Τα σχολικά εγχειρίδια των φυσικών επιστημών και η σχέση τους με την τεχνοεπιστήμη

Τα σχολικά εγχειρίδια των φυσικών επιστημών και η σχέση τους με την τεχνοεπιστήμη Ε. Χορδάκη α, Α. Παπαλέξης β, Α. Κλημόπουλος γ, Ω. Δεπούντη δ α) ΠΜΣ ΙΦΕΤ - Τμήμα ΜΙΘΕ ΕΚΠΑ, lina_chor@hotmail.com β) ΠΜΣ ΙΦΕΤ - Τμήμα ΜΙΘΕ ΕΚΠΑ, andreas_pap17@yahoo.gr γ) Υποψήφιος Διδάκτωρ - Τμήμα ΜΙΘΕ - ΕΚΠΑ, klimopoulos@gmai.com δ) ΠΜΣ ΙΦΕΤ - Τμήμα ΜΙΘΕ ΕΚΠΑ, lillie.depounti@gmail.com ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην παρούσα μελέτη πραγματοποιήσαμε μία ανασκόπηση των σχολικών εγχειριδίων των φυσικών επιστημών 1, επικεντρώνοντας την έρευνά μας στη χρήση των τεχνολογικών αντικειμένων ως εξηγητικό πλαίσιο των φυσικών επιστημών και στην εξίσωση τους με τα φαινόμενα της φύσης. Αφετηρία της παρούσας έρευνας αποτελεί ο προβληματισμός μας σχετικά με τη διδασκαλία της τεχνοεπιστήμης και την συγκρότηση του τεχνοεπιστημονικού λόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία, ένα αντικείμενο που έχει απασχολήσει τη σύγχρονη βιβλιογραφία (Tala, 2009; Bungum, 2012) και στον τρόπο με τον οποίο αυτή εδραιώνεται μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια. Η μεθοδολογία της έρευνας μας οργανώθηκε στους παρακάτω άξονες: κριτική μελέτη και ανάλυση των σχολικών εγχειριδίων, σύντομη ανασκόπηση της σύγχρονης βιβλιογραφίας που εστιάζει στα παραπάνω ζητήματα και προσωπική επικοινωνία με εκπαιδευτικούς δημόσιων σχολείων ανά την επικράτεια. Επιλέξαμε τους παραπάνω τρόπους διεξαγωγής της έρευνας μας θεωρώντας ότι τα εργαλεία της απεικονίζουν ικανοποιητικά τις πρακτικές ανάδυσης του τεχνοεπιστημονικού λόγου στις σχολικές αίθουσες. Στόχος μας καταρχήν είναι η διάκριση μεταξύ του λόγου που αναδύεται στα σχολικά εγχειρίδια, ως ένα συστηματοποιημένα διαμορφωμένο μοντέλο από κρατικούς φορείς και θεσμικά όργανα, και του λόγου που παράγεται κατά την διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας από τους διδάσκοντες και τους μαθητές/ τριες. Ταυτόχρονα, προσπαθήσαμε να αναζητήσουμε σημεία συσχέτισης ή απόκλισης μεταξύ των παραπάνω διακριτών λόγων. ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ : ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΥΠΟΒΡΎΧΙΟ ΨΑΡΙ; Η εξομοίωση και πολλές φορές η ταύτιση (που παρατηρείται στα σχολικά εγχειρίδια) των τεχνολογικών λειτουργιών με τα φαινόμενα της φύσης, μπορεί να δημιουργήσει την εντύπωση ότι η τεχνολογία υπόκειται στους φυσικούς νόμους. Ακολουθώντας αυτή τη συλλογιστική, αναπόφευκτα δεχόμαστε ότι η τεχνολογία δεν ορίζεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, αλλά διακατέχεται από την ίδια αυτονομία που χαρακτηρίζει τα φυσικά φαινόμενα. Συνεπώς, δεν αφήνονται

