«Καλλιέργεια Δεξιοτήτων Συμβουλευτικής Ψυχολογίας σε φοιτητές Γ/θμιας εκπαίδευσης στο Πλαίσιο του μαθήματος Συστηματική Παρατήρηση Βρεφών και Νηπίων»

Δρ ΣΥΡΙΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ «Καλλιέργεια Δεξιοτήτων Συμβουλευτικής Ψυχολογίας σε φοιτητές Γ/θμιας εκπαίδευσης στο Πλαίσιο του μαθήματος Συστηματική Παρατήρηση Βρεφών και Νηπίων» Το Θεωρητικό Πλαίσιο Από τα μέσα του 18 ου αιώνα ξεκίνησε η επιστημονική μελέτη της εξέλιξης που παιδιού. Παράλληλα, επιστήμες όπως η βιολογία αναπτύσσονταν θέτοντας ερωτήματα για την πορεία της εξέλιξης των οργανισμών. Η βιομηχανική επανάσταση έδωσε δυναμική ώθηση στην ανάπτυξη της εξελικτικής ψυχολογίας. Ο εκπαιδευτικός μηχανισμός διευρύνθηκε διότι οι ανάγκες σε εκπαιδευμένο προσωπικό και οι σύνθετες απαιτήσεις της παραγωγικής διαδικασίας έκαναν μεγαλύτερο αριθμό μαθητών να συμμετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η συστηματική μελέτη της εξέλιξης του παιδιού και της ικανότητας για μάθηση αποτέλεσαν επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Στα τέλη του 18 ου αιώνα γιατροί, παιδαγωγοί, ψυχολόγοι ακόμα και γονείς κατέγραφαν συστηματικά σε ημερολόγια την εξέλιξη των παιδιών, στα οποία περιέγραφαν με λεπτομερή τρόπο τις αλλαγές στη φυσική (σωματική) εικόνα, τη συναισθηματική εξέλιξη και τη νοητική ανάπτυξη. Σταδιακά, η συστηματική παρατήρηση μεγάλου αριθμού παιδιών οδήγησε στη συγκρότηση εξελικτικών κλιμάκων ως πρότυπα ανάπτυξης που καθόριζαν την τυπική συμπεριφορά του παιδιού στις διάφορες ηλικίες σε ειδικούς τομείς. Έτσι για παράδειγμα συγκροτήθηκαν εξελικτικές κλίμακες κινητικών δεξιοτήτων οι οποίες φανέρωναν σε ποια ηλικία το παιδί στηρίζει το κεφάλι, κάθεται, περπατά κλπ., εξελικτικές κλίμακες γλωσσικών δεξιοτήτων οι οποίες έδειχναν σε ποια ηλικία λέει την πρώτη λέξη, με ποιο ρυθμό εμπλουτίζεται το λεξιλόγιο του, σε ποια ηλικία κατακτά τους διάφορους κανόνες της γραμματικής και άλλα (Πόρποδας,1993), εξελικτικές κλίμακες αντίληψης όπως χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε την προσυλλογιστική σκέψη, τη διατήρηση, τη συγκεκριμένη λειτουργική σκέψη, την αφηρημένη σκέψη κλπ. που είναι μέρος της ερευνητικής εργασίας του Piaget (1962). Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα διευρύνεται σταθερά συμπεριλαμβάνοντας παιδιά με διαφορετικές ικανότητες και διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης. Ο ρόλος του παιδαγωγού στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα είναι να ενσωματώσει ομαλά στην εκπαιδευτική κοινότητα τα παιδιά και να προσφέρει ευκαιρίες για καλλιέργεια δεξιοτήτων σεβόμενος την ατομικότητα του κάθε μαθητή. Η μέθοδος της συστηματικής παρατήρησης παρέχει στον παιδαγωγό τη δυνατότητα να σχηματίσει μια συνολική εικόνα για τον τρόπο που σκέφτεται και αισθάνεται κάθε ένα παιδί ώστε να διαμορφώσει το κατάλληλο περιβάλλον που υποστηρίζει, ενθαρρύνει και υποκινεί την εξέλιξή του (Cohen, Stern, Balaban, επιμ.βοσνιάδου,1995). ISSN: 1790-8574 478

