BSBEEP Σχέδιο για την ενεργειακή αποδοτικότητα στα κτίρια της Μαύρης Θάλασσας

Transcript

1 Black Sea Basin Joint Operational Programme BSBEEP Σχέδιο για την ενεργειακή αποδοτικότητα στα κτίρια της Μαύρης Θάλασσας Δράση 1: Συλλογή και διάδοση γνώσης και πληροφοριών Ανάλυση της υφιστάμενης εξωτερικής κατάστασης Δραστηριότητα 1.2 Συνοπτική παρουσίαση Συλλογή πληροφοριών για τις ευκαιρίες χρηματοδότησης, τα προγράμματα και τις πολιτικές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο και αξιολόγηση προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των εταίρων

2 Η αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο της δημοσίευσης εναπόκειται στους συγγραφείς. Δεν αντανακλά απαραίτητα την γνώμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είναι υπεύθυνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. 2

3 Σχέδιο για την ενεργριακή αποδοτικότητα στα κτίρια της Μαύρης Θάλασσας (BSBEEP) Black Sea Basin Joint Operational Programme Το «Σχέδιο για την εξοικονόμηση ενέργειας στον κτιριακό τομέα στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου», αποσκοπεί στην ανάπτυξη ισχυρών δεσμών και συνεργασιών μεταξύ των χωρών της Μαύρης Θάλασσας, μέσω της ενίσχυσης των διοικητικών ικανοτήτων στον τομέα της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων ο οποίος χαρακτηρίζεται από σημαντικές περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Απώτερος σκοπός του έργου είναι η αλλαγή του τρόπου διαχείρισης των κτιρίων όσον αφορά την ικανοποίηση των ενεργειακών αναγκών, η αύξηση της αποδοτικότητας και η δράση των δημοτικών κτιρίων ως πρότυπα αποδοτικότητας. Επιπλέον, επιδιώκεται η ανάπτυξη ενός δικτύου ανταλλαγής γνώσης και εμπειριών που σχετίζονται με το θέμα της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων. Το εν λόγω δίκτυο θα αποτελείται από ένα ευρύ φάσμα οργανισμών όπως τοπικές κοινότητες, Δήμους, πανεπιστήμια, μη κυβερνητικές οργανώσεις κλπ. οι οποίες θα ενισχύσουν την προώθηση σχετικών δράσεων και την ευαισθητοποίηση του ιδιωτικού τομέα. Δέκα εταίροι από έξι διαφορετικές χώρες συμμετέχουν στο έργο BSBEEP: Ο Δήμος Καβάλας (GR), ο Δήμος Galati (RO), ο Δήμος Cahul (MD), ο Δήμος Mykolayiv (UA), ο Δήμος Samsun (TR), ο Δήμος Tekirdag (TR), το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (GR), το Πανεπιστήμιο Dunarea de Jos (RO), το Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο της Αρμενίας (AM) και το Ταμείο Ανανεώσιμων Πόρων και Ενεργειακής Αποδοτικότητας της Αρμενίας (AM). Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το έργο BSBEEP και η πλήρης μελέτη GA1.2 (διαθέσιμη στα Αγγλικά) είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του προγράμματος: 3

