Black Sea Basin Joint Operational Programme 2007-2013 BSBEEP Σχέδιο για την ενεργειακή αποδοτικότητα στα κτίρια της Μαύρης Θάλασσας Εγχειρίδιο κατάρτισης στην ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων Δημοσιογράφοι
Η αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο της δημοσίευσης εναπόκειται στους συγγραφείς. Δεν αντανακλά απαραίτητα την γνώμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είναι υπεύθυνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. 2
Πίνακας Περιεχομένων 1. Σύντομη παρουσίαση του έργου BSBEEP... 4 2. Εκαπαιδευτικοί στόχοι... Error! Bookmark not defined. 2.1. Επισκόπηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας... Error! Bookmark not defined. 2.2. Εκπαιδευτικοί στόχοι... Error! Bookmark not defined. 2.3. Αναμενόμενα αποτελέσματα... Error! Bookmark not defined. 3. Εκπαιδευτικοί στόχοι... Error! Bookmark not defined. 3.1. Τι είναι η ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων;... 6 3.2. Γιατί είναι σημαντική η ενεργειακή αποδοτικότητα;... 7 3.3. Επικοινωνιακά Εργαλεία και απευθυνόμενο κοινό... 9 3.4. Ανάπτυξη επιτυχιμένων μηνυμάτων... Error! Bookmark not defined. 4. Μεθοδολογία για την ενεργειακή αποδοτικότητα στα κτίρια. Error! Bookmark not defined. 4.1. Τυπικά ενεργειακά φρτία κτιρίων... 12 4.2. Προσδιορισμός της ενεργειακής αποδόσης ενός κτιρίου... 13 4.3. Σημεία αναφοράς... Error! Bookmark not defined. 4.4. Πιστοποιητικό ενεργειακής απόδοσης... 14 5. Μέτρα ενεργειακής απόδοσης στα κτίρια... 15 6. Σύντομη παρουσίαση των πολιτικών της Ευρωπαϊκης Ένωσης σχετικά με την ενεργειακή αποδοτικότητα... 17 7. Χρηματοδότηση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων... 19 8. Ανάπτυξη και εφαρμογή των πολιτικών ενεργειακής αποδοτικότητας... 20 9. Εργαλεία προώθησης της ενεργειακής αποδοτικότητας... Error! Bookmark not defined. 10. Το E-TOOL του BSBEEP... 22 ΛΕΞΙΚΟ... 24 3
1. Σύντομη περιγραφή του έργου BSBEEP Το «Σχέδιο για την εξοικονόμηση ενέργειας στον κτιριακό τομέα στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου», αποσκοπεί στην ανάπτυξη ισχυρών δεσμών και συνεργασιών μεταξύ των χωρών της Μαύρης Θάλασσας, μέσω της ενίσχυσης των διοικητικών ικανοτήτων στον τομέα της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων ο οποίος χαρακτηρίζεται από σημαντικές περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Απώτερος σκοπός του έργου είναι η αλλαγή του τρόπου διαχείρισης των κτιρίων όσον αφορά την ικανοποίηση των ενεργειακών αναγκών, η αύξηση της αποδοτικότητας και η δράση των δημοτικών κτιρίων ως πρότυπα αποδοτικότητας. Επιπλέον, επιδιώκεται η ανάπτυξη ενός δικτύου ανταλλαγής γνώσης και εμπειριών που σχετίζονται με το θέμα της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων. Το εν λόγω δίκτυο θα αποτελείται από ένα ευρύ φάσμα οργανισμών όπως τοπικές κοινότητες, Δήμους, πανεπιστήμια, μη κυβερνητικές οργανώσεις κλπ. οι Σχήμα 1: Το λογότυπο του έργου BSBEEP. οποίες θα ενισχύσουν την προώθηση σχετικών δράσεων και την ευαισθητοποίηση του ιδιωτικού τομέα. Δέκα εταίροι από έξι διαφορετικές χώρες συμμετέχουν στο έργο BSBEEP: Ο Δήμος Καβάλας (GR), ο Δήμος Galati (RO), ο Δήμος Cahul (MD), ο Δήμος Mykolayiv (UA), ο Δήμος Samsun (TR), ο Δήμος Tekirdag (TR), το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (GR), το Πανεπιστήμιο Dunarea de Jos (RO), το Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο της Αρμενίας (AM) και το Ταμείο Ανανεώσιμων Πόρων και Ενεργειακής Αποδοτικότητας της Αρμενίας (AM). Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το έργο BSBEEP είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα του προγράμματος: www.bsbeep.com. 2. Εκπαιδευτικοί Στόχοι 2.1. Επισκόπηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας Η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας αποτελεί στρατηγικό στόχο της εθνικής ενεργειακής πολιτικής κάθε χώρας, καθώς έχει σημαντική συμβολή στην εξασφάλιση της προσφοράς ενέργειας, στην βιωσιμότητα και στην ανταγωνιστικότητα, στην εξοικονόμηση πρωτογενών ενεργειακών και στη μείωση εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Η εθνική πολιτική για την ενεργειακή αποδοτικότητα είναι μέρος της ενεργειακής πολιτικής της χώρας και εμπεριέχει τα εξής: a. Η άρση των εμποδίων για την προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας b. Προώθηση των μηχανισμών ενεργειακής αποδοτικότητας και χρηματοδοτικών εργαλείων για την εξοικονόμηση ενέργειας c. Εκπαίδευση του τελικού καταναλωτή και ευαισθητοποίηση του για τη σημασία και τα οφέλη που απορρέουν από την εφαρμογή των μέτρων βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας d. Συνεργασία μεταξύ των τελικών χρηστών, κατασκευαστών, εμπόρων, διανομέων ενέργειας και δημόσιων φορέων προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της εθνικής πολιτικής για την ενεργειακή αποδοτικότητα. e. Προώθηση της θεμελιώδους και εφαρμοσμένης έρευνας στον τομέα της αποδοτικής χρήσης της ενέργειας. 4
Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό εγχειρίδιο που αφορά σε θέματα ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια απευθύνεται σε δημοσιογράφους αποφεύγοντας τις εκτενείς αναφορές σε τεχνικά θέματα. Το εγχειρίδιο στοχεύει στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ειδικά στους δημοσιογράφους, για δύο λόγους: α) η ανεπαρκής προσπάθεια των μέσων να ενημερώσουν και να ευαισθητοποιήσουν το κοινό για θέματα ενεργειακής αποδοτικότητας και για τη σημασία των επενδύσεων στον εν λόγω τομέα στην εξοικονόμηση χρημάτων και στην διάσωση του πλανήτη, και β) η έλλειψη κατάλληλης γνώσης των δημοσιογράφων των χωρών- μελών του έργου σε θέματα ενεργειακής αποδοτικότητας, όπως η αλληλεπίδραση μεταξύ ενός κτιρίου και του περιβάλλοντός του, οι παρεμβάσεις που δύναται να οδηγήσουν στη βελτίωση τόσο της θερμικής άνεσης όσο και της υγιεινής ενός κτιρίου. 2.2. Εκπαιδευτικοί Στόχοι Ο βασικός στόχος του εν λόγω εγχειριδίου είναι η καλύτερη κατανόηση της έννοιας και των οφελών της ενεργειακής αποδοτικότητας από τους δημοσιογράφους. Στο εγχειρίδιο παρουσιάζεται συνοπτικά η μεθοδολογία που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων και οι διάφορες προοπτικές και μέτρα μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας στα κτίρια χωρίς να επηρεάζονται τα επίπεδα άνεσης σε αυτά. Ταυτόχρονα, άλλοι στόχοι του εγχειριδίου είναι η περιγραφή των διαφόρων μηχανισμών χρηματοδότησης των μέτρων ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια, και η σύνοψη των επιτυχημένων νομοθετικών και πολιτικών εργαλείων για την προώθηση της. Οι βασικοί στόχοι είναι: Η αύξηση του ενδιαφέροντος των μέσων ενημέρωσης για ζητήματα σχετικά με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων στα υφιστάμενα ενημερωτικά/ εκπαιδευτικά προγράμματα ή δημοσιεύματα. Η αύξηση του ποσοστού του χρόνου ή του χώρου που διατίθεται από τα μέσα ενημέρωσης για θέματα ενεργειακής αποδοτικότητας. Η ανάδειξη των ζητημάτων που αφορούν την ενεργειακή αποδοτικότητα ως κεντρικότερα θέματα στις υφιστάμενες εκπομπές ή δημοσιεύσεις που περιέχουν ενημερωτικό και εκπαιδευτικό περιεχόμενο. 