περιθώρια για μια κριτική αντιμετώπιση της τεχνολογίας ενισχύοντας την αντίληψη του τεχνολογικού ντετερμινισμού. Το αφήγημα του τεχνολογικού ντετερμενισμού απαντάται στο σύνολο σχεδόν των σχολικών εγχειριδίων που μελετήσαμε, λειτουργώντας σαν το βασικό παράδειγμα1 τόσο της διδασκαλίας όσο και της επιστημονικής δραστηριότητας. Είτε συγκροτείται στην βάση της αντικειμενικότητας της τεχνολογίας είτε στην βάση της εγγενούς προόδου της, είναι αναπόσπαστο κομμάτι κάθε είδους ερμηνευτικής διαδικασίας των φυσικών διεργασιών και φαινομένων. Για παράδειγμα, στην εισαγωγή του βιβλίου Φυσικής της Β Γυμνασίου διαπιστώνουμε την έκφραση «όλα γύρω μας μεταβάλλονται το χιόνι λιώνει, τα πετρώματα διαβρώνονται, τα λουλούδια ανθίζουν, οι άνθρωποι αναπτύσσονται, τα αυτοκίνητα κινούνται. Μεταβολές όπως αυτές ονομάζονται φαινόμενα. Με την έρευνα και τη μελέτη των μεταβολών που συμβαίνουν στη φύση ασχολούνται οι φυσικές επιστήμες.». Επιπλέον παρατηρούμε στο βιβλίο της Βιολογίας της Α' Γυμνασίου την αναλογία του κυττάρου με το τούβλο : «το κύτταρο χαρακτηρίζεται ως η βασική μονάδα της ζωής. Όπως ένα κτίριο αποτελείται από πολλά τούβλα, έτσι και ένα φυτό ή ζώο αποτελείται από πολλά μικροσκοπικά κύτταρα». Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αναλογία της χημικής εξίσωσης με την δομή μιας πόλης, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο Χημείας της Α' Λυκείου. 1. Kuhn T., Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων, Σύγχρονα Θέματα (1997)

Εικόνα 1 Επεκτείνοντας τον προβληματισμό μας και σε άλλα παραδείγματα των βιβλίων αναφέρουμε τις παρακάτω περιπτώσεις όπου οι χρήσεις όρων και περιεχομένων της τεχνολογίας υπεισέρχονται ως προς την εξήγηση των φυσικών φαινομένων: «ο ανθρώπινος οργανισμός είναι μια ζωική μηχανή», «στο ζωικό βασίλειο συμβαίνουν αλλαγές ανάλογες με αυτές που συμβαίνουν στη μηχανή», Πώς είναι δυνατόν ένας πολυκύτταρος οργανισμός, όπως ο άνθρωπος ή το πεύκο, να επιβιώνει χωρίς να «μπερδεύονται» οι λειτουργίες των αναρίθμητων κυττάρων του; Αν σκεφτείτε τι συμβαίνει με τα σπίτια μιας πόλης, θα καταλάβετε και το μυστικό των κυττάρων ενός πολυκύτταρου οργανισμού. Κάθε σπίτι είναι ξεχωριστό, αλλά όλα επικοινωνούν με διάφορους τρόπους (τηλεφωνικό και ηλεκτρικό δίκτυο, δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης κτλ.). Έτσι και τα κύτταρα έχουν τη δυνατότητα να εξασφαλίζουν ενέργεια, να διατηρούν την εσωτερική τους οργάνωση, ενώ ταυτόχρονα επικοινωνούν με το περιβάλλον τους και «συνεργάζονται» (βιβλίο Βιολογίας Α' Γυμνασίου).

Εικόνα 2

Εικόνα 3 Στις συγκεκριμένες περιπτώσεις βλέπουμε ότι η μηχανή, το σύμβολο της βιομηχανικής κοινωνίας, αποτελεί το μοντέλο ερμηνείας τόσο του ανθρώπινου οργανισμού όσο και του ζωϊκού βασιλείου. Με τον τρόπο αυτό αποσιωπείται η ενδεχομενικότητα της φύσης και αντικαθίσταται από την προβλεψιμότητα του καθορισμένου τεχνολογικού αντικειμένου. Το κοινό χαρακτηριστικό των παραπάνω αναλογιών είναι η μέτρηση και ο υπολογισμός της αλήθειας, κάτι που επιβεβαιώνεται και στο βιβλίο της χημείας της Α' Λυκείου : «Στις θετικές επιστήμες, άρα και στη χημεία, η «αλήθεια μετριέται». Με άλλα λόγια, η επιστήμη χρησιμοποιεί την ποσοτικοποίηση ως μοναδικό αντικειμενικό και ουδέτερο τρόπο για να αποκαλυφθεί η αλήθεια.. Ίδιου τύπου αναλογία εμφανίζεται και στο βιβλίο της Βιολογίας της Γ' Γυμνασίου για την κατανόηση της έννοιας της ενέργειας και τον ρόλο της για την λειτουργία του οργανισμού. Η αναλογία αναφέρει

