Πηγές θορύβου στο αστικό περιβάλλον. Προβλήματα του κανονιστικού πλαισίου και εφαρμογής του Νίκος Βίττης Ειδικός Επιστήµονας Κύκλος Ποιότητας Ζωής
Τι είναι ο Συνήγορος του Πολίτη Σύμφωνα με το ν. 3094/2003 Η ανεξάρτητη αρχή «Συνήγορος του Πολίτη» έχει ως αποστολή τη διαμεσολάβηση μεταξύ των πολιτών και των δημοσίων υπηρεσιών, των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των Ν.Π.Δ.Δ. και των Ν.Π.Ι.Δ. όπως αυτά καθορίζονται στο άρθρο 3 παρ. 1 του παρόντος, για την προστασία των δικαιωμάτων του πολίτη, την καταπολέμηση της κακοδιοίκησης και την τήρηση της νομιμότητας. Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει επίσης ως αποστολή του την προάσπιση και προαγωγή των συμφερόντων του παιδιού, καθώς και την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης όλων των προσώπων χωρίς διάκριση λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, ηλικίας, αναπηρίας ή γενετήσιου προσανατολισμού.
Ο Συνήγορος του Πολίτη αποτελείται από έξι κύκλους α) Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, β) Κοινωνικής Προστασίας (κοινωνική πολιτική, υγεία, ασφάλιση, πρόνοια, προστασία του παιδιού, των ηλικιωμένων, τωνατόμωνμεειδικέςανάγκες), γ) Ποιότητας Ζωής (περιβάλλον, πολεοδομία, χωροταξία, δημόσια έργα, πολιτισμός), δ) Σχέσεων Κράτους-Πολίτη (πληροφόρηση και επικοινωνία, ποιότητα παρεχομένων υπηρεσιών, κακοδιοίκηση σε ΟΤ Α, ΔΕΚΟ, μεταφορές, επικοινωνίες, εργασία, βιομηχανία, ενέργεια, φορολογία, τελωνεία, δημοσιονομικά θέματα, εμπόριο και κρατικές προμήθειες, γεωργία και αγροτική πολιτική, παιδεία). ε) Δικαιωμάτων του Παιδιού στ) Συνήγορος της Υγείας
Αιτίες Προβλημάτων Ανάμιξη και σύγκρουση των χρήσεων στο αστικό και μη περιβάλλον Έλλειψη επαρκούς κανονιστικού πλαισίου Ελλιπής εφαρμογή του υφιστάμενου κανονιστικού πλαισίου Ελλιπής διοικητικός έλεγχος
Γενικές παρατηρήσεις που αφορούν την υφιστάμενη νομοθεσία για τον θόρυβο: Ο κτιριοδομικός κανονισμός καθορίζει τις ηχομονωτικές απαιτήσεις των κτιρίων. Δεν διενεργούνται έλεγχοι εάν αυτές ακολουθούνται. Δεν έχουν καθοριστεί όρια θορύβου για το σύνολο των δραστηριοτήτων μιας δραστηριότητας ή εν γένει των πηγών θορύβου. Βάσει του ν.1650/1986 προβλέπεται η θέσπιση ορίων θορύβου. Η έκδοση των σχετικών αποφάσεων δεν είναι δεσμευτική για τη διοίκηση, κανένα σχεδόν προεδρικό διάταγμα ή υπουργική απόφαση δεν έχει εκδοθεί. Βάσει της οδηγίας 49/02/ΕΕ απαιτείται η χαρτογράφηση του θορύβου στις αστικές περιοχές και η θέσπιση μέτρων. Ως προς τα όρια θορύβου δεν υπάρχει διαφοροποίηση: ως προς την ώρα της ημέρας, την εποχή του έτους, τις υφιστάμενες γειτονικές χρήσεις γης (έστω και εάν αφορά μια και μόνο νόμιμη εγκατάσταση ή δραστηριότητα), τις εκπεμπόμενες συχνότητες (και ιδίως τις χαμηλές συχνότητες), το εάν ο θόρυβος είναι συνεχόμενος ή διακοπτόμενος.
Η παρακολούθηση των εκπομπών θορύβου πρέπει να είναι συνεχής και από εκπαιδευμένο προσωπικό. Στις Μ.Π.Ε. είναι ελλιπής η εκτίμηση της όχλησης θορύβου ή δεν λαμβάνεται υπόψη η σωρευτική επίπτωση του συνόλου των πηγών μιας περιοχής ή των πηγών που συνδέονται με την υπό αδειοδότηση δραστηριότητα. Δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο για τους κραδασμούς που συνδέονται επίσης με το θόρυβο ιδίως των χαμηλών συχνοτήτων.
