Η πρόκληση της παιδικής φτώχειας Από την οπτική των παιδιών της Δήμητρας Κογκίδου, Καθηγήτριας και Κοσμητόρισσας στην Παιδαγωγική Σχολή του ΑΠΘ
Το 2005 στην ΕΕ των 27: 1 από τους 4 πολίτες που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας ήταν παιδί 19 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας 0-17 ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας Τα παιδιά κινδυνεύουν συχνά περισσότερο από τη φτώχεια από ότι ο συνολικός πληθυσμός (δηλαδή το 19% όλων των παιδιών, έναντι του 16% του συνολικού πληθυσμού στην ΕΕ)
Σύμφωνα με τα στοιχεία της UNICEF για το 2005: Ένα στα έξι παιδιά του βιομηχανικού κόσμου ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, δηλαδή 47 εκατομμύρια παιδιά.
Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου: το 35% των Ελλήνων απάντησε ότι τα καταφέρνει «δύσκολα» (έναντι 12% στην ΕΕ ), το 54% ότι τα καταφέρνει «μέτρια» (έναντι 56% στην ΕΕ) και το 11% «εύκολα» (έναντι 30% στην ΕΕ ).
Σύμφωνα με την Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (EU-SILC 2007): πάνω από το 20% του πληθυσμού στην Ελλάδα ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας, δηλαδή 2,2 εκατομμύρια άνθρωποι Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι αυξητική τάση του κινδύνου φτώχειας για τα άτομα ηλικίας 0-17 ετών (από 21% το 2005 ανήλθε σε 23% το 2007) και για τις οικογένειες με εξαρτώμενα μέλη (από 20% το 2004 σε 23% το 2007). στα νοικοκυριά με 3 ή/και περισσότερα παιδιά ο κίνδυνος φτώχειας είναι της τάξης του 30%, στα μονογονεϊκά νοικοκυριά ο κίνδυνος φτώχειας εκτιμάται μεταξύ 34% και 40%.
Πόσα παιδιά στην Ελλάδα είναι «σε κίνδυνο λόγω φτώχειας»; Με 460.202 παιδιά έως 17 ετών να ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας στην Ελλάδα το 2003, δηλ. το 23,50% όλων των παιδιών, η πιθανότητα να ζήσει ένα παιδί για κάποιο διάστημα της παιδικής του ηλικίας σε αυτές τις συνθήκες είναι μια ανησυχητική πραγματικότητα.
Η ανησυχία επιτείνεται γιατί σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στην υπόλοιπη Ευρώπη κατά μέσον όρο, όπου το ποσοστό της παιδικής φτώχειας συρρικνώνεται, στην Ελλάδα αντιθέτως μεγεθύνεται και ξεπερνά το ποσοστό φτώχειας του συνόλου του πληθυσμού (στην ΕΕ μεταξύ 1996 και 2006 η παιδική φτώχεια για τις ηλικίες έως 15 ετών μειώθηκε από 19% σε 18%, ενώ στην Ελλάδα αυξήθηκε από 19% σε 22%).
Γιατί πρέπει να μειωθεί η παιδική φτώχεια; Τα φτωχά παιδιά είναι πολύ πιθανό να γίνουν φτωχοί και κοινωνικά αποκλεισμένοι ενήλικες.
Στην έκθεση της UNICEF Η Κατάσταση των Παιδιών στον Κόσμο (2005) αναφέρεται ότι η μείωση της παιδικής φτώχειας αποτελεί μέτρο προόδου προς την κοινωνική συνοχή, την ισότητα στις ευκαιρίες και την επένδυση στα παιδιά και στον κόσμο του αύριο.
«Μια χώρα η οποία θέλει να θεωρείται δημοκρατική και να διασφαλίζει τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών της, θα πρέπει να έχει υπόψη της πως η παιδική ηλικία είναι μια ξεχωριστή περίοδος στη ζωή του ανθρώπου και πρέπει να παρέχει στα παιδιά: α) ένα ασφαλές οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο, όπου μέσα σε αυτό θα αναπτύσσονται, β) ενθάρρυνση ώστε να μορφώνονται και να εκπαιδεύονται συνεχώς και γ) τη δυνατότητα να κοινωνικοποιηθούν και να ενσωματωθούν στον κύριο κορμό της κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν, προσφέροντας ίσες ευκαιρίες».
