ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Βρυξέλλες, 8 Μαΐου 2013 Τα θεμελιώδη δικαιώματα γίνονται πραγματικότητα για τους πολίτες χάρη στον Χάρτη της ΕΕ Οι θετικές επιπτώσεις του Χάρτη Θεμελιωδών ικαιωμάτων της ΕΕ, τρία έτη αφότου κατέστη νομικά δεσμευτικός, γίνονται συνεχώς σαφέστερες. Ο Χάρτης καθίσταται σημείο αναφοράς, όχι μόνο για τα θεσμικά όργανα της ΕΕ κατά την κατάρτιση νομοθεσίας, αλλά και για τα ευρωπαϊκά και εθνικά δικαστήρια, έτσι ώστε τα θεμελιώδη δικαιώματα να γίνονται απτή πραγματικότητα για τους πολίτες στην Ευρώπη. Αυτά είναι τα συμπεράσματα της τρίτης ετήσιας έκθεσης που δημοσιεύεται σήμερα, σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη Θεμελιωδών ικαιωμάτων της ΕΕ το 2012, η οποία καταδεικνύει με ολόκληρη σειρά υποθέσεων σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα ότι η ΕΕ συνεχίζει να οικοδομεί ένα πιο συνεκτικό σύστημα για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών. Η σημερινή έκθεση συνοδεύεται από νέα έκθεση προόδου σχετικά με την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών κατά το 2012 και συμπίπτει με σειρά νέων δράσεων που αποβλέπουν στην ενίσχυση των δικαιωμάτων των πολιτών και τις οποίες αναπτύσσει η Επιτροπή στην έκθεσή της του 2013 σχετικά με την ιθαγένεια της ΕΕ (βλ. IP/13/410 και MEMO/13/409). «Τα θεμελιώδη δικαιώματα είναι το υπόβαθρο στο οποίο έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση: πρέπει να προστατεύονται και να ενισχύονται συνεχώς. Αυτό περιμένουν από εμάς οι πολίτες μας», δήλωσε η Viviane Reding, Αντιπρόεδρος και Επίτροπος για θέματα δικαιοσύνης, θεμελιωδών δικαιωμάτων και ιθαγένειας. «Η Επιτροπή είναι αποφασισμένη να δώσει το παράδειγμα και γι αυτό εργαζόμαστε ώστε τα θεμελιώδη δικαιώματα να τίθενται σε εφαρμογή κάθε φορά που η ΕΕ έχει την εξουσία να το πράξει, είτε πρόκειται για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, είτε για την προαγωγή της ισότητας των φύλων ή τη διασφάλιση του δικαιώματος για δίκαιη δίκη. Ο Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ δεν αποτελεί απλώς ένα έγγραφο - γίνεται πραγματικότητα για τα 500 εκατ. πολιτών της Ευρώπης. Τούτο οφείλεται επίσης στα εθνικά δικαστήρια χάρη στα οποία ο Χάρτης γίνεται καθημερινά απτή πραγματικότητα.» Η σημερινή έκθεση περιέχει γενική επισκόπηση του τρόπου με τον οποίο τα θεμελιώδη δικαιώματα υλοποιήθηκαν στην ΕΕ κατά το παρελθόν έτος. Η έκθεση τονίζει, για παράδειγμα, ότι τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον Χάρτη λαμβάνονται πάντα προσεκτικά υπόψη από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, κατά την υποβολή των προτάσεων και τη θέσπιση νομοθεσίας, ενώ τα κράτη μέλη δεσμεύονται από τον Χάρτη μόνο στις περιπτώσεις που αυτά εφαρμόζουν πολιτικές και νομοθεσία της ΕΕ. Η έκθεση διαρθρώνεται σε έξι κεφάλαια που αντικατοπτρίζουν τους έξι τίτλους του Χάρτη Θεμελιωδών ικαιωμάτων της ΕΕ: αξιοπρέπεια, ελευθερίες, ισότητα, αλληλεγγύη, δικαιώματα των πολιτών και δικαιοσύνη (βλ. MEMO IP/13/411 για περισσότερες λεπτομέρειες). IP/13/411
