RFMC GFMC REEFMC ECFF Προστασία Χωριών, Αγροκτηµάτων και Άλλων Αγροτικών Περιουσιών από Πυρκαγιές: Οδηγίες προς τον Τοπικό Πληθυσµό και τις ηµοτικές Αρχές στην Περιοχή των Βαλκανίων ηµοσίευση του Παγκοσµίου Κέντρου Παρακολούθησης ασικών Πυρκαγιών σε συνεργασία µε την Ανοιχτή Μερική Συµφωνία για την Αντιµετώπιση Μεγάλων Καταστροφών του Συµβουλίου της Ευρώπης Με την ευγενική υποστήριξη του Ιδρύµατος Μαρία Τσάκος - ιεθνές Κέντρο Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης i
Συγγραφική οµάδα Johann Georg Goldammer, Παγκόσµιο Κέντρο Παρακολούθησης Πυρκαγιών Ιωάννης Μητσόπουλος, Παγκόσµιο Κέντρο Παρακολούθησης Πυρκαγιών Oyunsanaa Byambasuren, Παγκόσµιο Κέντρο Παρακολούθησης Πυρκαγιών Pete Sheldon, Παγκόσµιο Κέντρο Παρακολούθησης Πυρκαγιών Ευχαριστίες Ιδιαίτερες ευχαριστίες για την πολύτιµη συµβολή τους σχετικά µε αυτή την έκδοση: Nikola Nikolov, Περιφερειακό Κέντρο Παρακολούθησης Πυρκαγιών, ΠΓ Μ Sergiy Zibtsev, Περιφερειακό Κέντρο Παρακολούθησης Πυρκαγιών στην Ανατολική Ευρώπη, Ουκρανία Αλέξανδρος ηµητρακόπουλος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Γαβριήλ Ξανθόπουλος, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισµός «ΗΜΗΤΡΑ» Erturgul Bilgili, Πολυτεχνείο της Τραπεζούντας, Τουρκία Andrey Eritsov, ασικό Κέντρο Αεροπυρόσβεσης, Ρωσία Χρυσήλιος Χρυσηλίου, Εθνική Πολιτική Άµυνα, Κύπρος Goran Videc, Υπουργείο ασών, Κροατία Μιλτιάδης Σταθερόπουλος, Ευρωπαϊκό Κέντρο ασικών Πυρκαγιών Σοφία Κάρµα, Ευρωπαϊκό Κέντρο ασικών Πυρκαγιών Φωτογραφίες και εικόνες Μέρος Πρώτο Νικόλας Γιακουµίδης (σελ. 3, 5, 7, 8) Γαβριήλ Ξανθόπουλος (σελ. 6, 9) Μέρος εύτερο Μανίνα ουραλή, Groovy Graphics X @2011, Αθήνα, Ελλάδα Ιδιαίτερες ευχαριστίες στο Ίδρυµα Μαρία Τσάκος, Χίος για τη συγχρηµατοδότηση και υποστήριξη του έργου. Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτή τη δηµοσίευση είναι η ευθύνη των συγγραφέων και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα την επίσηµη πολιτική του Συµβουλίου της Ευρώπης. ii
Πρόλογος Σε πολλές περιοχές της Ευρώπης, οι αγροτικοί οικισµοί (χωριά, κωµοπόλεις, αγροκτήµατα) και τα αγροτικά περιουσιακά στοιχεία (γεωργικά στρέµµατα, καλλιέργειες, υποδοµές) κινδυνεύουν όλο και περισσότερο από πυρκαγιές. Αυτή η τάση οφείλεται στις συνέπειες της εγκατάλειψης των παραδοσιακών µορφών διαχείρισης των δασών, της κλιµατικής αλλαγής και ειδικά της αστικοποίησης, η οποία έχει αποδυναµώσει το αγροτικό δυναµικό και έχει αυξήσει την επικινδυνότητα πυρκαγιών στις εγκαταλελειµµένες περιοχές. Και αντιστρόφως, η αυξηµένη βιοµηχανοποίηση και συγκέντρωση του πληθυσµού σε ορισµένες περιοχές ασκούν µεγάλο βάρος στους φυσικούς πόρους µε σκοπό την καταπάτηση της γης, κάτι που αποδεικνύεται από την υψηλή συχνότητα εµπρησµών και πυρκαγιών «άγνωστης» αιτίας. Η