Στη συστηματική παρατήρηση σημασία δίνεται στο τι κάνει το παιδί αλλά και με ποιους τρόπους το κάνει. Η συνολική εικόνα που διαμορφώνει ο παιδαγωγός μέσα από τη συστηματική παρατήρηση δίνει οντότητα σε κάθε παιδί και προβάλλει την ατομικότητά του. Φανερώνονται αλλαγές και παλινδρομήσεις στη συμπεριφορά του. Φανερώνονται χαρακτηριστικά του παιδιού που η καθημερινή εντύπωση μπορεί να μην αποδίδει γιατί μπορεί ένα παιδί να χαρακτηρίζεται από ένα κύριο γνώρισμα το οποίο επισκιάζει όλα τα άλλα. Έτσι μειώνεται ο κίνδυνος της «ταμπέλας» του και η ερμηνεία ενός μικρού τμήματος της συμπεριφοράς του. Συντελεί στη δημιουργία μιας πιο αντικειμενικής εικόνας του παιδιού, μιας εικόνας που περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της προσωπικότητάς του. Προσφέρει στον παιδαγωγό τη δυνατότητα οργάνωσης, γεγονός που τον κάνει να νιώθει σιγουριά για τη δουλειά του και κατά συνέπεια να αντλεί προσωπική ικανοποίηση από αυτή. Συμβάλλει στην πρόληψη καταστάσεων που μπορούν να οδηγήσουν σε μαθησιακές δυσκολίες ή προβλήματα συμπεριφοράς. Τέλος, η συστηματική παρατήρηση μπορεί να διευκολύνει τη συνεργασία μεταξύ παιδαγωγού και γονέων/κηδεμόνων (Cohen, Stern, Balaban, Επιμ.Βοσνιάδου,1995). Οι έρευνες του Piaget οδήγησαν στο συμπέρασμα πως κάθε παιδί επιδιώκει την ανεύρεση της φυσικής και κοινωνικής σημασίας από την αρχή, ώστε να μπορέσει να κατανοήσει τον κόσμο. Η περιέργεια για το περιβάλλον, η επιθυμία για εξερεύνηση καινούργιων καταστάσεων και τόπων, η ανάγκη για χειρισμό και πειραματισμό με τα καινούργια αντικείμενα και υλικά είναι αυθόρμητοι τρόποι μάθησης της παιδικής ηλικίας. Η σύλληψη των εννοιών που σηματοδοτεί τη νοητική ανάπτυξη, δεν είναι ποσοτική αλλά είναι ποιοτική. Δε βασίζεται δηλαδή σε συλλογή στοιχείων. Η ανάπτυξη της ικανότητας για κατανόηση προκαλεί αλλαγή στον τρόπο που το παιδί αντιλαμβάνεται. Μια τέτοια ποιοτική αλλαγή δεν μπορεί να μετρηθεί με ποσοτικούς τρόπους. Το γνωστικό ύφος των παιδιών μπορεί να παρατηρηθεί όταν τα παιδιά χρησιμοποιούν τα διάφορα παιχνίδια, ζωγραφίζουν, γράφουν ή αφηγούνται ιστορίες, διεκπεραιώνουν διάφορες σχολικές εργασίες, πειραματίζονται, συζητούν κλπ. Η περιέργεια, η τάση για εξερεύνηση ή για πειραματισμό με το περιβάλλον, το διάστημα της προσοχής, η επιμονή, η συγκέντρωση ή η περίσπαση, η μνήμη, επηρεάζουν το ύφος της γνωστικής λειτουργίας του παιδιού (Cohen, Stern, Balaban, επιμ.βοσνιάδου,1995). Το προσωπικό ύφος που διαμορφώνεται εξαιτίας της διαφοράς στην ιδιοσυγκρασία των παιδιών, διαφέρει από το ύφος που συνδέεται με το επίπεδο ανάπτυξης. Οι έμφυτες διαφορές στην ιδιοσυγκρασία εμφανίζονται στη γέννηση και συνυφαίνονται από κει και μετά με τις εμπειρίες που ακολουθούν. Και οι δύο η ιδιοσυγκρασία και η εμπειρία - επηρεάζουν το γνωστικό ύφος του παιδιού. Η έμφυτη ιδιοσυγκρασία έχει να κάνει με πράγματα όπως ο ρυθμός της εξέλιξης, η προσαρμοστικότητα, η διάθεση, η ένταση της αντίδρασης κλπ. Μερικά παιδιά προσαρμόζονται εύκολα σε καινούργιες εμπειρίες, ενώ άλλα είναι πιο επιφυλακτικά. Η ιδιοσυγκρασία εμφανίζεται στο γνωστικό ύφος με ISSN: 1790-8574 479

