ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΑΚΕΤΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ K ΕNTPO ΒΙΟ Τ Ο Π Ω Ν -Υ Γ Ρ Ο Τ Ο Π Ω Ν ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΑΚΕΤΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Ε. Χατζηχαραλ άμπους και Π.Α. Γεράκης Συντονιστές έκδοσης ΤΕ Υ Χ Ο Σ Β: ΒΑΣΙΚΑ ΚΕΙΜ ΕΝΑ ANAΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ < e q u a l ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Γ Ε Ν ΙΚ Η Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ε ΙΑ Δ ΙΑ Χ Ε ΙΡ ΙΣ Η Σ Κ Ο ΙΝ Ο Τ ΙΚ Ω Ν ΚΑΙ Α Λ Λ Ω Ν Π Ο Ρ Ω Ν Ε ΙΔ ΙΚ Η Υ Π Η Ρ Ε Σ ΙΑ Δ ΙΑ Χ Ε ΙΡ ΙΣ Η Σ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ ΙΑ Κ Ο Υ Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ο Σ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟ ΤΙΚΗΣ ΠΡΩ ΤΟ ΒΟ ΥΛΙΑΣ «EQUAL» ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩ ΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ Το π ρ ό γ ρ α μ μ α σ υ γχρηματοδοτείτα ι σε π οσ οσ τό 75% α πό το Ε υρω παϊκό Κοινω νικό Ταμείο ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟ ΝΤΟ Σ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Σχεδιασμός και επιμέλεια παραγωγής: Moebius Design Δ. Κ. Σ ω τηρόπουλος

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΑΚΕΤΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜ ΕΝΩ Ν ΠΕΡΙΟΧΩΝ

Το παρόν εκπαιδευτικό πακέτο δημιουργήθηκε στα πλαίσια του Υποέργου 3 «Ανάπτυξη ολοκληρωμένου συστήματος εκπαιδευτικών πακέτων» του έργου «Ανάπτυξη ανοικτού συστήματος απόκτησης και πιστοποίησης επαγγελματικών προσόντων στον κλ άδο της προστασίας περιβάλλοντος». Το έργο σκοπεύει να συμβάλλει στην ανάπτυξη καινοτόμων προσεγγίσεων όπως η εξ αποστάσεως μάθηση και η ανάπτυξη μηχανισμών δια βίου εκπαίδευσης σε επιχειρήσεις. Απευθύνεται σε κοινωνικές ομάδες που αντιμετωπίζουν ανισότητα και διακρίσεις στην αγορά εργασίας, δηλαδή σε νεοεισερχόμενους ή εργαζόμενους ηλικίας άνω των 45 ετών με χαμηλ ά προσόντα και σε άτομα απομακρυσμένων γεωγραφικά περιοχών. Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Γενική Γραμματεία Διαχείρισης Κοινοτικών και άλλων Πόρων, Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας «E Q U A L») και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, στα πλαίσια της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας EQUAL. Το έργο υλοποιήθηκε από την Αναπτυξιακή Σύμπραξη για την Ανάπτυξη Συστήματος Απόκτησης και Πιστοποίησης Επαγγελματικών Προσόντων στον Κ λάδο του Περιβάλλοντος η οποία δημιουργήθηκε από 12 οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της προστασίας και διαχείρισης περιβάλλοντος. Το παρόν εκπαιδευτικό πακέτο αποτελ είται από τα ακόλουθα: Τεύχος Α: Οδηγός για τον εκπαιδευτή Τεύχος Β: Βασικά κείμενα Τεύχος Γ: Φύλλα εργασίας Οπτικός δίσκος (dvd-rom): Υποστηρικτικό υλικό Επιστημονική επιμέλ εια: Π. Α. Γεράκης, Σ. Ντάφης, Έ λενα Χατζηχαραλάμπους και Βασιλική Τσιαούση. Φιλολογική επιμέλ εια: Μαρία X. Ανδρόνικου. Επιμέλεια έκδοσης: Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε Κ Π Α Α ) ISBN της σειράς 960-7511-18-2, ISBN του τεύχους Β 960-7511-20-4 Η πλήρης αναφορά στην παρούσα έκδοση είναι: Χατζηχαραλάμπους, Έ λενα και Π. Α. Γεράκης (συντονιστές έκδοσης). 2003. Εκπαιδευτικό πακέτο για τη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών. Τεύχος Β: Βασικά κείμενα. Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Αθήνα και Eλληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων (Ε Κ Β Υ ), θέρμη. 400σελ. + i παράρτημα. This document may be cited as follows: Hadjicharalambous, Helena and P. A. Gerakis (editors). 2003. Training package on the management of protected areas. Part B: Basic texts. Ministry of Labour and Social Affairs, Athens and Greek Biotope/Wetland Centre (E K B Y), Thermi. 400p. + i annex.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ KΕNTPO ΒΙΟΤΟΠΩΝ-ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΑΚΕΤΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Ε. Χατζηχαραλ άμπους και Π.Α. Γεράκης Συντονιστές έκδοσης ΤΕ Υ Χ Ο Σ Β: ΒΑΣΙΚΑ ΚΕΙΜ ΕΝΑ ANAΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝΣΤΟΝΚΛΑΔΟΤΟΥΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΟΣ < equal ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕ Ν ΙΚ Η Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ε ΙΑ Δ ΙΑ Χ Ε ΙΡ ΙΣ Η Σ Κ Ο ΙΝ Ο Τ ΙΚ Ω Ν ΚΑΙ Α Λ Λ Ω Ν Π Ο Ρ Ω Ν Ε ΙΔ ΙΚ Η Υ Π Η Ρ Ε Σ ΙΑ Δ ΙΑ Χ Ε ΙΡ ΙΣ Η Σ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ ΙΑ Κ Ο Υ Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ο Σ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟ ΤΙΚΗΣ ΠΡΩ ΤΟ ΒΟ ΥΛΙΑΣ «EQUAL» ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩ ΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ Το πρόγρα μ μ α σ υ γχρηματοδοτείτα ι σε π οσ οσ τό 75% α πό το Ε υρω παϊκό Κοινω νικό Ταμείο ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟ ΝΤΟ Σ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Π Ε ΡΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Α Π ρόλ ογος Μ έρος Πρώτο Οικοσυστήματα και προστατευόμενες περιοχές της Ελλάδας 1.1. Το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας - Οικοσυστήματα - Τοπία Σ. Ντάφης, Π. Κακούρος και Εβένη Μιχαβάιου 1.2. Λειτουργίες και αξίες φυσικών οικοσυστημάτων Π.Α. Γεράκης 1.3. Πηγές πληροφοριών για τo φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας Α. Αποστολ άκης, Μαρία Παπαγεωργίου, Α. Παρτόζης, Μ. Σεφερλ ής, Εβένη Φυτώκα και Έβενα Χατζηχαραλ άμπους 1.4. Κίνδυνοι που απειλούν τo ελληνικό φυσικό περιβάλλον Σ. Ντάφης 1.5. Προστα τ ευόμενες περιοχές Ελ ένη Μιχαλ άτου και Σ. Ντάφης Μ έρος Δεύτερο Θεσμικό πλ αίσιο για τις προστατευόμενες περιοχές 2.1. Διεθνές και ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο Έλ ενα Χατζ ηχαραλ άμπους, Ελ ένη Μιχαλ άτου και Μαρία Αναγνωστοπούλου 2.2. Εθνικό θεσμικό πλαίσιο Έλ ενα Χατζ ηχαραλ άμπους 2.3. Κείμενα εθνικής στρατηγικής και εθνικού σχεδιασμού Έλ ενα Χατζ ηχαραλ άμπους και Μαρία Αναγνωστοπούλου Μ έρος Τρίτο Η αρχή της αειφορίας και η σημασία της στη διαχείριση 3.1. Περί αειφορίας Π.Α. Γεράκης και Σ. Ντάφης 3.2. Διδάγματα από τις σχέσεις υγροτόπων και γεωργίας Π.Α. Γεράκης