µείξη οικισµών και φυσικών οικοσυστηµάτων και οι πυρκαγιές που συµβαίνουν στη ζώνη µείξης δασών-οικισµών, συχνά δηµιουργούν σοβαρά προβλήµατα, τα οποία αποτελούν µείζον θέµα πολιτικής ρήξης και αντιπαράθεσης. Οι πρόσφατες µεγάλες καταστροφές από πυρκαγιές στην Ευρώπη δείχνουν ότι οι τοπικές κοινότητες δεν είναι επαρκώς προετοιµασµένες να αποτρέψουν ή να µειώσουν τον κίνδυνο πυρκαγιών, να προστατέψουν οικισµούς, περιουσίες και ανθρώπινες ζωές που απειλούνται, και γενικά να υπερασπιστούν την ανθρώπινη ασφάλεια ενάντια στις άµεσες και έµµεσες συνέπειες των πυρκαγιών. Κρίνεται απαραίτητο να διαχυθούν πληροφορίες στον τοπικό πληθυσµό (αγρότες, τοπικοί ηγέτες, τοπικές πυροσβεστικές µονάδες, εθελοντές πυροσβέστες) µε χρήσιµες υποδείξεις και οδηγίες σχετικά µε την πρόληψη πυρκαγιών και πρακτικά µέτρα προστασίας οικισµών και περιουσιών που απειλούνται από πυρκαγιές. Με αυτές τις οδηγίες, οι τοπικές κοινότητες θα έχουν τη γνώση να εφαρµόσουν κανονισµούς πυρασφάλειας (καθαρισµός βλάστησης, παροχή επιπλέον πηγών νερού, χρήση πυρανθεκτικών υλικών, κτλ.) για την ασφάλεια των υποδοµών και την προστασία του τοπικού πληθυσµού από τις βλαβερές συνέπειες του καπνού. Επίσης, το πρόβληµα µε τις πυρκαγιές που καίνε εγκαταλελειµµένα κτίσµατα, χώρους απόθεσης και ταφής αποβλήτων, χωµατερές και γενικά µολυσµένες περιοχές πρέπει να διευθετηθεί εξ αιτίας των ιδιαίτερα τοξικών εκποµπών που δηµιουργούνται από την ταυτόχρονη καύση φυσικής βλάστησης και χηµικών υπολειµµάτων. Επιπλέον, µερικές περιοχές στα Βαλκάνια κρύβουν ακόµα νάρκες και µη εκραγέντες εµπρηστικούς µηχανισµούς που προέρχονται από πρόσφατες πολεµικές συρράξεις, και αυτό το θέµα πρέπει να διευθετηθεί λόγω της επικινδυνότητας που παρουσιάζουν αυτές οι περιοχές σε περίπτωση πυρκαγιάς. Για να ενισχυθεί η ικανότητα των τοπικών κοινοτήτων να προστατεύονται από πυρκαγιές, έχει συνταχθεί µια σειρά συστάσεων και οδηγιών που σκοπό έχουν: Την παροχή ενός πρακτικού συνόλου πληροφοριών, σχεδιασµένο ως ένα βοηθητικό εργαλείο που θα συνεισφέρει στην προστασία των Βαλκανικών αγροτικών κοινοτήτων από πυρκαγιές. Να προσφέρουν ένα σηµείο αναφοράς για την ανταλλαγή ιδεών µεταξύ των κρατών µελών του Συµβουλίου της Ευρώπης µε σκοπό την ανάπτυξη πρωτοβουλιών σχετικά µε την αντιµετώπιση των πυρκαγιών. iii
Το σύνολο των υποδείξεων και οδηγιών σχεδιάστηκαν µε την υποστήριξη της Ανοιχτής Μερικής Συµφωνίας για την Αντιµετώπιση των Μεγάλων Καταστροφών του Συµβουλίου της Ευρώπης. Συνεργάστηκαν επίσης : Το Ευρωπαϊκό Κέντρο ασικών Πυρκαγιών (Ελλάδα) Το Παγκόσµιο Κέντρο Παρακολούθησης ασικών Πυρκαγιών (Γερµανία / Ο.Η.