4 GA1.2: Συλλογή πληροφοριών για τις ευκαιρίες χρηματοδότησης, τα προγράμματα και τις πολιτικές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο και αξιολόγηση προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των εταίρων Υπάρχοντες χρηματοδοτικοί μηχανισμοί και οικονομικοί πόροι Ένα ποικίλο χαρτοφυλάκιο συστημάτων χρηματοδότησης υπάρχει στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, το καθένα από αυτά έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά, στόχους, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Παρ όλες τις προσπάθειες για προώθηση της ενεργειακής απoδοτικότητας η ζήτηση ενέργειας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας αυξάνεται και οι επενδύσεις είναι απαραίτητες τόσο για την ανάπτυξη των υποδομών όσο και για την ενεργειακή αποδοτικότητα και τη βιώσιμη ενεργειακή ανάπτυξη. Με περιορισμένη διαθεσιμότητα κονδυλίων του προϋπολογισμού και λοιπούς περιορισμούς στο δημοτικό δανεισμό, η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα επενδύσεων στον τομέα της ενέργειας, καθώς και η εμπορευματοποίηση των υπηρεσιών ενεργειακής αποδοτικότητας θα πρέπει να ενισχυθούν μέσω της πολιτικής μεταρρύθμισης, της ανάπτυξης ικανοτήτων καθώς και την ανάπτυξη εξατομικευμένων προγραμμάτων χρηματοδότησης, η οποία μπορεί να προσφέρει επαρκείς όρους για έργα δημοσίου με συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα. Η αγορά για διαχωριζόμενους τόνους εκπομπών CO2, μπορεί επίσης να επηρεάζει τη διαθεσιμότητα της χρηματοδότησης για έργα βιώσιμης ενέργειας, δεδομένου ότι όλο και περισσότερα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα απαιτούν να παρακολουθείται και να αναφέρεται σαφώς το αποτύπωμα του άνθρακα. Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, οι επενδύσεις καθυστερούν επίσης λόγω της στρέβλωσης της αγοράς που προκύπρει από τα τιμολόγια φορέων ενέργειας που είναι κάτω από τα επίπεδα ανάκτησης κόστους. Τέτοιου είδους φορολογικά εμπόδια πρέπει να εξαλειφθούν ώστε να υπάρξει μετάβαση σε τιμές ενέργειας με βάση την αγορά, με ενσωματωμένα κίνητρα ενεργειακής αποδοτικότητας, ενώ στα κράτη μέλη της ΕΕ η μετάβαση αυτή προβλέπεται από τις απαιτήσεις της οδηγίας 2006/32/EC. H ESD απαιτεί επίσης ότι η ενεργειακή αποδοτικότητα ενθαρρύνεται περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων με κονδύλια για τη στήριξη της βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας μέσω επενδύνεσων. Οι νομικές απαιτήσεις από τα κράτη μέλη της ΕΕ αντικατοπτρίζουν τη διάταξη αυτή με επιδοτούμενα προγράμματα που προβλέπουν την πλήρη ή μερική κάλυψη του κόστους των ενεργειακών ελέγχων, της ενέργειας σε μετασκευές σπιτιών και έχουν εφαρμογή σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ενσωματωμένης ενεργειακής αποδοτικότητας στη Ρουμανία και, σε μεγαλύτερο βαθμό, στην Ελλάδα. 4

5 Το πρόγραμμα BSBEEP εξέτασε τα διαρθρωτικά ταμεία και τα ταμεία συνοχής της ΕΕ καθώς και τα προγράμματα συνεργασίας. Στην παρούσα έκθεση εξετάσθηκαν και οι οικονομικοί πόροι που διατίθενται στις χώρες της περιοχής σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων των κονδυλίων του κρατικού προϋπολογισμού, τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (όπως η Παγκόσμια Τράπεζα EBRD), το Παγκοσμιο Ταμείο Περιβάλλοντος (GEF), τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ), οργανώσεις όπως η Οικονομική Επιτροπή Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη (UNECE) και του UNDP, η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του μηχανισμού προενταξιακής Βοήθειας, το Ταμείο για την πράσινη ανάτπυξη, τις διμερείς FI όπως η Γερμανική Τράπεζα Ανάπτυξης (Kreditanstalt fur Wiederaufbau) και οι εμπορικές τράπεζες. ΤΑ κεφάλαια μπορούν επίσης να διατίθενται από την USAID, GIZ και τις εγκαταστάσεις ΤΑ που καθορίζονται από την ΕΕ σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Πολλές από τις χώρες έχουν ένα μείγμα από τα ακόλουθα σχήματα χρηματοδότησης που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ενεργειακής αποδοτικότητας: - Χορήγηση χρηματοδότησης από το δημόσιο ή από δωρεές. - Άμεσες επενδύσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό. - Κονδύλια ενεργειακής απόδοτικότητας (που προβλέπονται από την νομοθεσία). - Πιστωτικές γραμμές μέσω υφιστάμενου χρηματοπιστωτικού οργανισμού, όπως η ανάπτυξη εμπορικής τράπεζας, συχνά με επιχορηγήσεις ή επιδοτήσεις (έως 20% του κόστους επένδυσης) και με την τεχνική βοήθεια που παρέχεται σε τοπικές τράπεζες και δανειολήπτες. - Εμπορική χρηματοδότηση από τις υπάρχουσες τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Επιπλέον πολλές από τις τοπικές εμπορικές τράπεζες διαφημίζουν δάνεια για την ενεργειακή αποδοτικότητα. Ορισμένες από αυτές τις τράπεζες λειτουργούν ως υποδανειστές στο πλαίσιο ευρύτερων περιφερειακών δανειακών διευκολύνσεων όπως EBRD, SEFF, IFC, GGF. H υποστήριξη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει μορφή επιχορηγήσεων και παρέχει εγγυήσεις για τα παραπάνω περιφερειακά πιστωτικά όρια σε διαφορετικές αναλογίες. Οικονομικά εμπόδια Εκτός από τα νομικά και ρυθμιστικά εμπόδια που συζητήθηκαν στη μελέτη GA 1.1, διάφορα πρόσθετα εμπόδια εμφανίζονται στο δανεισμό για επενδύσεις βιώσιμης ενέργειας. - Απουσία προσιτών συστημάτων χρηματοδότησης λόγω των υψηλών επιτοκίων και υπερκάλυψης. - ΤΟ υψηλό επίπεδο εμπορικών ζημιών και η μη εξόφληση λογαριασμών ενέργειας μειώνει το κίντρο επενδύσεων σε μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας. 5