Μ έρος Τέταρτο Σχεδιασμός, εφαρμογή και αξιολόγηση της διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών 4.1. Φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών Πέτρος Κακούρος 4.2. Σχεδιασμός της διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών Βασιλ ική Τσιαούση και Π. Κακούρος 4.3. Ενημέρωση, συμμετοχικές διαδικασίες και περιβαλλοντική εκπαίδευση στις προστατευόμενες περιοχές Μαρία Κατσακιώρη 4.4. Οικονομική αποτίμηση των λ ειτουργιών των οικοσυστημάτων Μ. Σεφερλ ής 4.5. Αποκατάσταση οικοσυστημάτων Σ. Ντάφης και Π. Κακούρος 4.6. Οι τεχνητοί υγρότοποι ως συστήματα επεξεργασίας λυμάτων Σωτηρία Κατσαβούνη 4.7. Παρακολούθηση Μαρία Αναγνωστοπούλ ου και Α. Α ποστολ άκης 257 271 289 311 317 337 351 Μ έρος Πέμπτο θέματα εργασίας 5.1. Εξεύρεση απασχόλησης Ευτυχία Αλ εξανδρίδου 5.2. Υγιεινή και ασφάλ εια της εργασίας Ευτυχία Αλ εξανδρίδου 377 381 Παράρτημα Η ελληνική φύση: φωτογραφικά θέματα 1. Ελλ ηνικά οικοσυστήματα 2. Τοπία 3. Αξίες των υγροτόπων 4. Κίνδυνοι που απειλούν τα ελληνικά οικοσυστήματα 5. θέματα διαχείρισης 401 412 414 422 427

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα κείμενα αυτής της έκδοσης έχουν γραφεί από τo προσωπικό του Ε Κ Β Υ προς χρήση κάθε επιστήμονα που επιθυμεί να καταρτισθεί στο αντικείμενο της διαχείρισης των προστατευομένων περιοχών της Ελλ άδος. Στα κείμενα αυτά ο όρος προστατευόμενες περιοχές αναφέρεται μόνο στις περιοχές όπου προστατεύεται τo φυσικό περιβάλλον. Αποτελ ούν Τα βασικά κείμενα ενός προγράμματος κατάρτισης, υπό τnv έννοια ότι δίνουν τις εντ ε λ ώς απαραίτητες πλ ηροφορίες επί του αντικειμένου αυτού. Ως εκ τούτου ένα μέρος των πλ ηροφοριών είναι πολύ πιθανό να είναι σε κάποιο βαθμό γνωστές σε ορισμένους καταρτιζόμενους. Κρίνουμε χρήσιμο να δώσουμε τις ακόλ ουθες διευκρινίσεις για τη σειρά τω ν κειμένων και το περιεχόμενό τους. Τα κείμενα χωρίζονται σε τέσσερα μέρη. Στο Πρώτο Μ έρος δίνονται πληροφορίες για το αντικείμενο του προγράμματος κατάρτισης, δηλ αδή, για το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας και για τις μεγάλ ες κατηγορίες οικοσυστημάτων και τοπίων. Εξηγούνται οι λ ειτουργίες που επιτελ ούν τα οικοσυστήματα αυτά και οι αξίες που έχουν για τον άνθρωπο και τη φύση. Οι καταρτιζόμενοι ενημερώνονται για τους κινδύνους που απειλ ούν το φυσικό περιβάλλον και για τον θεσμό και τον ρόλ ο τω ν προστατευόμενων περιοχών στην αντιμετώπιση τω ν κινδύνων. Ο θεσμός τω ν προστατευόμενων περιοχών και οι διεθνείς, ευρωπαϊκές και εθνικές κανονιστικές πράξεις που τον διέπουν, ή τον επηρεάζουν έμμεσα, αναλύονται στο Δεύτερο Μέρος, θεωρήθηκε επίσης χρήσιμο να δοθούν πλ ηροφορίες για το πώς εντάσσεται ο θεσμός αυτός στα εθνικά, στρατηγικής φύσης, κείμενα που αφορούν τη διατήρηση τω ν φυσικών πόρων της χώρας μας. Η διαχείριση προστατευόμενων περιοχών οδηγεί στη διατήρηση τω ν λ ειτουργιών και τω ν αξιών τους μόνο όταν ασκείται με αειφορικό 9