Όπως προκύπτει από την έκθεση για τα θεμελιώδη δικαιώματα, τα ζητήματα που εγείρουν συχνότερα οι πολίτες στην αλληλογραφία τους με την Επιτροπή είναι η ελευθερία κυκλοφορίας και διαμονής (18% του συνόλου των επιστολών που απευθύνονται στην Επιτροπή σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα), η λειτουργία των εθνικών δικαστικών συστημάτων (15%), η πρόσβαση στη δικαιοσύνη (12,5%), η ελευθερία του επαγγέλματος και του δικαιώματος προς εργασία (7,5%), η ένταξη των ατόμων με αναπηρία (4,5%) και η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (4%) (βλ. παράρτημα για την πλήρη κατανομή). ύο τρόποι για να καταστεί ο Χάρτης πραγματικότητα 1. Πρωτοβουλίες της Επιτροπής για την προαγωγή του Χάρτη Σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες η ΕΕ έχει αρμοδιότητα, η Επιτροπή μπορεί να προτείνει νομοθετικές πράξεις της ΕΕ, οι οποίες προσδίδουν συγκεκριμένη μορφή στα δικαιώματα και τις αρχές που κατοχυρώνονται στον Χάρτη. Παραδείγματα προτάσεων της Επιτροπής κατά το 2012 περιλαμβάνουν: την προτεινόμενη μείζονα μεταρρύθμιση των κανόνων της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (IP/13/46) την προδραστική προσέγγιση που υιοθετήθηκε για την επιτάχυνση της προόδου προς πιο ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στα διοικητικά συμβούλια των ευρωπαϊκών εταιρειών που είναι εισηγμένες στα χρηματιστήρια (IP/12/1205) τα μέτρα που λαμβάνονται για την κατοχύρωση των δικονομικών δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των θυμάτων (IP/12/575, IP/12/1200). Ως θεματοφύλακας των Συνθηκών, η Επιτροπή είναι αποφασισμένη να παρεμβαίνει όταν είναι απαραίτητο, ούτως ώστε να διασφαλίζει ότι τα κράτη μέλη εφαρμόζουν το ενωσιακό δίκαιο στην πράξη και, παράλληλα, συμμορφώνονται με τον Χάρτη. Μεταξύ των διαδικασιών επί παραβάσει που κίνησε η Επιτροπή το 2012 περιλαμβάνονται: η αμφισβήτηση εκ μέρους της Επιτροπής της πρόωρης συνταξιοδότησης περίπου 274 δικαστών και εισαγγελέων στην Ουγγαρία, λόγω της απότομης μείωσης της ηλικίας υποχρεωτικής συνταξιοδότησης για την άσκηση του συγκεκριμένου επαγγέλματος, από 70 σε 62. Το ικαστήριο της ΕΕ επιβεβαίωσε την αξιολόγηση της Επιτροπής (MEMO/12/832) σύμφωνα με την οποία η εν λόγω υποχρεωτική συνταξιοδότηση δεν συμβιβάζεται με το δίκαιο της ΕΕ περί ίσης μεταχείρισης (και συγκεκριμένα με την οδηγία για την απαγόρευση των διακρίσεων με βάση την ηλικία και το άρθρο 21 του Χάρτη) η διαδικασία επί παραβάσει για την επιβολή του δικαιώματος συζύγων ή καταχωρισμένων συντρόφων του ιδίου φύλου να συναντούν πολίτες της ΕΕ και να διαμένουν μαζί τους στη Μάλτα (βάσει της οδηγίας της ΕΕ για την ελεύθερη κυκλοφορία, IP/11/981). 2. ικαστήρια που βρίσκουν έρεισμα στον Χάρτη Μόλις τρία έτη μετά τη θέση σε ισχύ του Χάρτη ως πρωτογενούς δικαίου, η επίκληση του Χάρτη από τα εθνικά δικαστήρια για ζητήματα που άπτονται του ενωσιακού δικαίου μπορεί να θεωρηθεί θετικό σημείο. Για παράδειγμα, το αυστριακό Συνταγματικό ικαστήριο εξέδωσε μια απόφαση ορόσημο σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη στο πλαίσιο του εσωτερικού δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας. Το αυστριακό δικαστήριο απεφάνθη ότι οι ιδιώτες μπορούν να επικαλεστούν τα δικαιώματα και τις αρχές του Χάρτη της ΕΕ όταν αμφισβητούν τη νομιμότητα εγχώριας νομοθεσίας. 2