την λειτουργία του αυτοκινήτου αλλά και του σπιτιού : Εικόνα 4 Για να κινηθεί ένα αυτοκίνητο, απαιτείται Για να διατηρηθεί ένα σπίτι οργανωμένο, ενέργεια (βενζίνη). Η βενζίνη είναι ένα μείγμα απαιτείται ενέργεια (εργασία). Κατά διαστήματα χημικών ουσιών που περιέχουν χημική θα πρέπει να το τακτοποιούμε, να το ενέργεια. Με την καύση της βενζίνης, μέσα καθαρίζουμε, να το βάφουμε, να επιδιορθώνουμε στον κινητήρα παράγονται αέρια που κινούν το τις φθορές και τις βλάβες κ.ο.κ. Και εδώ έμβολο μέσα στον κύλινδρο (κινητική υπάρχουν «απώλειες». Οι άνθρωποι που ενέργεια) και η κίνηση του εμβόλου κινεί τους εργάζονται για τον σκοπό αυτό (μηχανική τροχούς (παραγωγή μηχανικού έργου). Κατά τη ενέργεια) ζεσταίνονται (θερμική ενέργεια) και διαδικασία αυτή συμβαίνουν σημαντικές ιδρώνουν, ενώ ένα μέρος των υλικών που «απώλειες». Τα εξαρτήματα της μηχανής και ο χρησιμοποιούνται (χημική ενέργεια) καταλήγει γύρω χώρος θερμαίνονται (θερμική ενέργεια), στα σκουπίδια. Αν σταματήσουμε τις εργασίες ενώ παράγονται καυσαέρια (χημική ενέργεια), συντήρησης, το σπίτι θα βρωμίσει, θα φθαρεί και που αποβάλλονται στο περιβάλλον από την στο τέλος θα γκρεμιστεί. Δηλαδή η οργάνωσή εξάτμιση. Αν τελειώσει η βενζίνη, το αυτοκίνητο του θα καταστραφεί. θα σταματήσει να κινείται.

ΠΕΙΡΑΜΑ : ΦΥΣΗ Ή ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Κατά αντιστοιχία με τα παραπάνω, από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, οι δάσκαλοι παρακινούνται να χρησιμοποιήσουν πειράματα με σκοπό την κατανόηση των φυσικών φαινομένων από τους μαθητές/ μαθήτριες, μέσω της εμπειρίας. Είτε τα πειράματα αυτά λαμβάνουν χώρα σε αίθουσες διδασκαλίας είτε σε πειραματικό εργαστήριο, δεν επισημαίνεται η σημαντική διαφορά που επικρατεί στον φυσικό με τον πειραματικό (τεχνητό) κόσμο: οι συγκεκριμένες, αυστηρές και άκρως ελέγξιμες συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιείται το πείραμα στο εργαστήριο, δεν είναι δυνατό να υπάρξουν στον φυσικό περιβάλλον 2.Για παράδειγμα στο βιβλίο Βιολογίας της Γ' Γυμνασίου αναφέρεται ότι «Η βιολογία είναι η επιστήμη που μελετά τα φαινόμενα και τις διαδικασίες της ζωής. Ερευνά δηλαδή τους οργανισμούς στο περιβάλλον όπου ζουν ή στο εργαστήριο. Η μη διάκριση των εννοιών του περιβάλλοντος και του εργαστηρίου οδηγεί όχι στην εξήγηση αλλά στην κατασκευή «φυσικών πραγματικότητων» απλοποιώντας τις συνθήκες, περιορίζοντας την ενδεχομενικότητα και συγκεκριμενοποιώντας τις φυσικές παραμέτρους. Η ταύτιση του «φυσικού» με το φυσικό περιβάλλον οδηγεί στην αντιμετώπιση αυτού ως απόλυτα ελέγξιμου από τον άνθρωπο, νομιμοποιώντας έτσι με επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο την εκμετάλλευση του2. Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση οι εκπαιδευτικοί φαίνεται να θεωρούν σημαντικό κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας τα πειράματα, παρόλο που δε διατίθεται πάντα η υλική υποδομή για την πραγματοποίηση τους. Στην περίπτωση αυτή μπορεί ακόμα και να περιγράψουν το πείραμα ή να το παρουσιάσουν με μορφή βίντεο ή άλλων μεθόδων. Η χρήση των τεχνολογικών αντικειμένων για την εξήγηση των φυσικών φαινομένων, μαζί με την ταυτόχρονη πειραματική αναπαράσταση μπορεί να προσδώσει στη τεχνολογία χαρακτηριστικά αυτονομίας, αντίστοιχα με αυτά της φύσης, αν δεν επισημανθεί με επαρκή τρόπο η ουσιαστική διάκριση μεταξύ των δυο. Συντάσσοντας την τεχνολογία στο ίδιο επίπεδο με την φύση, παρέχουμε την νομιμοποίηση σε αυτή για την φυσικοποίησή της και αποδέσμευσή της από την κοινωνική δραστηριότητα. Η τεχνολογία μπορεί να εκληφθεί σαν φαινόμενο ανεξάρτητο του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου στο οποίο λαμβάνει χώρα, ακολουθώντας δικούς της κανόνες ανάπτυξης. Καθιστώντας την τεχνολογία ουδέτερη κατά ανάλογο τρόπο με τη φύση, εξασθενεί η δυνατότητα κριτικής απέναντί της και κατά συνέπεια του υπάρχοντος παραγωγικού μοντέλου πάνω στο οποίο στηρίζεται. Οι σχέσεις μεταξύ επιστήμης, κοινωνίας και τεχνολογίας εκλαμβάνονται ως στατικές, ενώ η κάθε μια τους ακολουθεί ανεξάρτητο τρόπο εξέλιξης. 2. Ρετετζή Μ., Εισαγωγή, Ο χώρος του επιστημονικού εργαστηρίου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (2010)

ΞΕΦΥΛΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Προσπαθώντας να απαντήσουμε στο αρχικό ερώτημα που θέσαμε, η μέχρι τώρα έρευνά μας, εντοπίζει τα δυσδιάκριτα όρια της σχέσης μεταξύ επιστήμης και τεχνολογίας όπως αυτά προβάλλονται στα σχολικά εγχειρίδια. Η εδραίωση της έννοιας της τεχνοεπιστήμης επιπλέον φαίνεται να προκύπτει και από την μαθηματικοποίηση των τεχνητών διαδικασιών. Χρησιμοποιώντας τον όρο μαθηματικοποίηση εννοούμε την προσπάθεια μετάφρασης των τεχνητών διεργασιών, τεχνολογικών αντικειμένων και μη φυσικών φαινομένων στην μαθηματική γλώσσα. Τα μαθηματικά από την γέννηση της σύγχρονης επιστήμης ήδη από τον 17ο αι συστηματικά έχουν εδραιωθεί ως ο μόνος αντικειμενικός τρόπος έκφρασης, ως η μόνη ουδέτερη γλώσσα. Η αντικειμενικότητα και η ουδετερότητα που φαίνεται να εγγράφονται στα μαθηματικά συμβάλλουν στην αντίληψη ότι αυτά είναι το πλέον κατάλληλο εργαλείο για την εξήγηση του κόσμου. Ας θυμηθούμε εδώ την φράση του Γαλιλαίου Το βιβλίο της φύσης είναι γραμμένο στα μαθηματικά. Τα μαθηματικά ωστόσο αποτελούν τον τρόπο ερμηνείας και των τεχνητών φαινομένων. Τόσο το φαινόμενο της βαρύτητας όσο και οι διεργασίες του κινητήρα εσωτερικής καύσης περιγράφονται με τον ίδιο τρόπο τα μαθηματικά. Εφόσον η ερμηνεία των παραπάνω φαινομένων πραγματοποιείται σε κοινή βάση, η οντολογική διάκριση μεταξύ του κινητήρα (τεχνολογία) και της βαρύτητας (φυσικό φαινόμενο) γίνεται δύσκολα αντιληπτή. Παρατηρούμε ότι τα μαθηματικά ως «αντικειμενικός» τρόπος έκφρασης δίνουν την εντύπωση ότι χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν τεχνικές διαδικασίες έχοντας ως αποτέλεσμα τη «φυσικοποίησή» τους. Εικόνα 5 Η αναγωγή των μαθηματικών ως γλώσσα της «φύσης» με την ταυτόχρονη αναγωγή τους στην εξήγηση τεχνητών ή μηχανικών διαδικασιών θα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η «φύση» και η «μηχανή» έχουν την ίδια γλώσσα έκφρασης και άρα οι λειτουργίες τους μπορούν να