τρόπο. Κρίθηκε, λ οιπόν, σκόπιμο στο Τρίτο Μέρος να αναλυθεί η έννοια της αειφορίας και της αειφορικής ανάπτυξης και να παρουσιασθούν ορισμένα παραδείγματα. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στο θέμα των σχέσεων υγροτόπων και γεωργίας. Μ έσω της λ επτομερούς εξέτασης σου θέματος αυτού, απεικονίζεσαι το πρόβλ ημα τω ν δυσμενών επιδράσεων που ασκουν τα αρδευόμενα αγροτικά οικοσυστήμασα στα υγροτοπικά, όταν τα πρώτα υφίστανται μη αειφορική διαχείριση. Το πρόβλ η- μα αυτό είναι ίσως το σοβαρότερο που αντιμετωπίζουν οι ελληνικοί υγρότοποι γλυκού νερού. Εξηγείται γιατί τα αειφορικώς διαχειριζόμενα αγροτικά και υγροτοπικά οικοσυστήμασα όχι μόνο μπορούν να συνυπάρξουν χωρίς προβλ ήμασα αλλά η μία κατηγορία μπορεί «ν α βοηθά» την άλλη. Η πείρα του Ε Κ Β Υ από την Ελλάδα και τη Μ εσόγειο δείχνει ότι οι φορείς διαχείρισης που έχουν στη δικαιοδοσία τους υγροσότ ους θα πρέπει να ενισχύουν την αειφορική διαχείριση των αγροτικών οικοσυστημάσων προκειμένου να αναχαιτίσουν την υποβάθμιση τω ν υγροτοπικών. Τα τρία πρώτα μέρη παρέχουν ένα υπόβαθρο βιολ ογικών, τεχνικών, νομικών κ.ά. γνώσεων καθώς και αρχών, για να ασχολ ηθεί ένας επιστήμονας με τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση της διαχείρισης προστατευομένων περιοχών, θέματα που αναπτύσσονται στο Τέταρτο Μέρος. Σε αυτό, πρώτα περιγράφεται το νομικό πλ αίσιο, οι σκοποί κ.λ.π. των φορέων διαχείρισης. Στη συνέχεια, ως προς τον σχεδιασμό της διαχείρισης, υπάρχουν δύο κείμενα που αναφέρονται στις γενικές αρχές σου σχεδιασμού και στον ρόλ ο της άρτιας ενημέρωσης, της διαβούλ ευσης και της ενεργητικής συμμετοχής όλ ων των εμπλ εκομένων ομάδων στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή της διαχείρισης καθώς και στον πολλαπλ ό ρόλ ο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης η οποία μπορεί να συμβάλλει ώστε να κασαστεί θετικότερη η στάση του τοπικού πλ ηθυσμού έναντι των λ ειτουργιών που επιτελ ούν τα φυσικά οικοσυστήματα της προστατευόμενης περιοχής. Γίνεσαι μνεία των έργων ανάδειξης των προστατευομένων περιοχών ως μέσων ενημέρωσης του κοινού καθώς και της σημασίας της σωστής διαχείρισης των επισκεπτών, προκειμένου να αποφεύγονται αλλοιώσεις στα οικοσυστήματα. Σ το μέρος αυτό περιλαμβάνεται κείμενο για την οικονομική αποτίμηση των λ ειτουργιών με το σκεπτικό ότι η προβολή και σης οικονομικής σπουδαιότητας των φυσικών οικοσυστημάτων μπορεί να βοηθήσει στο να πείθονται ευκολ ότερα αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις για την ανάγκη διατήρησης αυτών των οικοσυστημάτων. Η αποκατάσταση οικοσυστημάτω ν αποτελ εί ένα από τα κύρια μέσα εφαρμογής της διαχείρισης σε όλ ες τις προστατευόμενες περιοχές. Η κατα- 10

σκευή τεχνητών υγροτόπων ως μέσο πρόλ ηψης, ή και θεραπείας, της υποβάθμισης ορισμένων φυσικών υγροτόπων αποκτά αυξανόμενη σημασία διεθνώς. Ως εκ τούτου κρίθηκε χρήσιμο να δοθούν σχετικές πλ ηροφορίες. Τέλ ος, αναλύεται σε ειδικό κείμενο ο ρόλ ος τω ν ρεαλιστικών προγραμμάτων παρακολούθησης των οικολογικών μεταβολ ών ως μέσων αξιολ όγησης της αποτελ εσματικότητας τω ν μέτρων διαχείρισης και γίνεται μνεία σχετικών μεθόδων παρακολούθησης. Το Πέμπτο και τελ ευταίο μ έρος περιλαμβάνει πλ ηροφορίες για το πώς μπορούν να προετοιμασθούν οι άνεργοι επιστήμονες στο να εξεύρουν εργασία και για ποιες αρχές πρέπει να διέπουν την υγιεινή και ασφάλ εια της εργασίας σε χώρους όπως είναι οι φορείς διαχείρισης. Θεωρούμε ευνόητο ότι η διαχείριση προστατευομένων περιοχών, όντας τόσο πολυσύνθετο και ευρύ αντικείμενο, δεν μπορεί να καλυφθεί με λ ίγες εκατοντάδες σελ ίδες. Ευελ πιστούμε, όμως, ότι οι σελ ίδες αυτές θα κινητοποιήσουν τους καταρτιζόμενους να αυξήσουν περισσότερο τις γνώσεις τους μελ ετώντας τη βιβλ ιογραφία που συνιστούμε. Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες σε όλ ους τους συναδέλ φους που συνέθεσαν, έκριναν κείμενα και επιμελ ήθηκαν την έκδοση. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλ ονται στον κ. Γεώργιο Μ πλ ιώνη για τη συμβολ ή του στη συγγραφή του υποκεφαλαίου 4.3.2. «Ο ρόλ ος των συμμετοχικών διαδικασιών», στην κ. Μαρία Ανδρόνικου για τη φιλ ολ ογική επιμέλ εια των κειμένων, στον κ. Κ. Κασιούμη για την αξιολόγηση κειμένων του πρώτου και του τέταρτου μέρους της έκδοσης και στους κ.κ. Μαρία Φλ ώρου και Π. Πατρώνο για την αξιολ όγηση των κειμένων του δεύτερου μέρους. Έλ ενα Χατζηχαραλ άμπους Π.Α. Γεράκης 11

