούν ψάρια πρέπει να έχουν το στέκι τους στις λεγόμενες μεγάλες καμάρες της πόλης. Εκεί μπορούν ν' απλώνουν το εμπόρευμά τους, να πουλούν δηλαδή τα ψάρια τους. Kάθε μια καμάρα πρέπει να έχει τον επιστάτη της, αυτόν που θα επιβλέπει και πώς πάει το ψάρεμα στη θάλασσα και πώς γίνεται η αγορά και η πώληση των ψαριών. Θα παρακολουθεί γενικά τη διακίνηση. Η αμοιβή του θα είναι ένα μιλιαρέσιο για κάθε νόμισμα. Πρέπει ακόμα οι επιστάτες κάθε μέρα να παρουσιάζονται στον έπαρχο πρωί πρωί και να του αναφέρουν πόση ήταν η ψαριά από άσπρα ψάρια τη νύχτα, ώστε να πουλήσουν στους κατοίκους της πόλης τα ψάρια τους με βάση τον προσδιορισμό της τιμής που θα κάνει ο έπαρχος. Όσοι τολμούν να πουλούν τα ψάρια τους έξω από τις διατάξεις αυτές να διώχνονται από το σύστημα δαρμένοι και κουρεμένοι.» (Απόσπασμα από το «Επαρχικό Βιβλίο»του αυτοκράτορα Λέοντα Στ', XVII, 1-4.) 44

α) Ποιες από τις παρακάτω φράσεις ισχύουν πράγματι για την οργάνωση της βυζαντινής οικονομίας το 10ο αιώνα και ποιες σε παραπλανούν; Σημείωσε Σωστό ή Λάθος δίπλα σε κάθε πρόταση και, όπου χρειαστεί, κάνε τις απαραίτητες διορθώσεις! Η περίοδος αυτή του Βυζαντίου ήταν περίοδος ανάπτυξης και ακμής της αγροτικής οικονομίας. Το κράτος δεν παρενέβαινε στις εμπορικές συναλλαγές. Το σύστημα δεν έδινε το δικαίωμα στους επαγγελματίες να περιφρουρήσουν τα δικαιώματα και τα κέρδη τους. Οι συνθετότερες οικονομικές σχέσεις δημιούργησαν την ανάγκη για χρηματικό χαρακτήρα στις συναλλαγές μεταξύ των υπηκόων... Το κράτος όριζε την τιμή πώλησης των αγαθών. Η οικονομική ανάπτυξη των πόλεων την περίοδο αυτή αφορά μόνο στα τρόφιμα.... 45

β) Να ορίσεις τις έννοιες «Επαρχικόν Βιβλίο» - «σύστημα», όπως αυτές παρουσιάζονται από το περιεχόμενο της πηγής. Τι είναι το Επαρχικόν Βιβλίο και ποιο στόχο είχε; Μπορείς να θυμηθείς, αν υπήρχε κάτι ανάλογο την περίοδο του Ιουστινιανού; Τι είναι το σύστημα και πώς λειτουργεί; 46

2. Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ «ΔΥΝΑΤΟΥΣ» 1. Αναζητώντας την ταυτότητα χαμένων εγγράφων. Τα παρακάτω κείμενα χάθηκαν από τις αυτοκρατόρων! Αυτές όμως δεν ήταν και λίγες! Αν διαβάσεις προσεκτικά το περιεχόμενό τους, θα καταφέρεις να εντοπίσεις από ποια νομική συλλογή «ξεπήδησαν» τα παρακάτω αποσπάσματα! νομικές συλλογές των Μακεδόνων Πρόχειρος Νόμος Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικόν Βιβλίον Νεαρές «Δεν επιτρέπεται στους πωλητές να παστώνουν τα ψάρια ή να πουλούν ψάρια που τα κάνουν εισαγωγή απ έξω. Δεν επιτρέπεται το πάστωμα, παρά μόνο αυτά που περισσεύουν, για να μη βρωμίζουν Όσοι τολμούν να πουλούν τα ψάρια τους έξω από τις διατάξεις αυτές να διώχνονται από το σύστημα δαρμένοι και κουρεμένοι» «Σκοπός για το βασιλιά είναι αυτά που ανήκουν και αυτά που πραγματικά υπάγονται στην εξουσία του κράτους να περιφρουρεί και να ασφαλίζει. Αυτά που χάνει από το κράτος με άγρυπνη φροντίδα να κερδίζει και ό,τι του λείπει με σοφία και δίκαιες επιτυχίες (νίκες πολεμικές) και χειρισμούς να επανακτά» «οι περιουσίες πρέπει να αποδίδονται στους φτωχούς και οι δυνατοί να μη δικαιούνται να πάρουν πίσω το αντίτιμο της αγοράς αυτών των τόπων και τα έξοδα των βελτιώσεων που έκαναν, γιατί και την ανωτέρω νομοθεσία αποδεδειγμένα έχουν παραβιάσει και γι αυτό αξίζουν περισσότερο την τιμωρία» «...ξεχωριστός ρόλος του Πατριάρχη είναι να διδάσκει, να εξισώνεται χωρίς να δυσφορεί και με τους ανώτερους και με τους κατώτερους και να είναι πράος και δίκαιος. Να ελέγχει όμως αυτούς που απειθούν, να μη διστάζει δε να υπερασπίζεται την αλήθεια και να διεκδικεί τα δικαιώματα των δογμάτων ακόμα και μπροστά στο βασιλιά...» 2. Ξεκλειδώνοντας 3 ιστορικές πηγές για ένα ιστορικό γεγονός. Πηγή 1: (α) Έβγαλε διαταγή ο Βασίλειος Β: οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς. Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη. Όταν δε ο πατριάρχης και οι πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει αυτό το παράλογο βάρος, ο βασιλιάς δεν υπάκουσε 47

(Ιωάννης Σκυλίτζης, «Σύνοψις Ιστοριών») (β) Σύμφωνα με την αρχή της, σε περίπτωση που κάποιο κτήμα, το οποίο ανήκε στη φορολογική περιφέρεια ενός χωριού, πουληθεί, προτιμώνται ως αγοραστές κατά σειρά οι, οι, και οι, του ιδιοκτήτη. Αν κανένας από αυτούς δεν θέλει ή δεν μπορεί να το αγοράσει, τότε μόνον είναι δυνατόν να αγοράσει το κτήμα κάποιος ξένος, που δεν ανήκει στη φορολογική μονάδα αυτού του χωριού. (http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/o/867/main/o7b5.html) (γ) Οι σημερινοί δυνατοί, όχι μόνο θα απογυμνωθούν από την περιουσία που έλαβαν ενώ ανήκε σε άλλους, αλλά το ίδιο θα κάνουν και τα παιδιά τους ή οποιοσδήποτε γίνει κληρονόμος τους. (Νομοθεσία Βασιλείου Β' Βουλγαροκτόνoυ (976-1025) :Jus Graecoromanum, I., Π. Zέποι, Nεαραί και Xρυσόβουλλα των μετά τον Iουστινιανόν Bυζαντινών αυτοκρατόρων, τ. 1) 1. Σε ποια 3 νομοθετικά μέτρα των Μακεδόνων αναφέρονται οι παραπάνω ιστορικές πηγές; (σύντομη αναφορά) (α) (β) (γ) 2. Ποια κοινωνική ομάδα «προστατεύουν» και ποια «απειλούν» τα νέα νομοθετικά μέτρα; 3. Ποια πολιτική σκοπιμότητα «κρύβεται» πίσω από την επιλογές αυτές των αυτοκρατόρων της μακεδονικής δυναστείας; 4. Ποιες είναι οι άλλες 2 ρυθμιστικές αλλαγές που γνωρίζεις ότι έγιναν από την μακεδονική δυναστεία και είχαν τον ίδιο σκοπό; (δ) (ε) 48