Από τη γνώση της παιδικής φτώχειας στη δέσμευση για την καταπολέμησή της Το φαινόμενο της παιδικής φτώχειας ελάχιστα μας έχει απασχολήσει στην Ελλάδα με αποτέλεσμα την περιορισμένη ύπαρξη στατιστικών δεδομένων και μελετών. Έτσι, δεν έχουμε σαφή γνώση για τη ζωή και τις εμπειρίες των παιδιών που ζουν σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα και πως άλλαξαν κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα. Πολύ λίγο γνωρίζουμε πως η εμπειρία της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού επιδρά στις αντιλήψεις των παιδιών για τη ζωή τους και πως τα παιδιά μεταφράζουν αυτές τις εμπειρίες.
Τα παιδιά θα πρέπει να τοποθετηθούν στο επίκεντρο του προβληματισμού μας. Δηλ. θα πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα να κατανοήσουμε μερικά από τα θέματα και τη πραγματικότητα της παιδικής φτώχειας από μια παιδοκεντρική οπτική.
Οι πολιτικές για τις οικογένειες δεν ανταποκρίνονται πάντα στις ανάγκες όλων των οικογενειών, πολύ περισσότερο των παιδιών, των οποίων οι ανάγκες φαίνεται, στη καλλίτερη περίπτωση, να καλύπτονται από τις ανάγκες των οικογενειών. Στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής τα παιδιά άλλοτε εμφανίζονται ως φορτίο προς τους γονείς τους, άλλοτε ως μελλοντικοί ενήλικες, άλλοτε ως απειλή της κοινωνικής τάξης και σταθερότητας. Σπάνια εμφανίζονται απλά ως παιδιά, με τους δικούς τους προβληματισμούς, τη δική τους φωνή και δράση.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανακήρυξαν το 2010 «Ευρωπαϊκό έτος για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού» με στόχους την αναγνώριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ατόμων που ζουν σε κατάσταση φτώχειας, την κοινή ευθύνη των δημόσιων υπηρεσιών και της κοινωνίας των πολιτών για μια ευρύτερη κοινωνική συνοχή και την ανανέωση της δέσμευσης για την από κοινού εξάλειψη της φτώχειας.
Θεωρώ ότι στις δράσεις που θα αποσκοπούν στην επίτευξη των παραπάνω στόχων στην Ελλάδα θα πρέπει να ενταχθεί κατά προτεραιότητα η καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας παράλληλα με τη μονογονεϊκότητα.
Οι Σύλλογοι των ΜΓΟ σε συνεργασία με άλλους φορείς μπορεί να συμβάλλουν ώστε να έρθει στο επίκεντρο του πολιτικού διαλόγου το ζήτημα της παιδικής φτώχειας. Η ανάδειξη του θέματος, τόσο στην επιστημονική κοινότητα, όσο και στα κέντρα λήψης αποφάσεων, θα συμβάλλει στην καλύτερη γνώση των διαστάσεων του κοινωνικού αυτού ζητήματος, γνώση απαραίτητη για τον σχεδιασμό αποτελεσματικών παρεμβάσεων - στο βαθμό που υπάρχει πολιτική βούληση.
Στην καμπάνια αυτή θα πρέπει να αναδείξουμε τα παιδιά -ως υποκείμενα και ως πολίτες με δικαιώματα κάτι που απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό στο σχετικό δημόσιο διάλογο και στις σχετικές πολιτικές
Περιγραφή και ανάλυση του μεγέθους και της φύσης της παιδικής φτώχειας και ευημερίας στην Ελλάδα Από τον ορισμό και τη μέτρηση του φαινομένου στις πολιτικές καταπολέμησής του Εννοιολογικό πλαίσιο
Απαραίτητα στοιχεία για τον προσδιορισμό των πολιτικών καταπολέμησης της παιδικής φτώχειας είναι η συμφωνία για τον ορισμό του φαινομένου και για τρόπο μέτρησής του. Υπήρξαν πολλοί τρόποι κατανόησης και μέτρησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο που αναπόφευκτα διαφοροποιούσαν τα αντίστοιχα μεγέθη των φτωχών ατόμων και κατά συνέπεια των παιδιών. Η σχετική συζήτηση είναι πολύ μεγάλη.