Ε.) Το Κέντρο Παρακολούθησης ασικών Πυρκαγιών Νοτιοανατολικής Ευρώπης και Καυκάσου (ΠΓ Μ) Το Κέντρο Παρακολούθησης ασικών Πυρκαγιών Ανατολικής Ευρώπης (Ουκρανία) Συµµετείχαν στην ανάπτυξη των οδηγιών: Ειδικοι εµπειρογνώµονες της Οικονοµικής Επιτροπής για την Ευρώπη (UNECE) και του ιεθνούς Οργανισµού Τροφίµων και Γεωργίας (FAO) Τα περιφερειακά δίκτυα του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών για τη Μείωση του Κινδύνου των Καταστροφών (UNISDR) στην Νοτιοανατολική Ευρώπη Το σύνολο των οδηγιών χωρίζεται σε τρεις τµήµατα: Μέρος 1: Οδηγίες προς τις τοπικές αρχές Μέρος 2: Οδηγίες προς τον τοπικό πληθυσµό Μέρος 3: Εκπαιδευτικό υλικό για την αντιµετώπιση πυρκαγιών για εθελοντές δασοπυροσβέστες βασισµένο στα πρότυπα του EuroFire Το Φεβρουάριο του 2013, το σύνολο αυτών των οδηγιών δοκιµάστηκαν σε µια έρευνα στη Χίο που οργανώθηκε από το Παγκόσµιο Κέντρο Παρακολούθησης ασικών Πυρκαγιών και το Ίδρυµα Μαρία Τσάκος. Ο στόχος αυτής της πρωτοβουλίας αυτής ήταν να εξετασθούν οι εµπειρίες και οι απόψεις του τοπικού πληθυσµού πριν, κατά τη διάρκεια, και µετά τις πυρκαγιές µε σκοπό τη διερεύνηση των απαιτήσεων των χρηστών ενός τέτοιου εγχειριδίου. Η έρευνα περιλάµβανε συνεντεύξεις από 118 κατοίκους στις περιοχές που επλήγησαν από τη µεγάλη πυρκαγιά του Αυγούστου του 2012. Τα αποτελέσµατα αυτής της καµπάνιας µπορείτε να τα προµηθευτείτε µετά από επικοινωνία µε το Παγκόσµιο Κέντρο Παρακολούθησης ασικών Πυρκαγιών. iv
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ 1: Ο ΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ 1 1 Εισαγωγή...... 2 2 Πληροφορίες για τον κίνδυνο πυρκαγιας... 5 2.1 Κίνδυνοι για την κοινωνία... 5... 2.2 Αιτίες πυρκαγιών... 12 2.3 Παράγοντες που επηρεάζουν τις πυρκαγιές... 15 2.4 Πυρκαγιές σε µολυσµένα εδάφη...... 17 3 Προετοιµασία για τις πυρκαγιές.. 18 3.1 Σύγκληση ενδιαφεροµένων και φορέων λήψης αποφάσεων... 18 3.2 Κοινοτικό Σχέδιο Πυροπροστασίας... 3.3... Πραγµατοποίηση του σχεδίου πρόληψης πυρκαγιάς και ετοιµασίας σε κοινοτικό επίπεδο... 18 21 ΜΕΡΟΣ 2: Ο ΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΠΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ 1 1 Εισαγωγή... 2 2 Βρίσκονται το σπίτι σας και η οικογένειά σας σε κίνδυνο;... 3 3 Προετοιµάζοντας την ιδιοκτησία σας. 3 3.1 Πως να κρατήσετε το σπίτι σας και τη γύρω περιοχή ασφαλείς από πυρκαγιές... 3.2 Λίστα ελέγχου πυρασφάλειας... 4 3.3 Αγροτική περιουσία και πυρασφάλεια... 8 4 Έκτακτο περιστατικό πυρκαγιάς... 11 4.1 Προετοιµάζοντας ένα οίκηµα για πυρκαγιά... 11 4.2 Εκκένωση 13 4.3 Βασικές αρχές επιβίωσης σε µια πυρκαγιά... 15 4.4 Προστασία από τη ρύπανση του καπνού... 17 4 ΜΕΡΟΣ 3: ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΓΙΑ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΑΣΟΠΥΡΟΣΒΕΣΤΕΣ ΒΑΣΙΣΜΕΝΟ ΣΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ EUROFIRE Χρήσιµες αναφορές και περαιτέρω ανάγνωση 1 v