«Από την έρευνα στη διδασκαλία» Δημοτική Βιβλιοθήκη Κερατσινίου - Δραπετσώνας Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015

«Από την έρευνα στη διδασκαλία» Δημοτική Βιβλιοθήκη Κερατσινίου - Δραπετσώνας Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015 ΚΑΝΤΖΙΑ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ Καθηγήτρια στο College Year in Athens και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος Pierce Το νεοελληνικό διήγημα στο κατώφλι του μοντερνισμού: Διακειμενικότητα, ακαταληψία, επιφάνεια στο Παραρλάμα του Δημοσθένη Βουτυρά. Βιογραφικό σημείωμα Η Εμμανουέλα Κάντζια σπούδασε Συγκριτική και Νεοελληνική Λογοτεχνία στα πανεπιστήμια Princeton (A.B.) και Harvard (M.A., Ph.D). Στη διδακτορική της διατριβή (Evolving Memories: Narrative Habits and Strategies of Survival) ασχολήθηκε με τη μνήμη ως αφηγηματικό εργαλείο στα έργα των Δαρβίνου, Φρόυντ, Μπερξόν, Προυστ, Ναμπόκοφ και Αλεξάνδρου). Έχει παρουσιάσει και δημοσιεύσει μελέτες για τους Γ. Μ. Βιζυηνό, Α. Παπαδιαμάντη, Ψυχάρη, Ν. Καζαντζάκη, Ν. Γκάτσο, Γ. Σεφέρη και Α. Αλεξάνδρου, καθώς και τη μονογραφία Το όνομα και το πράγμα: πλατωνικοί απόηχοι στη διήγημα του Γεωργίου Βιζυηνού «Διατί η μηλιά δεν έγεινε μηλέα» (Ερμής, 2012). Στα ερευνητικά της ενδιαφέροντα συμπεριλαμβάνονται η σχέση της λογοτεχνίας με τη φιλοσοφία και την επιστήμη, η ταξιδιωτική γραφή, το διήγημα του 19ου αρχών 20ου, η πεζογραφία του Εμφυλίου και η νεοελληνική ποίηση. Έχει διδάξει στη Μέση Εκπαίδευση, στο πανεπιστημιακό πρόγραμμα College Year in Athens, στο τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (βάσει του Π.Δ. 407/80) και στο Πανεπιστήμιο Κύπρου ως Επισκέπτρια Λέκτορας. 1

«Από την έρευνα στη διδασκαλία» Δημοτική Βιβλιοθήκη Κερατσινίου - Δραπετσώνας Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015 ΚΑΝΤΖΙΑ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ Καθηγήτρια στο College Year in Athens και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος Pierce Το νεοελληνικό διήγημα στο κατώφλι του μοντερνισμού: Διακειμενικότητα, ακαταληψία, επιφάνεια στο Παραρλάμα του Δημοσθένη Βουτυρά. Περίληψη εκπαιδευτικού σεμιναρίου Το έργο του διηγηματογράφου Δημοσθένη Βουτυρά τοποθετείται στην περίοδο της εκβιομηχάνισης των ελληνικών αστικών κέντρων και της μετάβασης από την ηθογραφία στη λογοτεχνία της πόλης. Στο διήγημα Παραρλάμα εντοπίζονται χαρακτηριστικά πρώιμης μοντερνιστικής γραφής που αναδεικνύουν τη συμβολή του λογοτέχνη στην ανανέωση της νεοελληνικής πεζογραφίας. Το διήγημα θα εξεταστεί στο πλαίσιο των ιστορικών του συμφραζομένων, του διακειμενικού πλέγματος στο οποίο κινείται (Βίβλος, Μαρξ), της εξέλιξης του είδους του διηγήματος (από τον Πόου στον Τζόυς) και του γόνιμου διαλόγου του με άλλα λογοτεχνικά είδη (αστυνομική λογοτεχνία). Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στο άπαξ του τίτλου, που αποτελεί και το σημαντικότερο εύρημα του συγγραφέα. 2

