Επισκόπηση των Δραστηριοτήτων Εξερεύνησης & Παραγωγής Υδρογονανθράκων στην Τουρκία

Επισκόπηση των Δραστηριοτήτων Εξερεύνησης & Παραγωγής Υδρογονανθράκων στην Τουρκία Σταύρου Π. Πετρολέκα Νοέμβριος 2012

Εισαγωγή Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Αμερικανικής Energy Information Administration (ΕΙΑ), της διεθνούς International Energy Agency (ΙΕΑ) καί της BP Statistical Review of World Energy, το 2011 η Τουρκία παρήγαγε 20,62 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου καί 765 εκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, ενώ αντιστοίχως κατανάλωσε 257,70 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου καί 44,73 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Τα συνολικά βεβαιωμένα αποθέματα φυσικού αερίου της χώρας τα οποία σε πλειοψηφία βρίσκονται στη λεκάνη της Θράκης ανέρχονται σε 6.17 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, ενώ αυτά του πετρελαίου στα 270 εκατομμύρια βαρέλια. 1 Η απόκλιση λοιπόν μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης είναι περίπου υπερδωδεκαπλάσια στο πετρέλαιο, ενώ στο φυσικό αέριο είναι σχεδόν εξηνταπλάσια! Χάσμα εξαιρετικά προβληματικό για μιά χώρα που πρέπει να καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες μιάς αέναης δημογραφικής μεγένθυσης καί, ιδίως κατά την τελευταία πενταετία, μιάς ταχύρρθυμης οικονομικής ανάπτυξης. Το χάσμα αυτό δεν είναι καινούργιο, μα γίνεται όλοένα πιο πιεστικό. Η παραγωγή υδρογονανθράκων της χώρας βαίνει μόνο οριακά βελτιούμενη τα τελευταία χρόνια, ενώ η ζήτηση, κυρίως του φυσικού αερίου, συνεχώς κλιμακώνεται, ιδίως τα τελευταία τρία χρόνια. Πράγματι, η τελευταία ανέβηκε κατά 8,19 Δις κμ από τα 36,54 Δις κμ που ήτο το 2007, ενώ αυτή του πετρελαίου σημειώσε καί αυτή αύξηση κατά 5,92 εκατ βαρελιών, από τα 251.78εκτ βαρέλια που ήτο το 2007. Η ενεργειακή ένδεια ωστόσο δεν κρύβεται. Συγκεντρωτικά, η Τουρκία είσαγει το 93% του πετρελαίου καί το 98% του φυσικού αερίου που καταναλώνει. Γίνεται αφαλώς αντιληπτό ότι μιά τέτοιας έκτασης, διευρυνόμενης απόκλιση μεταξύ της τοπικής ενεργειακής παραγωγής καί ζήτησης οδηγεί την χώρα σε επίμονα φορτική εξάρτηση από τις εισαγωγές ώστε να καλυφθεί η διαφορά. Προκειμένου όμως να περιορισθεί αυτή η ετησίως αυξανόμενη αιμορραγία σημαντικού πλούτου που οι εισαγωγές επιφέρουν, η Τουρκία σε αντίθεση με την Ελλάδα αποφάσισε, από τα μέσα 1 Τα στοιχεία αυτά δίδονται με επιφύλαξη καθώς διαπιστώνονται επιμέρους διαφοροποιήσεις στις τεκμηριώσεις ακόμη και μεταξύ των επισημών πρωτογενών πηγών. Πάντως υπάρχει πλήρης συμφωνία μεταξύ των ως προς την καταγραφή των τάσεων στην προσφορά και στη ζήτηση. Παρόμοιες αποκλίσεις παρατηρούνται καί στο σύνολο των δευτερεύουσων πηγών. 2

περίπου της περασμένης δεκαετίας, μέσω μιάς ρουμπρίκας πολιτικής που φέρει τον τίτλο 2023 Hedefimiz (2023 Στόχος μας είναι..), να εναντικοποιήσει την αξιοποιήση όλων των συνιστωσών του ενεργειακού μείγματος γηγενών ενεργειακών πόρων καί δυνατοτήτων που διαθέτει. 2 Πράγματι, πέραν των προσπαθειών εγκατάστασης τριών μονάδων παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, προσπάθεια σύνθετη καί χρονοβόρα (που το περσινό περιστατικό της Φουκουσίμα δεν έχει πτωήσει), καταγράφεται από το 2007 ετήσια μεγένθυση της τάξεως του 5% στην παραγωγή λιγνίτη (κυρίως εξ αιτίας ανοίγματος στην εκμετάλλευση νέων λιγνητικών πεδίων), ενώ εντυπωσιάζει η διάδοση των ΑΠΕ που από το 2007 κινείται με ρυθμούς ανάπτυξης άνω των 50% ετησίως. Τέλος, ρυθμίζοντας συνεχώς προς το ηπιότερο το σχετικό αδειοδοτικό καί δημοσιονομικό καθεστώς, έχει πλέον διευκολυνθεί, καί ως εκ τούτου, διευρυνθεί. η παραδοσιακή αναζήτηση υδρογονανθράκων, σε βαθμό που δεν υπάρχει ίσως εφάμιλλο στη Ευρώπη, εισάγωντας, πέραν της παραδοσιακής αναζήτησης, το Τουρκικό upstream τόσο στην βαθιά καί υπερβαθιά υποθαλάσσια (ulta deepwater) εξερεύνηση, όσο καί ιδίως, στην υιοθέτηση των σχιστολιθικών καί μη συμβατικών γεωτρητικών καινοτομιών. 3...Στην ιχνηλάτηση και καταγραφή λεπτομερειών καί δραστηριοτήτων του τομέα αυτού, επικεντρώνεται το κείμενο που ακολουθεί. Με στόχο την απεικόνιση μιάς τόσο σύνθετης, δύσβατης μα σημαντικής, και ίσως διδακτικής, γιά εμάς τους Ελληνες πραγματικότητας, όσο γίνεται πιο απλά και κατανοητά γιά τον μέσο αναγνώστη. de te fabula narratur 2 Στο πλαίσιο υλοποίησης αυτού του σχεδίου ενεργειακής χειραφέτησης (μέ ορόσημο επίτευξης στόχων το 2023, εκατοστή επέτειος ίδρυσης του Τουρκικού κράτους) καταγράφονται καί οι καινούργιες προστριβές με την Ελλάδα στο ζήτημα του ΑΟΖ, όπως καί η αναζήτηση ενεργειακής ασφάλειας μέσω αξιοποίησης της θέσης της χώρας ως διαμετακομιστικός κόμβος των αγωγών μεταξύ Ευρώπης καί Μέσης Ανατολής Αζερμπαιτζάν. Τα ζητήματα αυτά δεν αποτελούν αντικείμενο αυτής της Επισκόπησης. 3 Η νομοθεσία υδρογονανθράκων προβλέπει ένα σταθερό καί ενιαίο πλαίσιο κατοβολής μερίσματος (royalty) 12.5% και 20% εταιρικής φορολόγησης, ενώ απαλλάσσονται δασμοί, ΦΠΑ, κτλ. Υπάρχουν επίσης επιδοτήσεις της εξερεύνησης, ενώ ο Μηχανισμός Ανάκτησης Κόστους [cost recovery/r factor] δεν έχει περιορισμούς οροφής. Ετσι οι δημοσιονομικοί όροι αναζήτησης καί παραγωγής υδρογονοανθράκων της Τουρκίας κατατάσσονται διεθνως ως ιδιαίτερα ανταγωνιστικοί και φιλικά προσκείμενοι στην επιχειρηματικότητα. 3