2.3. Αναμενόμενα αποτελέσματα Το εγχειρίδιο απευθύνεται σε ιδιοκτήτες και διαχειριστές μέσων μαζικής ενημέρωσης, αρχισυντάκτες, συντάκτες και δημοσιογράφους και σε παραγωγούς. Η εκπαίδευση επικεντρώνεται στην προσπάθεια να επιμορφωθούν οι εκπαιδευόμενοι με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να συμπεριλάβουν και να προωθήσουν την ενεργειακή αποδοτικότητα στα υφιστάμενα δημοσιεύματά τους. Το εν λόγω εγχειρίδιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να εφαρμοστεί από κάθε είδους άτομο ή επιχείρηση που δραστηριοποιείται στον τομέα της βιομηχανίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης (εφημερίδες, τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές, ιστοσελίδες, ιστολόγια). Οι αναγνώστες μπορούν εύκολα και γρήγορα να ενημερώνονται για βασικά θέματα που σχετίζονται με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και τις αντίστοιχες τεχνολογίες. Οι πληροφορίες που εμπεριέχονται στις ακόλουθες σελίδες δύναται να βοηθήσουν τους δημοσιογράφους να υιοθετήσουν οι ίδιοι κα να επεξηγήσουν καλύτερα στο ευρύτερο κοινό την δυνατότητα αλλαγής του τρόπου ζωής του ώστε να συμβαδίζει με τις αρχές της υπεύθυνης κατανάλωσης και συστηματικής διαχείρισης της ενέργειας. Οι δημοσιογράφοι και ιδιαίτερα οι νεότεροι, δύναται να εκπαιδευτούν στην αποτελεσματική συγγραφή θεμάτων που άπτονται των θεμάτων της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων, με στόχο τη βελτίωση της παρεχόμενης ενημέρωσης στο ευρύ κοινό. 5
Επίσης, δίνεται η δυνατότητα στους δημοσιογράφους να εκπαιδευτούν στη σχεδίαση και εφαρμογή του καταλληλότερου σχεδίου επικοινωνίας για θέματα ενεργειακής απόδοσης. Τέλος, οι δημοσιογράφοι μπορούν να ενημερωθούν σχετικά με τα προγράμματα ενεργειακής αποδοτικότητας, τα εργαλεία και τις πολιτικές που είναι διαθέσιμες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στις χώρες που συμμετέχουν στο έργο του BSBEEP (www.bsbeep.com). 3. Εκπαιδευτικοί στόχοι 3.1. Τι είναι η ενεργειακή απόδοση; Περίπου το 40 τοις εκατό της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας χρησιμοποιείται σε κτίρια και κατά αντιστοιχία ευθύνεται για το ένα τρίτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ευτυχώς, η δυνατότητα μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τα κτίρια είναι σχετικά υψηλή. Η αύξηση της ενεργειακή αποδοτικότητας στα κτίρια αποτελεί τη λύση για την αποφυγή της ολοένα και αυξανόμενης καταναλισκόμενης ενέργειας και κατά συνέπεια των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ενεργειακή αποδοτικότητα σημαίνει: Χρησιμοποιούμε λιγότερη ενέργεια για να επιτύχουμε το ίδιο αποτέλεσμα, Χρησιμοποιούμε την ίδια ποσότητα ενέργειας για να επιτύχουμε καλύτερο αποτέλεσμα, Η φθηνότερη ενέργεια είναι η ενέργεια που εξοικονομείται. Ή, Ενεργειακή αποδοτικότητα = Καταναλισκόμενη ενέργεια/παρεχόμενη ενέργεια. Ο ορισμός του «ενεργειακά αποδοτικού κτιρίου» δεν είναι μονοσήμαντος, τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Κάθε χώρα της Ευρώπης διαμορφώνει το δικό της ορισμό και καθορίζει το πεδίο εφαρμογής της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων. Η ενεργειακή αποδοτικότητα ενός κτιρίου είναι ο βαθμός στον οποίο η κατανάλωση ενέργειας ανά τετραγωνικό μέτρο επιφάνειας οικοδόμησης απέχει από το αντίστοιχο θεσπισμένο όριο αναφοράς για το συγκεκριμένο τύπο κτιρίου υπό καθορισμένες κλιματικές συνθήκες. Τα όρια αναφοράς για την κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια είναι οι αντιπροσωπευτικές τιμές για τους κοινούς τύπους κτιρίων και βάσει των οποίων πραγματοποιείται η σύγκριση της πραγματικής απόδοσης ενός κτιρίου. Η ενεργειακή αποδοτικότητα προωθεί την εξοικονόμηση και την ορθολογική χρήση ενέργειας, ως προϋπόθεση για την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης. Η κατανάλωση ενέργειας ενός κτιρίου εξαρτάται από τις κλιματικές συνθήκες, οι οποίες επικρατούν στην περιοχή που βρίσκεται, τα αρχιτεκτονικά και κατασκευαστικά χαρακτηριστικά του (π.χ. είδος και επάρκεια μόνωσης), τον τύπο και την υφιστάμενη κατάσταση του ηλεκτρο-μηχανολογικού εξοπλισμού, την επιθυμητή εσωτερική θερμοκρασία, υγρασία, εξαερισμό κτλ., τις ώρες και τη διάρκεια λειτουργίας του και το είδος χρήσης του (εκπαιδευτική, ιατρική, γραφείο, κτλ.). Η ενεργειακή αποδοτικότητα ενός κτιρίου επηρεάζεται από δύο σημαντικά στοιχεία, τα οποία θα πρέπει να έχουν εξίσου καλή ενεργειακή αποδοτικότητα ώστε να επιτευχθεί ο στόχος του αποδοτικού κτιρίου. Τα εν λόγω στοιχεία είναι τα εξής: 1. Την ενεργειακή αποδοτικότητα του κτιριακού κελύφους. 6
2. Την ενεργειακή αποδοτικότητα του ηλεκτρο-μηχανολογικού συστήματος που εξυπηρετεί τις ανάγκες του κτιρίου. Ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για τη διανομή και τη μετατροπή της ενέργειας ενός κτιρίου πρέπει να είναι συμβατός με τα ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα. Τα ηλεκτρο-μηχανλογικά συστήματα θα πρέπει να επικοινωνούν με το σύνολο του εξοπλισμού που διαχωρίζει και μεταφέρει την ενέργεια στο κτίριο. Όλα τα επιμέρους μέρη του συστήματος θα πρέπει να είναι ενεργειακά αποδοτικά ώστε να επιτευχθεί ένα ενεργειακά αποδοτικό κτίριο. Μια σημαντική παράμετρος που επηρεάζει την ενεργειακή απόδοση ενός κτιρίου είναι η συμπεριφορά των ενοίκων του. Οι ένοικοι (ενοικιαστές, κάτοικοι, εργαζόμενοι, κ.λπ.), οι οποίοι έχουν ελλιπής ενημέρωση για την ορθολογική χρήση και διαχείριση της ενέργειας, συχνά τείνουν να σπαταλούν ενέργεια, π.χ. έχοντας ενεργοποιημένα τα συστημάτα θέρμανσης ή κλιματισμού με ανοιχτά παράθυρα, χρησιμοποιώντας εξοπλισμό και συσκευές χαμηλής απόδοσης, παραμελώντας τη συντήρηση των συστημάτων θέρμανσης, συνδυάζοντας το ζεστό νερό με το κρύο, κ.λπ. 3.2. Γιατί είναι σημαντική η ενεργειακή αποδοτικότητα; Η δημιουργία κτιρίων περισσότερο αποδοτικών έχει αναγνωριστεί, προ δεκαετιών, ως η ανεκμετάλλευτη λύση για τα περιβαλλοντικά προβλήματα της αλλαγής των κλιματικών συνθηκών, της ενεργειακής ασφάλειας και της εξάντλησης των ορυκτών πόρων. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, η ενέργεια έχει αναδειχθεί ως κρίσιμο οικονομικό ζήτημα και λαμβάνεται υπόψη κατά προτεραιότητα για τη χάραξη πολιτικής. Η μη βιώσιμη προσφορά και ζήτηση ενέργειας προκαλεί σημαντικές επιπτώσεις σε όλον τον πλανήτη, από τον προϋπολογισμό των νοικοκυριών έως και τις διεθνής σχέσεις. Τα κτίρια βρίσκονται σε πρώτη προτεραιότητα για την επίλυση του εν λόγω θέματος καθώς καταναλώνουν υψηλά επίπεδα ενέργειας (περίπου το 40% της συνολικά καταναλισκόμενης ενέργειας). Οι μελέτες επανειλημμένα έχουν αποδείξει ότι τα αποδοτικά κτίρια και ο κατάλληλος σχεδιασμός χρήσεων γης μπορούν να προσφέρουν ευκαιρίες για την εξοικονόμηση χρημάτων μειώνοντας τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ανάλογα με τους πόρους που προσφέρονται από τη γη. Το υφιστάμενο ενεργειακό μίγμα παγκοσμίως αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από πετρέλαιο, άνθρακα και φυσικό αέριο. Οι εν λόγω ενεργειακοί πόροι, εκτός της σημαντικής εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, είναι μη ανανεώσιμοι, δηλαδή οι διαθέσιμες ποσότητές τους είναι περιορισμένες. Οι εκτιμήσεις για τις εναπομείνασες ποσότητες των προαναφερθέντων ενεργειακών πόρων ποικίλουν, ωστόσο είναι σαφές ότι η εξάρτιση από τους μη ανανεώσιμους πόρους δεν είναι βιώσιμη και συνεπάγεται ολοένα και πιο καταστροφικές διεργασίες εξόρυξης ορυκτών πόρων, αβεβαιότητα επαρκούς προσφοράς ενεργειακών πόρων, αύξηση των τιμών των προϊόντων, και εύθραυστη εθνική ασφάλεια. Η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στα κτίρια επιφέρει οφέλη στους διαχειριστές και στους χρήστες τους τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Τα τοπικά οφέλη είναι: Μείωση του λειτουργικού κόστους. Το προφανές κίνητρο για την ανοικοδόμηση και αγορά ενός κτιρίου είναι η εξοικονόμηση χρημάτων από την μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας και των λειτουργικών του δαπανών. Ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων που οδηγούν στην αύξηση της τιμής της ενέργειας. Η αυξανόμενη ζήτηση για ενέργεια παγκοσμίως- λόγω του αυξανόμενου πληθυσμού και της οικονομικής άνθισης- οδηγεί σε αύξηση του ενεργειακού κόστους. Η μείωση στην κατανάλωση ενέργειας βοηθά στην ελαχιστοποίηση του εν λόγω κόστους. 7