τη μορφή μιας αυθόρμητης ή αντανακλαστικής αντίδρασης στα ερεθίσματα, σαν εξάρτηση από τα εξωτερικά ή σαν αρμονία με τα εσωτερικά ερεθίσματα, σαν επιμονή ή ανυπομονησία, σαν βαθμός ικανότητας για φαντασία ή σαν ανθεκτικότητα απέναντι στις δυσκολίες. Η εμπειρία της ζωής φαίνεται πως επηρεάζει πλευρές της μάθησης ενός παιδιού, όπως τα συναισθήματα απέναντι στην αποτυχία η οποία αποτελεί ώθηση ή αποθάρρυνση για ένα παιδί. Το καθένα από τα δύο, η ιδιοσυγκρασία ή η εμπειρία, ή ένας συνδυασμός των δύο, είναι υπεύθυνα για την ικανότητα ενός παιδιού ν αντιμετωπίσει τη βεβαιότητα και την αμφιβολία, να ελέγξει τον παρορμητισμό, να διακινδυνεύσει και να ξεχωρίσει τις σχετικές από τις άσχετες ενδείξεις. (Cohen, Stern, Balaban, επιμ.βοσνιάδου,1995). Οι παιδαγωγοί είναι σκόπιμο να ασχοληθούν με την αναγνώριση του που βρίσκεται το κάθε παιδί στη νοητική διαδικασία ώστε να υποστηρίξουν και να διευκολύνουν την ανάπτυξη σε κάθε ένα χωρίς να ανησυχούν γιατί όλα τα παιδιά δεν μεγαλώνουν με τον ίδιο τρόπο. Η αναγκαιότητα του μαθήματος Το γνωστικό αντικείμενο της «Συστηματικής Παρατήρησης Βρεφών και Νηπίων» διδάσκεται τα τελευταία τέσσερα έτη στο Τμήμα Βρεφονηπιοκομίας του ΤΕΙ Αθήνας. Οι λόγοι που οδήγησαν στη θεσμοθέτηση του στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών είναι: -Η διεύρυνση του πληθυσμού των παιδιών που φοιτούν σε προσχολικούς θεσμούς (σε νηπιαγωγεία ή παιδικούς σταθμούς). -Η διεύρυνση της προσχολικής εκπαίδευσης, με παλιννοστούντες, αλλοδαπούς, και παιδιά με ιδιαίτερες ανάγκες. - Οι αλλαγές στον οικογενειακό ιστό σαν συνέπεια των αλλαγών του κώδικα κοινωνικών αξιών της σύγχρονης κοινωνίας. - Η ένταξη συνεχώς μεγαλύτερου αριθμού μητέρων στην αγορά εργασίας. - Οι ρυθμοί ζωής και εργασίας των ενηλίκων στα αστικά κέντρα. Ρυθμοί οι οποίοι συμβαδίζουν με την ταχύτητα των ΜΗΖ ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή (Τόφλερ,1982). - Το γεγονός ότι η προσχολική εκπαίδευση δεν έχει σκοπό τη φύλαξη, αλλά την προετοιμασία των παιδιών για εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη. - Η εξέλιξη της ψυχολογίας: α) της γνωστικής ψυχολογίας η οποία ερευνά τον τρόπο που τα παιδιά αποκτούν και εφαρμόζουν τη γνώση. β) Της κοινωνικής ψυχολογίας η οποία ερευνά τις αλληλεπιδράσεις των ατόμων, τη διαμόρφωση της κοινωνικής αυτό-αντίληψης, και την εκδήλωση της συμπεριφοράς του ατόμου μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον. γ) Της συμβουλευτικής ψυχολογίας η οποία υποστηρίζει ανθρωποκεντρικές προσεγγίσεις για την υποστήριξη και καθοδήγηση των ατόμων με σκοπό τη διευκόλυνση της προσαρμογής τους. - Το γεγονός ότι κανένα άλλο μέσο αξιολόγησης δεν μπορεί να δώσει πιο σφαιρική εικόνα για το τι ξέρει και πως μαθαίνει το παιδί. - Το γεγονός ότι ο ρόλος του παιδαγωγού δεν είναι διαγνωστικός ή έστω δεν σταματά στην αξιολόγηση του μαθητή αλλά συνεχίζει μέχρι την αντιμετώπιση δυσκολιών μάθησης και συμπεριφοράς στην εκπαίδευση και την καλλιέργεια δεξιοτήτων. ISSN: 1790-8574 480