H γενική εικόνα του τοπίου Μέχρι τα τέλη του 2006 είχαν πραγματοποιηθεί 3,326 γεωτρήσεις στην Τουρκία, εκ των οποίων περίπου 70% από την κρατική εταιρεία πετρελαίου ΤPAO [Turkiye Petrolleri Anonim Ortaklıgı], το υπόλοιπο ~30% από ημεδαπές και αλλοδαπές ιδιωτικές εταιρείες. Στα μέσα του 2010 ο αριθμός είχε φτάσει τις 3,737, ενώ σήμερα έχει υπερβεί τις 4,000. 4 Χάρτης 1 Γεωλογικές Λεκάνες της Τουρκίας Σχεδόν το σύνολο των χερσαίων εξερευνητικών εργασιών, των πάσης μορφής γεωτρήσεων αλλά και ολόκληρης της παραγωγής υδρογονανθράκων πραγματοποιήται σε 17 γεωλογικές λεκάνες της χώρας όπως αυτές καταγράφονται στον Χάρτη #1. Δεν είναι όμως όλες το ίδιο υδρογονανθρακικά καρπερές ή ελπιδοφόρες. Οι πιό σημαντικές είναι οι ακόλουθες: 5 Λεκάνη της Νοτιοανατολικής Ανατολίας Η λεκάνη της Νοτιοανατολικής Ανατολίας (και έν μέρει αυτή της Ανατολικής Ανατολίας), είναι, από την δεκαετία του 1950, η παραδοσιακή πηγή ανόρυξης πετρελαίου της Τουρκίας. Εχουν γεωτρηθεί στην περιοχή πάνω από 2,500 πηγάδια και αποτελεί ακόμη την τροφοδότρια του συνόλου σχεδόν της παραγωγής πετρελαίου της. Τα πολλά κοιτάσματα ωστόσο της περιοχής είναι πλέον παραγωγικά ώριμα και γηρασμένα με συνεχώς φθίνουσα απόδωση. Τους τελευταίους όμως μήνες, μία σειρά από γεγονότα, ειδήσεις καί εταιρικές ανακοινώσεις έχουν αναβαθμήσει εκθετικά το ενδιαφέρον της παγκόσμιας πετρελαϊκής βιομηχανίας γιά την λεκάνη αυτή. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην παρουσία διάφορων δυνητικώς αξιοποιήσιμων σχιστολιθικών πεδίων στις ευρύτερης λεκάνες της Ανατολίας, αλλά αφορά ιδιαίτερα το Dada Shale, σχηματισμός (2,950 τχλμ) σχιστολιθικών πετρωμάτων της Σιλούριας περιόδου, 4 Παρά την ώθηση που δίνεται στις εξερευνήσεις υδρογονανθράκων τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία παραμένει ουσιαστικά υποεξερεύνητη.ο αριθμός αυτός των γεωτρήσεων είναι χαμηλός δοθέντος της έκτασης της χώρας. Συγκριτικά, στην πολύ μικρότερη Αλβανία ο αντίστοιχος αριθμός ανέρχεται σε 4,600+. 5 Ο χάρτης αυτός, όπως και όλοι οι άλλοι που ακολουθούν, μπορεί να μεγενθεί από τον αναγνώστη. 4

ο οποίος επεκτείνεται από τα βορειο ανατολικά του Diyarbakir μέχρι καί πέραν συνόρων με την Συρία. των Χάρτης 2 Ο Σχιστολιθικός Σχηματισμός Dada Γνωστό ως μητρικό πέτρωμα στους γεωλόγους εδώ και αρκετές δεκαετίες, έχει προσφατα (2010) διαπιστώθει ότι τα βόρεια τμήματα του Dada είναι και αεριοφόρα, σε υπερθετικό μάλιστα βαθμό. Σύμφωνα με εκτίμηση του 2011 της Αμερικανικής ΕΙΑ, η δυνητική, τεχνικώς απολήψιμη ποσότητα φυσικού αερίου ανέρχεται σε 255 Δις κυβικά μέτρα! Η κοινοποίηση της εκτίμησης αυτής άλλαξε άμεσα τις εκτιμήσεις για την λεκάνη. Και μιά ανακοίνωση του TPAO, μόλις τον περασμένο Μάρτιο, τόνωσε ακόμη περισσότερο το διεθνές ενδιαφέρον. Βάσει των στοιχείων που προέκυψαν από δύο βαθιές κάθετες γεωτρήσεις fracture stimulation (δηλ. διέγερσης με τεχνικές υδραυλικής ρωγμάτωσης) το 2011 σε νοτιότερο τμήμα του Dada, φέρεται ότι υπάρχει εκεί αφθονία πετρελαίου ενθυλακομένο μέσα στους σχιστόλιθους. Η τελική εκτίμηση σήμερα είναι ότι ο σχηματισμός Dada, στο σύνολο του, περιέχει, πέραν των δυνητικών πόρων φυσικού αερίου καί τουλάχιστον 110 δισεκατομμύρια επιτόπια μεικτά βαρέλια πετρελαίου(original Oil in Place ΟΟΙΡ), πράγμα που το κατατάσει εφ όσον γεωτρηθεί με τις vέες τεχνικές της οριζόντιας ρωγμάτωσης ως γεωλογικά και ποσοτικά ομόλογο με τα πελώρια σχιστολιθικά πεδία του Barnett ή του Eagle Ford στις ΗΠΑ. Περαιτέρω δε ανάλυση δείχνει συνάμα ότι το Dada αποτελεί ενδεχομένως το αρχέγονο μητρικό πέτρωμα απ όπου πηγάζει η γέννηση πετρελαίου σε πληθώρα πετρελαιοφόρων πεδίων της Μέσης Ανατολης και ίσως της Βορείου Αφρικής. Πρόκειται δηλαδή για ένα super source rock όπως ήδη πλέον αποκαλείται 6. 6 Χρηματοπιστωτικοί και επενδυτικοί οίκοι εκλαμβάνουν τις μετρήσεις πόρων ΟΟΙΡ ως ενδείξεις με μέση τιμή μετατροπής 20%, προκειμένου να αξιολογήσουν την αναμενόμενη ποσότητα πόρων (contingent resources) που μπορεί ενδεχoμένως να πιστοποιηθεί ως εμπορεύσιμο απόθεμα (reserves). Υπό αυτή την έννοια, τα πιθανά (possible) απολήψιμα αποθέματα πετρελαίου στο Dada, ανέρχονται σε 22 δισεκατομμύρια βαρέλια, ποσότητα ικανή να καλύψει την σημερινή ετήσια Τουρκική ζήτηση για περίπου 80 χρόνια!! 5