6 - Νομικοί περιορισμοί στη δυνατότητα των δήμων να δανειστούν χρήματα και έλλειψη πιστωτικής ιστορίας με τις τράπεζες. - Έλλειψη πόρων για την προετοιμασία των έργων (ενεργειακών ελέγχων, ανάπτυξη του έργου, προετοιμασία επενδυτικού χαρτοφυλακίου). Συμπεράσματα και περαιτέρω ανάγκες για την ενίσχυση της δυναμικότητας Ενεργειακή αποδοτικότητα Οι χώρες της Μαύρης Θάλασσας θα συνεχίσουν να εργάζονται πάνω στον εθνικό σχεδιασμό δράσης για ενεργειακή αποδοτικότητα, με τη Γεωργία να εγκαινιάζει το πρώτο της NEEAP, την Μολδαβία, την Αρμενία και την Ουκρανία το δεύτερο, ενώ μέλη της ΕΕ το τρίτο. Αυτά δεν αποτελούν μόνο έγγραφα, αλλά και ένα περίτεχνο επενδυτικό σχέδιο, καθώς και μια σημαντική διαδικασία παρακολούθησης και επαλήθευσης, η οποία έχει ως στόχο να βοηθήσει τις χώρες αυτές να παρατηρούν την πρόοδο τους όσον αφορά την επίτευξη στόχων εξοικονόμησης ενέργειας εντός των καθορισμένων χρονικών πλαισίων. Είναι αξιοσημείωτο ότι η εθνική διαδικασία M&V είναι επίσης ένα πολίτιμο περιουσιακό στοιχείο για τη συνολική εθνική πολιτική στον τομέα της ενέργειας, της προστασίας του περιβάλλοντος, των στρατηγικών μετριασμού κλιματικής αλλαγής κτλ. Στο πλαίσιο των μέτρων βελτίωσης ενεργειακής αποδοτικότητας NEEAP,το νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο πρέπει να ανατπυχθεί περισσότερο. Η υψηλότερη προτεραιότητα σε αυτές τις χώρες είναι η ανάπτυξη νομοθεσίας και ρυθμίσεων που αφορούν την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων, συμπεριλαμβανομένης της κατάλληλης διοργανικής συνεργασίας, η οποία θα επιτρέψει την εφαρμογή οδηγιών ενεργειακής αποδοτικότητας. Δευτερογενής νομοθεσία απαιτείται ιδιαίτερα σε περιοχές η οποία συμβάλλει στην εξάλειψη των εμποδίων της αγοράς για την ενεργειακή αποδοτικότητα, θα εμπορευματοποιεί την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων ενεργειακής αποδοτικότητας και θα οδηγεί επενδύσεις σε έργα βιώσιμης ενέργειας. Συγκεκριμένα η δευτερογενής νομοθεσία είναι σε διάφορα επίπεδα ανάπτυξης στις χώρες και πρέπει να καλύψει τους συγκεκριμένους τομείς: - Συμβάσεις ενεργειακής αποδοτικότητας και νομικό πλαίσιο για τις εταιρείες ενεργειακών υπηρεσιών, όπως κατευθυντήριες γραμμές, συμβάσεις και τροποποιήσεις με βάση την κείμενη νομοθεσία περι δημόσιων προϋπολογισμών. - Δημόσιες συμβάσεις των ενεργειακά αποδοτικών προϊόντων και υπηρεσιών. - Συνεχείς δασμολογικές μεταρρυθμίσεις, μετρήσεις και τιμολόγηση με βάση την κατανάλωση, πολιτικές ενεργειακής αποδοτικότητας με συμμετοχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. - Συγκρίσιμη μεθοδολογία και λογισμικό για τον υπολογισμό των βέλτιστων από πλευράς κόστους κτιρίων. - Βελτίωση κατανόησης των κτιρίων σχεδόν μηδενικής ενέργειας (NZEB) και προγραμματισμό για τη σταδιακή εισαγωγή τους από το 2012 με βάση το πλαίσιο EPBD. 6