Η Φιλοσοφία και οι Σκοποί του μαθήματος Το γνωστικό αντικείμενο βασίζεται στους παρακάτω άξονες: Αρχικά, οι φοιτητές διδάσκονται και εξοικειώνονται με τεχνικές συστηματικής παρατήρησης δηλαδή σε τρόπους καταγραφής μέσω: α) της άμεσης και συνεχούς παρατήρησης, ι) με άμεση εμπλοκή του παρατηρητή-παιδαγωγού ή ιι) χωρίς τη συμμετοχή του, β) στην τεχνική του δειγματοληπτικού χρόνου, γ) στην τήρηση ημερολογίου, δ) στην οργάνωση ατομικών φακέλων με εργασίες, ζωγραφιές και άλλες δημιουργίες των μαθητών, ε) στη συλλογή πληροφοριών με τη χρήση video. Διδάσκονται για την αξία της συστηματικής παρατήρησης στην γνωριμία και αξιολόγηση των μαθητών, στην πρόληψη και πρώιμη παρέμβαση, στη συνεργασία με τους γονείς. Κατανοούν την έννοια της αντικειμενικής και υποκειμενικής αντίληψης του παρατηρητή, όπως για παράδειγμα ό,τι βλέπουν μπορεί να μην είναι αυτό που καταλαβαίνουν ή αυτό που λένε στα παιδιά μπορεί να μην είναι το ίδιο με αυτό που εννοούν ή ακόμη να μην είναι το ίδιο αυτό που κατάλαβε το ένα ή το άλλο παιδί. Οι φοιτητές ευαισθητοποιούνται στην παρατήρηση της λεκτικής και της μη λεκτικής συμπεριφοράς των παιδιών η οποία φανερώνει συναίσθημα, αντίληψη, κατανόηση. Στη συνέχεια, οι φοιτητές ερευνούν και προβληματίζονται σχετικά με α) το ρόλο του παιδαγωγού, του παιδικού σταθμού στη σύγχρονη κοινωνία καθώς και β) το περιεχόμενο και τους σκοπούς του ημερήσιου αναλυτικού προγράμματος του παιδικού σταθμού. γ) Την αξιοποίηση των πηγών πληροφορίας από τον παιδαγωγό ώστε να σχεδιάσει και να προσαρμόσει δραστηριότητες που να ανταποκρίνονται στα ατομικά ενδιαφέροντα και στο ομαδικό πνεύμα της τάξης του. Επιπλέον, οι φοιτητές διδάσκονται θέματα γνωστικής και εξελικτικής ψυχολογίας σε τομείς που χρειάζεται να εφαρμοστεί η τεχνική της συστηματικής παρατήρησης στο σχολείο δηλαδή, στη γλωσσική ανάπτυξη, στην ανάπτυξη του γνωστικού ύφους, στην εξέλιξη της σκέψης και της αντίληψης, στην κοινωνικοποίηση, στην ανάπτυξη ικανοτήτων αυτοεξυπηρέτησης και καθημερινής ρουτίνας, στο συμβολικό και το δραματικό παιχνίδι, στην χρήση των παιδαγωγικών υλικών. Το περιεχόμενο του μαθήματος Το μάθημα περιλαμβάνει θεωρητικό και εργαστηριακό μέρος. Θεωρία και εργαστήρια είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Η θεωρία καλύπτει τόσο τη μεθοδολογία της τεχνικής της συστηματικής παρατήρησης δηλαδή την οργάνωση της πληροφορίας από τη συστηματική παρατήρηση, τους τρόπους καταγραφής της πληροφορίας, τη γλώσσα της καταγραφής κλπ. όσο και κεφάλαια της γνωστικής και εξελικτικής ψυχολογίας. Σκοπός