Πρώτη έσπευσε η Shell να προσχωρήσει σε συνεργασία (απ τον Νοέμβριο του 2011) με την TPAO προκειμένου να διεξάγει πρόσθετες προ ρωγματωστικές γεωτρήσεις, ενώ αναμένεται, μεχρι το τέλος του 2012 και η άφιξη της Exxon. Ο κύριος όμως όγκος του εξερευνητικού γίγνεσθαι συντελείται σήμερα απο μιά πλειάδα μικρών Καναδικών και Αμερικανικών εταιρειών (Transatlantic Petroleum, Anatolian O&G, ΟΕR, Valeura Energy) είτε σε συνεργασία με τον TPAO ή με ομόλογες μικρές ιδιωτικές Τουρκικές εταιρείες. Παρά το υψηλό τεχνικό ρίσκο που βεβαίως υφίσταται, άν οι προσπαθειές τους στεφούν με επιτυχία...το όφελος που θα προσκομίσουν θα είναι ιδιαίτερα επικερδές. Από την αλλη όμως πλευρά δεν πρέπει να υποτιμηθεί το γεγονός ότι δεν αντιμετωπίζουν στην Τουρκία την σφοδρή ιδεολογική αντίθεση, στους υδρογονάνθρακες γενικά, στην οριζόντια υδραυλική ρωγμάτωση ειδικά, πολλών φονταμεταλιστών οικολόγων που έχει εμποδίσει την διάδοση αυτής της εξορυκτικής εφαρμογής σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Στα πλαίσια αυτά ήδη πραγματοποιούνται, ή βρίσκονται σε στάδιο εκκίνησης, τέσσερεις ακόμα πειραματικές γεωτρήσεις στο Dada, τα αποτελεσματα των οποίων αναμένονται γύρω στα μέσα του 2013, ενώ ακολουθούν περίπου άλλες έξι. Εάν οι εξ αυτών διάφορες αναλύσεις καί ερμηνείες προκύψουν ενθαρρύντικές, θα αρχίσουν κατά το 2014 οι πρώτες δοκιμαστικές γεωτρήσεις καθ εαυτό οριζόντιας υδραυλικής ρωγμάτωσης. Πέραν όμως των τεχνικών δυσκολιών του εγχειρήματος, υπάρχουν καί τα λεγόμενα above ground risks, σημαντικά δηλαδή εμπόδια στον ρυθμό ανάπτυξης της εξερεύνησης καί επακόλουθης παραγωγικής εκμετάλλευσης του πελώριου δυνητικού πετρελαϊκού καί αεριούχου πλούτου στο Dada. Αυτά, προς το παρών, είναι η σπανίς ειδικευμένου προσωπικού, εξοπλισμού καί γεωτρύπανων, ενώ πίο διαρκές είναι το πρόβλημα της πολιτικής ασφάλειας λόγω επιθέσεων του PKK (που ενδημεί στην ευρύτερη περιοχή). Η επιτυχία λοιπόν θα εξαρτηθεί από το πώς καί πότε θα αντιμετωπισθούν τελέσφορα καί αυτά τα όντως πολύ σοβαρά εμπόδια 7. 7 Δύο αλλοδαπά στελέχη μιάς εκ των ξένων εταιρειών που βρίσκεται στη περιοχή, έχουν ήδη σκοτωθεί από εφόδους του ΡΚΚ το 2011. 6

Λεκάνη Τuz Golu (Αλμυρά Λίμνη) & Λεκάνη Sivas (Σεβάστεια) Μένοντας στην Μικρά Ασία, πρέπει να σημειωθεί ότι τα τρία περίπου τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να εκδηλώνεται εξερευνητικό/επενδυτικό ενδιαφέρον, ιδίως εκ μέρους αλλοδαπών εταιρειών (Shell, Transatlantic,κ.α) για μελέτες εξερεύνησης υδρογονανθράκων καί σε νέα οικόπεδα (blocks) της υψίπεδης λεκάνης Τuz Golu, την μεγαλύτερη στη κεντρική Μικρά Ασία, κείμενη από τα νότια της Αγκυρας μέχρι την οροσειρά του Ταύρου, όπως καί στην παρακείμενη προς τα βορειοανατολικά λεκάνη Sivas της κεντρο ανατολικής Καππαδοκίας. Xάρτης 3 Νέα Οικόπεδα/Λέκανη Tuz Golu & Sivas Οι βαθείες αυτές ιζηματογενείς λεκάνες εχούν κοινή μα σύνθετη, τεκτονικά ενεργή, γεωλογία που χρονολογείται από την ύστερο Κριτιδική, μέχρι την υστερο Μειοκαινική περίοδο. Είναι δε λίγο ως πολύ ανεξερεύνητες, με ένα σύνολο μόνο 30 ερευνητικών γεωτρήσεων να έχουν πραγματοποιηθεί εκεί απο την δεκαετία του 1950 από τον TPAO. Πιο πρόσφατες (και τεχνικά πιο σύγχρονες) εξερευνήσεις έχουν ωστόσο διαπιστώσει συνεύρεση πολλών μητρικών πετρωμάτων, δεξαμενών and καλυμμάτων που μαζί υποδηλώνει την ύπαρξη ενεργών πετρελαϊκών συστημάτων. Τελευταία (τέλος 2011) έχει εισέλθει στην αναζήτηση και η Shell η οποία συμμετέχει σε διάφορες προκαταρτικές εξερευνήτικές εργασίες και μικρές γεωτρήσεις σε οικόπεδο της ομόλογης λεκάνης Sivas. Συμβατικές εξερευνήσεις καί κάποιο ξένο επιχειρηματικό ενδιαφέρον αρχίζει να καταγράφεται επίσης καί σε άλλες μικρότερες λεκάνες της χώρας, όπως πχ αυτή των Κεντρικών Ταυρίδων (περιμετρικά της σημερινής πόλης Αττάλειας στη Μεσόγειο), όπου στο παρελθόν (1995), κάποιες λίγες γεωτρήσεις έχουν πιστοποιήσει πεδία φυσικού αερίου (ακόμη και οργανικά πυκνών σχιστολιθικών σχηματισμών), ή/καί της μικρή Τριτογενούς λεκάνης Alasehir (Κοκκινόπολις, Φιλαδέλφια), 100 χλμ ανατολικά της Σμύρνης, όπου το 1998/9 είχαν ανευρεθεί κοιτάσματα με ικανές ποσόστητες πετρελαίου (που ακόμη παραμένουν ανεκμετάλλευτα λόγω γεωλογικών δυσκολιών στους ταμιευτήρες). 7

Στην κατηγορία αυτή των (υπο)λεκανών ίσως πρέπει να επισημανθεί καί το γεωλογικά συγγενές με την Alasehir, παράκτιο κοίτασμα Candarli, εντός του οποίου υπάρχει ώριμο μητρικό πέτρωμα Ολιγοκαινικών και Ηωκαινικών αποθέσεων, κείμενο στα ρηχά του ομώνυμου Kόλπου βορεία της Σμύρνης, καί μόλις νοτιότερα κι απέναντι από την Μυτιλήνη. Σχήμα 1 Υπεδαφική Στρωματογραφία του Candarli Οι γεωφυσικές και γεωχημικές αναλύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί εκεί από την αδειούχο Τουρκική εταιρεία Merty Energy, αποδίδουν απολήψιμη δυνατότητα 1,15 δισεκατομμυρίων ισοδύναμων βαρελιών πετρελαίου/ φυσικού αερίου. 8 Λεκάνη της Θράκης (Ανατολικής Θράκης) Η χερσαία κλαστική ιζηματογενής λεκάνη της Θράκης, μαζί με τις παράκτιες, προς τον νότο, ομόλογες υπολεκάνες της στον Κόλπο του Σάρος (Ξηρού) και στήν Θάλασσα του Μαρμαρά (Προποντίδα,) επεκτείνεται στα δυτικά μέχρι την οροσειρά της Ροδόπης, εντός της Ελληνική επικράτειας. Περιέχει τη μεγαλύτερη σε πάχος και έκταση σειρά Τριτογενών ιζημάτων στην Τουρκία. Χάρτης 4 Η Λεκάνη της Θράκης Χάρτης 5 Σχηματισμοί Hamitabat & Mezardere Στο υπέδαφος της υπάρχει πληθώρα μικρών ταμιευτήρων, δημιούργημα δομικών και στρατιγραφικών παγίδων που συγκρατούν σημαντικές, συνολικά, ποσότητες (κυρίως) 8 Πάντως οι μέχρις στιγμής προσπάθειες προσέλκυσης συνεταίρων (με την μορφή του farm in), που έχει μάλιστά ανατεθεί εδώ και μία τριετία στην Indigopool της Schlumberer, δεν έχουν βρεί αναπόκριση. 8