12

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Οικοσυστήματα και προστατευόμενες περιοχές της Ε λλάδας

14

1.1. Το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας Οικοσυστήματα - Τοπία Π.Α. Γεράκης, Σ. Ντάφης, Π. Κακούρος και Εβένη Μιχαλ άτου 1.1.1. Ε ισαγω γή Η Ελλάδα, στα όρια τριών ηπείρων (Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής), καταλαμβάνει d o νότιο άκρο της Βαλκανικής Χερσονήσου και αποτελ εί τμήμα της ευρωπαϊκής ανατολικής Μεσογείου. Με έκταση 132.000 km 2 (13,2 εκατομμύρια εκτάρια) και μήκος ακτών περίπου 15.000 km, έχει να επιδείξει μεγάλ η ποικιλ ία γεωλ ογικών σχηματισμών και πετρωμάτων, έντονο και πολυσχιδες γεωμορφολογικό ανά- γλυφο, μεγάλ ο αριθμό νησιών, νησίδων και σπηλαίων καθώς και μεγάλ η ποικιλ ία κλ ιματικών τύπων και βιοκλ ιματικών ζωνών. Τα γνωρίσματα αυτά, άρρηκτα δεμένα με το σύνθετο γεωλογικό παρελθόν και τη γεωγραφική θέση της Ελλάδας και σε συνδυασμό με την ιστορία της έθεσαν τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία ποικίλ ων τοπίων και για τη διαμόρφωση και τη διατήρηση μεγάλης βιοποικιλό- τητας. Η επίδραση των ανωτέρω παραγόντων αντικατοπτρίζεται στην ποικιλ ία και στο μωσαϊκό της βλάστησης και ίων οικοσυστημάτων καθώς και στη χλωρίδα και στην πανίδα του τόπου. Η ελληνική χλω- ρίδα, που αποτελ είται από μεσογειακά, μεσοευρωπάίκά, ιρανοκασπικά (ποντιακά) και βορειοαφρικανικά στοιχεία, αριθμεί περισσότερα από 6.000 είδη φανερόγαμων φυτών και περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό ενδημικών ειδών και υποειδών. Η ελληνική πανίδα, που αποτελείται από ευρωπαϊκά, ασιατικά, αφρικανικά και σε υψηλ ό ποσοστό ενδημικά είδη, εκτιμάται ότι αριθμεί 30.000 έως 50.000 είδη. Πληθώρα δημόσιων αλλά και ιδιωτικών οργανισμών και φορέων ασχολούνται με τη μελ έτη και την προστασία της ελληνικής φύσης, ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 15

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΑΚΕΤΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤATΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ αξιοποιώντας εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους, ενίοτε και με προσφορά εθελοντικής εργασίας κυρίως από τα μέλ η των Μ η Κρατικών Περιβαλλοντικών Οργανώσεων. Η προστασία της ελληνικής φύσης διασφαλίζεται με τη θέσπιση και την εφαρμογή σειράς νόμων, προεδρικών διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων. Γεωγραφική θέση Η Ελ λ άδα εκτείνεται γεωγραφικά από 34 45' έως 41 45' γεωγραφικού πλατους και από 19 30' έως 29 45' γεωγραφικού μήκους ανατολικά του Γκρίνουιτς. Αποτελ εί προέκταση της Βαλκανικής Χερσονήσου καταλαμβάνοντας το νοτιότερο άκρο της και παράλληλα αποτελ εί τμήμα της ευρωπαϊκής ανατολικής Μεσογείου. Προς βορρά συνορεύει με την Α λ βανία, την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία, προς ανατολάς με την Τουρκία, ενώ οι ακτές της υπόλοιπης χώρας και των νησιών περιβάλλονται από το Αιγαίο, το Λιβυκό και το Ιόνιο Πέλαγος. Γεω λ ογία - Πετρολ ογία Από γεωλ ογική και πετρολογική άποψη τα πετρώματα της Ελλάδας διακρίνονται σε προαλ πικούς, αλ πικούς και μετα-αλ πικούς σχηματισμούς. Στους προαλ πικούς σχηματισμούς ανήκουν κυρίως τα κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα των κρυσταλλοπαγών μαζών της Ελλάδας καθώς και μερικά ιζηματογενή και πυριγενή πετρώματα με μικρή εξάπλ ωση. Οι αλπικοί και μετα-αλ πικοί σχηματισμοί καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του ιζηματογενούς καλύμματος του ελληνικού χώρου καθώς και μερικές πυριγενείς εμφανίσεις σε σημαντική έκταση. Κρυσταλ λ οσχιστώδεις π ερ ιοχές Τα κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα της Ελλάδας υπάγονται σε τρεις μάζες: στη μάζα της Ροδόπης (Σερβομακεδονία, Παιονία, Α λμωπία, Πάικο), στην πελ αγωνική και στην αττικοκυκλαδική μάζα. Στη μάζα της Ροδόπης περιλαμβάνονται κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα που απαντούν στην κεντρική και ανατολ ική Μακεδονία, στη Θράκη και στα νησιά του βόρειου Αιγαίου. Η μάζα αυτή συνίσταται από πετρώματα υψηλού βαθμού μεταμόρφωσης (γνεύσιοι, μάρμαρα, αμφιβολ ίτες) και πολύ μεγάλ ης ηλ ικίας. Η πελαγωνική μάζα έχει κατεύθυνση ΒΔ- Ν Α και εκτείνεται από τα σύνορα της Ελ λ άδας με την πρώην Γιουγκοσλαβία (Βαρνούς, Βόρας, Τζένα, προς Βέρμιο, Πιέρια, Καμβούνια, 'Οσσα, Π ήλιο, Ό ρθρυ) και μέσω της αττικοκυκλαδικής μάζας συνεχίζεται στη Μικρά Ασία. Περιλαμβάνει πετρώματα υψηλού, μέσου και χαμηλ ού βαθμού μεταμόρφωσης (γνεύσιους, αμφιβολ ίτες, μάρμαρα,