7 - Κανονισμοί και διαδικασίες για συστήματα πιστοποίησης ενεργειακής αποδοτικότητας. - Εθνικά μητρώα για: πιστοποιητικά, εκθέσεις επιθεώρησης και πιστοποιημένους εμπειρογνώμονες. - Αναπτυξη κανονισμών ενεργειακής επισήμανσης για την ενσωμάτωση του νέου πλαισίου 2010/31/EU. Ομοίως υπάρχει έντονη ανάγκη για τη δημιουργία μιας περιφερειακής διαδικτυακής πύλης στν οποία θα αναπαράγονται πληροφορίες για νέα επιτεύγματα από όλες τις χώρες και θα διατίθενται ως στήριξη για ανάπτυξη σε άλλες χώρες. Η ενσωμάτωση δημιουργεί επίσης ένα μεγάλο μόνιμο προσωπικό επαγγελματιών που θα εκτελέι τα νέα καθήκοντα που σχετίζονται με την εκτίμηση της ενεργειακής αποδοτικότητας, της πιστοποίησης και της σήμανσης με βάση ένα νέο σύνολο κανόνων, κανονισμών και προτύπων. Αυτό προϋποθέτει ότι η επίγνωση σχετικά με τις διαδικασίες της ΕΕ δεν βασίζεται μόνο πολιτικούς αλλά και στους τεχνικούς επαγγελματίες, στους τομεακούς φορείς λήψης αποφάσεων, στις τοπικές αρχές κτλ. Πιθανά προγράμματα χρηματοδότησης για την ενεργειακή αποδοτικότητα κτιρίων Οι εθνικές κυβερνήσεις, οι χορηγοι και τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν εξετάσει τους πόρους χρηματοδότησης για τα δημόσια κτίρια: μια προτεραιότητα για όλες τις χώρες όπου οι κυβερνήσεις μπορόυν να αποδείξουν τη δέσμευση τους, να δώσουν το παράδειγμα, να δείξουν τα οφέλη της ενεργειακής αποδοτικότητας καθώς και να αποδείξουν την ικανότητα όλων εκείνων που συμμετέχουν και να δώσουν εμπιστοσύνη στον τομέα της ενέργειας γενικά, ότι η ενεργειακή αποδοτικότητα είναι μια καλά διοικούμενη και σοβαρή επιχείρηση με πιθανές ανταμοιβές για όλους τους συμμετέχοντες. Μια τέτοια λύσης είναι σημαντική ως ένα μέσο για την υποστήριξη των τοπικών αρχών στη διαχείριση δημοτικών λογαριασμών ενέργειας και στη βελτίωσης της ποιότητας των υπηρεσιών των δήμων. Η προσέγγιση στα ιδιωτικά κτίρια κατοικιών είναι να προσφερθούν επιδοτούμενες, ήπιες χρηματοδοτήσεις ή να χορηγηθούν μεικτά δανειακά προγράμματα δημιουργώντας τη ζήτηση της αγοράς για επενδύσεις σε κατοικίες διαφόρων τεχνλογιών ενεργειακής αποδοτικότητας. Οι διάφορες επιλογές χρηματοδότησης που είναι κατάλληλες για τις χώρες της Μαύρης Θάλασσας, εξετάστηκαν από αυτή τη μελέτη, συμπεριλαμβανομένων εθνικών και δημοτικών πόρων προϋπολογισμού, διεθνών πόρων από χορηγούς, εμπορικων συναλλαγών και υβριδικών διακανονισμών που αφορούν ορισμένα από τα παραπάνω. Εθνικοί και δημοτικοί πόροι προϋπολογισμού μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να υποστηρίξουν δημόσια επενδυτικά προγράμματα που παρέχουν βελτιώσεις στις υποδομές, ή ειδικά ταμεία, προγράμματα μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης που έχουν συσταθεί για να διευκολύνουν την εφαρμογή έργων ενεργειακής αποδοτικότητας. Η χρηματοδότηση από διεθνείς φορείς συνήθως χρησιμοποιείται για την παροχή επιδοτήσεων, δανείων και τεχνικής βοήθειας. Οι εμπορικές συναλλαγές περιλαμβάνουν τραπεζικά δάνεια, ESCOs ή άλλες πρωτοβουλίες του ιδιωτικού τομέα που αφορούν για παράδειγμα επιχειρήσεις κοινής 7