ταυτιστούν. Αν προσεγγίσει όμως κανείς τα μαθηματικά ως κοινωνική κατασκευή, ιστορικά προσδιορισμένη, προκύπτουν εντελώς διαφορετικά συμπεράσματα. Τα μαθηματικά δεν μπορεί να είναι η γλώσσα της φύσης, αλλά αυτή της κατασκευασμένης φύσης, της φύσης δηλαδή που μπορούμε να αξιοποιήσουμε με ένα συγκεκριμένο τρόπο3. Η παραπάνω προσέγγιση αποτελεί ένα μεθοδολογικό εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή τέτοιου τύπου παρανοήσεων. ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ : ΝΟΜΟΤΕΛΕΙΑ Ή ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ; Κατά την διάρκεια της ερευνητικής μας δραστηριότητας, εντοπίσαμε πως βασική πτυχή της εμφάνισης του τεχνοεπιστημονικού λόγου στα σχολικά εγχειρίδια, είναι και η χρήση της ιστορίας των επιστημών. Στην πλειονότητα των σχολικών εγχειριδίων, ιστορία των επιστημών σημαίνει παράθεση μιας εικόνας ενός επιστήμονα συνοδευόμενο από μια λεζάντα που περιέχει κάποια βιογραφικά στοιχεία και μια ανακάλυψη. Στην παρούσα εργασία δεν ενδιαφερόμαστε τόσο να τονίσουμε την φτωχή ιστορική περιγραφή που συναντήσαμε όσο για τα στοιχεία εκείνα που μια τέτοιου είδους ιστορία ενσωματώνει/εγγράφει. Σε συνάρτηση δε με όλες τις παραμέτρους που αναλύσαμε παραπάνω, αυτή η ιστορία είναι που (ανά) παράγει τον κυρίαρχο τεχνοεπιστημονικό λόγο. Ο τρόπος που χρησιμοποιούνται τα ιστορικά στοιχεία σε διάφορες περιπτώσεις όπως στο παράδειγμα του ηλεκτρισμού4 και της ατομική θεωρίας5 δίνει την εντύπωση ότι η διαμόρφωση των επιστημών και της τεχνολογίας ακολουθεί μια γραμμικότητα στο χρόνο. Φαίνεται να παρουσιάζονται μεμονωμένες προσωπικότητες και αυθεντίες στο έργο των οποίων έχει στηριχτεί η επιστημονική γνώση. Επιπρόσθετα το κοινωνικό περιεχόμενο των δύο πεδίων δείχνει να απουσιάζει από τα συγκεκριμένα εγχειρίδια παρουσιάζοντας την τεχνοεπιστήμη ως μια αυτοδύναμη διαδικασία ανεξάρτητη του ανθρώπινου παράγοντα. Ο μαθητής/ η μαθήτρια, μέσα από την απάλειψη του στοιχείου της ενδεχομενικότητας στην επιστήμη και στην τεχνολογία, είναι εύκολο να εθιστεί σε μια αντίληψη τεχνοεπιστημονικού ντετερμινισμού και άρα στην ιδεολογία της τεχνοεπιστημονικής προόδου, μιας και η οριζόντια ιστορική ανάλυση τους, οδηγεί στην πρόσληψη της πορείας τους ως μια αναπόφευκτη διαδικασία. 6. Τα ιστορικά στοιχεία του Βιβλίου Βιολογίας Α' Γυμνασίου είναι 3. Bijker W. Et al, The Social Construction of Technological Systems: New Directions in the Sociology and History of Technology, The MIT Press (2012) 4. Στα πλαίσια της παρουσίασης της Ιστορίας του Ηλεκτρισμού του βιβλίου Φυσικής της Α Λυκείου. 5. Στο πεδίο της Ιστορίας του Ατόμου του Υδρογόνου, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο της Φυσικής Γ Λυκείου, Γενικής Παιδείας. 6 «Η πρόοδος των επιστημών, και ιδιαιτέρως της Βιολογίας και της Ιατρικής, προσέθεσε στο

ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας και αποτυπώνονται σε έναν γραμμικό χρονολογικό πίνακα (1653-2001) με αναφορά σε μεμονωμένους επιστήμονες και τα επιτεύγματα τους. Εικόνα 6 οπλοστάσιο του ανθρώπου πανίσχυρα όπλα για τη διάγνωση και τη θεραπεία των ασθενειών, με αποτέλεσμα τη μείωση της θνησιμότητας. Τα επιτεύγματα της τεχνολογικής ανάπτυξης σε πολλούς τομείς βελτίωσαν εντυπωσιακά τα δεδομένα και την ποιότητα της ζωής του ανθρώπου (Βιβλίο Βιολογίας Γ Λυκείου)