των εργαστηρίων είναι η πρακτική εφαρμογή των μαθημάτων της θεωρίας. Στη διάρκεια των εργαστηρίων οι φοιτητές εξασκούνται στην εφαρμογή τεχνικών και μέσων καταγραφής της συστηματικής παρατήρησης όπως βιντεοσκόπηση, φωτογράφηση, μαγνητοφώνηση. Εκπαιδεύονται στην κατασκευή παιδαγωγικών πόστερ (Ζέρβα,2003). Παράλληλα, οι φοιτητές πραγματοποιούν επισκέψεις σε βρεφονηπιακούς σταθμούς της δικής τους επιλογής. Τους επισκέπτονται σε δυάδες και πραγματοποιούν ατομικές εργασίες συστηματικής παρατήρησης ενός παιδιού που έχουν επιλέξει.. Στη ISSN: 1790-8574 481

διάρκεια των εργαστηρίων οι φοιτητές μιλούν για προσωπικά εκπαιδευτικά βιώματα, αξιολογούν τη συμπεριφορά των δικών τους εκπαιδευτικών και βγάζουν συμπεράσματα για την αξία της συστηματικής παρατήρησης των παιδιών. Η ανάγκη δεξιοτήτων Συμβουλευτικής Ψυχολογίας για τον παιδαγωγό προσχολικής ηλικίας Η προσχολική εκπαίδευση αφορά στην αγωγή και ψυχοκινητική ανάπτυξη του νηπίου, την νοητική του ανάπτυξη, την καλλιέργεια δεξιοτήτων κινητικών και νοητικών, την αγωγή, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του νηπίου, την αγωγή και αισθητική ανάπτυξη του νηπίου (ΥΠΕΠΘ,1989, Αναλυτικό και Ημερήσιο Πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου ΠΔ486/1989- ΦΕΚ208 Α ). Εκτός από τις προγραμματισμένες δραστηριότητες καλλιέργειας νοητικών, συναισθηματικών, κοινωνικών δεξιοτήτων αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με τον παιδαγωγό σε δραστηριότητες ρουτίνας δηλαδή ύπνου, φαγητού, τουαλέτας. Ο παιδαγωγός φροντίζει να ικανοποιήσει τις καθημερινές επιθυμίες και ανάγκες των παιδιών και να δημιουργήσει ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας για τα παιδιά (Σιδηροπούλου, Τσαούλα, Ζέρβα,2005). Κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων της ημέρας ο παιδαγωγός έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει τα παιδιά σε ποικίλες καταστάσεις και μπορεί να συλλέξει πληροφορίες τόσο από τα λόγια όσο και από τις εκφράσεις και τις κινήσεις των παιδιών. Παρατηρεί τα παιδιά στον τρόπο, που χειρίζονται τα υλικά (πρόθυμα, απρόθυμα, με ικανότητα, αδέξια). Έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει πως τα παιδιά αλληλεπιδρούν στη διάρκεια ελεύθερου ή οργανωμένου παιχνιδιού, στην εκτέλεση ενός δραματικού παιχνιδιού ή στη διάρκεια ελεύθερης ώρας στην αυλή. Μπορεί να καταγράψει τη γλώσσα των παιδιών (το λεξιλόγιο, τη δομή των προτάσεων) αλλά και τον τρόπο που τα παιδιά λύνουν νοητικά προβλήματα (παιχνίδια συναρμολόγησης κύβων, παζλ κα.). Παρατηρεί στα παιδιά τη χρήση δεξιού-αριστερού χεριού, την κινητική ικανότητα γενικά, την αισθητηριακή ικανότητα (ακοή, όραση), τον οπτικο-κινητικό συντονισμό. Ο ρόλος του ικανού παιδαγωγού είναι συνυφασμένος με το ρόλο του ικανού συμβούλου και εμψυχωτή. Στη σύγχρονη κοινωνία όπου ο ελεύθερος χρόνος των γονέων είναι περιορισμένος για το λόγο αυτό παρακολουθούν πολλά