Τεύχος Β: 1.1. Το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας - Οικοσυστήματα - Τοπία φυλλίτες, πρασινοσχιστόλ ιθους κλ π.). Κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα υπάρχουν επίσης στη νότια Ελλ άδα. Ασβεστολ ιθικές περιοχές Οι ασβεστόλιθοι της Ελ λ άδας σχηματίστηκαν κυρίως κατά το μεσοζωικό αιώνα (τριάσιοι, ιουράσιοι και κρητιδικοί ασβεστόλιθοι) και μαζί με τα παλαιογενή στρώματα έως και το μέσο φλύσχη αποτελ ούν τα όρη της Ελλάδας που βρίσκονται εκτός των κρυσταλλοπαγών μαζών. Οι κορυφές των ορέων των νησιών του Ιονίου, της Ηπείρου και της Ακαρνανίας (Αδριατικο-ιόνιος περιοχή), της Πίνδου, των Αγράφων, του Τυμφρηστού, των Τζουμέρκων, των Α ιτω λ ικών ορέων, της Τρίπολ ης, του Πάρνωνα και στην πλειονότητά τους τα όρη της Κρήτης αποτελούνται από ασβεστόλιθους. Περιοχές φλ ύσχη Ο φλύσχης (σύνολ ο ψαμμιτικών στρωμάτων, πλ ούσιων σε χαλαζία, τα οποία εναλ ά σσονται με αργιλ ικούς σχιστόλιθους) καταλαμβάνει τεράστια έκταση στην Ελλάδα καλύπτοντας ολ όκλ ηρες περιοχές με πάχος έως και 1.000 m. Η μεγαλύτερη έκταση του παλαιογενούς φλύσχη εκτείνεται μεταξύ της Αδριατικο-ιονίου περιοχής ορέων και του συστήματος Ολ ονού-πίνδου από τα αλ βανικά σύνορα έως τη νότια Π ελ οπόννησο. Νεογενείς περιοχές Τα νεογενή πετρώματα (θαλασσογενή, ποταμογενή ή λ ιμνογενή) αποτελούνται κυρίως από άμμο, άργιλ ο, πηλ ό, κροκαλοπαγείς σχηματισμούς, μάργες, τραβερτίνες και πορώδεις ασβεστόλιθους. Απαντούν σε οριζόντια στρωμάτωση στις χαμηλ ότερες πεδιάδες και καταλαμβάνουν επιφανειακά μεγάλ ες εκτάσεις. Εμφανίζονται κυρίως στην Ηλεία, στις ακτές της βόρειας Πελοποννήσου, στην Αττική, στη χερσόνησο της Κασσάνδρας, στη βόρεια Εύβοια, στην περιοχή μεταξύ Καλαμπάκας και Καστοριάς, στις υψηλ ότερες βαθμίδες του βαθυπεδίου Σερρών- Σιδηροκάστρου-Νιγρίτας και σε πολλές άλλες περιοχές της χώρας. Πυριγενή πετρώματα Τα πυριγενή πετρώματα (ηφαιστειακά, πλ ουτώνια, φλ εβικά) καταλαμβάνουν αρκετές εκτάσεις, κυρίως στη βόρεια Ελλάδα. Τα ηφαιστειακά πετρώματα εμφανίζονται σε μορφή θόλ ων, καλυμμάτων ή ρευμάτω ν και σπανιότερα σε μορφή φλ εβών. Εκτεταμένες εκχύ σεις τριτογενώ ν κυρίως ηφαιστειακών πετρωμάτων εμφανίζονται στη Ροδόπη, στη