Στις αποφάσεις του, το ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραπέμπει επίσης όλο και περισσότερο στον Χάρτη: ο αριθμός των αποφάσεων με μνεία του Χάρτη στο σκεπτικό τους σχεδόν διπλασιάστηκε, από 43 το 2011 σε 87 το 2012. Επίσης, όταν τα εθνικά δικαστήρια υποβάλλουν ερωτήματα στο Ευρωπαϊκό ικαστήριο (προδικαστικές αποφάσεις) αναφέρονται όλο και περισσότερο στον Χάρτη: το 2012, οι αναφορές αυτές αυξήθηκαν κατά 50% σε σχέση με το 2011, από 27 σε 41. Η αυξανόμενη αυτή αναφορά στον Χάρτη αποτελεί σημαντικό βήμα στην πορεία προς ένα πιο συνεκτικό σύστημα προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων, το οποίο θα διασφαλίζει το ίδιο επίπεδο δικαιωμάτων και προστασίας σε όλα τα κράτη μέλη, σε όλες τις περιπτώσεις εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου. Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων θα ενισχυθεί ακόμη περισσότερο με την προσχώρηση της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση ικαιωμάτων του Ανθρώπου. Οι διαπραγματεύσεις σχετικά με τη συμφωνία προσχώρησης έχουν ολοκληρωθεί. Μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού ως προς τις διατάξεις του Χάρτη Στη διάρκεια του 2012, η Επιτροπή έλαβε περισσότερες από 4 000 επιστολές, αναφορές και ερωτήσεις από πολίτες και ευρωπαίους βουλευτές, σχετικά με ζητήματα θεμελιωδών δικαιωμάτων. Οι περισσότερες επιστολές (58%) αφορούσαν καταστάσεις στις οποίες θα μπορούσε να εφαρμοσθεί ο Χάρτης. Τούτο φανερώνει ότι οι προσπάθειες της Επιτροπής να αυξήσει την ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τον τρόπο και το πεδίο εφαρμογής του Χάρτη αποδίδουν καρπούς: το 2010, το 69% των επιστολών αφορούσαν περιπτώσεις που δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητες της ΕΕ. Έκθεση προόδου όσον αφορά την ισότητα των φύλων το 2012 Για να αξιολογηθεί η πρόοδος που έχει επιτευχθεί σχετικά με το θεμελιώδες δικαίωμα της ισότητας, σήμερα δημοσιεύθηκε επίσης χωριστή έκθεση σχετικά με την επιτευχθείσα πρόοδο κατά την υλοποίηση της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την ισότητα των φύλων. Όπως διαπιστώνεται στην έκθεση αυτή, οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό του εργατικού δυναμικού της ΕΕ και αποτελούν σε συνεχώς αυξανόμενο βαθμό τα κύρια εργαζόμενα μέλη για τις οικογένειές τους. Το ποσοστό των εργαζόμενων γυναικών αυξήθηκε από 55% το 1997 σε 62,4% σήμερα. Ωστόσο, εξακολουθεί ακόμη να είναι πολύ χαμηλότερο από το ποσοστό των εργαζόμενων ανδρών (74,6 %). Πριν από την κρίση, οι γυναίκες πλησίαζαν σταδιακά τους άνδρες στις αγορές εργασίας όλων των ευρωπαϊκών χωρών. Ωστόσο, η κρίση έθεσε τέλος στη θετική αυτή τάση. Η ανδρική απασχόληση μειώθηκε ταχύτερα και σε μεγαλύτερο βαθμό απ ό,τι η απασχόληση των γυναικών, και αυτός είναι ο πραγματικός λόγος για το