φυσικού αερίου. Στη λεκάνη δεσπόζουν γεωλογικά δύο μεγάλοι, με πλούσια οργανική σύσταση (1 7% ΤΟC), σχηματισμοί σχιστολιθικών μητρικών πετρωμάτων (Χάρτης #5), αυτός του Ολοκαινικού Hamitabat (312 τχλμ) καί του Ολιγοκαινικού Mezardere ( 303 τχλμ). Στην ευρύτερη αυτή υδρογονανθρακοφόρα λεκάνη έχουν καταγραφεί περίπου 500 γεωτρήσεις, 100 μόνο την τελευταία πενταετία. Σήμερα πλέον, ως αποτέλεσμα αυτής της εξερεύνησης, διαθέτει σε ενεργό παραγωγή 16 πεδία φυσικού αερίου καί τρία μικρά πεδία πετρελαίου, με ετήσια απόδωση της τάξεως των ~450 εκατομμύριων κυβικών μέτρων, τα δύο τρίτα προερχόμενα από τον TPAO, τα υπόλοιπα από εταιρείες του ιδιωτικού τομέα. Η σημασία της λεκάνης της Θράκης είναι τεράστια για την Τουρκία. Οχι μόνο γιατί αποτελεί την κύρια πηγή απ όπου σήμερα προέρχεται σχεδόν το 70%+ της άντλησης καί παροχής εγχώριου φυσικού αερίου στην Τουρκία. Αλλά, καί εν μέρει, διότι η τοπική αυτή παραγωγή συνεχώς αυξάνεται τελευταία. Χάρτης 6 Παραχωρήσεις & Οικόπεδα Θράκης Η αύξηση αυτή οφείλεται στην ώθηση που έχει προσδώσει η συνεισφορά μιάς αξιόλογης σε έκταση και τεχνολογικά προηγμένης, εξερευνητικής/παραγωγικής προσπάθειας οκτώ περίπου μικρών νέων ημεδαπών, μα κυρίως υπερατλαντικών αλλοδαπών ιδιωτικών εταιρειών (Valeura, Transatlantic, Azure Resources, Emperor Oil), που ενεργοποιούνται σε πολλά από τα υπό εξερεύνηση οικόπεδα καί τεμάχια της ανατολικής Θράκης που έχουν παραχωρηθεί από την πολιτεία τα λίγα τελευταία χρόνια. Η λεκάνη ωστόσο παραμένει ακόμη κατά 60% ανεξερεύνητη, παρά του ότι η μεταπολεμική εξερευνητική δραστηριότητα ξεκίνησε επισταμένα μόνο προ τριανταετίας, τόσο στα χερσαία τμήματα της λεκάνης, όσο καί σε παρακείμενα νότια υδάτινα οικόπεδα στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Το 1988 ο ΤΡΑΟ ανακάλυψε στην ομόνυμη θάλασσα το μεγάλο, για την εποχή, κοίτασμα αυτόνομου (non associated) φυσικού αερίου Marmara Kuzey, (~3,95 Δις κμ απόθεμα) από το οποίο αντλείται φυσικό αέριο συνεχώς από την έναρξη παραγωγής το 1997 μέχρι καί σήμερα. 9

Παράκτια πειραματική εξερεύνηση πραγματοποιήθηκε καί το 2008 στο Κόλπο Saros στο ΒΑ Αιγαίο (εντός τών ορίων των Τουρκικών χωρικών υδάτων). Φαίνεται όμως ότι η αναζητήση αυτή, παρά τις υψηλές προσδοκίες που την συνόδευσαν κατέληξε άγονη, τουλάχιστον ώς προς τον πρωτεύοντα της στόχο ανακάλυψης πόρων πετρελαίου/φυσικού αερίου. Εκτοτε, η εξερεύνηση στην λεκάνη της Θράκη έχει επικεντρωθεί στα χερσαία της τμήματα. Βέβαια πολλά από τα εκεί πεδία είχαν ανακαλύφθεί προ/κατά την δεκαετία του 1980 καί ευρίσκοντο ήδη σε παραγωγική λειτουργία. Αλλά οι καινούργοι παίκτες που άρχισαν να δραστηριοποιούνται τα τελευταία πέντε περίπου χρόνια, μετέφεραν τεχνογνωσία που διεύρυνε τις δυνατότητες καί την έκταση της απόδοσης της λεκάνη. Σημαντικό ρόλο εδώ έχει παίξει η Transatlantic Petroleum, εταιρεία της οποίας ο ιδρυτής είναι σκαπανεύς της εφαρμογής στους σχιστόλιθους της οριζόντιας υδραυλικής ρωγμάτωσης. 9 Πράγματι, αντιλαμβανόμενη την σπουδαιότητα των πετρωμάτων Hamitabat καί Mezardere, άρχισε να πραγματοποιεί σειρά σεισμικών αλλά και πειραματικών γεωτρήσεων (κυρίως σε πεδία του Hamitabat) με ειδικό ιδιόκτητο εξοπλισμό που έφερε από τις ΗΠΑ ώστε να αποκτήσει σαφέστερη γεωλογική εικόνα των σχηματισμών. Δεν παραμέλησε βέβαια την εξερεύνηση σε άλλους σχηματισμούς της λεκάνης. Αλλά και εκεί, ειδικά σε τεμάχια με διαπιστωμένους, πολύ χαμηλής όμως διαπερατότητος, πόρους φυσικού αερίου εισήγαγε μη συμβατικές τεχνικές γεώτρησης, όπως την εφαρμογή διέγερσης με τεχνικές υδραυλικής ρωγμάτωσης, συνήθως σε βαθύτερα στρώματα (1,500 3,750μ) των μέχρι τούδε συμβατικών γεωτρήσεων στη Θράκη. Την πρακτική αυτή γνωστή ως tight gas, δεν άργησαν να υιοθετήσουν καί άλλες εταιρείες προκειμένου να αποδώσουν στη παραγωγή ποσότητες που διαφορετικά θα παράμεναν απροσπέλαστες. Ολα αυτά πλέον κατελήξαν ωστέ η εταιρεία μαζί με συνεταίρους στην σχιστολιθική ρωγμάτωση, Valeura Energy καί τον ΤΡΑΟ να προσδιορίσει σήμερα ένα εντελώς 9 Το αρχικό οικογενειακό όνομα του George Phydias Mitchell είναι Παρασκευόπουλος. Γεννήθηκε το1919 στο Texas από Ελληνες γονείς προερχόμενοι ο μεν πατέρας (Σάββας) από το Κιάτο, η δε μητέρα από νησί της Δωδεκανήσου. Σπούδασε μηχανικός πετρελαίων και εξελίχθηκε σε κορυφαία μορφή της Αμερικανικής βιομηχανίας φυσικού αερίου, έχοντας υπάρξει πρωτοπόρος στην γεώτρηση μη συμβατικών ιζηματογενών πετρωμάτων. Το 2008 το Forbes τον κατέταξε 134 ον στη λίστα των πιο πλούσιων Αμερικανών. Να σημειωθέι ότι η οικογένεια Μitchell κατέχει σήμερα την πλειοψηφία των μετοχών της Transatlantic Petroleum Ltd και διεξάγει εκτεταμένες έρευνας αναζήτησης συμβατικού και μη συμβατικού φυσικου αερίου στη Τουρκία (Ανατολική Θράκη & ΝΑ Ανατολία), Ρουμανία και Βουλγαρία. 10