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκή Ένωσης δεν υπάρχει συγκεκριμένος ορισμός της παιδικής φτώχειας ή/και του κοινωνικού αποκλεισμού. Ωστόσο, για τις ανάγκες παρακολούθησης της προόδου των κρατών μελών στην καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, οι κοινοί δείκτες του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας αναλύονται κατά ηλικία ώστε να μετριέται η παιδική φτώχεια.
Σε αυτό το πλαίσιο θεωρείται δεδομένο ότι τα παιδιά και οι νέοι/ες εξαρτώνται από τις οικογένειές τους και από τους πόρους που τους χορηγούν οι γονείς τους. Ο κυριότερος δείκτης παιδικής φτώχειας βασίζεται σε δείκτες σχετικής εισοδηματικής φτώχειας, οι οποίοι αναφέρονται στους νέους/ες (ηλικίας 0-15 ετών) που ζουν σε νοικοκυριά με ισοδύναμο εισόδημα κάτω του ορίου του 60 % του εθνικού ισοδύναμου εισοδήματος.
Για να μπορέσουμε να μετρήσουμε ένα πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο όπως είναι η παιδική φτώχεια, πρέπει: α) να βρεθεί μια διεθνής γραμμή φτώχειας β) οι ορισμοί να μην είναι ασαφείς, δηλαδή να μη συγχέουν αιτίες και αποτελέσματα γ) να υπάρχουν έγκυρα μέτρα σύγκρισης ανάμεσα στις φτωχές και πλούσιες χώρες δ) οι έρευνες και οι μετρήσεις να είναι υποκειμενικές, δηλαδή στην προκειμένη περίπτωση να είναι παιδοκεντρικές, να ξεκινούν από το ίδιο το παιδί ε) εκτός από ποσοτικές μετρήσεις, να γίνονται και ποιοτικές αναλύσεις, ώστε να καταγραφεί όσο το δυνατόν αντικειμενικά η πραγματικότητα του κάθε παιδιού στ) να προωθούνται οι έρευνες δράσης και ζ) όλες οι έρευνες να είναι διαχρονικές, δηλαδή να μελετούν το φαινόμενο σε βάθος χρόνου.
Το 2008 η Social Protection Committee στην ΕΕ έδοσε στη δημοσιότητα μια έκθεση για την παιδική φτώχεια όπου καταγράφονται οι κύριες αιτίες παιδικής φτώχειας σε κάθε χώρα και εμπεριέχονται 15 συστάσεις για τη καταγραφή και διαχείριση της παιδικής φτώχειας και ευημερίας. Child Poverty and Well-being in the EU: Current Status and Way Forward. Luxembourg, Office for Official Publications of the European Communities, 2008.
Για την κατανόηση της εμπειρίας της φτώχειας στην παιδική ηλικία απαιτείται η ανάπτυξη παιδοκεντρικών προσεγγίσεων Οι επιδράσεις της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού εκτείνονται από τη παιδική ηλικία στην ενήλική ζωή. Τα παιδιά βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό άμεσα κατά τη παιδική τους ηλικία, στην ομάδα των συνομηλίκων. Ο κοινωνικός αποκλεισμός των παιδιών υποδηλώνει πολύ περισσότερα πράγματα από τον αποκλεισμό των ενηλίκων από την κοινωνία με τον τρόπο που το αντιλαμβάνονται οι ενήλικες. Κατ αυτή την έννοια, η παιδική ηλικία χρειάζεται να θεωρηθεί ως μια αυτόνομη κοινωνική εμπειρία, με τους δικούς της κανόνες ένταξης και συμμετοχής και κατά συνέπεια αποκλεισμού και ως τέτοια να μελετηθεί με τη χρήση κατάλληλης παιδοκεντρικών προσεγγίσεων.