Αύξηση της άνεσης των χρηστών του κτιρίου. Η νέες τεχνολογίες εξοικονόμησης ενέργειας συχνά έχουν τη δυνατότητα να αυξάνουν την αίσθηση άνεσης των ενοίκων του κτιρίου. Ιδιαίτερα στην περίπτωση των συστημάτων θέρμανσης- ψύξης- κλιματισμού η βελτιστοποίηση της κατανάλωσης ενέργειας συχνά οδηγεί σε βελτιωμένη άνεση, μικρότερη διακύμανση της θερμοκρασίας και βελτιωμένο αερισμό των χώρων. Ο ενεργειακά αποδοτικός φωτισμός περιλαμβάνει περισσότερο φυσικό φωτισμό, ο οποίος θεωρείται πιο «άνετος» για τους χρήστες ενός κτιρίου. Μείωση του κόστους συντήρησης. Τα μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας δίνουν έμφαση στην τακτική συντήρηση και παρακολούθηση του συστήματος βελτιώνοντας τη λειτουργία του. Ένα προσεκτικό και αυστηρό πρόγραμμα συντήρησης μπορεί να αποτρέψει σημαντικά σφάλματα και να επιμηκύνει τη διάρκεια ζωής του συστήματος. Οι σύγχρονοι εξοπλισμοί που εγκαθίστανται με σκοπό την ενεργειακή αποδοτικότητα διαθέτουν μειωμένες απαιτήσεις συντήρησης. Τα περιφερειακά (επαρχιακά/ εθνικά) οφέλη είναι: Μείωση της ζήτησης αιχμής. Η κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια συμβάλει σημαντικά στα φόρτια αιχμής της ηλεκτρικής ενέργειας. Τα φορτία για τη θέρμανση και ψύξη των εμπορικών κτιρίων συνήθως κορυφώνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν τα κτίρια χρησιμοποιούνται και ιδιαίτερα τις πρωινές και νυχτερινές ώρες ανάλογα με το κλίμα και την εποχή. Μειώνοντας τη συνεισφορά στα φορτία αιχμής μειώνεται η ανάγκη για τις υποδομές που απαιτούνται για την υποστήριξη των συγκεκριμένων φορτίων, οι οποίες είναι συνήθως ακριβές λόγω του μικρού χρόνου χρησιμοποίησης τους. Μείωση των εγκαταστάσεων εφοδιασμού και διανομής ενέργειας. Η ενεργειακή αποδοτικότητα επικεντρώνεται στη μείωση ζήτησης για ενέργεια με αποτέλεσμα την μείωση της ανάγκης για ανάπτυξη υποδομών εφοδιασμού και διανομής της ενέργειας. Τα παγκόσμια οφέλη είναι: Μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Η πλειοψηφία της καταναλισκόμενης ενέργειας στα κτίρια προέρχεται από τα ορυκτά καύσιμα, η καύση των οπίων ευθύνεται ως επί το πλείστον για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Η ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων στοχεύει στη μείωση της εκπομπής των αερίων του θερμοκηπίου μέσω της μείωσης καταναλισκόμενης ενέργειας σε αυτά. Η σχέση μεταξύ των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της κλιματικής αλλαγής έχει πλέον καθιερωθεί με αποτέλεσμα την άνοδο της θερμοκρασίας, την αύξηση της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων και της ροής σχετικά με τις περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Εν κατακλείδι, η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης είναι ένας από τους πιο εποικοδομητικούς και οικονομικά αποτελεσματικούς τρόπους για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των υψηλών τιμών ενέργειας, της ενεργειακής ασφάλειας και της ανεξαρτησίας, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής. Τα κυριότερα οφέλη της ενεργειακής αποδοτικότητας περιλαμβάνουν: Περιβαλλοντικά: Η αύξηση της αποτελεσματικότητας μπορεί να μειώσει την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου (GHG) και άλλων ρύπων, καθώς και τη μείωση της χρήσης νερού; Οικονομικά: Η ενεργειακή αποδοτικότητα μειώνει τα ενεργειακά κόστη σε επίπεδα μικρότερα της επένδυσης σε νέα παραγωγή και μετάδοση ενέργειας. Η ενεργειακή αποδοτικότητα μπορεί να ενισχύσει την τοπική οικονομία και να δημιουργήσει πτωτικές τάσεις στις τιμές του φυσικού αερίου Υποδομές Κοινής Ωφέλειας: Η ενσωμάτωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στη διαχείριση ενεργειακών πόρων μπορεί να παρέχει μακροπρόθεσμα οφέλη μειώνοντας τη ζήτηση 8
ενέργειας και κατά συνέπεια την ανάγκη για επιπρόσθετες υποδομές παραγωγής και μεταφοράς ενέργειας. Διαχείριση Κινδύνου: η ενεργειακή αποδοτικότητα μπορεί να διαφοροποιήσει τη χρησιμότητα των ενεργειακών χαρτοφυλακίων και να αντισταθμίσει την αβεβαιότητα που σχετίζεται με την αστάθεια των τιμών των καυσίμων και άλλους παράγοντες κινδύνου. Συμπεράσματα: 1. Ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων απαραίτητη τόσο οικονομικά όσο και οικολογικά. 2. Η φθηνότερη και καθαρότερη ενέργεια είναι εκείνη που εξοικονομείται. 3. Η έννοια της ενεργειακής αποδοτικότητας δεν πρέπει να συγχέεται με την εξοικονόμηση ενέργειας. Παρόλο που είναι δυνατή (και απαραίτητη) η εξοικονόμηση ενέργειας προσαρμόζοντας τους θερμοστάτες και σβήνοντας τα φώτα, η ενεργειακή αποδοτικότητα εξοικονομεί ενέργεια επιτρέποντας το σύστημα να παράγει το ίδιο αποτέλεσμα καταναλώνοντας λιγότερη ενέργεια. Ως αποτέλεσμα, η ενεργειακή αποδοτικότητα συνήθως επιτυγχάνεται μέσω της χρήσης αποδοτικότερων τεχνολογιών και διαδικασιών παρά με την αλλαγή της συμπεριφοράς των χρηστών του συστήματος. 3.3. Επικοινωνιακά εργαλεία και απευθυνόμενο κοινό Η συμμετοχή στην εκστρατεία της ενεργειακής αποδοτικότητας είναι καλύτερη εφόσον επιλεγούν επικοινωνιακά εργαλεία τα οποία θα επικοινωνούν τα μηνύματα με αποτελεσματικότερο τρόπο. Παρά το γεγονός ότι η χρήση των γραμμών επικοινωνίας των υφιστάμενων οργανισμών είναι χρήσιμη και πρακτική, η εξέταση νέων και καινοτόμων τρόπων βοηθά την προσέγγιση του απευθυνόμενου κοινού. Εξετάστε τις ακόλουθες προτάσεις: έντυπο υλικό, όπως ενημερωτικά δελτία, σημειώσεις, φυλλάδια / προσπέκτους, δελτία, αφίσες, φάκελοι πληρωμένου τέλους, αναδιπλούμενες κάρτες, πακέτα πληροφοριών για τους νέους υπαλλήλους, δελτία τύπου κ.λπ. διαδικτυακά προϊόντα ενημερωτικών στηλών στον ιστότοπό σας, όπως ηλεκτρονικά ενημερωτικά δελτία, ηλεκτρονικά μηνύματα, στο εσωτερικό δίκτυο επικοινωνίας της εταιρία σας, σε ιστολόγια, σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως Facebook και Twitter κτλ., δημόσια κανάλια όπως οθόνες και περίπτερα, σύστημα αναγγελιών ή ανακοινώσεις ενδοσυνεννόησης, επιτροπές, πίνακες ανακοινώσεων, από στόμα σε στόμα κ.λπ. διαφημιστικά αντικείμενα, όπως T-shirts, κονκάρδες, κούπες καφέ, αυτοκόλλητα, καπέλα κλπ. Τόσο τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης απευθύνονται σε μικρά ή μεγάλα ακροατήρια. Οι διαφορές τους περιγράφονται παρακάτω: Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης συνήθως χρησιμοποιούν συγκεντρωτικά πλαίσια οργάνωσης, παραγωγής και διάδοσης, ενώ τα μέσα κοινωνικής ενημέρωσης είναι περισσότερο αποκεντρωμένα, λιγότερο ιεραρχικά και διακρίνονται με πολλαπλά σημεία παραγωγής και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα μέσα κοινωνικής ενημέρωσης είναι γενικά διαθέσιμα με μικρό ή καθόλου κόστος. Η παραγωγή των περισσότερων μέσων κοινωνικής ενημέρωσης δεν απαιτούν εξειδικευμένες δεξιότητες και κατάρτιση. Η ανταπόκριση των μέσων κοινωνικής ενημέρωσης είναι σχεδόν στιγμιαία. Τα παραδοσιακά μέσα δεν δύναται να μεταβληθούν μετά τη διαδικασία παραγωγής τους, ενώ τα μέσα κοινωνικής ενημέρωσης μπορούν να τροποποιήσουν ή/και να επεξεργαστούν ανά πάσα στιγμή τα στοιχεία που έχουν δημοσιευθεί. Επίσης, θεωρείται σημαντική η αναγνώριση του απευθυνόμενου κοινού καθώς καθορίζει το περιεχόμενου του προωθούμενου μηνύματος και τους μηχανισμούς μετάδοσής του. Είναι εξίσου 9