οποίο μειώθηκε η απόκλιση μεταξύ των φύλων στον τομέα της απασχόλησης. Οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μεγάλα εμπόδια για να ανέλθουν στα υψηλότερα επίπεδα λήψης αποφάσεων. Η πρόταση της Επιτροπής για την ισόρροπη εκπροσώπηση των δύο φύλων στα διοικητικά συμβούλια εταιρειών εισηγμένων στα χρηματιστήρια αποτελεί ορόσημο για την ισότητα των φύλων. Οι έντονες δημόσιες συζητήσεις και τα ρυθμιστικά μέτρα έχουν συμβάλει στη βελτίωση της ισορροπίας των φύλων στις βαθμίδες λήψης αποφάσεων και τα στοιχεία του 2012 για την εκπροσώπηση των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια εταιρειών παρουσιάζουν το υψηλότερο ποσοστό ετήσιας μεταβολής που έχει σημειωθεί μέχρι σήμερα (IP/13/51). 3
Παρότι η έκθεση δείχνει ότι έχει επιτευχθεί πρόοδος, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις στους περισσότερους τομείς. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και της στρατηγικής για την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, τα κράτη μέλη πρέπει να καταβάλουν περισσότερες προσπάθειες. Ιστορικό Με την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας, την 1η εκεμβρίου 2009, ο Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέστη νομικά δεσμευτικός. Ο Χάρτης ορίζει θεμελιώδη δικαιώματα - όπως την ελευθερία έκφρασης και την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα - τα οποία αντανακλούν τις κοινές αξίες και τη συνταγματική παράδοση της Ευρώπης. Τον Οκτώβριο του 2010, η Επιτροπή θέσπισε στρατηγική για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη. Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, καταρτίστηκε «Κατάλογος ελέγχου των θεμελιωδών δικαιωμάτων» («Check List») για να ενισχύσει την αξιολόγηση των επιπτώσεων των νομοθετικών προτάσεων της Επιτροπής στα θεμελιώδη δικαιώματα. Η Επιτροπή ανέλαβε επίσης τη δέσμευση, αφενός, να ενημερώνει τους πολίτες για τις περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να παρεμβαίνει, όταν πρόκειται για ζητήματα που αφορούν θεμελιώδη δικαιώματα και, αφετέρου, να δημοσιεύει ετήσια έκθεση για την εφαρμογή του Χάρτη, ώστε να παρακολουθείται η επιτελούμενη πρόοδος, κατόπιν αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Πρακτικές πληροφορίες για τον σεβασμό των δικαιωμάτων των πολιτών είναι διαθέσιμες μέσω της ευρωπαϊκής δικτυακής πύλης e-justice. Για περισσότερες πληροφορίες MEMO/13/411 Φάκελος Τύπου: http://ec.europa.eu/justice/newsroom/citizen/news/130508_en.htm Ευρωπαϊκή Επιτροπή Θεμελιώδη δικαιώματα: http://ec.europa.eu/justice/fundamental-rights/index_en.htm Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ισότητα των φύλων: http://ec.europa.eu/justice/gender-equality/index_en.htm Αρχική σελίδα της Αντιπροέδρου κας Viviane Reding, Επιτρόπου της ΕΕ για Θέματα ικαιοσύνης, Θεμελιωδών ικαιωμάτων και Ιθαγένειας: http://ec.europa.eu/reding Η Αντιπρόεδρος στο Twitter: @VivianeRedingEU Αρμόδιοι επικοινωνίας Mina Andreeva (+32 2 299 13 82) Natasha Bertaud (+32 2 296 74 56) 4
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5