καινούργιο πεδίο (ονομαζόμενο Tekirdag) στην λεκάνη της Θράκης που ξεκινά από την ομώνυμη παραθαλάσσια περιοχή καλύπτωντας διάφορα πεδία στα νότια του Hamitabat. Χάρτης 7 Προγραμματισμος Γεωτρήσων Tekirdag (2012 2015) KAYI DERIN 1 Προγραμματίζονται εκεί μεταξύ 88 και 140 ρωγματωστικές γεωτρήσεις TDR 7 TDR 9 TDR 6 μέσα στην επόμενη τριετία, ενώ BTD 5 BAGLIK 1 DTD 19 ακολουθεί ανάλογη προγραμματική Teslimkoy/Kesan Penetrations Delineation Drills Delineation Fracs Phase 1 Phase 2 Phase 3 Phase 4 40 Acres Kesan Depth Structure C.I. 25 m διατύπωση καί διείσδυση σε δεύτερο πεδίο, οι λεπτομέρειες της οποίας θα ανακοινωθούν στις αρχές του 2013. Και εδώ ακριβώς έγγυται ο πιό ουσιαστικός λόγος της σημασίας που έχει η λεκάνη της Θράκης για την Τουρκία. Η μεταφορά τεχνογνωσίας που συντελείται εδώ βρίσκει ήδη πρόσφορο έδαφος προκειμένου να αξιοποιηθεί στο μέγιστο η ευκαιρία εκμετάλλευσης μέσω της καινοτόμου οριζόντιας ρωγμάτωσης των ελπιδοφόρων σχιστολιθικών πετρώματων της. Ευκαιρία δηλαδή που προσφέρεται, όπως έγινε γνωστό από την περίφημη μελέτη της ΕΙΑ το 2011, με την δυνατότητα ανόρυξης μιάς εκτιμώμενης συνολικής δυνητικής απολήψιμης παραγωγής φυσικού αερίου που ανέρχεται σε 179 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, 118 δις κμ αντιστοίχως από το πέτρωμα Hamitabat και 62 δις κμ απο το Mezardere....Εμβληματική λοιπόν η πραγματική σημασία της λεκάνης της Θράκης. Οχι μονο γιατί, αφ εαυτής, μπορεί να προσφέρει κάλυψη του 100% της σημερινής Τουρκικής ζήτησης (44,7 δις κμ) για τέσσερα χρόνια. Μα γιατί ανοίγει κατόπιν καί τον δρόμο γιά προσθήκη άλλων 255 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων από τα ομόλογα βόρεια τμήματα του μέγα Dada, να συμπληρώσουν με σχεδόν άλλα έξι χρόνια αυτή την κάλυψη....καί όλα αυτά χωρίς να υπολογίζεται η τυχόν μελλοντική συνεισφορά από παρόμοια εκμετάλλευση των όποιων άλλων σχιστολιθικών πεδίων είναι βέβαιο ότι υπάρχουν στην χώρα. Χάρτης 8 11

Η εξερεύνηση στην Μαύρη Θάλασσα και στην Μεσόγειο Πρίν καν γίνει αντιληπτή η σπουδαιότητα της οριζόντιας ρωγμάτωσης στη γεωτρήση γιά σχιστολιθικό αέριο και πετρέλαιο στις χερσαίες λεκάνες της χώρας, η Τουρκία είχε στρέψει Χάρτης 9 Οι Θαλάσσιες Λεκάνες Εξερεύνησης μεγάλο μέρος των υδρογονανθρακικών της αναζητήσεων στην θάλασσα. Με μοναδική, μέχρι τις αρχές του 2000, εξαίρεση την περίπτωση Marmara Kuzey στην Προποντίδα, η αναζήτηση αυτή αφορά, κατά μείζωνα καί κύριο λόγο, την Τουρκική ζώνη της ευρύτερης λεκάνης/ες της Μαύρης Θάλασσας, εκτάσεως 170,000 τχλμ (το 40% αυτής της θάλασσας), δευτερευόντος τις παράκτιες και υπεράκτιες περιοχές στα παράλια της Μεσογείου. 10 Λεκάνη της Μαύρης Θάλασσας Η νότια λεκάνη της Μαύρης Θάλασσας, μιά σύνθετη και ετερόκλητη γεωλογική επέκταση των (Μεσοζωϊκής Εποχής) λεκανών των Δυτικών Ποντίδων, εντεύθεν της Σινόπης και εκείθεν, έως τα σύνορα με την Γεωργία, των Ανατολικών Ποντίδων αποτελεί το πεδίο όπου έχει πραγματικά εστιασθεί, την τελευταία τριετία, η κορωνίδα των αναβαθμισμένων Τουρκικών προσπαθειών αναζήτησης υδρογονανθράκων, λεκάνη με πληθώρα εργασιών, να εκτελούνται στα παράκτια όσο καί στα υπεράκτια τμηματα της. Συνοδεύεται μάλιστα από δέσμευση του ΤΡΑΟ για υπεράκτις εξερευνητικές επενδύσεις $4 δίς και σχέδιο διεξαγωγής 500 γεωτρήσεων. Καί αυτό γιατί εθεωρείτο ότι στους υπεράκτιους εκεί βυθούς βρίσκεται το μέγιστο των πιθανών νέων πόρων πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας. Παρά το ότι η ευρύτατη αυτή περιοχή ήτο (με ελάχιστες εξαιρέσεις) παρθένο πετρελαϊκό τόπος, κάποιες προηγούμενες σεισμικές αποτυπώσεις καί μια σωρεία από έρευνες των γεω επιστημόνων, ματυρούσαν γιά παρουσία πολύ μεγάλων κοιτασμάτων κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας, αλλά σε βάθος τουλάχιστον 1,800 μέτρα και άνω. Καί η πρόβλεψη 10 Ο Τουρκικός Τύπος,όπως και ο ΤΡΑΟ ποτέ δεν χρησιμοποιεί τον όρο ΑΟΖ όταν αναφέρεται σε υπεράκτιες και εξωχώριες περιοχές. 12

καί προσδοκία γιά το μέγεθος των δυνητικών απολήψιμων πόρων (prospective resources), ανήρχετο σε 10 δις βαρέλια πετρελαίου και 1.5 τρις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου! Η αναζήτηση αυτή ήτο συνέχεια μιάς επισταμένης διερεύνησης που είχε ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000, σε μιά σειρά παράκτιων υπολεκανών περιμετρικά της Θάλασσας, από τα βόρεια παράλια της Θράκης έως την Τραπεζούντα. Μέχρι περίπου το 2009, χαρακτηρίζεται αφ ενός, με εργασίες εμπλουτισμού (2D) των (ανατολικών κυρίως) υφιστάμενων σεισμικών καταγραφών, αφ ετερου, με την διεξαγωγή σειράς 40 περίπου μικρών καί ρηχών εξερευνητικών γεωτρήσεων. Οι γεωτρήσεις αυτές, ουρές των οποίων συνεχίζονται καί τώρα, με κάποιες σημαντικές εξαιρέσεις, πραγματοποιούντο στις υποθαλάσσιες υπολεκάνες των Δυτικών Ποντίδων και κατά μήκος των Θρακικών παραλιών, από μικρούς αλλοδαπούς εξερευνητές (Otto Energy, Toreador Resources, Stratic Energy) σε σχήματα συνεργασιών (farm ins) με τον ΤΡΑΟ. 11 Μέχρι σήμερον έχουν όμως ανευρεθεί, μόνο διάσπαρτες ποσότητες εμπορεύσιμων υδρογονανθράκων, κυρίως φυσικού αερίου, με κύρια ανακάλυψη αυτή του πεδίου φυσικού αερίου Νοτίου Akcakoca/Eregli το 2004. Χάρτες 10 & 11 Θέση/κοιτάσματα πεδίου Akcakoca/Eregli Η σημαντική αυτή ανακάλυψη μπήκε σε παραγωγική εκμετάλλευση το 2007 σε παρακείμενες, νεόκτιστες εγκαταστάσεις στην στερία όπου έχει πλέον ενσωματωθεί σήμερα καί η απόδωση απο τρία άλλα γειτονικά κοιτάσματα του πεδίου. Η συνολική τροφοδοσία καί των τεσσάρων αυτών κοιτασμάτων ανέρχεται πλέον σε άνω των 500 χιλιάδων κυβικών μέτρων αερίου την ημέρα, (183+ εκατ κυβικά μέτρα το έτος), με πρόβλεψη να ανέλθει στα 850 χιλιάδες κυβικά μέτρα ημερησίως το 2013. 11 Να σημειωθεί ότι σε όλα τα σχήματα συνεργασιών και συμμετοχών στα οποία συμπράττει ο ΤΡΑΟ, κατέχει πάντα ελάχιστο μερίδιο 50%. 13