σημαντική η αναγνώριση και εξέταση των συνθηκών, των αναγκών και των ανησυχιών που κάθε ομάδα μπορεί να έχει, εφόσον το προωθούμενο μήνυμα απευθύνεται διαφορετικές ομάδες. Ο σαφής καθορισμός του κοινού επιτρέπει την ανάπτυξη αποτελεσματικών μηνυμάτων, δραστηριοτήτων και σχεδίων που θα καλύπτουν τις ανάγκες της κάθε ομάδας. Εξετάστε τα ακόλουθα ακροατήρια: το ευρύ κοινό, τους επισκέπτες, τους εργαζόμενους, τους ενοίκους του κτιρίου που δεν ανήκουν στην εταιρία/ εξυπηρετούμενο κοινό, φοιτητές, μηχανικοί και άλλοι δημοσιογράφοι, οι πάροχοι υπηρεσιών / προμηθευτές, πελάτες, δυνητικούς πελάτες, η τοπική κοινότητα και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. 3.4. Ανάπτυξη επιτυχημένων μηνυμάτων Εφόσον έχει αναγνωρισθεί το απευθυνόμενο κοινό, αναπτύσσονται τα μηνύματα. Τα μηνύματα είναι οι πιο σημαντικές ιδέες που θα θέλετε να μεταδοθούν. Τα μηνύματά σας είναι μια πρόσκληση για δράση. Τα βασικά μηνύματα σας είναι ό, τι θέλετε το κοινό σας να θυμάται και να ανταποκριθεί σε αυτό. Προσδιορίστε τι πρέπει να μεταδοθεί στο κοινό σας, και στη συνέχεια αναπτύξτε ισχυρά μηνύματα τα οποία θα ανταποκρίνονται σε αυτές τις ειδικές απαιτήσεις. Εξετάστε τις εξής προσεγγίσεις για την ανάπτυξη των βασικών μηνυμάτων: Αποφασίστε το αντικείμενο της επικοινωνίας. Προσδιορίστε τρία ή τέσσερα πιο σημαντικά μηνύματα που θέλετε να επικοινωνήσετε (βασικά μηνύματα). Αναπτύξτε υποστηρικτικά μηνύματα για κάθε βασικό μήνυμα. Προσαρμόστε τα βασικά και υποστηρικτικά μηνύματα στις ανάγκες των διαφορετικών κοινών- στόχων. Δημιουργήστε μηνύματα απλά, εύκολα στην κατανόηση και υπενθύμιση, συχνά επαναλαμβανόμενα, σχετικά και επικεντρωμένα σε μια ιδέα. Εξετάστε το ενδεχόμενο να συμπεριληφθούν τα ακόλουθα μηνύματα επικοινωνίας στο πλαίσιο του προγράμματος: Εξοικονόμηση ενέργειας στο χώρο. Η εξοικονόμηση ενέργειας βελτιώνει την άνεση στο χώρο εργασίας. Διαβεβαιώστε τους εργαζόμενους ότι δεν θα «παγώσουν στο σκοτάδι». Τα άτομα μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Ο καθένας έχει έναν ρόλο να διαδραματίσει. Η επιτυχία του προγράμματος εξαρτάται από τη συμβολή του καθενός και της συμμετοχής. Συμβολή στη βελτίωση του περιβάλλοντος. Η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης μειώνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που συμβάλλουν στην αλλαγή του κλίματος. Συμβολή στην οικονομική, ενεργειακή και περιβαλλοντική ασφάλεια. Δημιουργήστε «πραγματικά» μηνύματα παρέχοντας ένα γενικό πλαίσιο των πληροφοριών που θέλετε να προωθήσετε. Για παράδειγμα, αν το 5-10% του λογαριασμού του ηλεκτρικού οφείλετε στον φωτισμό, το μήνυμα που μπορεί να μεταδοθεί είναι ότι η 10% εξοικονόμηση ενέργειας με σβήσιμο του φωτισμού όταν αυτός δεν απαιτείται μπορεί να οδηγήσει με εξοικονόμηση συγκεκριμένο χρηματικού ποσού κάθε έτος. Επίσης σημαντική είναι και η σύνδεση του εν λόγω μηνύματος με τα ισοδύναμα οφέλη που θα προκύψουν για το απευθυνόμενο κοινό, π.χ. η προσφορά επιμορφωτικής διδασκαλίας, αναβάθμιση του χώρου της εισόδου σε ένα ξενοδοχείο, επενδύσεις σε ιατρικά προγράμματα, νέες θέσεις εργασίας ή καινούργιος εξοπλισμός. Οι ενδιαφερόμενοι είναι πιο πιθανό να «αγοράσουν» ενεργειακή απόδοση όταν η πιθανή μείωση του κόστους μεταφραστεί σε συγκεκριμένα οφέλη που μπορούν συσχετιστούν με την επιχειρηματική γραμμή του οργανισμού. Η επιτυχία των μηνυμάτων είναι πιο πιθανή όταν 10
Το θέμα είναι κατανοητό σε προσωπικό επίπεδο Οι επιπτώσεις που σχετίζονται με την ατομική χρήση ενέργειας γίνουν γνωστές Το ακροατήριο καταλάβει ότι ο καθένας μπορεί να κάνει τη διαφορά Οι δράσεις για ενεργειακή απόδοση δεν υποβιβάζουν την άνεση των ατόμων Όταν οι αλλαγές που σχετίζονται με την ενεργειακή απόδοση επεμβαίνουν στον εξοπλισμό, τις διαδικασίες και τους χώρους εργασίας, είναι σημαντικό να ενημερώνονται και να συμμετάσχουν όλοι σε αυτές. Οι υπάλληλοι θα πρέπει να λάβουν γνώση για τη φύση των αλλαγών, τους λόγους για τους οποίους πρόκειται αυτές να υλοποιηθούν και πώς θα επηρεάσουν την συμπεριφορά τους, ώστε να μπορέσουν να τις υποστηρίξουν. Η σωστή ενημέρωση και υλοποίηση των δράσεων επιτυγχάνεται με τη συνεχή επικοινωνία με το κοινό, τα επαναλαμβανόμενα μηνύματα και τους ποικίλους τρόπους μετάδοσης των μηνυμάτων ώστε να μην χαθεί το ενδιαφέρον του κοινού. Εξετάστε τις ακόλουθες ερωτήσεις για το ερωτηματολόγιο σας: Θεωρείτε τη διαχείριση ενέργειας ως ένα σημαντικό ζήτημα; Βαθμολογώντας από το 1 ως το 10, με το 10 να υποδεικνύει το περισσότερο σημαντικό, πόσο σημαντική θεωρείτε ότι είναι η διαχείριση ενέργειας για την εταιρεία σας; Έχετε ακούσει την έννοια «Πρόγραμμα Διαχείρισης Ενέργειας»; Είστε ενήμεροι για τυχόν προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας που έχουν ολοκληρωθεί ή βρίσκονται σε εξέλιξη από τον οργανισμό σας; Αν ναι, ποια είναι αυτά; Θεωρείτε ότι οι ένοικοι/εργαζόμενοι μεμονωμένα επηρεάζουν τη χρήση της ενέργειας στον οργανισμό σας; Εάν ναι, ποιες δράσεις μπορείτε να υλοποιήσετε ώστε να εξοικονομήσετε ενέργεια; Η απενεργοποίηση 10 υπολογιστών κάθε βράδυ και τα Σαββατοκύριακα για ένα έτος θα εξοικονομήσει 250, 750 ή 1500; (η σωστή απάντηση είναι 750). Απενεργοποιείτε τις ηλεκτρονικές συσκευές που χρησιμοποιείτε ή για τις οποίες είστε υπεύθυνος (υπολογιστή, εκτυπωτή, φώτα, φωτοτυπικό, κλπ) στο τέλος της ημέρας; Ποιες δράσεις βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας έχουν ληφθεί στο χώρο εργασίας σας; Ποιες δράσεις βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας έχουν ληφθεί στον οικιακό σας χώρο; 4. Μεθοδολογία ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων Ο βασικός στόχος της Οδηγίας για την Ενεργειακή Αποδοτικότητα είναι να προωθήσει την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων που είναι εγκατεστημένα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διασφαλίζοντας, όσο είναι δυνατό, ότι θα αναληφθούν μόνο μέτρα αποδοτικού κόστους προς αυτό το σκοπό. Η εν λόγω Οδηγία καθορίζει το πλαίσιο στο οποίο τα κράτη μέλη συντονισμένα θα πρέπει να αναπτύξουν νομοθεσία προς την κατεύθυνση της ενεργειακής αποδοτικότητας. Η Οδηγία καλύπτει τέσσερα βασικά στοιχεία: 1. Θέσπιση ενός γενικού πλαισίου κοινής μεθοδολογίας για τον υπολογισμό της συνολικής ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. 2. Εφαρμογή των ελάχιστων προτύπων για την ενεργειακή απόδοση των νέων κτιρίων καθώς και σε ορισμένα υφιστάμενα κτίρια κατά την αναβάθμισή τους. 3. Πιστοποίηση των συστημάτων για νέα και υφιστάμενα κτίρια βάσει των ανωτέρω προτύπων. Δημόσια επίδειξη των πιστοποιητικών ενεργειακής απόδοσης και των συνιστώμενων θερμοκρασιών εσωτερικών χώρων και άλλων σχετικών κλιματολογικών παραγόντων σε δημόσια κτίρια και πολυσύχναστα κτίρια. 11