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΑΚΕΤΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤATΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Θράκη, στην Α λμωπία, ενώ άλλες εμφανίσεις απαντούν διάσπαρτες και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, κυρίως στα νησιά του Αιγαίου (Λέσβος, Λήμνος, Θηρα, Μ ήλος, Κ ω ς κλ π.). Πλουτώνια πετρώματα εμφανίζονται κυρίως στη Μακεδονία (γρανίτες, διορίτες, γάβροι). Σημαντικές ως προς τον όγκο τους είναι οι εμφανίσεις γρανιτικών πετρωμάτων στις περιοχές Βροντούς, Φλ ώρινας και Ξάνθης. Ως προς την ηληκία τους, τα πυριγενή πετρώματα της Ελλάδας είναι κατά κύριο λ όγο τριτογενή και κατά δεύτερο λ όγο παλ ιοζωικά. Τα υπερβασικά και γενικότερα τα οφιολ ιθικά πετρώματα εμφανίζονται σε πολ λ ά σημεία της χώρας. Ανάγλ υφο - Ορογραφική διαμόρφωση Η Ελλάδα διακρίνεται για το έντονο ανάγλυφό της ως προϊόν της ορογραφικής διαμόρφωσής της, που προσδίδει στη χώρα κατεξοχήν ορεινό χαρακτήρα. Καλύπτεται, σχεδόν κατά τα 2/3, από όρη μέσου ύψους. Μ εγάλ οι ορεινοί όγκοι, όπως το ορεινό συγκρότημα της Π ίνδου, τα Άγραφα, ο Τυμφρηστός, το Παναιτωλικό, η Οίτη, τα Βαρδούσια, ο Παρνασσός και η Γκιώνα στην κεντρική και στη βόρεια Ελλάδα, και το Παναχάίκό, ο Ερύμανθος, τα Αροάνια Όρη, η Κυλλήνη, το Μαίναλο, ο Πάρνωνας και ο Ταΰγετος στην Πελοπόννησο, διασχίζουν τη χώρα από ΒΒΔ προς Ν Ν Α και τη χωρίζουν σε δύο σαφώς διακρινόμενες κλ ιματικά και φυτογεωγραφικά περιοχές. Οι οροσειρές της Ανατολικής Ελλάδας (Βέρμιο, Πιέρια, Ό λυμπος,όσσα, Μαυροβούνιο, Π ή λ ιο) έχουν επίσης κατεύθυνση από βορρά προς νότο. Στις οροσειρές αυτές οι ανατολικές πλαγιές δέχονται ομβροφόρους ανέμους από τα ανατολικά και είναι υγρότερες από τις αντίστοιχες δυτικές, γεγονός που συμβάλ ει στη διαφοροποίηση της βλάστησής τους. Τέλος, οι οροσειρές της βόρειας Ελλάδας (Βόρας, Τζένα, Πάικο, Μ πέλες, Άγκιστρο, Φαλακρό, Ροδόπη) εκτείνονται από τα δυτικά προς τα ανατολικά και λ ειτουργούν ως ασπίδα απέναντι στους ψυχρούς βόρειους ανέμους. Το υψηλ ότερο όρος της Ελλάδας, ο Ό λυμπος, φθάνει σε ύψος 2.917 m και είναι το δεύτερο ψηλ ότερο βουνό της Βαλ κανικής μετά τη Ρίλα. Ά λλες 41 κορυφές της Ελλάδας έχουν ύψος πάνω από 2.000 m. Κ λ ίμα Το κλ ίμα της Ελλάδας χαρακτηρίζεται ως μεσογειακό, με εαρινοφθινοπωρινές βροχοπτώσεις, ήπιο χειμώνα, ζεστό καλοκαίρι και περισσότερο ή λ ιγότερο εκτεταμένη ξηρή περίοδο. Αυτός ο γενικός τύπος κτήματος διαφοροποιείται γεωγραφικά και υψομετρικά με αποτέλ εσμα τη διαμόρφωση πολ λ ώ ν κλ ιματικών τύπων, οι οποίοι διατηρούν, άλλοι περισσότερο και άλλοι λ ιγότερο ή και καθόλου, τον μεσο-

Τεύχος Β: 1.1. Το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας - Οικοσυστήματα - Τοπία γειακό χαρακτήρα. Έτσι, το κλίμα της Ελλάδας εκτείνεται από το ημίξηρο-ημιερημικό στη Ν Α Κρήτη στο καθαρά μεσογειακό (θαλ άσσιο και χερσαίο) και στο υγρόψυχρο-ηπειρωτικό στη Ροδόπη. Στην Ελλάδα διακρίνονται οι εξής πέντε κλ ιματικές περιοχές: Ορεινή περιοχή: περιλ αμβάνει τη μεγάλ η οροσειρά της Πίνδου η οποία εκτείνεται από ΒΒΑ προς Ν Ν Α και χωρίζει τη χώρα σε δυο κλ ιματικές περιοχές, και τα λ οιπά όρη της βόρειας και κεντρικής Ελλάδας, της Π ελ οποννήσου και της Κρήτης. Εδώ, όσο ανεβαίνει κανείς σε ύψος, το καλ οκαίρι γίνεται πιο δροσερό, ο χειμώνας δριμύτερος, οι βροχοπτώσεις αυξάνουν και η κατανομή τους γίνεται κανονικότερη. Το κλ ίμα της ορεινής περιοχής, ιδιαίτερα στη βόρεια Ελλάδα, πλ ησιάζει προς το αντίστοιχο ηπειρωτικό-μεσευρωπαϊκό. Περιοχή της βόρειας Ε λλάδας: περιλ αμβάνει το εσωτερικό της Ηπείρου, της θεσσαλ ίας, της Μακεδονίας και της Θράκης. Το κλ ίμα της αποτελ εί μετάβαση από το μεσογειακό προς το ηπειρωτικό και χαρακτηρίζεται από μεγάλ ο σχετικά ετήσιο εύρος θερμοκρασίας (μεγαλύτερο των 20 C), κανονικότερη κατανομή τω ν βροχοπτώσεων και μείωση της ξηρής περιόδου σε 1-2 μήνες. Περιοχή του Ιονίου Πελ άγους (θαλάσσια μεσογειακή): περιλ αμβάνει τις δυτικές ακτές της Ελλάδας και τα νησιά του Ιονίου Π ελ άγους. Το κλ μα της χαρακτηρίζεται από ήπιο χειμώνα, αυξημένες βροχοπτώσεις, κυρίως κατά τη διάρκεια του χειμώνα αλλά και την άνοιξη και το φθινόπωρο, και από σχετικά μικρό ετήσιο εύρος θερμοκρασίας, το οποίο ανέρχεται σε 16-17 C. Περιοχή του Αιγαίου πελ άγους (χερσαία μεσογειακή): περιλ αμβάνει ολ όκλ ηρη τη Ν Α Ελλάδα έως τη θεσσαλ ία και τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. Το κλ ίμα της πλ ησιάζει προς εκείνο της προηγούμενης κλ ιματικής περιοχής, είναι όμως ψυχρότερο και ξηρότερο τον χειμώνα. Το ετήσιο ύψος τω ν βροχοπτώσεων είναι πολύ μικρότερο και ανέρχεται σχεδόν στο μισό εκείνου της δυτικής Ελ λ άδας. Το ετήσιο εύρος της θερμοκρασίας είναι 13,7-19 C. Εξαιτίας της ξηρότητας του κλ ίματος, η ατμόσφαιρα της περιοχής έχει μοναδική διαύγεια και ο ουρανός αποκτά ξεχωριστό γαλ άζιο χρώμα. Νοτιοκρητική περιοχή (ημιερημοειδής μεσογειακή): περιλ αμβάνει τη Ν Α Κρήτη και κλ ιματικά αποτελ εί μια μετάβαση από το μεσογειακό προς το ημιερημικό κλ ίμα. Χαρακτηρίζεται από μικρό ύψος βροχοπτώσεων, ήπιο χειμώνα και ξηρή περίοδο μεγάλ ης διάρκειας. ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 19