παιδιά τον παιδικό σταθμό όπου παιχνίδι των παιδιών είναι συχνά η ατομική ασχολία με ηλεκτρονικά, ο παιδαγωγός έχει την ευκαιρία να διαθέσει χρόνο για αλληλεπίδραση με τα παιδιά. Έχει τη δυνατότητα να παρέχει ψυχολογική στήριξη σε παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο οικογενειακό ή το σχολικό περιβάλλον. Έχει ευκαιρίες ενθάρρυνσης και ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης των μικρών παιδιών. Έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα περιβάλλον με πολλά ερεθίσματα. Κάθε δραστηριότα δε σημαίνει ότι είναι ενδιαφέρουσα για κάθε παιδί. Κάθε παιδί προέρχεται από διαφορετικό κοινωνικό περιβάλλον με διαφορετικό κώδικα αξιών και πεποιθήσεων. Όσα παιδιά δε βρίσκουν σημαντική μια δραστηριότητα, δείχνουν να μη συμμετέχουν ακόμα και όταν ο παιδαγωγός προσπαθεί να εμπλέξει όλη την τάξη. Ο παιδαγωγός μπορεί να παρέχει ποικιλία ευκαιριών για εξερεύνηση, πειραματισμό και καλλιέργεια της μάθησης. Μέσα στο περιβάλλον του παιδικού σταθμού γεύονται ISSN: 1790-8574 482

ικανοποίηση από την επίτευξη των στόχων, εξομαλύνονται και καλλιεργούνται διαπροσωπικές σχέσεις, διδάσκονται νέες συμπεριφορές και τροποποιούνται ανεπιθύμητες. Ο παιδαγωγός οφείλει να σέβεται το ατομικό γνωστικό ύφος του κάθε μαθητή τον τρόπο που μαθαίνει, τους ρυθμούς του. Χρειάζεται πολλές φορές να λειτουργεί εξατομικευμένα στην εκπαίδευση και στην αξιολόγηση των μικρών μαθητών. Η διδακτική μεθοδολογία και το υλικό θα πρέπει να είναι ανάλογα με τις αντιληπτικές ικανότητες, τις κατακτημένες δεξιότητες και την ετοιμότητα του κάθε μαθητή. Το πέρασμα στον επόμενο διδακτικό στόχο γίνεται με σεβασμό στο ρυθμό του κάθε μαθητή. Ο παιδαγωγός μπορεί να χτίσει γέφυρες συνεργασίας με την οικογένεια των παιδιών, αφενός για την καλύτερη γνωριμία των μαθητών, και αφετέρου για την εφαρμογή δραστηριοτήτων, πέρα από τις ώρες του παιδικού σταθμού, στο σπίτι. Για την καλή συνεργασία μεταξύ παιδαγωγού και γονέων χρειάζεται ο παιδαγωγός να καλλιεργήσει σχέση εμπιστοσύνης με τους γονείς. Οφείλει να αποδέχεται τις πεποιθήσεις τους, τις αξίες τους, τις φιλοδοξίες τους για το παιδί τους. Ο παιδαγωγός οφείλει επίσης να ενημερώνει τους γονείς συστηματικά για τη συμπεριφορά και τις επιδόσεις του παιδιού τους αλλά και να τους αφυπνίζει για κάθε είδους δυσκολία και να τους παραπέμπει στην κατάλληλη υπηρεσία. Παρά τη συναισθηματική εμπλοκή του παιδαγωγού στην καθημερινή ζωή με τα παιδιά θα πρέπει να είναι αντικειμενικός όσο είναι δυνατό στη διάρκεια της συστηματικής παρατήρησης των παιδιών, να μην προβάλλει τις προσωπικές του πεποιθήσεις για να ερμηνεύει τη συμπεριφορά τους. Η Αξιολόγηση του μαθήματος από τους φοιτητές Στα ερωτηματολόγια που συμπληρώνουν οι φοιτητές μετά την ολοκλήρωση του κύκλου των μαθημάτων ανέφεραν ότι λόγω της εκπαίδευσής τους στη συστηματική παρατήρηση άρχισαν να γίνονται πολύ πιο προσεκτικοί σε λεπτομέρειες που χαρακτήριζαν