Ως γενικές κατηγορίες πηγών θορύβου μπορούν να θεωρηθούν οι παρακάτω: α. Αεροπλάνα, β. Τρένα, γ. Αυτοκίνητα δίκυκλα, δ. Καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος (άδειες μουσικής ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων σε υπαίθριους χώρους, λειτουργία μηχανημάτων), ε. Βιοτεχνίες βιομηχανίες, στ. Εμπορικές δραστηριότητες (αποθήκες φωτοεκφόρτωση εμπορευμάτων)
Αεροπλάνα: Πολλά αεροδρόμια βρίσκονται δίπλα ή εντός κατοικημένων περιοχών. Ελλείψεις: συστήματος καταγραφής του θορύβου, Μ.Π.Ε., θέσπισης διαδικασιών μείωσης θορύβου ή όρια εκπομπών θορύβου Αύξηση των νυχτερινών πτήσεων κατά τους μήνες αιχμής, ιδίως στις τουριστικές περιοχές. Πολλά αεροπλάνα ανήκουν στην κατηγορία των τροποποιημένων chapter II αεροπλάνων που παρά την τροποποίηση παραμένουν θορυβώδη σε σχέση με τα αεροπλάνα άλλων κατηγοριών. Τα κτίσματα που βρίσκονται δίπλα σε αεροδρόμια πρέπει να έχουν αυξημένες απαιτήσεις ηχομόνωσης. Θα πρέπει να προβλέπεται στην οικοδομική άδεια ανάλογα με τη θέση του κτιρίου σε σχέση με το αεροδρόμιο και τα εκτιμώμενα ή καταμετρημένα επίπεδα θορύβου. Για υφιστάμενα κτίσματα να λαμβάνονται μέτρα βελτίωσης της ηχομονωτικής τους ικανότητας. Επιβολή ανταποδοτικού τέλους θορύβου ανάλογα με το είδος του αεροπλάνου (εκπεμπόμενο θόρυβο).
Ειδικότερα στο αεροδρόμιο των Σπάτων διαπιστώθηκαν τα εξής: Η επιλογή της θέσης του terminal και η χρήση του ανατολικού τροχιόδρομου ως κύριος τροχιόδρομος έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη όχληση στις κατοικημένες περιοχές. Τα αεροσκάφη δεν τηρούν πάντοτε τις standard διαδικασίες απογείωσης με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο χρόνος πτήσης πάνω από κατοικημένες περιοχές και σε χαμηλό, σχετικά, ύψος. Αναπτύχθηκαν οικιστικά οι όμοροι, στο αεροδρόμιο, οικισμοί και σε περιοχές που βάσει των εκτιμώμενων επιπέδων θορύβου δεν θα έπρεπε να γίνει επέκταση πόλης.
Πορεία του αεροπλάνου λόγω κατεύθυνσης τελικού προορισµού Αστικές περιοχές Προτιµητέος Κανονική πορεία βάσει των διάδροµος κανονισµών
Τρένα Τα τρένα, όπως και τα αεροπλάνα, εξαιτίας της περιοδικότητάς της λειτουργίας τους η όχληση πρέπει να εξετάζεται όχι μόνο σε σχέση με την ένταση αλλά σε σχέση με τη συχνότητα των συμβάντων θορύβου. Η υπόβαση των σιδηροτροχιών να περιορίζει τη μετάδοση των θορύβων και των κραδασμών. Η λήψη μέτρων για τον περιορισμό του θορύβου από τα τρένα, όταν κινούνται εντός κατοικημένων περιοχών, πρέπει να γίνεται βάσει της συμβολής του τρένου στον συνολικό θόρυβο της περιοχής.