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΑΚΕΤΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤATΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Β ιοποικιλ ότητα Ιδιαίτερο ρόλ ο στη διαφοροποίηση της βιοποικιλ ότητας (Π λ αίσια Α και Β) στην Ελλάδα διαδραμάτισαν οι μεταβολ ές του κτήματος του πλ ανήτη (ιδίως η περίοδος των παγετώνων και η αμέσως επόμενη), καθώς και η ορογραφική διαμόρφωση της χώρας και των γειτονικών περιοχών ως αποτέλ εσμα της γεωλογικής ιστορίας της ευρύτερης περιοχής της Βαλ κανικής Χερσονήσου και της Μεσογείου. Η διάταξη των ορέων της Βατίκανικής Χερσονήσου (Δειναρικές Ά λ πεις) αλλά και των ορέων της Ελλάδας από Βορρά προς Νότο επέτρεψε τη μετανάστευση πολλών ειδών νοτιότερα, με αποτέλ εσμα τον εμπλ ουτισμό της ελληνικής χλ ωρίδας και πανίδας καθώς και την εμφάνιση πολλών υβριδίων, ιδιαίτερα στα δασικά δένδρα (ελ άτη, οξιά κλ π.). Αυτοί οι δίαυλ οι επικοινωνίας διατηρούνται έως και σήμερα, με αποτέλ εσμα την ύπαρξη μεγάλου αριθμού καθαρά μεσοευρωπαϊκών ειδών στην Ελλάδα. Επίσης, το έντονο ανάγλυφο της χώρας, με τις απότομες έως και απόκρημνες πλαγιές και την επακόλ ουθη δημιουργία πολλών κοιλάδων, καθώς και η ύπαρξη πολλών νησιών και νησίδων, κυρίως στο Αιγαίο Π έλ αγος, συντέλ εσαν στη δημιουργία συνθηκών απομόνωσης και κατά συνέπεια ενδημισμού. Αποτέλ εσμα των ανωτέρω ήταν η διαφοροποίηση μεγάλ ου αριθμού ενδημικών ειδών φυτών και ζώ ω ν στη χώρα μας. Η μεγάλ η ποικιλότητα τω ν ειδών και της βλάστησης, αντικατοπτρίζεται, επίσης, στην ποικιλότητα των ελληνικών οικοσυστημάτων, από τα ημιερημικά του φοινικοδάσους στο Βάι της Κρήτης έως τα ψυχρόβια δάση της σημύδας, της δασικής πεύκης και της ερυθρελ ά- της στη Ροδόπη. Αυτή η ποικιλότητα τω ν οικοσυστημάτων εμφανίζεται ακόμη και σε σχετικά μικρή επιφάνεια. Για παράδειγμα, σε απόσταση δεκάδων χιλ ιομέτρων από την Καβάλ α έως την κεντρική Ροδόπη διασχίζει κανείς όλα τα οικοσυστήματα που φιλοξενούν βλάστηση της μεσογειακής, μεσοευρωπαϊκής και βόρειας (σκανδιναβικής) ζώνης. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στη μεγάλ η ποικιλ ία τω ν υγροτοπικών οικοσυστημάτων ( λ ιμνοθαλ ασσών, λ ιμνών, ελ ών, ποταμών, δελ ταϊκών σχηματισμών, αλυκών κλ π.). Τα οικοσυστήματα αυτά επηρεάζονται κυρίως από τα υδρολογικά γνωρίσματά τους και λ ιγότερο από το κλ ίμα, γ ι αυτό και κατατάσσονται στα λ εγάμενα αζωνικά οικοσυστήματα. Χαρακτηριστικό τόσο των χερσαίων όσο και των υγροτοπικών αζωνικών οικοσυστημάτων είναι ότι έχουν υποστεί έντονες ανθρώπινες επεμβάσεις. Οι υγρότοποι έχουν καταστραφεί κατά τα 3/4 (σε σύγκριση με το 1920), το ποσοστό δάσωσης ανέρχεται μόλ ις στο 25% και είναι

