ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15/04/2015 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Ο Γιώργος Ιωάννου απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής, θρυμματίζει τη χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου, με αποτέλεσμα να απουσιάζουν οι ιστορίες με αρχή, μέση και τέλος. Πιο συγκεκριμένα, στο πεζογράφημα «Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς» η πλοκή της υπόθεσης είναι αρκετά χαλαρή και βασίζεται, κυρίως, στην τεχνική του συνειρμού. Καθήμενος στο «ορισμένο καφενείο» ο αφηγητής παρακολουθεί τα παιδιά να «παίζουν μπάλα». Η καθημερινή αυτή εικόνα συνειρμικά ωθεί τη σκέψη του στους ανθρώπους που συχνάζουν στο καφενείο και θα εμφανιστούν σε λίγο («σε λίγο θα σχολάσουν και θ αρχίσουν να καταφτάνουν οι μεγάλοι»). Αφού ολοκλήρωσε την παράθεση των σκέψεών του για το συναισθηματικό «δέσιμο» των προσφύγων στους συνοικισμούς, παρουσιάζεται να αποχωρεί από αυτούς και να κυκλοφορεί στους δρόμους της σύγχρονης μεγαλούπολης. Συνειρμικά, λοιπόν, οδηγείται από το πρόβλημα της προσφυγιάς, σε αυτό της μοναξιάς στα μεγάλα αστικά κέντρα («Ολομόναχος, ξένος, παντάξενος»). Καθώς «χάνεται στις μεγάλες αρτηρίες», ο νους του μεταβαίνει στις αρτηρίες τους ανθρώπινου σώματος. Στα ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια. Ως τέτοια φαντάζουν σ αυτόν τα αυτοκίνητα και το πλήθος, που κυκλοφορούν στις μεγάλες οδικές αρτηρίες. Στον αστικό ιστό όλοι βιάζονται. Όλα χαρακτηρίζονται από μια συνεχή ροή. Όλα κινούνται ασταμάτητα. Δεν υπάρχει η δυνατότητα συνομιλίας και ανθρώπινης επαφής («Ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούν»). Οι κινήσεις, βέβαια, των ανθρώπων συνεχίζονται. Σταματά για λίγο στη μέση ενός πεζοδρομίου, προκειμένου να αφουγκρασθεί τις φωνές των προγόνων του. Τους νιώθει γύρω του να ζωντανεύουν, να κυκλοφορούν. Ενστικτωδώς, θέλει να χαμηλώσει τη ράχη του για να περάσουν από πάνω του «ποτάμι», οι ψυχές. Με την ίδια τεχνική θυμάται και το έθιμο της Γονατιστής («Μού 'ρχεται βόμβο»). Εκτός, όμως, από τους συνειρμούς, στην απουσία αρχής, μέσης, τέλους καίρια είναι και η σύνθεση του χρόνου, ο συγκερασμός παρελθόντος- παρόντος, καθώς η αφήγηση μεταβαίνει από το ένα επίπεδο στο άλλο. Η αφήγηση στο δοθέν πεζογράφημα ξεκινά από το παροντικό επίπεδο («Στέκομαι και κοιτάζω τα παιδιά»). Συνεχίζει στο ίδιο επίπεδο, αναλύοντας τα χαρακτηριστικά των προσφύγων, αλλά αναφερόμενος στις «πανάρχαιες ράτσες», στους «σβησμένους τάχα λαούς», «στους Χετταίους, στους όμορφους Λυδούς» μεταβαίνει στο παρελθόν. Κυκλοφορώντας στους δρόμους της πόλης έχοντας αποχωρήσει, πλέον, από τους συνοικισμούς- εξομολογείται τη μοναξιά που αισθάνεται. Βρισκόμαστε εκ νέου στο παρόν («Ολομόναχος ποτάμι»). Όμως, η επισήμανσή του για την Κυριακή της Γονατιστής σηματοδοτεί νέα αναφορά στο παρελθόν, καθώς στη Θράκη την ημέρα της Πεντηκοστής πήγαιναν στην εκκλησία κρατώντας κλώνους καρυδιάς και γονάτιζαν πάνω στα φύλλα. («Της Γονατιστής βόμβο»). ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Τέλος, η αποξένωση που χαρακτηρίζει τη ζωή του στον αστικό ιστό και η επιθυμία του να ζούσε σε συνοικισμό με «ανθρώπους της ράτσας του τριγύρω», αποτελεί επιστροφή στο παρόν. ΘΕΜΑ Β Το βιωματικό στοιχείο κυριαρχεί στο σύνολο των πεζογραφημάτων του Γ Ιωάννου. Ο ίδιος σε συνέντευξή του έχει δηλώσει ότι πιστεύει στη βιωματικότητα των καταστάσεων και στη βιωματική προέλευση της γλώσσας του λογοτέχνη και ότι μόνο τότε ο ίδιος μπορεί να εκφραστεί με πληρότητα. Στο πεζογράφημα «Μές στους προσφυγικούς συνοικισμούς» υπάρχουν σαφείς ενδείξεις που καταδεικνύουν την προσωπική παρουσία του λογοτέχνη σε αυτό. Συγκεκριμένα, παραδείγματα βιωματικότητας συνιστούν: 1.«Κάθομαι στο ορισμένο καφενείο»: Ο Γ. Ιωάννου συνηθίζει να επισκέπτεται τους προσφυγικούς συνοικισμούς και γι αυτόν ο χώρος είναι οικείος, γνώριμος και συγκεκριμένος. 2. «Οι περισσότεροι γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη, όπως κι εγώ». Ο τόπος γέννησης του Γ. Ιωάννου είναι η Θεσσαλονίκη. Η πλειοψηφία των έργων της συλλογής «Για ένα φιλότιμο» κινούνται στο χώρο της συγκεκριμένης μεγαλούπολης. Στο εξεταζόμενο κείμενο, η πόλη δεν κατονομάζεται και αυτό βοηθά τη γενίκευση, αφού μπορεί να είναι μια οποιαδήποτε προσφυγική γειτονιά, μιας οποιασδήποτε πόλης. Η γενέτειρα του συγγραφέα είναι ένας χώρος αγαπημένος, με μνήμες από τα παιδικά και νεανικά του χρόνια που τον έχουν επηρεάσει. 3. «Κι όμως διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από μας τους διεσπαρμένους»: Ο Γ. Ιωάννου δεν είναι παιδί προσφύγων του 1922 και γι αυτόν το λόγο δεν έζησε ποτέ σε κάποιον προσφυγικό συνοικισμό. Οι πρόγονοί του ήταν πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη που κατέφθασαν στη Θεσσαλονίκη το 1913 περίπου. Συγκαταλέγει, λοιπόν, τον εαυτό του στους διεσπαρμένους πρόσφυγες που αναγκάστηκαν να ζήσουν διάσπαρτα και να «αναμειχθούν» με του γηγενείς. Βίωσαν έτσι τη μοναξιά των μεγαλουπόλεων και την απομόνωση από τους ανθρώπους της φυλής τους, με τους οποίους είναι συναισθηματικά συνδεδεμένοι. 4. «Δεν έχει σημασία που δε γνώρισα ποτέ αυτή την πατρίδα ή που δε γεννήθηκα καν εκεί. Το αίμα μου από κει μονάχα τραβάει». Ο Γ. Ιωάννου δεν έχει επισκεφτεί ποτέ τον τόπο καταγωγής του, την Ανατολική Θράκη. Νιώθει, όμως, ότι υπάρχουν ισχυροί δεσμοί που τον συνδέουν με τη μακρινή πατρίδα και αυτό γίνεται αντιληπτό από τη συναισθηματική φόρτιση που βιώνει κάθε φορά που έρχεται σε επαφή με πρόσφυγες από τα μέρη εκείνα. 5. «Ολομόναχος, ξένος παντάξενος, χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες»: Ο Γ. Ιωάννου θίγει το βασικό πρόβλημα των σύγχρονων μεγαλουπόλεων, την αποξένωση του ανθρώπου από τον συνάνθρωπο. Αυτή τη μοναξιά τη βιώνει και ο ίδιος πολύ έντονα και ιδίως κάθε φορά μετά την επίσκεψή του στο καφενείο των προσφύγων, με τους οποίους συνδέεται ψυχικά και συναισθηματικά. ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΘΕΜΑ Γ1 Ο Γ. Ιωάννου, παρόλο που διαχειρίζεται ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα, αυτό της προσφυγιάς αποφεύγει τις συναισθηματικές εξάρσεις. Αυτό το πετυχαίνει, κυρίως, με τη χρήση απλής, καθημερινής γλώσσας, απλού λεξιλογίου και ανεπιτήδευτου ύφους. Ολόκληρη η πρώτη παράγραφος του πεζογραφήματος διακρίνεται για την απλή γλώσσα, το μικροπερίοδο λόγο και το λιτό ύφος. «Στέκομαι και κοιτάζω τα παιδιά παίζουνε μπάλα. Κάθομαι στο ορισμένο καφενείο σε λίγο θα σχολάσουν και θ αρχίσουν να καταφτάνουν οι μεγάλοι». Η ειρωνεία είναι στοιχείο ύφους στο έργο του Γ. Ιωάννου και την αξιοποιεί για να ενισχύσει τη διάθεσή του για κοινωνικό προβληματισμό και να επισημάνει λάθη και παραλείψεις του παρελθόντος, εμπλουτίζοντας νοηματικά το κείμενο. «Κι όμως τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει το πάν για να σκορπίσει η ομορφιά αυτή στους τέσσερεις ανέμους. Οι εγκληματίες των γραφείων εκμεταλλεύτηκαν τη ζωηράδα τους και την αγνότητά τους». Ο συγγραφέας με ύφος δηκτικό καταγγέλλει την ελληνική πολιτεία και όσους δυσκόλεψαν την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία. Επίσης, ως στοιχείο ειρωνείας μπορούμε να εκλάβουμε και το χωρίο: " τους Κωνσταντινουπολίτες... από το Γαλατά" (ειρωνεία προς όσους υποστήριζαν ότι ήταν από το κέντρο της Πόλης, ενώ προέρχονταν από τα περίχωρα). Με την υπαινικτικότητα, ως στοιχείο ύφους, ο Γ Ιωάννου επιτυγχάνει να κρατά σε απόσταση τον αναγνώστη, να μην του αποκαλύπτεται πλήρως, παρότι μιλά για πολύ προσωπικά του ζητήματα. Η επανάληψη του ρήματος «μπερδεύω» τρείς φορές μέσα στο κείμενο, έρχεται σε αντίφαση με τη σιγουριά του αφηγητή για την ικανότητά του να διακρίνει τις ράτσες των προσφύγων. Το ρήμα παραπέμπει στο κλίμα που επικρατούσε στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη μετά το 1922 και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή, υπαινίσσεται το πληθυσμιακό ανακάτεμα και την αλλοίωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των προσφύγων που συνέβη λόγω, κυρίως, της, μεταξύ τους, ανάμειξης με γάμους, οικονομικές ή άλλου είδους κοινωνικές επαφές. Το στοιχείο της υπαινικτικότητας φαίνεται και στο χωρίο: "Οι Θρακιώτες όμως έρχονται πιο καστανοί ξανθοί πολλές φορές, κι ευκολότερα μπερδεύονται με πρόσφυγες από μέρη άλλα. Εξάλλου σα να έχουν χάσει την ιδιαίτερη προφορά τους ή ίσως εγώ να την έχω συνηθίσει." (υπαινιγμός για την καταγωγή του από την Ανατολική Θράκη). Ακόμη υπαινικτικότητα θα μπορούσε να αποτελέσει και το χωρίο: " Χετταίοι, Φρύγες, όμορφοι Λυδοί... πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια" (υπαινιγμός για το ότι η άποψή του για τις πανάρχαιες