Αυτοκίνητα δίκυκλα Ο έλεγχος του εκπεμπόμενου θορύβου από τα οχήματα από τις αρμόδιες υπηρεσίες είναι από ανύπαρκτος έως ελλιπής. Σε ελάχιστες περιπτώσεις έχουν ληφθεί μέτρα περιορισμού του θορύβου γύρω από μεγάλους οδικούς άξονες. Υπάρχουν περιπτώσεις που αν και υπάρχει μελέτη και έχουν τοποθετηθεί αντιθορυβικά πετάσματα, δεν επαρκούν εξαιτίας του αναγλύφου του εδάφους εκατέρωθεν του άξονα της οδού. Δεν υπάρχει ουσιαστικός έλεγχος της ποιότητας κατασκευής των εξατμίσεων των οχημάτων ή άλλων εξαρτημάτων. Κατά το σχεδιασμό των οικοδομικών τετραγώνων και των χρήσεων γης δεν λαμβάνονται υπόψη οι ενδεχόμενες επιπτώσεις από το θόρυβο των οχημάτων ή των επιτρεπόμενων χρήσεων. (Ειδικότερα σε ότι αφορά τον πολεοδομικό σχεδιασμό γενικά δεν προηγείτο η εκπόνηση Μ.Π.Ε)
Καταστήµατα υγειονοµικού ενδιαφέροντος Όχληση εξαιτίας του ωραρίου λειτουργίας: Ορισμένα καταστήματα ξεκινούν να λειτουργούν τις πρώτες πρωινές ώρες. Η λειτουργία των μηχανημάτων πολλές φορές προκαλούν οχλήσεις (θόρυβο κραδασμούς). Για την αντιμετώπισή τους απαιτείται η προηγούμενη εξέταση καταλληλότητας του κτιρίου και η λήψη ηχομονωτικών μέτρων. Η λειτουργία των καταστημάτων μέχρι αργά το βράδυ ή τις πρώτες πρωινές ώρες προκαλούν οχλήσεις εξαιτίας της ομιλίας των θαμώνων. Η όχληση αυτή είναι εντονότερη ιδίως κατά τους θερινούς μήνες που η ανάπτυξη των τραπεζοκαθισμάτων γίνεται σε υπαίθριους χώρους ή είναι ανοιχτές οι πόρτες και τα παράθυρα των καταστημάτων. Εφόσον πρόκειται για κλειστούς χώρους είναι αναγκαία η λήψη ηχομονωτικών μέτρων πριν την χορήγηση της άδειας λειτουργίας. Η θέσπιση διαφορετικών, κατά περίπτωση, ωρών λειτουργίας βάσει ων συνθηκών μιας περιοχής και της εποχής του έτους, ενδεχομένως να μπορέσει να περιορίσει το πρόβλημα.
Όχληση από τη χρήση μουσικής: Η άδεια μουσικής αποτελεί χωριστή άδεια που εκδίδεται μετά την χορήγηση της άδειας λειτουργίας ενός καταστήματος και δεν υπάρχει υποχρέωση η λήψη ηχομονωτικών μέτρων προκειμένου να αδειοδοτηθεί ένα κατάστημα. Η θέσπιση προδιαγραφών ηχομόνωσης προκειμένου να χορηγηθεί άδεια μουσικής ή για την χορήγηση άδειας λειτουργίας με δήλωση πρόθεση χρήσης μουσικής προκειμένου να προβλεφθούν μέτρα ηχομόνωσης πριν τη χορήγηση της άδειας λειτουργίας μπορεί να περιορίσει το πρόβλημα. Η χρήση μουσικής προβλέπεται μόνο σε εσωτερικούς χώρους. Παρατηρείται έλλειψη ελέγχων τόσο για την τοποθέτηση των ηχείων σε εξωτερικούς χώρους (ανάλογα ισχύουν και για τα απλά εμπορικά καταστήματα), όσο και για το ωράριο χρήσης της μουσικής και την ένταση. Επίσης, οι Δήμαρχοι, παρά την ρητή υποχρέωση βάσει του ΔΚΚ, σπάνια προβαίνουν στην προσωρινή σφράγιση του καταστήματος ή προβαίνουν στην σφράγιση σε χρόνο που δεν δημιουργεί ιδιαίτερο πρόβλημα στη λειτουργία του καταστήματος (πχ. τον Νοέμβριο καταστήματος που λειτουργεί σε τουριστική περιοχή κατά τους θερινούς κυρίως μήνες).
Όχληση από μηχανήματα Συχνά η όχληση προέρχεται από τη λειτουργία των μηχανημάτων και ακόμη συχνότερα από τις εξωτερικές κλιματιστικές μονάδες. Το πρώτο μπορεί να λυθεί με τη θέσπιση προδιαγραφών ως προς τον εκπεμπόμενο θόρυβο των μηχανημάτων σε συνδυασμό με τη λήψη ηχομονωτικών μέτρων στο κατάστημα ή στο χώρο που βρίσκονται τα μηχανήματα. Η τοποθέτηση ορισμένων μηχανημάτων σε αντικραδασμικές βάσεις ή επί λαστιχένιων βάσεων βοηθούν στον περιορισμό της διάδοσης του θορύβου Το δεύτερο μπορεί να περιοριστεί με τη θέσπιση προδιαγραφών των μονάδων ως προς των εκπεμπόμενο θόρυβο σε συνδυασμό με την εύρεση της καλύτερης δυνατής θέσης για τον περιορισμό των ανακλάσεων του ήχου και την τοποθέτηση αντιθορυβικών πλαισίων.