Τεύχος Β: 1.1. Το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας - Οικοσυστήματα - Τοπία Πλαίσιο Α. Ορισμός Βιοποικιλότητας Ο όρος «βιοποικιλότητα», παρά την απλότητα και τη σαφήνειά του, είναι μία από τις πλέον αφηρημένες και αμφιλεγόμενες έννοιες της οικολογίας, καθώς ο τρόπος έκφρασης ή μάλλον εκτίμησης της βιοποικιλότητας στα διάφορα επίπεδα οργάνωσης της ζωής δεν είναι ενιαίος. Διακρίνονται τρία, κατά άλλους τέσσερα, διαφορετικά επίπεδα βιοποικιλότητας (πλαίσιο Β), το καθένα από τα οποία έχει διαφορετική σημασία αλλά στην πραγματικότητα αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα ενός ενιαίου συνόλου. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κάτι ενιαίο, καθώς η διατήρηση κάθε επιπέδου εξαρτάται από τη διατήρηση του προηγούμενου ή του επόμενου επιπέδου. Η διατήρηση των τοπίων εξαρτάται από τη διατήρηση της ποικιλότητας των οικοσυστημάτων που τα συνθέτουν, η σταθερότητα των οικοσυστημάτων εξαρτάται από τη διατήρηση των ειδών που συμμετέχουν στη δομή τους και η διατήρηση και επιβίωση των ειδών εξαρτάται από τη διατήρηση των κληρονομικών καταβολών τους. Τέλος, θα πρέπει να τονιστεί ότι η διατήρηση της βιοποικιλότητας, σε όλα τα επίπεδα της, δεν επιβάλλεται για λόγους ρομαντικούς αλλά από την ανάγκη ορθολογικής αειφορικής διαχείρισης των φυσικών πόρων, επιβάλλεται συνεπώς για την επιβίωση του ίδιου του ανθρώπου. ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ από τα χαμη λότερα της ευρωπαϊκής Μεσογείου. Εντούτοις τα ελ λ ηνικά οικοσυστήματα διατηρούν σε υψηλ ό βαθμό τη φυσικότητά τους, δηλ αδή στοιχεία της αρχέγονης σύνθεσής τους. Η Ελλάδα εμφανίζει, επίσης, μεγάλ η ποικιλ ότητα τοπίων για τους ίδιους λ όγους για τους οποίους εμφανίζει μεγάλ η γενετική ποικιλ ότητα, ποικιλ ότητα ειδών και οικοσυστημάτων. Στη χώρα απαντούν πράγματι ποικίλ α τοπία, από τα ημιερημικά της ανατολ ικής Κρήτης έως τα σκανδιναβικά (βόρεια) της Ροδόπης και τα αλ πικά του Ολύμπου, του Σμόλ ικα, της Τύμφης, του Βόρα και άλλων οροσειρών της βόρειας Ελλ άδας. Σε καμιά άλλη μεσογειακή χώρα, και πολύ περισσότερο σε καμιά άλλη ευρωπαϊκή χώρα, δεν έχει διατηρηθεί τόσο υψηλ ή βιοποικιλ ότητα, η οποία να βρίσκεται τόσο κοντά στις φυσικές συνθήκες. Ακόμη και τα υποβαθμισμένα δάση, οι υποβαθμισμένοι θαμνότοποι και τα φρύγανα της Ελλάδας διατηρούν, τουλ άχιστον ποιοτικά, τη φυσική τους σύνθεση. Δυστυχώς αυτός ο εθνικός πλ ούτος δεν έχει ακόμη ερευνηθεί, απογραφεί και αποτιμηθεί επαρκώς. Απαιτείται, Λοιπόν, καταγραφή όσων μελ ετών έχουν γίνει έως σήμερα και προγραμματισμός τω ν ενερ 21

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΑΚΕΤΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤATΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ γειών για το μέλλον, προκειμένου να αποκτηθούν οι απαραίτητες πληροφορίες, οι οποίες θα αποτελ έσουν τη βάση για την αειφορική διαχείριση, και τη διατήρηση της ελ λ ηνικής βιοποικιλ ότητας. Χλ ωρίδα Στην Ελλάδα απαντούν τρεις βασικές χλ ωριδικές μονάδες: η μεσογειακή, η ευρωπαϊκή (ευρασιατική) και η ιρανοκασπική (ποντιακή). Η μεσογειακή χλ ωρίδα εμφανίζεται σε μια ευρύτερη ή στενότερη λ ωρίδα κατά μήκος των ακτών καθώς και στα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου πελ άγους. Το πλ άτος και το υπερθαλ άσσιο ύψος της λ ωρίδας αυτής μειώνονται σε βορειότερα γεωγραφικά πλ άτη. Η μεσευρωπαική χλ ωρίδα κυριαρχεί στις ορεινές περιοχές της κεντρικής και της βόρειας Ελλάδας, ενώ περιορίζεται προς τα νότια. Στοιχεία της ιρανοκασπικής χλ ωρίδας (π.χ. η ανατολ ική οξιά), απαντούν στη Β Α Ελλάδα (Θ ράκη) και στα νησιά του Β Α Αιγαίου. Στην Κρήτη απαντούν ορισμένα στοιχεία της βορειοαφρικανικής χλ ωρίδας. Εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας και της συνύπαρξης τω ν παραπάνω χλ ωριδικών περιοχών, η χλ ωρίδα εδώ είναι, αναλ ογικά με την έκταση της χώρας, από τις πλ ουσιότερες της Ευρώπης με περισσότερα από 6.000 είδη φανερόγαμων φυτών. Στην Ευρώπη μόνο η Ιβηρική χερσόνησος έχει να παρουσιάσει μεγαλύτερο αριθμό ειδών. Ο ορεινός χαρακτήρας της χώρας και το πλ ήθος των νησιών της συμβάλλουν στη δημιουργία συνθηκών απομόνωσης και ενδημισμού με αποτέλ εσμα μεγάλος αριθμός ειδών και υποειδών της (ποσοστό περίπου 13%), να είναι ενδημικά. Τέλ ος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι 263 είδη και υποείδη φυτών θεωρούνται, σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλ ίο των Σπάνιων και Απειλ ούμενων Ειδών Φυτών στην Ελλάδα, σπάνια και απειλ ούμενα. Πανίδα Παρά το γεγονός ότι η γνώση μας για τα ζώα της Ελλάδας έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα, σύμφωνα με τις περιγραφές ειδών από τον Αριστοτέλ η, εντούτοις η συστηματική μελ έτη της ελληνικής πανίδας ξεκίνησε μόλ ις τον 19ο αιώνα όταν ξένες επιστημονικές αποστολ ές και περιηγητές άρχισαν να συγκεντρώνουν τα πρώτα στοιχεία. Τα πρώτα ολ οκλ ηρωμένα αποτελ έσματα προέρχονται από τη γαλλ ική επιστημονική αποστολ ή στην Πελ οπόννησο κατά την περίοδο 1832-1836. Μ ε την πάροδο τω ν ετών το ενδιαφέρον τω ν ξένων ερευνητών παρέμεινε αμείωτο, ενώ παράλληλ α η ελληνική πανίδα άρχισε να αποτελ εί αντικείμενο έρευνας και τω ν Ελλ ήνων ερευνητών.