4. Ειδική επιθεώρηση και αξιολόγηση των λεβήτων και των εγκαταστάσεων θέρμανσης/ψύξης, ειδικά για λέβητες άνω της δεκαπενταετίας (15ετίας). Η συγκεκριμένη μεθοδολογία δύναται να προσαρμοστεί τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο, θα πρέπει να αναβαθμίζεται τακτικά και να είναι εύκολα κατανοητή στο ευρύ κοινό. Η μεθοδολογία για την αξιολόγηση και βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων περιλαμβάνει θεωρητικές και τεχνικές διαδικασίες οι οποίες αφορούν τόσο τους μηχανικούς όσο και τους μη μηχανικούς. Για τους μηχανικούς, η μεθοδολογία αυτή αποτελεί μια φόρμουλα που τους επιτρέπει να αξιολογήσουν την ενεργειακή απόδοση του κτιρίου που εξετάζεται. Μέσα από τυποποιημένα βήματα μπορούν να αξιολογήσουν και να πιστοποιήσουν την ενεργειακή απόδοση του κτιρίου και να προτείνουν συγκεκριμένες παρεμβάσεις βελτίωσης. Για τους μη μηχανικούς, η γνώση των βασικών θεωρητικών και τεχνικών πληροφοριών σχετικά με την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων, τους επιτρέπει να κατανοήσουν καλύτερα τον αντίκτυπο της ενεργειακής συμπεριφοράς τους και να διαχειριστούν ενεργειακά ζητήματα με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Τα βασικά βήματα της μεθοδολογίας, περιλαμβάνουν την αναγνώριση των τυπικών ροών ενέργειας του κτιρίου, τον προσδιορισμό της υφιστάμενης ενεργειακής απόδοσης του κτιρίου, την συγκριτική αξιολόγηση της επίδοσης του κτιρίου με ένα κτίριο αναφοράς, και την απόκτηση του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης. 4.1. Τυπικά ενεργειακά φορτία των κτιρίων Η τειχοποιία συμπεριλαμβανομένων των παραθύρων, των θυρών, των δαπέδων και της οροφής (δώμα) συνθέτουν το κτιριακό κέλυφος. Ο ρόλος του κελύφους είναι η διατήρηση των επιθυμητών συνθηκών (θερμοκρασία, υγρασία, ποιότητα αέρα και φωτισμό) εντός του κτιρίου, σύμφωνα με τις ανάγκες των χρηστών, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες. Για τον σκοπό αυτό, απαιτείται ο έλεγχος των τυπικών ενεργειακών ροών (συμπεριλαμβανομένων των εσωτερικών/εξωτερικών θερμικών και ηλιακών φορτίων), της ροής του αέρα και της διείσδυσης της υγρασίας. Οι επιθυμητές συνθήκες μπορούν να διατηρηθούν μόνο εάν τα ενεργειακά φορτία λόγω των κλιματολογικών συνθηκών και αυτά που προέρχονται από παράγοντες στο εσωτερικό του κτιρίου ελέγχονται με κατάλληλο τρόπο. Κατά συνέπεια, το κτίριο πρέπει να καταναλώσει ενέργεια για να εξισορροπήσει τα εξωτερικά και εσωτερικά φορτία (Σχήμα 2). Τα εξωτερικά φορτία οφείλονται στην μετάδοση θερμότητας, τον αερισμό και την διείσδυση, κυρίως λόγω της εσωτερικής και εξωτερικής διαφοράς θερμοκρασίας). Τα εν λόγω φορτία μπορούν να οδηγήσουν είτε σε θερμικές απώλειες είτε σε θερμικά κέρδη, ανάλογα με τις εξωτερικές κλιματολογικές συνθήκες και θερμοκρασία. Η απώλεια θερμότητας αντισταθμίζεται με την κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση, ενώ τα θερμικά κέρδη οδηγούν σε ενεργειακή ζήτηση για ψύξη. Το ηλιακό φορτίο αποτελεί μια μόνιμη πηγή θερμικών κερδών, καθώς είναι ανεξάρτητο από την θερμοκρασία. Τα εσωτερικά φορτία, ένοικοι, φωτισμός, εξοπλισμός και ζεστό νερό χρήσης, οδηγούν κατά βάση σε θερμικά κέρδη δεδομένου ότι εκπέμπουν θερμική ενέργεια στο χώρο του κτιρίου. Οι άνθρωποι απελευθερώνουν ενέργεια με την μορφή ξηρής θερμότητας και υγρασίας ανάλογα με την μάζα του Σχήμα 2: Τυπικές ενεργειακές ροές στα 12 κτίρια
σώματός τους, την δραστηριότητά τους και το ντύσιμό τους. Τα θερμικά κέρδη από την λειτουργία του φωτισμού, του εξοπλισμού και του συστήματος ζεστού νερού μπορεί να είναι είτε επιθυμητά είτε ανεπιθύμητα ανάλογα με την εξωτερική θερμοκρασία. Τα εν λόγω συστήματα αφενός είναι άμεσοι καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας και αφετέρου εκπέμπουν θερμότητα προσφέροντας θερμικά κέρδη στο κτίριο. 4.2. Προσδιορισμός της ενεργειακής απόδοσης ενός κτιρίου Η οδηγία 2010/31/EU [1] ορίζει ότι όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να εναρμονίσουν την εθνική τους μεθοδολογία για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων εντός ενός κοινού γενικού πλαισίου. Το πλαίσιο αυτό, το οποίο οδηγεί στην τυποποίηση της ευρωπαϊκής πολιτικής περιέχει τις κατευθυντήριες γραμμές για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης ενός κτιρίου. Οι ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης θα πρέπει να βασίζεται στη μεθοδολογία υπολογισμού, η οποία λαμβάνει υπόψη τις γενικές απαιτήσεις εσωτερικών κλιματικών συνθηκών, προκειμένου να αποφεύγονται ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις όπως ο ανεπαρκής αερισμός, καθώς και τις τοπικές συνθήκες, την προβλεπόμενη χρήση και την ηλικία του κτιρίου. Κατά τον καθορισμό των απαιτήσεων, οι κυβερνήσεις μπορούν να κάνουν διάκριση μεταξύ των νέων και των υφισταμένων κτιρίων και των διάφορων κατηγοριών τους. Οι απαιτήσεις αυτές θα πρέπει να επανεξετάζονται τουλάχιστον ανά πενταετία, και να ενημερώνονται ώστε να αντικατοπτρίζουν την τεχνική πρόοδο. Η Ενεργειακή απόδοση των κτιρίων καθορίζεται κυρίως από έξι παράγοντες: (1) το κλίμα, (2) το κέλυφος του κτιρίου, (3) τις υπηρεσίες κατασκευής και τα ενεργειακά συστήματα, (4) τη λειτουργία του κτιρίου και τη συντήρησή του, (5) τις δραστηριότητες και τη συμπεριφορά των ενοίκων και (6) την απαιτούμενη ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος. Τα Ευρωπαϊκά πρότυπα EN 15217 [2] περιγράφουν τις μεθόδους υπολογισμού της ενεργειακής αποδοτικότητας και πιστοποίησης των κτιρίων. 4.3. Όρια αναφοράς H αξιολόγηση της ενεργειακής αποδοτικότητας ενός κτιρίου πραγματοποιείται με τη σύγκριση του Δείκτη Ενεργειακής Επίδοσης (μτφ. Energy Performance Index- EPI) του κτιρίου με ένα δείγμα κτιρίων ίδιου τύπου [3]. Ο δείκτης ΔΕΕ αντιπροσωπεύει την ετήσια χρήση ενέργειας ανά μονάδα επιφάνειας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πολλούς τύπους κτιρίων. Οι πάροχοι ενεργειακών υπηρεσιών χρησιμοποιούν τον ΔΕΕ ως εφαλτήριο για τους ενεργειακούς ελέγχους και την αξιολόγηση των ευκαιριών εξοικονόμησης ενέργειας συγκρίνοντας τον με τα υφιστάμενα όρια αναφοράς όπως η μέση (τυπική), η ανώτερη της μέσης (καλή), και η εξαιρετική (η καλύτερη) πρακτική. Στο στάδιο του σχεδιασμού, ο ΔΕΕ για διαφορετικά σενάρια είναι εξαιρετικά χρήσιμος κατά την επιλογή των κατάλληλων τεχνολογιών, ιδιαίτερα εάν τα σημεία αναφοράς για παρόμοια κτίρια είναι διαθέσιμα. Τα όρια αναφοράς είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη κατά τα πρώτα στάδια του σχεδιασμού, ανάπτυξης και υλοποίησης των πολιτικών ενεργειακής απόδοσης του κτιριακού τομέα, ώστε η σύγκριση των διαφορετικών σχεδίων εξοικονόμησης ενέργειας με αυτά να οδηγεί στη βέλτιστη πρακτική. Ενεργειακή Βάση δεδομένων Πραγματική κτιριακή απόδοση Συγκριτική Ανάλυση Βελτιώσεις Σχήμα 3: Διαδικασία αξιολόγησης της ενεργειακής απόδοσης ενός κτιρίου 13