8 ωφέλειας, κατασκευαστές ή παροχή υπηρεσιών. Δεδομένο ότι είναι σημαντική η χρήση περιορισμένων κονδυλίων από δωρεές, όχι μόνο για την αναβάθμιση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων αλλά και για τη διευκόλυνση ανάπτυξης υπηρεσιών ενεργειακής αποδοτικότητας. Πολλά από τα μοντέλα που έχουν χρησιμοποιηθεί για την εκταμίευση κεφαλαίων σε εμπορική βάση είναι παρόμοια με έργα ESCO το κόστος μιας επένδυσης ενεργειακής αποδοτικότητας μπορεί να υπερκαλυφθεί από την εξοικονόμηση ενέργειας. Η πιλοτική χρήση συμβάσεων ESCO μέσα στα προγράμματα δωρεών πρέπει να αποκτήσει σημαντική προτεραιότητα σε όλες τις χώρες. Οι αρχικές προσπάθειες έχουν εμφανιστεί στη Ρουμανία, την Αρμενία, την Ουκρανία και την Τουρκία. Υβριδικά καθεστώτα συνδυάζουν κάποιες ή όλες τις υπόλοιπες πηγές χρηματοδότησης για την παραγωγή ενός χρηματοδοτικού μηχανισμού που κατά κάποιο τρόπο αμβλύνει το κόστος ή τον οικονομικό κίνδυνο για τουλάχιστον ένα από τα εμπλεκόμενα μέρη, όπως: Παροχή χορηγιών από οργανισμούς δωρεών για να μαλακώσουν τα εμπορικά δάνεια. Ίδρυση πιστωτικών γραμμών ενεργειακής αποδοτικότητας από έναν οργανισμό δωρεών με κεφάλαια που διοχετεύονται σε πελάτες μέσω τοπικών εμπορικών τραπεζών. Μερική πιστωτική εγγύηση για την κάλυψη των εμπορικών δανείων. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οι επενδύσεις ενεργειακής αποδοτικότητας πρέπει να ειναι οικονομικά βιώσιμες και να εξασφαλίζουν επαρκή έσοδα για την αποπληρωμή των δανείων. Ωστόσ, βραχυπρόθεσμα, η πραγματικότητα είναι πως, λόγω των στρεβλώσεων της αγοράς-πράγμα που σημαίνει ότι οι καταναλωτές δεν πληρώνουν πλήρως το κόστος των τιμών της ενέργειας- και το γεγονός ότι πολλά δημόσια και ιδιωτικά κτίρια δεν παρέχουν τα ελάχιστα επίπεδα άνεσης για τους χρήστες τους, οι στόχοι είναι απίθανο να επιτευχθούν. Δια-περιφερειακά Λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη επίγνωσης των εθνικών ομολόγων, καθώς και την πολύπλοκη φύση των ανωτέρω πρακτικών και τις επεισοδιακές εμπειρίες από την εφαρμογή τους σε ορισμένες χώρες τις περιοχής της Μαύρης Θάλασσας, όλες οι χώρες θα επωφεληθούν σημαντικά από την περιφερειακή ανταλλαγή εμπειριών, την αύξηση της γνώσης και την επίδειξη πρακτικών εφαρμογών που μπορούν να παρουσιαστούν σε περιφερειακό επίπεδο. Επιπλέον, θα χρειαστεί αποτελεσματικός συντονισμός των χορηγών για τον επαρκή εξορθλογισμό των περιορισμένων πόρων, την ενίσχυση της ικανότητας και την κάλυψη των αναγκών τεχνικής βοήθειας στις χώρες της Μαύρης Θάλασσας. 8