«Από την έρευνα στη διδασκαλία» Δημοτική Βιβλιοθήκη Κερατσινίου - Δραπετσώνας Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015 ΚΑΝΤΖΙΑ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ Καθηγήτρια στο College Year in Athens και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος Pierce Το νεοελληνικό διήγημα στο κατώφλι του μοντερνισμού: Διακειμενικότητα, ακαταληψία, επιφάνεια στο Παραρλάμα του Δημοσθένη Βουτυρά. Σημειώσεις εκπαιδευτικού σεμιναρίου Ι. Εργοβιογραφικά Δ. Βουτυρά (1872-1958) Α. Καταβολές και παιδικά βιώματα. Καλλιτεχνικές κλίσεις. Το οικογενειακό δράμα. Πειραιάς και Κουκάκι. Χαρακτήρας. Πολιτικές απόψεις. Β. «Επάγγελμα συγγραφέας». Η πληθωρική παραγωγή. Επιρροές και λογοτεχνικοί κύκλοι. Οι συνεργασίες με τα περιοδικά. Το διήγημα, η σάτιρα και το φανταστικό διήγημα. Γ. Θέματα και χαρακτηριστικά του διηγηματικού του έργου Σκηνικά. Χαρακτήρες. Ψυχική εσωστρέφεια. Η ζωή της ταβέρνας. Η σύντομη φόρμα. Η ελλειπτικότητα στη γραφή. Δ. Η πρόσληψη Ξενόπουλος, Παρορίτης, Νιρβάνας, γενιά του 30, Τσίρκας. Η απήχηση στο ελληνικό κοινό. Ξένες μεταφράσεις. ΙΙ. Γραμματολογικά Α. H Β Αθηναϊκή Σχολή και η νεοελληνική πεζογραφία στο γύρισμα του αιώνα. Β. Από την ηθογραφία στο αστικό πεζογράφημα. Γ. Ρεαλισμός και νατουραλισμός. ΙΙΙ. Το είδος του διηγήματος Α. Θεωρίες διηγήματος. Β. Ο Έντγκαρ Άλαν Πόου και η «ενιαία εντύπωση». Γ. Το μοντερνιστικό διήγημα και η «επιφάνεια» του Τζέιμς Τζόυς. IV. Πηγές - διακείμενα - παράλληλα κείμενα Α. Τα εργατικά κινήματα του 19 ου αιώνα. Ντίκενς και Ζολά. 3

Β. Διακείμενα. Η γραφή στον τοίχο: διὰ τοῦτο ἐκ προσώπου αὐτοῦ ἀπεστάλη ἀστράγαλος χειρὸς καὶ τὴν γραφὴν ταύτην ἐνέταξε. καὶ αὕτη ἡ γραφὴ ἐντεταγμένη μανή, θεκέλ, φάρες. τοῦτο τὸ σύγκριμα τοῦ ρήματος μανή, ἐμέτρησεν ὁ Θεὸς τὴν βασιλείαν σου καὶ ἐπλήρωσεν αὐτήν θεκέλ, ἐστάθη ἐν ζυγῷ καὶ εὑρέθη ὑστεροῦσα φάρες, διῄρηται ἡ βασιλεία σου, καὶ ἐδόθη Μήδοις καὶ Πέρσαις. Δανιήλ V.24-28 Το φάντασμα: Ein Gespenst geht um in Europa das Gespenst des Kommunismus. Μαρξ και Ένγκελς, Το κομμουνιστικό μανιφέστο (1848) Δ. Παράλληλα κείμενα: Βάρναλης, Θεοτόκης. V. Γλώσσα ύφος - εικονοπλασία Η αφρόντιστη γραφή. Η ελλειπτικότητα. Η δύναμη της εικόνας. VI. Αφηγηματολογικά VII. Θέματα Κάποτε του Φάρμα του ερχόντανε και αναμνήσεις. Και θυμόταν ότι είχε πατέρα, που φορούσε φέσι και κόκκινο ζωνάρι, και μάνα της οποίας είχε ξεχάσει και αυτής τη μορφή, που φορούσε τσεμπέρι. Άλλο τίποτα! Ένα λυχναράκι έκαιε πάνω στο τραπέζι και φώτιζε ένα ξερό κομμάτι ψωμί και τρεις ελιές σάπιες, βαλμένες αντί σε πιάτο σ ένα χαρτί κίτρινο. Μια μύγα, άγνωστο γιατί, ξενυχτούσε, καθότανε πάνω στο ξεροκάμματο του ψωμιού, συλλογισμένη. Εσωτερική εστίαση και ελεύθερος πλάγιος λόγος. Η διπλή προοπτική. Η στάση του αφηγητή. Αλλά, τι ήθελε να θυμάται; Το μόνο, μέσα στο σβησμένο και έρημο από άλλα αισθήματα σώμα του, που έμενε ήταν το μίσος, όπως μένει σε ερειπωμένο σπίτι ή πύργο, φίδι. Η λέξη, που έβγαλε το κρανίο του, βρισκότανε στα χείλη όλων. Μα ποιος την έγραψε; Κανείς δεν ημπορούσε να υποπτευθεί αυτόν, και ούτε ακόμα παρατήρησαν ότι δεν έτρεξε και αυτός να δει. Ο Φάρμας, φάνηκε από ψηλά να κοιτάζει, έπειτα τραβήχτηκε γρήγορα και πήγε κοντά στη ρόδα, κι εκεί, κρατώντας το χερούλι της γέλασε, ύστερα από τόσα χρόνια, ένα σιωπηλό γέλιο!... 4