Εξαίρεση στον κανόνα αυτό των μικρών καί σχετικά ρηχών γεωτρήσεων της εποχής, ήσαν οι πρώτες βαθιές θάλασσιες εξερευνήσεις σε βάθος νερού άνω των 1,500 μ σε Τουρκικά θαλάσσια οικοπέδα που πραγματοποιήσε ο ΤΡΑΟ το 2005, μιά σε συνεργασία με την ΒP (Hopa HPX 1/ με τελικό καθετο βάθος τα 4,600μ) καί μία με την Chevron, σε θέσεις παρακείμενες με Γεωργιανά οικόπεδα που ήσαν τότε καί αυτά υπό εξερεύνηση από την ΒP. Καί οι δύο αυτές γεωτρήσεις όμως κατέληξαν άγονες (dry holes). Κατά το 2006 η Τουρκία αρχίσε, μέσω του ΤΡΑΟ, μιά σειρά επαφών προσκαλώντας εκτός απο την ΒP και Chevron, καί τις Petrobras, Statoil, ΕxxonMobil και Shell, να συνεργασούν στην εξερεύνηση των υπεράκτιων οικοπέδων της με την μεγαλύτερη προσελκυσιμότητα (prospectivity) στη Μαύρη Θάλασσα. Υστερα απο παρατεταμένες και πολύμηνες διαπραγματεύσεις, οι Petrobras, Εxxon, Statoil και Chevron κατέληξαν σε συμφωνίες το 2010, ενώ οι συζητήσεις με την Shell εβρίσκοντο ακόμη σε εξέλιξη (γιά να καταλήξουν στην ευρύτερη συμφωνία του Νοεμβρίου 2011). Η δε σύμβαση με την Statoil παρέμεινε καί ακόμη παραμένει ανενεργή. Χάρτης 12 & 13 Παραχωρήσεις Υπεράκτιων Οικοπέδων και θέσεις γεωτρήσεων στη Μαύρη Θάλασσα Οι συμφωνίες αυτές προέβλεπαν, την διεξαγωγή μιάς εκστρατείας τεσσάρων wildcat ερευνητικών υπερ βαθέων (ultra deep) γεωτρήσεων ( με προϋπολογισμό καθ εκάστης να υπερβάινει τα $200 εκατ) στις οποίες θα συμμετείχε καί ο ΤΡΑΟ (με δικαιώματα 50%). Σιμά σε αυτές τις wildcats, ο ΤΡΑΟ θα επιχειρόυσε από μόνος του δύο ακόμη γεωτρήσεις, μιά υπερβαθέων, ονόματι Surmene 1 στα ανοικτά της Τραπεζούντας σε βάθος νερο 1,800μ, καί μια απλώς βαθιά (deepwater) εξερεύνηση με το όνομα Istranca 1, εξωχώρια της 14

Θράκης, σε βάθος νερού μόνο τα 80μ, αλλά στοχευμένο βάθος γεώτρησης τα 3,650 μ. (βλ Χάρτες 12 & 13). 12 Οι συμφωνίες προέβλεπαν ότι σε περίπτωση ανακάλυψης πετρελαίου/φυσικού αερίου, οι εταιρείες θα προχωρόυσαν σε εκτέλεση δεύτερης γεώτρησης καί στη υλοποίηση σειράς σεισμικών ερευνών 3D της περιοχής (με παραχώρση στον ΤΡΑΟ των δεδομένων). Σημαντικοί στόχοι αυτής της φιλόδοξης εκστρατείας γιά την Τουρκία/ΤΡΑΟ, πέραν βέβαια από την απολαβή μιάς ανακάλυψης, ήτο αφ ενός η άποκτηση πολύ πληρέστερων πληροφοριών για τις υπολεκάνες καί τα γεωλογικά συσήματα της Μαύρης Θάλασσας, αφ ετέρου η απόκτηση της πολύτιμης τεχνογνωσίας των βαθέων εξερευνήσεων....γιά αυτοδύναμη χρήση στις εκατοντάδες μελλοντικές γεώτρησεις που προγραμματίζοντο. Πράγματι, στις αρχές του 2010, αφού πλέον είχε καταφθάσει ένα από το ισχυρότερα πλωτά (semi submersible) γεωτρύπανα στον κόσμο, το Ελληνόκτητο Leiv Ericksson, αρχίζει και εκτυλλίσεται η πρώτη γεώτρηση, Sinop 1 (βάθος νερού 2,170μ/ βάθος γεώτρησης 3,430μ) 145 χλμ ανοικτά των ακτών της Σινόπης, κατόπιν αυτή με όνομα Yassihooyuk 1 (βάθος νερού 2,018μ/βάθος γεώτρησης 5,198μ), καί στην συνέχεια η γεώτρηση Surmene 1 (βάθος νερού 1,800μ/βάθος γεώτρησης 5,800μ), η οποία διεκόπει τον Φεβρουάριο του 2011 λόγω σοβαρής βλάβης στη κεφαλή του γεωτρύπανου. Ακολούθησε, μετά και την άφιξη τον Απρίλιο του 2011 του ολοκαίνουργiου Deepwater Challenger, το πιό προηγμένο σκάφους γεωτρήσεων του στόλου της Exxon, η τελευταία γεώτρηση αυτής της πρώτης εκστρατείας βαθέων εξερευνήσεων, η Kastamonu 1 (βάθος νερού ~2,000μ/βάθος γεώτρησης ~4,500μ). Τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους, αφού ολοκλήρωσε καί τις εργασίες που είχαν διακοπεί στη Surmene 1, το σκάφος αποχώρησε για τα ύδατα της Ρουμανίας. 13 Η εκστρατεία είχε τελειώσει. Αδοξα. Σε καμμία από τις προαναφερόμενες γεωτρήσεις δεν ανιχνεύθηκε πετρέλαιο ή φυσικό αέριο, παρά την ύπαρξη κάποιων ενδείξεων. Κηρύχθηκαν όλες άγονες καί οι οπές των γεώτρησεων στον βυθό σφραγίσθηκαν και εγκαταλήφθηκαν (διαδικασία γνωστή ως PA, plug and abandon). 12 Η wildcat είναι η (υψηλού ρίσκου) θαλάσσια γεώτρηση που εκτελείται σε περιπτώσεις με μη επαρκή γεωλογική τεκμηρίωση ή/και πλημμελή σεισμικά δεδομένα. 13 Η εκεί γεώτρηση ήταν επιτυχής με ανακάλυψη, τον Ιανουάριο 2012, πολύ μεγάλου κοιτάσματος φυσικού αερίου (42 84 Δις κμ) στο οικοπεδο Neptune, 170 χλμ από την ακτή και σε κάθετο βάθος 4,000μ. 15