Η διερεύνηση και η ανάλυση των απόψεων των παιδιών μονογονεϊκών οικογενειών απουσίαζε μέχρι τώρα στην Ελλάδα και έτσι δεν ήταν δυνατή μία πιο σφαιρική κατανόηση του τρόπου με τον οποίο επηρεάζει τις ζωές τους ο κοινωνικός αποκλεισμός και η φτώχεια. Μοναδική εξαίρεση είναι η πρόσφατη έρευνα των Μουρίκη, Α., Μιχαηλίδου, Μ., και Gazon, E.(2007)
Εκθέσεις της UNICEF το 2005, για την κατάσταση της παιδικής φτώχειας στις χώρες του ΟΟΣΑ Σύμφωνα με την έκθεση της UNICEF για η κατάσταση της παιδικής φτώχειας στις χώρες του ΟΟΣΑ είναι η εξής: Ποσοστό παιδιών που ζουν κάτω από τα εθνικά όρια φτώχειας
Σύμφωνα με τα δεδομένα που εμπεριέχονται στην έκθεση, την καλύτερη θέση στον κατάλογο της παιδικής φτώχειας κατέχει η Δανία και η Φινλανδία με ποσοστά παιδικής φτώχειας μικρότερα του 3%. Είναι προφανές ότι η μεγαλύτερη πρόοδος σημειώνεται στις Σκανδιναβικές χώρες οι οποίες και οι τέσσερις έχουν ποσοστά παιδικής φτώχειας κάτω από 5%. Ακολουθεί μια μεγάλη ομάδα χωρών μέσης κατάταξης με ποσοστά μεταξύ του 5% και 15%, στις οποίες ανήκει και η Ελλάδα.
Έρευνα της INNOCENTI της UNICEF για ευημερία των παιδιών και των νέων στην ΕΕ των 25 για το έτος 2007 Η έκθεση του ερευνητικού κέντρου INNOCENTI της UNICEF (2007) στη Φλωρεντία επικεντρώνεται στην ευημερία των παιδιών και των νέων στην ΕΕ των 25 και παρέχει την πρώτη ολοκληρωμένη αξιολόγηση για το φαινόμενο. Διερευνήθηκαν έξι περιοχές ευημερίας: η υλική ευημερία, η παιδική υγεία και ασφάλεια, η εκπαίδευση, οι φιλικές και οικογενειακές σχέσεις, οι συμπεριφορές και οι κίνδυνοι και η υποκειμενική εκτίμηση των ίδιων των νέων για την ευημερία.
Διαστάσεις Παιδικής Ευημερίας Μέσος όρος κατάταξη ς Υλική ευημερί α Υγεία και ασφάλει α εκπαίδ ευση Φιλικές και οικογεν ειακές σχέσεις Συμπεριφ ορές και κίνδυνοι Ελλάδα 11.8 15 16 16 11 8 3 Υποκειμ ενική εκτίμησ η Η συνολική αξιολόγηση των έξι αυτών περιοχών φέρνει στην καλύτερη θέση την Ολλανδία (με μέση κατάταξη 4,2) ακολουθούμενη από τη Σουηδία (5,0), τη Δανία (5,0) και τη Φιλανδία (7,5). Η Ελλάδα βρίσκεται στη 16η θέση
Εδικότερα, όσον αφορά: α) Την υλική ευημερία: Τα χαμηλότερα ποσοστά παιδικής φτώχειας, κάτω του 5%, έχουν επιτευχθεί στις χώρες: Σουηδία, Νορβηγία, Φιλανδία και Δανία. Η Ελλάδα βρίσκεται στη μέση περίπου της κατάταξης με 12,4%. β) Την παιδική υγεία και ασφάλεια: Η Ελλάδα στον τομέα της υγείας : και της ασφάλειας κατατάσσεται 16η γ) Την εκπαίδευση: Η Ελλάδα κατατάσσεται στη 16η θέση δ) Τις φιλικές και οικογενειακές σχέσεις: Η Ελλάδα είναι στην 11η θέση για πρώτη φορά λίγο πιο πάνω από τη μέση κατάταξη. ε) Τις συμπεριφορές και τους κινδύνους: Ελλάδα βρίσκεται στην 8η θέση στ) Την υποκειμενική εκτίμηση των ίδιων των νέων για την ευημερία: Η Ολλανδία κατέχει την υψηλότερη θέση, κατόπιν ακολουθούν η Ισπανία και η Ελλάδα.