4.4. Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης Τα Πιστοποιητικά Ενεργειακής Απόδοσης (ΠΕΑ) συμβάλλουν σημαντικά στην ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Σύμφωνα με τα πρότυπα EN 15217, το ΠΕΑ επαναπροσδιορίζεται στο πλαίσιο ανάπτυξης ενός συστήματος πιστοποίησης (Σχήμα 4) το οποίο θα πρέπει να περιλαμβάνει κατά ελάχιστον τα εξής: Το συνολικό Δείκτη Ενεργειακής Επίδοσης (ΔΕΕ) που αφορά την κατανάλωση ενέργειας, τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ή το κόστος ενέργειας ανά μονάδα κλιματιζόμενης επιφάνειας και επιτρέπει τη σύγκριση μεταξύ κτιρίων. Τη συνολική ελάχιστη απαίτηση αποδοτικότητας που απαραίτητα καθορίζεται από τη νομοθεσία ως το όριο του Δείκτη Ενεργειακής Επίδοσης (ΔΔΕ MAX ). Το πρότυπο συνιστάται να συσχετίζεται με παραμέτρους όπως οι κλιματικές συνθήκες και ο τύπος του κτιρίου ή να αναπτυχθεί μια μέθοδος αυτό-αναφοράς του. Το χαρακτηρισμό με βάση τις ζώνες A G για την επίτευξη μιας κατάλληλης διαβάθμισης των κτιρίων. Ένα βασικό ζήτημα για τον καθορισμό της κλίμακας είναι η απαραίτητη παραπομπή, τουλάχιστον, στους κτιριακούς ενεργειακούς κανόνες (R r ), στο υφιστάμενο κτιριακό απόθεμα (R s ) και στο κτίριο μηδενικής ενέργειας (R 0 ). Την κατανάλωση ενέργειας από τα βασικά συστατικά του κτιρίου, όπως το κτιριακό κέλυφος και οι υπηρεσίες, καθώς και συνιστώμενα μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας για τους ιδιοκτήτες των κτιρίων. Το πεδίο εφαρμογής της πιστοποίησης, ως εκ τούτου, επεκτείνεται εκτός της ενεργειακής απόδοσης του κτιρίου, στον καθορισμό της ελάχιστης απαίτησης για την κτιριακή απόδοση, και στον Σχήμα 4: Παράδειγμα ΠΕΑ. χαρακτηρισμό ή κατηγοριοποίηση του κτιρίου ώστε να επιτρέπει στους χρήστες να συγκρίνουν και να αξιολογήσουν τα υποψήφια κτίρια. Η εφαρμογή του νέου ευρωπαϊκού συστήματος ενεργειακής πιστοποίησης ενός κτιρίου είναι ένα πολύπλοκο εγχείρημα που αντιμετωπίζει επτά κρίσιμα ζητήματα: ορισμός του δείκτη ενεργειακής απόδοσης, ανάπτυξη ενός εργαλείου υπολογισμού της ενεργειακής απόδοσης, καθορισμός του κατώτερου ορίου του δείκτη απόδοσης, ορισμός του σεναρίου σύγκρισης, ορισμός της κλίμακας για τον ενεργειακό χαρακτηρισμό, καθορισμός των δυνητικών μέτρων ενεργειακής απόδοσης συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με την κατανάλωση ενέργειας ώστε να διευκολυνθεί η διαδικασία πιστοποίησης. Ως εκ τούτου, ο ενεργειακός χαρακτηρισμός είναι μόνο ένα βήμα της διαδικασίας υλοποίησης της ενεργειακής αναβάθμισης ενός κτιρίου. Η έννοια της ενεργειακής κατάταξης χρησιμοποιείται μόνο για την αξιολόγηση της ενεργειακής επίδοσης τόσο των νέων όσο και των υφιστάμενων κτιρίων, σε πρότυπες και πραγματικές συνθήκες. Τα εργαλεία ενεργειακής αξιολόγηση παρέχουν μια συγκριτική εκτίμηση της ενεργειακής απόδοσης ενός υφιστάμενου κτιρίου στα πλαίσια ανάπτυξης ενός σεναρίου βέλτιστης επιλογής. Η δημιουργία ενεργειακής κλίμακας ή κατηγοριοποίησης είναι περισσότερο πολιτικό παρά τεχνολογικό θέμα, με απώτερο σκοπό τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. 14
Η επιτυχία του συστήματος ενεργειακής πιστοποίησης των κτιρίων θα εξαρτηθεί σχεδόν βέβαια από: την ικανότητα ανάπτυξης κλίμακας που βασίζεται στην αποδοτικότητα του κόστους ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων; την αξιοπιστία που επιτυγχάνεται με την πραγματική εξοικονόμηση ενέργειας το βαθμό στον οποίο η παγκόσμια περιβαλλοντική κρίση έχει επηρεάσει τους ενδιαφερομένους του κτιριακού τομέα 5. Μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια Τα βασικά στοιχεία που επιδρούν σημαντικά στην ενεργειακή αποδοτικότητα ενός κτιρίου είναι τα εξής: 1. Το κτιριακό κέλυφος 2. Ο ηλεκτρομηχανολογικός ο οποίος εξυπηρετεί την άνεση στο εσωτερικό 3. Διαχείριση της ενέργειας που χρησιμοποιείται στην εγκατάσταση. Το κτιριακό κέλυφος εξυπηρετεί διάφορες λειτουργίες, όπως η προστασία από τον άνεμο, την βροχή, την ακτινοβολία, τη ζέστη και το κρύο, το θόρυβο και την πυρκαγιά, καθώς και η σκίαση και η ασφάλεια. Ταυτόχρονα, το κτιριακό κέλυφος είναι απαραίτητο να πληροί τις προδιαγραφές των εσωτερικών χώρων του κτιρίου, οι οποίες περιλαμβάνουν τη θερμική, την ακουστική και την οπτική άνεση, την προστασία από τα αυξημένα επίπεδα υγρασίας και ανάπτυξης μούχλας. 5.1. Η έννοια της βελτιστοποίησης του κτιριακού κελύφους Η βελτίωση των ενεργειακών ιδιοτήτων του κτιριακού κελύφους μεγιστοποιεί τη δυνατότητα παθητικής θέρμανσης του και ως εκ τούτου θέτει τις βάσεις για την βιωσιμότητα της ενέργειας στο μέλλον. Επιπλέον, η ενσωμάτωση ενεργητικών ηλιακών συστημάτων στο κτιριακό κέλυφος συνεισφέρει σημαντικά στη μείωση της ζήτησης ενέργειας, οπότε η σχεδίαση του είναι απαραίτητο να λαμβάνει υπόψη τις τεχνολογίες προσφοράς ενέργειας [4]. Η επισκόπηση των υφιστάμενων τεχνολογιών βελτίωσης του κτιριακού κελύφους, αναφορικά με τις έννοιες, τους στόχους και τις μετρήσεις των συστημάτων θέρμανσης, ψύξης, φωτισμού, εξαερισμού και ηλεκτρικής ενέργειας παρουσιάζεται στον Πίνακα 1. Βελτιστοποίηση του κτιριακού κελύφους Πίνακας 1: Βελτιστοποίηση των ενεργειακών ιδιοτήτων του κτιριακού κελύφους Έννοια Στόχοι Μετρήσεις Συντήρηση και αύξηση της απόδοσης των συστημάτων θέρμανσης Αποφυγή Βελτίωση της επιφάνειας και της γεωμετρίας του κτιριακού κελύφους Θερμομόνωση των αδιαφανών εξαρτημάτων Θερμομόνωση των διαφανών τμημάτων Παθητική χρήση της ηλιακής ακτινοβολίας Ελαχιστοποίηση των απωλειών θερμότητας μέσω του εξαερισμού Ενεργητικά ηλιακά συστήματα θέρμανσης Αποφυγή υπερθέρμανσης Μείωση της εισερχόμενης ηλιακής Συμπαγής δομή, ζώνη και θερμική ικανότητα του κελύφους Επιλογή υλικών, μόνωση, θερμογέφυρες Ποσοστό των υαλοπινάκων, ποιότητα του γυαλιού Ζώνες προστασίας, διαφανή θερμομόνωση, θερμική μάζα Αλλαγή της ροή αέρα, ανάκτηση θερμότητας, προθέρμανση του εισερχόμενου αέρα, αεροστεγανότητα Συλλέκτες οροφής, επιτοίχιοι συλλέκτες Θερμομόνωση, επιφανειακή θερμοκρασία, λανθάνουσα θερμότητα Κατασκευαστικά μέτρα, ειδικά γυαλιά, συστήματα σκίασης 15
υπερθέρμανσης ακτινοβολίας ήλιου Μεμονωμένος εξαερισμός χώρων Χρήση φυσικού φωτισμού Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας Θερμική μάζα και εξαερισμός Φυσικός εξαερισμός Επιτοίχιες μονάδες μηχανολογικού εξαερισμού Βελτίωση της γεωμετρίας Συστήματα φυσικού φωτισμού Φωτοβολταϊκά πάνελς Ηλιακή τεχνολογία και κτιριακό κέλυφος Ηλιακή τεχνολογία και αρχιτεκτονική Κυκλοφορία της αποθηκευμένης θερμικής ενέργειας, προθέρμανσης του εισερχόμενου αέρα Εξαερισμός μέσω των παραθύρων με τη χρήση ρεύματος αέρα Επιτοίχια πάνελ, ενδοδαπέδιο σύστημα θέρμανσης και εξαερισμός μέσω πλαισίων Γεωμετρία του κτιρίου και των δωματίων, ποσοστό κάλυψης και διάταξη υαλοπινάκων Διαπερατότητα, διαύγεια, αντανάκλαση, αναπροσανατολισμός Φωτοβολταϊκά πάνελ οροφής και επιτοίχια, ηλιακά σκίαστρα Διαχωρισμός, ενσωμάτωση, συγχώνευση Προσθήκη, ενσωμάτωση, προσαρμογή Η ζήτηση ενέργειας ενός κτιρίου καθορίζεται από θερμική απόδοση του κτιριακού κελύφους λόγω της επιρροής: (α) στην ετήσια κατανάλωση ενέργειας, και κατ επέκταση στο λειτουργικό κόστος θέρμανσης, ψύξης και ελέγχου της υγρασίας, και (β) στα φορτία αιχμής που καθορίζουν τον εξοπλισμό θέρμανσης, ψύξης και παραγωγής ενέργειας και κατά συνέπεια το κόστος της επένδυσης. Εκτός της εξοικονόμησης ενέργειας και της μείωσης του κόστους επένδυσης, ένα καλύτερα μονωμένο κτίριο παρέχει άλλα σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως η υψηλότερη θερμική άνεση λόγω των υψηλότερων θερμοκρασιών των εσωτερικών επιφανειών το χειμώνα και αντίστοιχα των χαμηλότερων το καλοκαίρι, ιδιότητα που αποτρέπει την ανάπτυξη μούχλας στις εσωτερικές επιφάνειες. Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει τις τεχνολογίες δημιουργίας κτιριακού κελύφους σύμφωνα με την οικονομία, το κλίμα και τον τύπο κατασκευής [5]. Τύπος Οικονομίας Αναπτυγμένες Αναπτυσσόμενες Κλίμα Θερμό Ψυχρό Θερμό Κατασκευή Πίνακας 2: Τεχνολογίες δημιουργίας κτιριακού κελύφους Τεχνολογία Ανακαίνιση Μόνωση, στεγανοποίηση του αέρα και διπλοί υαλοπίνακες σε όλα τα κτίρια ανεξαρτήτως τύπου οικονομίας και κλίματος Αρχιτεκτονική σκίασης Υαλοπίνακες πολύ χαμηλού SHGC (ή δυναμικής απόχρωσης) Αντανακλαστικοί τοίχοι/ οροφές Προηγμένες στέγες (BIPV) Βελτίωση φυσικού και μηχανικού αερισμού. Μονωμένοι Υαλοπίνακες Παθητική θέρμανση Επίδοση Παθητικής Κατοικίας με βάση τους περιορισμούς LCC. Εξωτερική σκίαση και αρχιτεκτονικά στοιχεία Υαλοπίνακες χαμηλού SHGC Ανακλαστικά επιχρίσματα (οροφές και τειχοποιία) Βελτίωση φυσικού και μηχανικού αερισμού. Εξωτερική σκίαση παραθύρων και δυναμική σκίαση Μεμβράνες υαλοπινάκων με χαμηλό SHGC Ανακλαστικά υλικά για οροφές και επιχρίσματα Μονωμένοι Υαλοπίνακες Εσωτερικά πάνελ Μονωμένα σκίαστρα και άλλα μονωμένα εξαρτήματα Συστήματα εξωτερικής μόνωσης Εσωτερική μόνωση υψηλής επίδοσης Εξωτερική σκίαση Μεμβράνες υαλοπινάκων χαμηλού κόστους Ανακλαστικά επιχρίσματα (οροφές και τειχοποιία) Φυσικός αερισμός Ψυχρό Μονωμένοι Υαλοπίνακες (διπλοί Εσωτερικά πάνελ 16
υαλοπίνακες) Παθητική θέρμανση (αρχιτεκτονικά στοιχεία) Βελτιωμένη μόνωση χαμηλού κόστους και αεροστεγάνωση Μονωμένα σκίαστρα και άλλα μονωμένα εξαρτήματα Συστήματα εξωτερικής μόνωσης τειχοποιίας Μόνωση, εσωτερική μόνωση χαμηλού κόστους (π.χ. διογκωμένης πολυστερίνης). Η ποιότητα και η ενεργειακή αποδοτικότητα του κτιριακού κελύφους είναι σημαντικοί παράμετροι οι οποίοι επηρεάζουν την κατανάλωση ενέργειας από τα συστήματα θέρμανσης και ψύξης. Υπάρχουν δύο επικρατέστερες απόψεις σχετικά με τη σημασία του κτιριακού κελύφους και τον εξοπλισμό θέρμανσης και ψύξης. Η προσέγγιση του παθητικού σχεδιασμού παρέχει υψηλά επίπεδα ενεργειακής αποδοτικότητας στα επιμέρους τμήματα του κτιριακού κελύφους, ενώ οι επιπλέον απαιτήσεις για θέρμανση και ψύξη εξυπηρετούνται από το βασικό μηχανολογικό εξοπλισμό. Η προσέγγιση της έξυπνης τεχνολογίας προωθεί τον υψηλής ενεργειακής αποδοτικότητας μηχανολογικό εξοπλισμό καθώς είναι συνήθως ευκολότερη η αντικατάσταση και η εγκατάσταση του εξοπλισμού σε σχέση με την αναπαλαίωση ενός μη αποδοτικού κτιριακού κελύφους. Και οι δύο προσεγγίσεις είναι κατάλληλες, ανάλογα με την διαθεσιμότητά τους σε τοπικό επίπεδο, το κόστος, τις κλιματολογικές συνθήκες και τις τιμολογηθείσες τιμές ενέργειας. Ωστόσο, όταν είναι δυνατό, είναι καλύτερη η επένδυση σε ένα πιο αποδοτικό κτιριακό κέλυφος καθώς έχει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και προσφέρει καλύτερη άνεση. Η βελτιωμένη άνεση δύναται να ενισχύσει τη συμπεριφορά των ενοίκων που οδηγεί σε επιπλέον εξοικονόμηση ενέργειας, όπως η διατήρηση του επιπέδου της επιθυμητής θερμοκρασίας. Η αναλυτική καταγραφή των βέλτιστων διαθέσιμων πρακτικών αναβάθμισης της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων, με την περιγραφή ειδικών παραδειγμάτων, είναι ελεύθερα προσβάσιμη στον ιστότοπο του έργου BSBEEP website: www.bsbeep.com/library/reports/. 6. Σύντομη παρουσίαση των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την ενεργειακή απόδοση Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ενέργεια παρακινούνται από τρείς βασικούς στόχους: Την εξασφάλιση της ενεργειακής προσφοράς διασφαλίζοντας την παροχή ενέργειας όπου και όποτε χρειαστεί. Την διαβεβαίωση ότι οι πάροχοι ενέργειας λειτουργούν σε ανταγωνιστικό περιβάλλον το οποίο εξασφαλίζει προσιτές τιμές για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τις βιομηχανίες. Την επιδίωξη της βιώσιμης κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της μείωσης των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, της ρύπανσης, και της εξάρτισης από τα ορυκτά καύσιμα. Οι βασικοί τομείς της πολιτικής που βοηθούν στην επίτευξη των στόχων: Η Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Ασφάλειας η οποία παρουσιάζει βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα που ενισχύουν την ασφάλεια της ενεργειακής προσφοράς στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας 17
Ασφάλεια σε όλους τους τομείς της ενέργειας στην ΕΕ με αυστηρούς κανόνες σε θέματα όπως η διάθεση των πυρηνικών αποβλήτων και η λειτουργία των υπεράκτιων εξέδρων άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου. Με την αποδοτικότερη χρήση της ενέργειας, οι Ευρωπαίοι μπορούν να μειώσουν τα ενεργειακά τιμολόγιά τους, να μειώσουν την εξάρτισή τους από εξωτερικούς προμηθευτές πετρελαίου και αερίου και να βοηθήσουν στην προστασία του περιβάλλοντος. Η ενεργειακή αποδοτικότητα είναι απαραίτητο να εφαρμοστεί σε όλα τα επίπεδα της ενεργειακής αλυσίδας από την παραγωγή ως την τελική κατανάλωση. Παράλληλα, τα οφέλη της ενεργειακής απόδοσης θα πρέπει να αντισταθμίζουν το κόστος των μέτρων που πρέπει να ληφθούν για την επίτευξή της, όπως για παράδειγμα το κόστος αναβάθμισης ενός κτιρίου. Ως εκ τούτου, τα μέτρα που προτείνει η Ευρωπαϊκή Ένωση επικεντρώνονται σε τομείς όπου το δυναμικό εξοικονόμησης είναι μεγαλύτερο, όπως τα κτίρια. Η Οδηγία για την Ενεργειακή Επίδοσης των Κτιρίων (2010) και η Οδηγία για την Ενεργειακή Αποδοτικότητα (2012) αποτελούν τη βασική Ευρωπαϊκή νομοθεσία που αφορά στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας των κτιρίων. Σύμφωνα με την Οδηγία για την Ενεργειακή Επίδοσης των Κτιρίων: Τα πιστοποιητικά ενεργειακής απόδοσης απαιτούνται για κάθε αγοροπωλησία ή μίσθωση κτιρίων. Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι απαραίτητο να θεσπίζουν ελεγκτικούς μηχανισμούς για συστήματα θέρμανσης και κλιματισμού ή να θέτουν σε εφαρμογή μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος. Όλα τα νεόδμητα κτίρια θα πρέπει να έχουν σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2020 (τα δημόσια κτίρια έως 31 Δεκεμβρίου 2018). Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να θέτουν ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης για τα νέα κτίρια, για τις εργασίες ριζικής ανακαίνισης των κτιρίων και για την αντικατάσταση ή την επισκευή των δομικών στοιχείων (συστήματα θέρμανσης και ψύξης, οροφές, τοίχους, κλπ). Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να καταρτίσουν καταλόγους των εθνικών οικονομικών μέτρων για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Σύμφωνα με την Οδηγία της Ενεργειακής Αποδοτικότητας: Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υλοποιούν αναβάθμισης με στόχο την υψηλή ενεργειακή απόδοση σε τουλάχιστον 3% των κτιρίων που ανήκουν και χρησιμοποιούνται από την κεντρική κυβέρνηση. Οι κυβερνήσεις των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωση θα πρέπει να αγοράζουν μόνο κτίρια υψηλής ενεργειακής απόδοσης. Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι απαραίτητο να εκπονήσουν μακροπρόθεσμες στρατηγικές αναβάθμισης των κρατικών κτιρίων, οι οποίες μπορούν να ενσωματωθούν στα εθνικά σχέδια δράσης για την ενεργειακή αποδοτικότητα. Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν καταρτίσει στρατηγικές για να επιδείξουν πώς σχεδιάζουν να ενισχύσουν τη χρηματοδότηση των εργασιών αναβάθμισης των κατοικιών και εμπορικών κτιρίων. Οι εν λόγω στρατηγικές είναι μέρος των Εθνικών Σχεδίων Δράσης για την Ενεργειακή Αποδοτικότητα, τα οποία: παρέχουν μια επισκόπηση του εθνικού κτιριακού αποθέματος 18