Βιοµηχανία - Βιοτεχνία Τα μεγαλύτερα προβλήματα οφείλονται στην ανάμιξη των χρήσεων (κατοικία και βιοτεχνία-βιομηχανία) εντός αστικών περιοχών. Το π.δ. 1180/1981 διαφοροποιεί τα όρια θορύβου βάσει της διαμορφωμένης κατάστασης και όχι βάσει των θεσμοθετημένων χρήσεων ή της επίπτωσης στους κατοίκους της περιοχής, ανεξάρτητα από τον αριθμό των βιομηχανικών κτιρίων. Η κατάταξη των δραστηριοτήτων και των έργων βάσει της υπ αρ. ΗΠ.15393/2332/2002 κ.υ.α. και της υπ αρ. 13727/724/2003 υ.α. γίνεται βάσει της κατάταξης των δραστηριοτήτων που έχει κάνει το υπουργείο οικονομικών και όχι βάσει των εκτιμώμενων περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η κατάταξη αυτή δεν αιτιολογείται βάσει κανενός περιβαλλοντικού κριτηρίου που γίνεται ακόμα προφανέστερο στην αντιστοίχηση με τους βαθμούς όχλησης. Ανάλογες περιπτώσεις παρατηρούμε όταν ορισμένες δραστηριότητες κατατάσσονται στην χαμηλή όχληση με νόμο χωρίς κανένα περιβαλλοντικό κριτήριο (π.χ. τα φανοποιεία-βαφεία).
Η εκτίμηση των επιπτώσεων γίνεται συχνά με φορμαλιστικό τρόπο π.χ. με μέτρηση απόστασης και όχι βάσει της πραγματικής επίπτωσης. Προβλήματα επίσης προκαλούνται από την δυνατότητα επέκτασης των ήδη υφιστάμενων βιοτεχνιών και βιομηχανιών ακόμη και εάν βρίσκονται σε περιοχές κατοικίας. Ειδικότερα στην Αττική με την κατάργηση του π.δ.84/1984 και χωρίς να υπάρξει μεταβατική ρύθμιση ή πολιτική μετεγκατάστασης των βιομηχανιών. Πολλές βιομηχανικές δραστηριότητες (όπως και εμπορικές δραστηριότητες) μπορεί να μην προκαλούν αναγκαστικά οχλήσεις εξαιτίας της παραγωγικής τους δραστηριότητας αλλά από τη διακίνηση των εμπορευμάτων, την προσέλευση πελατών και το ωράριο λειτουργίας. Η έλλειψη συστηματικών ελέγχων, η μη υποβολή κυρώσεων, ή η επιβολή κυρώσεων που δεν λειτουργούν αποτρεπτικά, και η μη επιβολή πρόσθετων περιβαλλοντικών όρων επιτείνει το πρόβλημα.
Εµπορικές δραστηριότητες Πολλές εμπορικές δραστηριότητες δεν μπορούν να καταταχθούν σε μια από τις παραπάνω κατηγορίες (κυρίως λόγω έλλειψης σχετικής νομοθετικής πρόβλεψης). Ωστόσο, λόγω του είδους της δραστηριότητάς τους ή του ωραρίου λειτουργίας, ή του τρόπου λειτουργίας να προκαλούν οχλήσεις. Π.χ.: α. τα καταστήματα διανομής τύπου, τα οποία αν και αποτελούν κατ ουσίαν μεταφορικές επιχειρήσεις με εξειδικευμένο αντικείμενο δεν αντιμετωπίζονται ως τέτοια. Το ωράριο λειτουργίας ξεκινά τις πρώτες πρωινές ώρες, οι φορτοεκφορτώσεις γίνονται σε μη κατάλληλους χώρους, προσελκύουν πλήθος οχημάτων για τις μεταφορτώσεις. β. αποθήκες που δεν έχουν μηχανολογικό εξοπλισμό, και κατά συνέπεια δεν μπορούν να καταταχθούν στη σχετική νομοθεσία, αλλά λόγω του ωραρίου λειτουργίας, του είδους των εμπορευμάτων και της χρήσης κινητού εξοπλισμού (εποχούμενων γερανών κά) έχουν ανάλογες επιπτώσεις ως προς τον παραγόμενο θόρυβο.