Από την έκθεση INNOCENTI της UNICEF (2007) προκύπτει ότι τα Ελληνόπουλα : Δεν είναι ούτε πλούσια, ούτε φτωχά Δεν ζουν με ασφάλεια Δεν πολυμαθαίνουν στο σχολείο Έχουν καλές σχέσεις στο σπίτι και στο σχολείο Καπνίζουν και πίνουν λίγο Δεν πολυκάνουν χρήση ουσιών Δηλώνουν ευτυχισμένα
«Η πραγματική μέτρηση της ευημερίας ενός κράτους προκύπτει από το πόσο καλά προσέχει τα παιδιά του, την υγεία τους, την ασφάλειά τους, την υλική τους ευημερία, τη μόρφωσή τους, την κοινωνική τους προσαρμογή και κατά πόσο τους δίνει τη βεβαιότητα ότι τα αγαπάνε, ότι τα θεωρούν πολύτιμα και ότι αποτελούν κομμάτι της οικογένειας και της κοινωνίας στην οποία γεννήθηκαν.» (Από την έκθεση του κέντρου INNOCENTI της UNICEF, 2007)
Σύνδεση της Παιδικής φτώχειας με διάφορους παράγοντες Η παιδική φτώχεια στις αναπτυγμένες χώρες σχετίζεται με: τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του νοικοκυριού Παιδιά που μεγαλώνουν σε ΜΓΟ ή σε μεγάλες οικογένειες κινδυνεύουν περισσότερο τη διασύνδεση των ενηλίκων μελών με την αγορά εργασίας και τις διαδικασίες διανομής εισοδήματος και την πρόσβαση του νοικοκυριού στην αναδιανομή εισοδήματος.
Ως προς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του νοικοκυριού τα παιδιά που ζουν σε μονογονεϊκές οικογένειες (κυρίως με μόνες μητέρες) και σε νοικοκυριά με άνεργα ενήλικα μέλη κινδυνεύουν περισσότερο από τις συνέπειες της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού σε όλες τις χώρες της Ε.Ε
Σύμφωνα με τα δεδομένα της Eurostat το 2005: Στην ΕΕ γενικά, αλλά και στα περισσότερα κράτη, ο κίνδυνος παιδικής φτώχειας είναι σχεδόν διπλάσιος για τα παιδιά που ζουν σε μονογονεϊκές οικογένειες από ότι ο μέσος όρος για όλα τα παιδιά μαζί (34% έναντι 19%). Οι εθνικοί δείκτες σχετικής φτώχειας διαφέρουν και κυμαίνονται μεταξύ 20% στις Σκανδιναβικές χώρες έως πάνω από 50% σε άλλες.
Δεν πρέπει να υπεραπλουστεύουμε το συσχετισμό μεταξύ μονογονεϊκότητας και του κινδύνου φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού- απόδειξη το επίπεδο ζωής των παιδιών των ΜΓΟ στη Νορβηγία ή στη Δανία.
Όπως αναφέρεται στην Μελέτη για τη Φτώχεια και τον Κοινωνικό Αποκλεισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2007), οι μόνοι γονείς δεν είναι καθόλου οι ίδιοι καθώς υπάρχουν πολύ διαφορετικές πορείες προς τη μονογονεϊκότητα και σε διαφορετικές περιόδους της ζωής και αυτές οι πορείες έχουν διαφορετικές συνέπειες από την άποψη των κοινωνικοοικονομικών μειονεκτημάτων, καθώς επίσης οι παροχές των κρατών ποικίλλουν συχνά σύμφωνα με τους λόγους, και τον τύπο της μονογονεϊκότητας.