Εκτοτε, πέραν μίας και μοναδικής ανακοίνωσης περί ανέρευσης φυσικού αερίου στην Istranca 1, τον Σεπτέμβριο του 2012, χωρίς να δίδονται άλλες λεπτομέρειες, ο ΤΡΑΟ, προφανώς απογοητευμένος, αναθεωρεί τις αρχικές του εκτιμήσεις καί σχέδια γιά την Μαύρη Θάλασσα. Ισως δε καί υπό το πρίσμα της προοπτικής που προσφέρουν τα σχιστολιθικά στην ενδοχώρα και στη Θράκη. Εχει δε επιβάλλει καί καθεστώς απόλυτης σιγής γύρω από τα αποτελέσματα της πρώτης αυτής εκστρατείας μέγα γεώτρησεων, πρακτική γνωστή στην αργκό της πετρελαϊκής αγοράς ως tight hole...κατάσταση απολύτως αντίθετη με την φλύαρη προσδοκία της προ γεωτρήσεων εποχής. Και σαν να μη έφθαναν όλα αυτά, τον φετινό Σεπτέμβριο, η ΒP ανακοίνωσε πως ύστερα από επτά χρόνια προσπαθειών, αναγκάζεται, λόγω εταιρικού downsizing, να αποσυρθεί οριστικά από την εξερευνητική δραστηριότητα στα Τουρκικά ύδατα της Μαύρη Θαλασσας. Πάντως, δεν είναι καί πολύ πιθανό το ενδεχόμενο η Τουρκία να εγκαταλείψει την φιλόδοξη εξερευνητική της προσπάθεια εκεί. Το γεγονός των άγονων γεωτρήσεων δεν σημαίνει και απουσία συλλογής νέων και σημαντικών τεχνικών πληροφοριών που προέκυψαν κατά την διάρκεια των γεωτρητικών εργασιών. Αυτά τα στοιχεία υπάρχουν πιά προς χρήση, επιβεβαιώντας την ρήση There is no such thing as a throw away well, που πηγάζει από την μακρόχρονη εμπειρία του εξερευνητικού κλάδου διεθνώς. Και αυτό ισχύει τόσο για τον ΤΡΑΟ, όσο και για την Εxxon και τις άλλες εταιρείες. Επι πλέον, σε μιά έκταση 170,000 τχλμ, πέντε/έξη γεωτρήσεις, έστω και υψηλών προδιαγραφών και βάθους, επ ουδενί λόγω επαρκούν. Χρειάζονται πολλες περισσότερες...και ο ΤΡΑΟ έχει αποκτήσει πιά την απαιτούμενη, πολυζήτητη τεχνογνωσία και ίδιο ειδικευμένο προσωπικό να τις διεξάγει. Συνηγορεί προς αυτή την κατέυθυνση επανασχόλησης, τελευταίες πληροφορίες που φέρουν την Shell να δείχνει ενδιαφέρον να συμμετάσχει σε μια τέτοια καινούργια προσπάθεια (ίσως και με παρότρυνση απο το ίδιο το πρωθυπουργικό γραφείο), ενώ έγινε γνωστό ότι και η Chevron, που δεν έλαβε μέρος τελικά στη πρώτη εκστρατεία υπέρ βαθέων γεωτρήσεων, είναι διατεθημένη να παραμείνει και να δραστηριοποιηθεί. Χωρίς να αποκλείεται ακόμη και η επανεμφάνιση της Exxon, υπό την προϋποθέση ύπαρξης πληρέστερης γεωλογικής αξιολόγησης, όπως η ίδια έχει δημοσίως δηλώσει. Ιδωμεν. 16

Η εξερεύνηση στη Μεσόγειο Τουρκική εξερευνητική δραστηριότητα αναζήτησης υδρογονανθράκων στην Μεσόγειο δεν υπάρχει στην έκταση, στην ποσότητα καί στο είδος που έχει, τόσο παλαιότερα όσο καί πρόσφατα, εκδηλωθεί στη Μαύρη Θάλασσα. Και αυτό γιατί ούτε το δικαιϊκό καθεστώς της εθνικής κυριαρχίας σε τμήμα των υπεράκτιων υδάτων έχει κατοχυρωθεί, ούτε η πετρελαϊκή προσελκυσιμότητα των λεκανών θεωρείτο ιδιαίτερα μεγάλη...τουλάχιστον μέχρι τις καινούργιες ανακαλύψεις φυσικού αερίου Ισραήλ/Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο τα πολύ τελευταία χρόνια καί την εντεινόμενη φημολογία περί ύπαρξης ομόλογης, άν όχι μεγαλύτερης, ποσότητας τέτοιων πόρων σε δυτικότερα κείμενες λεκάνες και υπολεκάνες. Η ενασχόληση πάντως, παλαιότερη καί υφιστάμενη, εκτυλίσσεται, μεθοδικά και συγκροτημένα, μέσα στα πλαίσια της πολιτικής του 2023 Hedefimiz, ωθούμενη βεβαίως πλέον καί από την άμεση εξωτερική πίεση του Μεσογειακού υδρογονανθρακικού γίγνεσθαι. Η κύρια δραστηριότητα συνίσταται, από το 2007 και εντεύθεν, από την περισυλλογή, ανάλυση και ερμηνεία σεισμικών δεδομένων συνολικής σήμερα έκτασης ~27,500 τχλ (τα 25,000 σε 2D, 2,500 σε 3D). Καταγράφεται ουσιαστικά σε δύο περιοχές, αφ ενός στα παράκτια των παρακείμενων Κόλπων Iskenderun καί Mersin, αφ ετέρου στα παράκτια,αλλά και στα επιμελώς ασαφώς μα συνάμα καί πολύ προσεκτικά προσδιορισμένα, υπεράκτια περί την Antalya (Αττάλεια). Αυτά εώς τα τέλη του 2011. Γιατί μετά αρχίζει να ανοίγει μιά νέα περίοδο στην εξερεύνηση και των τριών περιοχών. Iskenderun καί Mersin Στην ενιαία θαλάσσια έκταση των Κόλπων Iskenderun καί Mersin είχε πλέον ξεκινήσει, τον τελευταίο χρόνο, η προετοιμασία μιάς προσπάθειας προσέλκυσης ενδιαφερόμενων εταιρειών προκειμένου να αρχίσει, συνεταιρικά με τον ΤΡΑΟ, μιά πρώτη φάση εξερευνητικών καί γεωτρητικών εργασιών. Η περιοχή, καλά πλέον μελετημένη σεισμικά αλλά και από την άποψη γεωλογίας πετρελαίου, όντως προσφέρετο για κάτι τέτοιο. Επιπλέον, στον δε Κόλπο του Iskenderun, είχε πραγματοποιηθεί παλαιότερα (1995) μιά επιτυχή γεώτρηση απο την Esso (νύν Exxon), που ανακάλυψε κοίτασμα περίπου 10 εκατομμυρίων βαρέλιων. Κρίθηκε όμως ασύμφορο εμπορικά, λόγο της χαμηλής τότε τιμής του αργού. 17