προσδιορίζουν τις βασικές πολιτικές με τις οποίες δύναται να ενισχυθεί η προσπάθεια αναβάθμισης των κτιρίων παρέχει μια εκτίμηση της αναμενόμενης εξοικονόμησης ενέργειας ως αποτέλεσμα των εργασιών αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρώνεταίρων του έργου BSBEEP περιλαμβάνονται στην αναλυτική μελέτη «GA1.2: Συλλογή πληροφοριών για τις προοπτικές χρηματοδότησης, τα προγράμματα και τις πολιτικές πρωτοβουλίες σε Ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο και αξιολόγηση τους προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των εταίρων», η οποία αναπτύχθηκε από την ομάδα εργασίας του έργου BSBEEP, και είναι διαθέσιμη δωρεάν στον ιστότοπο του έργου: www.bsbeep.com/library/reports/. 7. Χρηματοδότηση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων Η εξοικονόμηση ενέργειας είναι ένας από τους ταχύτερους, αποτελεσματικότερους και οικονομικά αποδοτικότερους τρόπους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Παρά την αποδεδειγμένη δυνατότητα αποτελεσματικής μείωσης τους κόστους μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας, ένα σημαντικό μέρος των δυνατοτήτων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης, δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί. Ο βασικότερος λόγος σχετίζεται με τη χρηματοδότηση των μέτρων ενεργειακής απόδοσης [7]. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισάγει χρηματοδοτικούς μηχανισμούς στο πλαίσιο μιας κεντρικής ή/και αποκεντρωμένης διαχείρισης (μεταξύ της επιτροπής και των τοπικών αρχών). Για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, οι διαχειριστικές αρχές μπορούν να κατανείμουν σχετικούς προϋπολογισμούς σε χρηματοδοτικά μέσα στο πλαίσιο των θεματικών στόχων των επιχειρησιακών προγραμμάτων τους. Επιπλέον είναι δυνατός ο συνδυασμός χρηματοδοτικών μέσων και επιχορηγήσεων για επενδύσεις που αφορούν την βιώσιμη ενέργεια στα κτίρια. Στον Πίνακα 3 συνοψίζονται οι διαθέσιμοι χρηματοδοτικοί και δημοσιονομικοί μηχανισμοί για τον κτιριακό τομέα. Πίνακας 3: Διαθέσιμοι χρηματοδοτικοί και δημοσιονομικοί μηχανισμοί για τον κτιριακό τομέα. Μηχανισμός Επάρκεια Πηγές χρηματοδότησης Χρήσεις κεφαλαίων Επιχορηγήσεις Δάνεια με ευνοϊκούς όρους Χρηματοδότηση από τρίτους (TPF)/ESCO (EPC) Υψηλή για μεγάλα κτίρια Υψηλή για εμπορικές υπηρεσίες και κτίρια κατοικιών Μέση Κρατικός προϋπολογισμός, κεφάλαια, διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, διμερείς χορηγοί Διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ταμεία ενεργειακής αποδοτικότητας, ταμεία ανάπτυξης/τράπεζες, τοπικές εμπορικές τράπεζες. Εταιρίες ενεργειακών υπηρεσιών, εταιρίες μίσθωσης Βραχυπρόθεσμη προτεραιότητα - αποσκοπούν στον προσδιορισμό της επένδυσης, χρήση για ενεργειακές επιθεωρήσεις, μελέτες σκοπιμότητας Βραχυπρόθεσμη προτεραιότητα Μεσοπρόθεσμη προαπαιτούμενα: νομοθεσία, πρωτόκολλα παρακολούθησης και ελέγχου, κατάρτιση, έλεγχος τιμών Λευκά πιστοποιητικά Χαμηλή Αναπτυγμένες χώρες Μεσοπρόθεσμη προς μακροπρόθεσμη Φορολογικές ελαφρύνσεις Έκπτωση φόρου Μείωση ΦΠΑ Χαμηλή προς μέση Χαμηλή προς μέση Χαμηλή προς μέση Κρατικός προϋπολογισμός (κατάλληλο για εταιρίες) Μείωση φόρου εισοδήματος για νομικά/φυσικά πρόσωπα που επενδύουν στην ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων τους. Κρατικός προϋπολογισμός, κατάλληλο για λήψη μέτρων με Μεσοπρόθεσμη Βραχυπρόθεσμη προς μεσοπρόθεσμη Βραχυπρόθεσμη προς μεσοπρόθεσμη 19
σύντομη απόσβεση. Κατά την διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών, ένα ευρύ φάσμα διεθνών οργανισμών και φορέων έχει συμμετάσχει στην προετοιμασία και χρηματοδότηση μεσοπρόθεσμών προγραμμάτων και βραχυπρόθεσμων έργων στην ενεργειακή αποδοτικότητα του κτιριακού τομέα ή/και ευρύτερων συστημάτων. Τα κράτη μέλη της Ε.Ε. του έργου BSBEEP (Ελλάδα και Ρουμανία) βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά στα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. για την προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας. Αντίθετα άλλες χώρες (Μολδαβία, Ουκρανία, Αρμενία, Τουρκία) έχουν δραστηριοποιηθεί για την προσέλκυση κεφαλαίων από ένα πολύ πιο διευρυμένο σύνολο χρηματοδοτών. Οι χρηματοδοτούμενες από την Ε.Ε. πρωτοβουλίες, έχουν κατά βάση μεσοπρόθεσμό-μακροπρόθεσμο χαρακτήρα, αποτελούν μέρος μια ευρύτερης προσέγγισης για την συνολική ανάπτυξη της Ε.Ε. και παρουσιάζουν έναν αρκετά μόνιμο χαρακτήρα, καθώς αποτελούν μέρος της πολιτικής συνοχής της Ε.Ε. με στόχο την σύγκλιση των περιφερειών της. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης στην Ε.Ε. και στις χώρες που συμμετέχουν στο έργο BSBEEP, είναι διαθέσιμες στην αναλυτική μελέτη: GA1.2: Συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης, τα προγράμματα και τις πολιτικές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο, η οποία αναπτύχθηκε από την ομάδα έργου του BSBEEP, και είναι ελεύθερα διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του προγράμματος: www.bsbeep.com/library/reports/. 8. Ανάπτυξη και εφαρμογή των πολιτικών ενεργειακής αποδοτικότητας Οι δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις είναι απαραίτητες για την ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων. Στο Σχήμα 6 παρουσιάζονται τα γενικά βήματα για την ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικών βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας του κτιριακού τομέα. Οι συγκεκριμένες δράσεις καλύπτουν τους στόχους της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την απεξάρτηση από τον άνθρακα μέχρι το 2020 και το 2050 αντίστοιχα. Η επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων απαιτεί την εύρεση επενδυτικών κεφαλαίων, ώστε να ανακαινιστούν, αναβαθμιστούν και κατασκευαστούν τα κτίρια τα οποία διέπονται από τον κανονισμό κοινών διατάξεων και άλλους κανονισμούς (π.χ. δημοτικά κτίρια) [8]. Η ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής για επενδύσεις της προγραμματικής περιόδου 2007 2013, αφορούσε στην βελτίωση των δημόσιων, εμπορικών και οικιστικών κτιρίων. Κατά την προγραμματική περίοδο 2014 2020 η ανανεώσιμη ενέργεια και τα μέτρα βιώσιμης ανάπτυξης παρουσιάζουν μεγαλύτερο προϋπολογισμό. Κατά συνέπεια οι διαχειριστικές αρχές θα πρέπει να σχεδιάσουν και να αναπτύξουν βιώσιμες ενεργειακές επενδύσεις στα κτίρια μέσω των επιχειρησιακών τους προγραμμάτων και την εύρεση καινοτόμων χρηματοδοτικών μηχανισμών. Θα πρέπει να εξετάσουν τις ευρωπαϊκές απαιτήσεις για τα κτίρια, τους διάφορους μηχανισμούς χρηματοδότησης και τις εθνικές νομοθεσίες για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων οι οποίες πρέπει να προσαρμοστούν στις οδηγίες της Ε.Ε. για την αειφόρο ενέργεια [9]. Όλες οι παραπάνω δράσεις ενσωματώνονται σε ένα γενικό σχέδιο με συμπληρωματικά βασικά στάδια που περιλαμβάνουν τους τομείς προτεραιότητας των επεμβάσεων και κατάλληλες στρατηγικές, πλαίσια αξιολόγησης των οικονομικών, κοινωνικών και ενεργειακών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, τον σχεδιασμό, υλοποίηση και παρακολούθηση βιώσιμων ενεργειακών προγραμμάτων. 20