Κατά συνέπεια, η μονογονεϊκότητα δεν οδηγεί σε ένα συγκεκριμένο σύνολο κοινωνικοοικονομικών μειονεκτημάτων.
Οι ΜΓΟ στην Ελλάδα διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο να διαβιώνουν σε συνθήκες φτώχειας Σύμφωνα και με τα πρόσφατα δεδομένα που εμπεριέχονται στην Έκθεση για τις ΜΓΟ στην Ελλάδα και στηρίζονται στο EU-SILC -2005, ο δείκτης φτώχειας των μονογονεικών νοικοκυριών είναι 34,4%, ενώ των διγονεικών 20,4%. Στην έκθεση αυτή αναφέρεται ότι οι κοινωνικές παροχές είναι περιορισμένες και αντιπροσωπεύουν πολύ μικρό τμήμα των εισοδηματικών πηγών στα νοικοκυριά τους.
Στην Ελλάδα τα χρηματικά επιδόματα και οι κοινωνικές παροχές είναι περιορισμένες και προσφέρουν μειωμένη στήριξη στις ΜΓΟ. Για να έχει δικαίωμα αυτού του επιδόματος μια ΜΓΟ πρέπει να έχει ένα εξαιρετικά χαμηλό εισόδημα. Το μέτρο αυτό αποκλείει από το δίκτυο ασφάλειας μεγάλο τμήμα της συγκεκριμένης ομάδας που βρίσκεται σε δυσμενή θέση. Επιπλέον, τόσο τα επιδόματα όσο και το εισοδηματικό όριο (για να δικαιούται κάποιος τα επιδόματα) δεν αναθεωρούνται τακτικά έτσι ώστε να ευθυγραμμίζονται με το κόστος ζωής.
Δημογραφικές Συνιστώσες των ΜΓΟ στην Ελλάδα Τα δεδομένα για την σύνθεση των μονογονεϊκών νοικοκυριών κατά φύλο υποδεικνύουν ότι οι γυναίκες αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία (92% των μόνων γονέων). Η μονογονεϊκότητα, συνεπώς, είναι γένους θηλυκού. Η κατανομή των ηλικιών υποδεικνύει ότι το 73% των μόνων γονέων είναι μεταξύ 25-49 ετών Η πλειονότητα των μονογονεϊκών νοικοκυριών αποτελείται από τον γονέα και ένα -δύο εξαρτημένα παιδιά (92%),
Το ποσοστό των εργαζόμενων μόνων γονέων μεταξύ 25-49 ετών είναι 82 % (ο δείκτης απασχόλησης των μόνων μητέρων είναι υψηλότερος από τον αντίστοιχο όλων των γυναικών) Ως προς τα επίπεδα ανεργίας (13%) οι μόνοι γονείς μεταξύ 25-49 ετών φαίνεται ότι έχουν αυξημένες πιθανότητες, σχεδόν διπλάσιες να είναι άνεργες σε σχέση με τις γυναίκες της ίδιας ηλικιακής ομάδας συνολικά
Ως προς τις σχέσεις των ενηλίκων μελών με την αγορά εργασίας και τις διαδικασίες διανομής εισοδήματος Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες που έχουν υψηλά επίπεδα παιδικής φτώχειας και τα παιδιά αυτά ανήκουν κυρίως σε οικογένειες που ενώ είναι στην αγορά εργασίας, ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχει μικρό ποσοστό οικογενειών με 2 εργαζόμενους ενήλικους σε συνδυασμό (ή και όχι) με χαμηλές αμοιβές και ταυτόχρονα παρατηρείται αναποτελεσματικότητα των κοινωνικών παροχών.
Μέχρι τώρα η οικογενειακή δομή και οι διαγενεακή αλληλεγγύη παίζουν σημαντικό ρόλο στην αποτροπή του κινδύνου της φτώχειας για τα πιο ευάλωτα παιδιά. Μεγαλώνοντας τα παιδιά σε νοικοκυριά όπου συνυπάρχουν οι γενιές και/ ή στηριζόμενα σε ενδοοικογενειακές μεταβιβάσεις σε χρήμα ή σε είδος αντισταθμίζεται η κρατική στήριξη σε γονείς που είναι σε ευάλωτη θέση.