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στην παρούσα εργασία προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται και εδραιώνεται ο τεχνοεπιστημονικός λόγος στην εκπαιδευτική διαδικασία. Για τον λόγο αυτό, μελετήσαμε τα σχολικά εγχειρίδια των φυσικών επιστημών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ενώ ταυτόχρονα προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε τις μεθόδους διδακτικής, συζητώντας με εκπαιδευτικούς. Από την έρευνα μας προέκυψαν τέσσερις βασικοί άξονες οι οποίοι θεωρούμε πως συμβάλλουν καταλυτικά στην διαμόρφωση του τεχνοεπιστημονικού λόγου σε όλο το φάσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και χρήζουν περαιτέρω εξέταση ο κάθε ένας ξεχωριστά. Οι άξονες διαμορφώθηκαν ως εξής: η ταύτιση/ εξομοίωση των φυσικών και τεχνητών φαινομένων, η χρήση πειραμάτων που συνοδεύεται από την απουσία διάκρισης μεταξύ φυσικού/τεχνητού, ερμηνείας/κατασκευής, η μαθηματικοποίηση φυσικών/τεχνητών φαινομένων και η χρήση της οριζόντιας και γραμμικής ιστορίας των επιστημών. Η κοινή βάση πάνω στην οποία δομούνται τα παραπάνω είναι η χρήση αναλογιών και αναγωγικών μοντέλων. Στόχος της παρούσας εργασίας ήταν η ανάδειξη των ιδεολογημάτων που εγγράφονται σε τέτοιου τύπου διατυπώσεις όπως αυτές εμφανίζονται στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η διδασκαλία των φυσικών επιστημών, έχοντας αφομοιώσει τις κυρίαρχες αντιλήψεις τόσο με τρόπο άμεσο (όπως στην περίπτωση του «μαύρου χρυσού» στο βιβλίο «Φυσικά» της ΣΤ Δημοτικού, όπου συμπεραίνεται ότι το «πετρέλαιο έχει αναμφίβολα μεγάλη αξία», όσο και με τρόπο έμμεσο όπως στην περίπτωση που εξετάζουμε, της φυσικοποίησης της τεχνολογίας, δεν προσφέρουν την δυνατότητα ανάπτυξης κριτικής για την συνδιαμόρφωση της τεχνολογίας/επιστήμης και της κοινωνίας στα πλαίσια των ανθρώπινων αναγκών. Σύνθετα προβλήματα που εμφανίζονται στην σύγχρονη πραγματικότητα, όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος, η παγκόσμια αύξηση της ανεργίας και η αλόγιστη σπατάλη φυσικών πόρων, γεννούν «αδιέξοδα» η σημασία των οποίων παραμερίζεται. Η μη διάκριση των εννοιών τεχνολογίας και επιστήμης τελικά φαίνεται να δομεί το αφήγημα της τεχνοεπιστήμης, ένα αφήγημα που βασίζεται στην πρόσληψη του όρου τεχνοεπιστήμη ως ερμηνευτικό μοντέλο του φυσικού κόσμου. Αυτό είναι το σημείο στο οποίο θεωρούμε πως επιτυγχάνεται η (ανα) παραγωγή της ηγεμονικής ιδεολογίας. Αντί λοιπόν να αντιμετωπίζουμε την τεχνολογία και την επιστήμη ως ερμηνευτικά μοντέλα του φυσικού κόσμου μήπως θα ήταν προτιμότερο να τις προσεγγίσουμε ως μοντέλα κατασκευής ενός συγκεκριμένου κόσμου;

Βιβλιογραφία [1]Bungum B., Esjeholm B.-T., Lysne D. A., Technology & design as contexts for science and mathematics? An empirical study of the realisation of curriculum intentions in Norwegian schools. PATT 26 - conference: Technology Education in the 21st Century (Σουηδία), (2012) [2]Latour B., Science in Action: How to Follow Scientists and Engineers Through Society. Harvard University Press, (1987) [3]Tala S. (2009) Unified View of Science and Technology for Education: Technoscience and Technoscience Education. Science & Education. 18, 3-4, 275-298 [4]Τρέχοντα τεύχη των : «Φυσικά» - Ερευνώ και Ανακαλύπτω της Ε και ΣΤ Δημοτικού, εγχειρίδια της Φυσικής, Χημείας και Βιολογίας του Γυμνασίου και του Λυκείου (Γενικής Παιδείας, Θετικής, Τεχνολογικής Κατεύθυνσης)