Α. Ο αστικός μετασχηματισμός στο γύρισμα του αιώνα. Άτομο και κοινωνία. Αποξένωση (ο άνθρωπος «της ρόδας και του κρασιού»). Β. Η ψυχολογία της απελπισίας. Το σιωπηλό γέλιο. VIII. «Παραρλάμα» Ήταν φανταστική η λέξη του την είχε βγάλει το κρανίο του, αλλά του φαινότανε να λέει κάτι κακό. Α. Το ακατάληπτο στη λογοτεχνία (από την αρχαιότητα ως τους υπερρεαλιστές). Β. Σημαίνον και σημαινόμενο. Γ. H επιτελεστική εκφορά του λόγου (speech-act). IX. Το Παραρλάμα και η αστυνομική λογοτεχνία X. Επιβίωση Βιβλιογραφία Α. Η αστυνομική λογοτεχνία ως γέννημα της Βιομηχανικής Επανάστασης. Β. Συγκλίσεις και αποκλίσεις. Το graphic novel Παραρλάμα και άλλες ιστορίες των Θ. Πέτρου και Δ. Βανέλλη. Δημοσθένης Βουτυράς, Άπαντα, 5 τόμοι, εισαγ. - επιμ. Β. Τσοκόπουλος. Στάχυ, 2001. Μαρία Καραΐσκου, «Ρήξεις και συνέχειες στην ιστορία του νεοελληνικού διηγήματος: Ο Δημοσθένης Βουτυράς και το «φάντασμα» της ελληνικής ηθογραφίας (1900-1930). Ανακοίνωση στο Ε Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών (Θεσσαλονίκη 2-5 Οκτωβρίου 2014). Στον ιστότοπο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών, http://www.eens.org/eens_congresses/2014/karaiskou_maria.pdf (15.10.2015). Λευτέρης Παπαλεοντίου, «Οι παράλογοι δρόμοι του Δημοσθένη Βουτυρά και του Νίκου Νικολαΐδη», Ελί-τροχος 13 (1997) 76-84.Στέφανος Ροζάνης, «Δημοσθένης Βουτυράς. Το πεπρωμένο του παρία», Ελευθεροτυπία (Βιβλιοθήκη), 4.5.2001. Βάσιας Τσοκόπουλος, «Δημοσθένης Βουτυράς, ένας μοναχικός πρωτοπόρος», Η Λέξη 137 (1997) 13-20. Florence Goyet, The Classic Short Story 1870-1925: Theory of a Genre. Open Book Publishers, 2014. James Joyce, Stephen Hero, επιμ. T. Spencer. New Directions Press, 1944. Charles E. May (επιμ.), The New Short Story Theories. Ohio University Press, 1994. Edgar Allan Poe, Essays and Reviews, επιμ. G. R. Thompson. The Library of America, 1984. 5

Αφιερώματα περιοδικών και εφημερίδων στο Βουτυρά: Αυγή 17.6.2001 Διαβάζω 298 (1992) Επιθεώρηση Τέχνης 7.40 (1958) Καθημερινή (7), 8.11.1998 Νέα Εστία 64.755 (Χριστούγεννα 1958). 6