Η Πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος Συμμετοχής/Παραχώρησης (Farm Out) για το Iskenderun, δημοσιευθηκε τον Νοέμβριο (2011) και προέβλεπε παραχώρηση μεριδίου 50% πέντε οικοπέδων. Προς διάθεση υπήρχε πλήρης αποτύπωση των γεωλογικών δεδομένων, στοιχεία από την προηγούμενη γεώτρηση της Esso και πορίσματα σεισμικής 2D έρευνας 7,000 τχλμ. Η εκτίμηση για τους δυνητικους απολήψιμους πόρους ανήρχεται σε 25 εκατομμύρια βαρέλια σε βάθος νερού τα 100m. Υπήρχει υποχρέωση για περαιτέρω σεισμική έρευνα καί άν προέκυπτε ενδιαφέρον, το επιδιωκόμενο βάθoς γεώτρησης ορίζετο στα 4,800μ. Επρόκειτο δηλαδή για γεώτρηση μεγάλου βάθους. Χάρτης 14 Προς παραχώρηση οικοπέδα Κόλπων Iskenderun(Α) και Mersin(Δ) N EASTERN MEDITERRANEAN SEA 5011 4856 0 40 80 kilometers Η ίδια Πρόσκληση περιελαμβάνε ταυτόχρονα και την παράκτια περιοχή του Κόλπου της Mersin. Υπήρχε όμοια προσφορά παραχώρησης από τον ΤΡΑΟ, μεριδίου 50%, εδώ ενός ενιαίου πακέτου έντεκα συνεχόμενων οικοπέδων (εκ των οποίων και ένα χερσαίο). Η προσφορά επείσης παρείχε διαθέσιμη σεισμική (2D) έρευνα 8,000 τχλμ, όπως και καταγραφή από δύο παλαιότερες (ημιτελείς) γεωτρήσεις. Το βάθος νερού κυμαίνεται (ανάλογα με το τεμάχιο) από 100μ έως 800μ. Οπως καί στην περίπτωση του Iskenderun, υπήρχε υποχρέωση για περαιτέρω σεισμική καταγραφή καί άν προέκυπτε ενδιαφέρον, το επιδιωκόμενο βάθoς γεώτρησης θα βρίσκετο στα 4,000μ. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτού του Κόλπου ήταν η δυνατότητα εξερεύνησης ακόμη βαθύτερων υπο αλάτιων (sub salt) στρωμάτων που βρίσκονται υπό των (Κάτω Μειοκαινικών) πετρώματων της λεκάνη. Μέχρι τις αρχές του 2012, περίπου δέκα από τις μεγαλύτερες διεθνείς εταιρείες πετρελαίου ανταποκρίθηκαν στην διττή αυτή Πρόσκληση, μεταξύ των οποίων η Exxon, ΒP, OMG, Chevron, Perenco, Total, ConocoPhilips και Petrobras. Η τελευταία μάλιστα έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα υπο αλάτια στρώματα της Mersin, πιστεύοντας ότι παρουσιάζουν ομοιότητες με το δικό της εξωχώριο υπο αλάτιο πεδίο πετρελαίου Lula στην 18

περίφημη λεκάνη Santos στον Ατλαντικό, πεδίο επί του οποίου είχε γίνει η μεγαλύτερη ανακάλυψη απολήψιμου πετρελαίου (8 δισεκατομμύρια βαρέλια) στο Δυτικό Ημισφαίριο τα τελευταία 30 χρόνια. Το ασταθές και επικίνδυνο όμως περιβάλλον της περιοχής, κυρίως η εμφύλια σύρραξη στη διπλανή Συρία (με περιστατικά πυρός που εκδηλώθηκαν καί στους αιθέρες πάνω απο τους Κόλπους) οδήγησε τις περισσότερες εταιρείες να αποσύρουν το ενδιαφέρον τους. Και έτσι η διαδικασία της Πρόσκλησης ανεβλήθει...για να ακυρωθεί τελείως μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο, όταν ο ΤΡΑΟ ανακοίνωσε πως θα προχωρήσει στο Iskenderun με γεώτρηση το 2013, μόνος του. Με την εμπειρία εξ άλλου των γεωτρήσεων της Μαύρης Θάλασσας, είναι σε θέση πία να το επιχειρήσει. Antalya (Αττάλεια) Οι εξελίξεις πήραν εντελώς άλλη τροπή στα ύδατα γύρω, πλησίον, και πέραν των ακτών της Antalya. Οι πρώτες συλλογές (2D) σεισμικών στοιχείων ξεκίνησαν εδώ γύρω στα 2005 και συνεχίζονται περιστασιακά έως σήμερα. Ο όγκος των δεδομένων ανέρχεται πλέον σε 12,500 τχλμ, τα 2,500 εκ των οποίων είναι τρισδιάστατες (3D) καταγραφές. Η έκταση που καλύπτουν, πέραν των άμεσων παράκτιων περιοχών μέχρι τον Κόλπο της Mersin, επεκτείνεται (σε καταγραφές 3D) και στα λεγόμενα κοντινά εξωχώρια (near offshore) που ουσιαστικά επικαλύπτουν σε τεμάχια δύο νέων οικοπέδων τα βόρεια χωρικά ύδατα (του Τουρκοκρατούμενου τμήματος) της Κύπρου. Χάρτης 15 Χάρτης Αγγελίας Navtex Διεξαγωγής Σεισμικών Ερευνών Τέλος, τον Νοέμβριο του 2011, κοινοποιήθηκε η άμεσα επικείμενη πραγματοποίηση δισδιάστατων σεισμικών καταγραφων, με συμμετοχή Νορβηγικής εταιρείας ερευνών, σε εν πολλοίς αμφισβητούμενης κυριαρχίας περιοχή τριών υπεράκτιων οικοπέδων, δυτικά της Κύπρου, νότια νοτιοδυτικά του Καστελλόριζου καί ίσως οριακά παραβιάζουσα το ΑΟΖ Ρόδου/Καρπάθου. Δεν είναι όμως απολύτως σαφές άν ποτέ πραγματοποιήθηκε τέτοια έρευνα. 19

Αυτό που είναι βέβαιο είναι η υποχρέωση της Shell να διεξάγει στο μέλλον η ίδια τέτοια έρευνα. Πράγματι, τον Νοέμβριο του 2011, ύστερα απο τρίμηνες διαπραγματυεύσεις, και σχεδόν ταυτόχρονα με την δημοσίευση της Πρόσκλησης Παραχώρησης μεριδίων στη εξερεύνηση των Κόλπων Iskenderun/Mersin, ο TPAO προχώρησε σε απ ευθείας σύναψη συμφωνίας με την Shell (Farm in καί Joint Operating Agreement) γιά εξερεύνηση στα τρία προαναφερόμενα οικόπεδα ανοικτά της Antalya, κείμενα σε ύδατα βάθους 2,500μ. Η συμφωνία αυτή, που μοιάζει πολύ με τις αντίστοιχες συμβάσεις στη Μαύρης Θάλασσας, προβλέπει, πέραν απο την συνήθη (50%) μεικτή διαχείρηση στην διεξαγωγή των υπερβαθέων γεωτρήσεων, και την υποχρέωση της Shell να αναλάβει προηγουμένως καί την σεισμική έρευνα. Πέραν όμως καί αυτής της υποχρέωσης, η Shell θα ευθύνεται και γιά την προμήθεια του γεωτρητικού σκάφους και γιά την κάλυψη όλων των σχετικών εξόδων, όχι μόνο της εξερευνητικής περιόδου (~$300 εκατ), αλλά και των επακόλουθων προετοιμασιών παραγωγής στη περίπτωση ανακάλυψης εμπορεύσιμων υδρογονανθράκων. Και αυτά τα τελευταία ποσά ανέρχονται σε πολλά δίς δολλάρια....και ο δε χρόνος έναρξης της γεώτρησης ορίζεται το 2014. Είναι απορίας άξιον το πόσο γαλαντόμα εμφανίζεται η Shell αποδεχόμενη τέτοιους όρους, εν όψη του πελώριου πολιτικού ρίσκου (το οποίο απουσιάζει στην Μαύρη Θάλασσα) που υπάρχει στην περίπτωση που προχωρήσει σε γέωτρηση, δοθέντος των βέβαιων Ελληνικών αντιδράσεων. Φαίνεται πως η ίδια, από κοινού με Τούρκους και Ελληνες γεω επιστήμονες, είναι πεπεισμένη γιά την ύπαρξη και το μέγεθος των πόρων που βρίσκονται υπό τον πυθμένα των τριών οικοπέδων στις γεωλογικές υπολεκάνες και λεκάνες στα μέρη αυτά της Μεσογείου. Καί είναι διατεθημένη να τους διεκδικήσει. Αυτούς, ή καί ίσως άλλους, λίγο πιό πέρα... Με ότι αυτό συνεπάγεται. 20