Ως προς την πρόσβαση του νοικοκυριού στην αναδιανομή εισοδήματος. Μια πρώτη προσέγγιση της συγκριτικής αποτελεσματικότητας των κοινωνικών δαπανών στην Ελλάδα και στην Ε.Ε. προκύπτει από το ποσοστό μείωσης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, που λειτουργεί σε όφελος των ατόμων, αλλά αποτελεί ταυτόχρονα και δείκτη ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής. Ως προς την πρόσβαση του νοικοκυριού στην αναδιανομή του εισοδήματος, υπάρχει περιορισμένη συνεισφορά γενικά των κοινωνικών μεταβιβαστικών επιδομάτων στη διαμόρφωση των εισοδημάτων των οικογενειών στη χώρα μας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο παρακάτω πίνακας από την έκθεση της UNICEF (2005) όπου καταγράφονται οι παρεμβάσεις που κάνουν οι κυβερνήσεις των χωρών του ΟΟΣΑ για να μειώσουν τα ποσοστά της παιδικής φτώχειας (οι ανοιχτόχρωμες μπλε μπάρες δείχνουν τα ποσοστά παιδικής φτώχειας με βάση το οικογενειακό εισόδημα πριν την κρατική φορολογία και τις παροχές, ενώ οι σκουρόχρωμες δείχνουν τα ποσοστά μετά τους φόρους και τις παροχές).
Παρατηρούμε πώς στις χώρες όπου υπάρχει ισχυρό κοινωνικό κράτος και εφαρμόζεται αναδιανεμητική πολιτική υπέρ των φτωχών παιδιών, τα ποσοστά παιδικής φτώχειας μειώνονται δραστικά (Δανία, Φιλανδία, Νορβηγία, Σουηδία και Γαλλία). Στην Ελλάδα βλέπουμε πώς τα ποσοστά παιδικής φτώχειας είναι 18,5% πριν τη φορολογία και τις κοινωνικές παροχές, όπως και στη Φιλανδία. Μετά τις παρεμβάσεις στη Φιλανδία πέφτει στο 2,8% ενώ στην Ελλάδα μόνο στο 12,4%.
Το γεγονός ότι στην Ελλάδα η παιδική φτώχεια μειώνεται λίγο μετά τις κοινωνικές παροχές δεν μας προξενεί εντύπωση. Καταρχήν, η χορήγηση παροχών απαιτεί ένα βαθμό διοικητικής ικανότητας που συχνά απουσιάζει. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο Ματσαγγάνης κ.ά.(2004), η κοινωνική διοίκηση πάσχει από χαμηλές δυνατότητες υλοποίησης λόγω ανεπάρκειας των πόρων και των δεξιοτήτων στη διάθεση των αρμοδίων υπαλλήλων. Πολλές φορές δημιουργούνται αλληλοεπικαλύψεις μεταξύ των παροχών ενώ άλλες φορές χάσματα.
Στην Ελλάδα, τα όρια εισοδήματος για τη θεμελίωση του δικαιώματος ενίσχυσης που θέτουν τα διάφορα προγράμματα επιδότησης είναι υπερβολικά χαμηλά και έτσι αποκλείονται πολλές οικογένειες που έχουν μεγάλη ανάγκη. Ακόμα και οι οικογένειες που θεμελιώνουν δικαίωμα και παίρνουν τα επιδόματα, τα επίπεδα των επιδομάτων είναι τόσο χαμηλά που δεν επαρκούν για να ξεφύγει η οικογένεια από τη φτώχεια. Επιπλέον, πολλές οικογένειες που δικαιούνται κοινωνικές παροχές δεν ξέρουν ότι τις δικαιούνται ή ακόμη δεν γνωρίζουν τον τρόπο να τις διεκδικήσουν.
Αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας στην ΕΕ Σύμφωνα με τα στοιχεία της κοινής έκθεσης της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων που συνοψίζει τα αποτελέσματα της εξέτασης των εθνικών σχεδίων δράσης για την κοινωνική ένταξη (2003-2005) είναι σαφές ότι υπάρχει συναίνεση ως προς το ότι η πρόληψη και η αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας απαιτεί δράση σε πολλούς διαφορετικούς τομείς πολιτικής.
Το Μάρτιο του 2006, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε από τα κράτη μέλη "να λάβουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να μειωθεί σύντομα και σημαντικά η παιδική φτώχεια, και να προσφέρουν σε όλα τα παιδιά ίσες ευκαιρίες ανεξάρτητα από την κοινωνική τους προέλευση". Θεώρησε, επείγουσα ανάγκη να χαραχθεί μια συνολική ευρωπαϊκή στρατηγική ώστε να διασφαλιστεί ότι η προώθηση και η προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού έχουν τη θέση που τους αξίζει στα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να συντονισθούν όλα τα κράτη μέλη στην κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για μείωση της παιδικής φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, καθιερώθηκε η ανοικτή μέθοδος συντονισμού (ΑΜΣ).
Σύμφωνα με αυτή όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταρτίζουν Εθνικά Σχέδια Δράσης προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες συνθήκες και ανάγκες τους για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, καθορίζονται κοινοί δείκτες για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων και δημιουργείται ειδική ομάδα που εξετάζει τους δείκτες, αναλύει των καθοριστικούς παράγοντες και υποβάλει πρόταση για κοινό πλαίσιο παρακολούθησης της φτώχειας και της ευημερίας των παιδιών. Με τη μέθοδο αυτή επιδιώκεται η αμοιβαία ανταλλαγή εμπειριών και η ανταλλαγή καλών πρακτικών.
Στη συζήτηση για την οικογενειακή πολιτική, τα κράτη μέλη συναινούν ότι στόχος είναι η στήριξη των γονέων ώστε να μην αντιμετωπίζουν οικονομικό μειονέκτημα, προκειμένου να τους δοθεί η δυνατότητα να επενδύσουν στην ευημερία των παιδιών τους. Το ζήτημα αυτό εξετάζεται με πολλούς τρόπους στα κράτη μέλη, και δημιουργούνται μηχανισμοί στήριξης της δημιουργίας οικογένειας.
Με απόφαση του εαρινού Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (Μάρτιος 2007) δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Συμμαχία για τις Οικογένειες με στόχο την ανταλλαγή ιδεών και καλών πρακτικών. Αναγνωρίζεται επίσης η ανάγκη για προώθηση και προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών και η δημιουργία φιλικών για τα παιδιά κοινωνιών, χωρίς αποκλεισμούς.
Αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας στην Ελλάδα Παρά τις προσπάθειες για καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα που αντανακλώνται σε διάφορα μέτρα σε πολλούς τομείς της κοινωνικής πολιτικής, η παιδική φτώχεια παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Τα μέτρα αυτά δεν εντάσσονται σε μια διακριτή και ολοκληρωμένη στρατηγική καταπολέμησης της παιδικής φτώχειας και τα περισσότερα είναι αποσπασματικά. Επιπλέον, δεν υπάρχουν ένας θεσμός που να είναι υπεύθυνος για τον συντονισμό και τη διάχυση των πολιτικών καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού και ιδιαίτερα των πολιτικών για την ευημερία των παιδιών.
Υπάρχει ανάγκη για συμπερίληψη των φωνών των παιδιών στην έρευνα και τη χάραξη πολιτικής ιδιαίτερα για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και των πολιτικών για την ευημερία των παιδιών. Όλες οι πολιτικές πρακτικές πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Παιδιών των Ηνωμένων Εθνών.
Όλες οι πολιτικές δεσμεύσεις πρέπει να μεταφρασθούν σε οικονομικούς πόρους, πολιτικές μεταρρυθμίσεις και λειτουργικά προγράμματα, εάν πρέπει να πραγματωθούν τα δικαιώματα των παιδιών και να σπάσει ο αέναος κύκλος της φτώχειας