ράτσες αποτελεί προσωπική επιθυμία και όχι ιστορική αλήθεια). ΘΕΜΑ Γ2 Ο εξομολογητικός τόνος και η ευαίσθητη γραφή του Γ. Ιωάννου είναι εμφανή στοιχεία του έργου του. Ο συγγραφέας πραγματεύεται το δυσβάσταχτο γι αυτόν θέμα της προσφυγιάς, ωστόσο αποφεύγει τις λυρικές εξάρσεις και σε κανένα σημείο του έργου δε γίνεται μελοδραματικός. Αυτό επιτυγχάνεται, εκτός από τη χρήση απλού, καθημερινού λεξιλογίου, και με τα λιγοστά εκφραστικά μέσα και σχήματα λόγου που συναντώνται στο έργο, όπως: 1. Μεταφορά: «Ακούς εκείνες τις φωνές με τη ζεστή προφορά και σου ρχεται να αγκαλιάσεις». Με τη μεταφορική απόδοση της ζεστασιάς στην προφορά των προσφύγων, ο συγγραφέας θέλει να δώσει ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ έμφαση στην οικειότητα και στα θετικά συναισθήματα που του προκαλεί το άκουσμα της ομιλίας τους, κάθε φορά που τους συναντά. 2. Παρομοίωση: «Κάτι σα ζεστό κύμα με σκεπάζει ξαφνικά, θαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδα». Αισθητοποιείται η πληθώρα των θετικών συναισθημάτων που κατακλύζει την ψυχή του συγγραφέα κάθε φορά που έρχεται σε επαφή με τους ανθρώπους της φυλής του και, γενικότερα, με τους πρόσφυγες. Νιώθει, λοιπόν, σαν να τον καλύπτει ένα ζεστό κύμα που του προσφέρει ασφάλεια και την οικεία αίσθηση ότι βρίσκεται στα πάτρια εδάφη. ΘΕΜΑ Δ Το πρόβλημα που θίγει ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο του πεζογραφήματος είναι η αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις. Περιγράφει με ειρωνικό ύφος την αίσθηση της αφόρητης μοναξιάς, της απουσίας ουσιαστικών σχέσεων και φιλικών δεσμών. Συνειδητοποιεί ότι η μαζοποίηση χαρακτηρίζει τη ζωή στις πόλεις, με τους ανθρώπους να έχουν χάσει τον εαυτό τους, την ατομικότητά τους, να έχουν γίνει απρόσωποι. Άγνωστοι μεταξύ αγνώστων, οι σύγχρονοι αστοί, προσπαθούν να διαφυλάξουν την ταυτότητά τους και τα προσωπικά τους στοιχεία από τους συνανθρώπους τους. Η καχυποψία, ο φόβος για τον άγνωστο διπλανό και η ανασφάλεια γίνονται καθημερινά βιώματα για τον άνθρωπο της πόλης, αλλά και για τον ίδιο τον αφηγητή. Η ανωνυμία εξασφαλίζει στους πολίτες την ατιμωρησία και τους οδηγεί στην απώλεια του αισθήματος της κοινωνικής ευθύνης, με αποτέλεσμα την όξυνση φαινομένων παραβατικής συμπεριφοράς και την αύξηση της εγκληματικότητας. Καταληκτικά, ο αφηγητής εκφράζει την επιθυμία του να μπορούσε να ζει σε προσφυγικό συνοικισμό, μαζί με ανθρώπους που αισθάνεται φυλετικά, ιστορικά και πολιτιστικά αλληλέγγυος. (160 λέξεις) ΘΕΜΑ Ε Στο πεζογράφημα «Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς», ο αφηγητής τονίζει το συναισθηματικό δεσμό του με τους πρόσφυγες, ενώ, παράλληλα, θίγει και το πρόβλημα της αποξένωσης στη σύγχρονη μεγαλούπολη. Επιπλέον, επισημαίνει πως για τον ίδιο πατρίδα αποτελεί ο τόπος καταγωγής των προγόνων του. Στο παράλληλο κείμενο γίνεται αναφορά σε πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι έχουν καταφθάσει στην Ελλάδα. Αναφέρονται στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τις πρώτες ημέρες μετά το διωγμό και στον τρόπο αντιμετώπισής τους από τους γηγενείς. Τέλος, «αναθεματίζουν» τους υπευθύνους της συμφοράς τους. Επομένως, μελετώντας τα δύο κείμενα, είναι φανερό το κοινό θεματικό τους κέντρο: ο κόσμος των προσφύγων («Οι περισσότεροι γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη, όπως κι εγώ.. από μας τους διεσπαρμένους», «Γυρνώ μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς με δυνατή ευχαρίστηση», «Για πότε γινήκαμε πραγματικοί πρόσφυγες δεν το καταλάβαμε»). Οι ομοιότητες, όμως, δεν εξαντλούνται σ αυτό το στοιχείο. Ο αφηγητής στο πεζογράφημα διακατέχεται από ένα αίσθημα αγάπης για την πατρίδα των προγόνων του, αν και δεν την έχει επισκεφθεί ποτέ. Το αίσθημα αυτό είναι τόσο ισχυρό, ώστε να θεωρεί τον τόπο καταγωγής ως δική του πατρίδα. Ο συναισθηματικός του δεσμός μ αυτήν είναι αδιάσπαστος («Δεν έχει σημασία που δε γνώρισα ποτέ αυτή την πατρίδα.όλη αυτή η λαχτάρα;»). Ανάλογα ισχυρός είναι και ο δεσμός των πρωταγωνιστών στο παράλληλο, με τους τόπους απ τους οποίους «ξεριζώθηκαν». Είναι ενδεικτικό πως «ψάχναν για την ψυχή τους, να δουν αν ήταν στη θέση της. Μ αυτή ήταν άφαντη. Είχε μείνει πίσω στη πατρίδα κοντά στους αγαπημένους νεκρούς και στους αιχμαλώτους κοντά στα σπιτάκια, στα χωράφια στις δουλειές». Γι αυτό και πιστεύουν και ελπίζουν ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ πως θα επιστρέψουν στον τόπο τους («περαστικοί είμαστε. θα ματαγυρίσουμε στα μέρη μας κι αποζητούσαν τούτη την ελπίδα»). Νοσταλγία, λοιπόν, για τις χαμένες πατρίδες στα δύο κείμενα, αλλά και απογοήτευση για την υποδοχή που τους επιφύλαξε η «μητέρα πατρίδα». Στο πεζογράφημα, ο αφηγητής θεωρεί πως το ελληνικό κράτος εξέλαβε ως πρόβλημα την αγνότητα και την τιμιότητα των προσφύγων. Γι αυτό και επιδίωξε να τους εξωθήσει στη διχόνοια και στη μετανάστευση, αναδεικνύοντας τα παράπονα των προσφύγων για τον τρόπο που τους αντιμετώπισε η ελληνική κοινωνία και πολιτεία («οι εγκληματίες των γραφείων. με τη μετανάστευση»). Αντίστοιχα και στο απόσπασμα από το μυθιστόρημα «οι νεκροί περιμένουν», οι πρωταγωνιστές- πρόσφυγες είναι αντιμέτωποι με την αρνητική στάση των γηγενών («Απ τη Σμύρνη έρχεστε; Δε δεχόμαστε πρόσφυγες»). Ο τόπος είναι αφιλόξενος γι αυτούς («Τι θέλαμε, τι γυρεύαμε μεις να 'ρθούμε σε τούτον τον αφιλόξενο τόπο, έλεγε η κυρία Ελβίρα»). Εμφανείς οι ομοιότητες στο περιεχόμενο των κειμένων, υπαρκτή, όμως, και μια σημαντική διαφορά: Ο Ιωάννου δεν αναφέρεται στο διωγμό των προσφύγων. Μόνο στη ζωή τους στους συνοικισμούς, σε αντίθεση με τη Διδώ Σωτηρίου («βάλθηκαν να τρέχουν να φεύγουν κυνηγημένοι απ' το τούρκικο μαχαίρι και τη φωτιά του πολέμου»). ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