το μαθητή. Διαπίστωσαν πόσο επικίνδυνη είναι και πόσο εύκολα μπορεί να συμβεί η ετικετοποίηση ενός παιδιού. Οι φοιτητές απάντησαν επίσης ότι συνειδητοποιούσαν πόσο τους επηρέασαν τα δικά τους εκπαιδευτικά και οικογενειακά βιώματα στη διαμόρφωση της αυτοαντίληψης τους. Συνειδητοποίησαν τη σημασία της αλληλεπίδρασης μεταξύ δασκάλου-μαθητών και των μαθητών μεταξύ τους και αντιλήφθηκαν τη σημασία του ρόλου του παιδαγωγού. Κατανόησαν την αξία της συστηματικής παρατήρησης ως εργαλείου γνωριμίας των μαθητών, αξιολόγησης των επιδόσεών τους και ως τρόπου οργάνωσης του διδακτικού προγράμματος. Αναγνώρισαν την πρακτική αξία θεωριών της γνωστικής, εξελικτικής και συμβουλευτικής ψυχολογίας. Συνειδητοποίησαν τον κοινωνικό τους ρόλο ως παιδαγωγοί, τη σημασία της συνεργασίας με την οικογένεια και του ρόλου τους ως συμβούλου στην διευκόλυνση της εκπαιδευτικής και κοινωνικής ενσωμάτωσης και προσαρμογής των παιδιών. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Cohen,D., Stern,V., & Balaban,N.(1995) Παρατηρώντας και Καταγράφοντας τη Συμπεριφορά των Παιδιών, επιμ. Βοσνιάδου Σ., Gutenberg. ISSN: 1790-8574 483

Δημητρόπουλος, Ε. (2002) Συμβουλευτική Προσανατολισμός. Συμβουλευτική και Συμβουλευτική Ψυχολογία. Τόμος Α. εκδ.γρηγόρης. Ζέρβα, Μ.(2002) Το βίντεο ως μέσο σύνδεσης της καθημερινής πραγματικότητας με την έρευνα Στο Μπαγάκη, Γ.(επιμ.) ο Εκπαιδευτικός ως Ερευνητής, σσ9(243-251)), εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα. Ζέρβα,Μ.(2003) Τα παιδαγωγικά βοηθήματα. Στο ΕΑΔΑΠ (επιμ.) Προς μια συνεργατική και συμμετοχική επιμόρφωση στην προσχολική αγωγή. Αθήνα: Tυπωθύτω Γ.Δαρδανός σσ.38 (211-240, 257-266). Μαλικιώση Λοϊζου, Μ. (2001) Η Συμβουλευτική Ψυχολογία στην Εκπαίδευση. Από την Θεωρία στην Πράξη. Πολυχρονοπούλου, Σ. (1995) Παιδιά και Έφηβοι με Ειδικές Ανάγκες και Δυνατότητες. Πολυχρονοπούλου, Σ (1997) Nοητική Υστέρηση. Πόρποδας, Κ.(1993) Γνωστική Ψυχολογία θέματα Ψυχολογίας της Γλώσσας, Λύση Προβλημάτων Τόμος 2, Αθήνα. Σιδηροπούλου, Φ., Τσαούλα, Ν. Ζέρβα, Μ.(2005) «Η επαγγελματική ανάπτυξη του παιδαγωγού προσχολικής ηλικίας, σε σχέση με την υλοποίηση εργαστηριακών μαθημάτων του Τμήματος Βρεφονηπιοκομίας του ΤΕΙ-Α» Στο Μπαγάκης, Γ. Επιμόρφωση και Επαγγελματική ανάπτυξη του εκπαιδευτικού. Αθήνα: Mεταίχμιο σσ158-168. Συριοπούλου-Δελλή, Χ. (2003) Η Παιδεία στη Μετανεωτερική Εποχή: H Περίπτωση της Ειδικής Αγωγής, εκδ. Γρηγόρης. Τομασίδη, Χ.(1982) Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Δίπτυχο, Σειρά Σύγχρονη Ψυχολογία. Τόφλερ,Α. (1982) Το Τρίτο Κύμα, εκδ. Κάκτος. ΥΠΕΠΘ(1989) Αναλυτικό και Ημερήσιο Πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου ΠΔ486/1989-ΦΕΚ208 Α. Feltham,C. & Horton,I. (2000) Οδηγός Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας, μετ. Ασημάκης,Π.(2001) εκδ.ασημάκης,π. Χαραλαμπόπουλος,Β.(1993) Η Ανάπτυξη της Προσωπικότητας, εκδ.gutenberg. ISSN: 1790-8574 484