Στο πλαίσιο υλοποίησης του ως άνω έργου παρήχθησαν τα ακόλουθα:

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, υλοποιώντας ενέργεια του Επιχειρησιακού προγράµµατος «Καταπολέµηση του Αποκλεισµού από την Αγορά Εργασίας», ολοκλήρωσε το έργο: ιοργάνωση Σεµιναρίου και έκδοση ειδικού εντύπου και ηλεκτρονικού υλικού σχετικά µε τις απαραίτητες εργονοµικές διευθετήσεις εσωτερικών και εξωτερικών δηµοσίων χώρων για τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Σκοπός του έργου είναι η ευαισθητοποίηση των στελεχών ηµόσιας ιοίκησης σε θέµατα πρόσβασης των εµποδιζόµενων ατόµων στους δηµόσιους χώρους και κτίρια και η παραγωγή επιστηµονικού και εύχρηστου υλικού βασισµένου σε καταγραφή εµπειριών σε Εθνικό και ιεθνές επίπεδο. Το υλικό αυτό στοχεύει να βοηθήσει τα στελέχη των ηµοσίων Υπηρεσιών, τα οποία καθ' οιονδήποτε τρόπο εµπλέκονται στο σχεδιασµό και την κατασκευή δηµοσίων κτιρίων και είναι υπεύθυνοι για την προώθηση εργονοµικών διευθετήσεων στους χώρους αυτούς, ώστε να γίνουν προσβάσιµοι σε όλους τους πολίτες. Στο πλαίσιο υλοποίησης του ως άνω έργου παρήχθησαν τα ακόλουθα: Ένας Οδηγός σε έντυπη µορφή, ο οποίος απευθύνεται σε στελέχη Υπηρεσιών του ηµοσίου και του ευρύτερου ηµοσίου Τοµέα, της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης, της Περιφερειακής ιοίκησης, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, µε τις απαραίτητες προδιαγραφές που πρέπει να πληροί ένα ηµόσιο κτίριο, ώστε να είναι προσβάσιµο και φιλικό για όλους τους πολίτες (συµπεριλαµβανοµένων των Ατόµων µε Ειδικές Ανάγκες). Ένα CD-ROM στο οποίο ο χρήστης θα µπορεί να βρίσκει τις απαραίτητες πληροφορίες (βιβλιογραφικές αναφορές, νοµικές, τεχνικές κ.λ.π.) σχετικά µε την πρόσβαση των Ατόµων µε Ειδικές Ανάγκες στο εσωτερικό και εξωτερικό των ηµοσίων χώρων και κτιρίων. Παράλληλα, θα του παρέχεται η δυνατότητα άµεσης και πολλαπλής πληροφόρησης µέσω των κατάλληλων διευθύνσεων στο διαδίκτυο. Ένα βίντεο στο οποίο παρουσιάζονται οι καθηµερινές δυσκολίες που αντιµετωπίζουν τα ΑΜΕΑ από τα εµπόδια που συναντούν στο δοµηµένο περιβάλλον και που τελικό οδηγεί στον αποκλεισµό των ατόµων αυτών από δραστηριότητες της κοινωνικής ζωής. Η προσπάθεια αυτή έγινε γνωστή µέσα από την παρουσίαση του υλικού σε δύο ηµερίδες, που διεξήχθησαν για το σκοπό αυτό στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. 6

ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ Ο ΗΓΟΥ Είναι γνωστό ότι ένα από τα µεγαλύτερα εµπόδια για την πλήρη ένταξη των Ατόµων µε Ειδικές Ανάγκες στην κοινωνικό-οικονοµική ζωή αποτελεί το δοµηµένο περιβάλλον, το οποίο είχε σχεδιασθεί µέχρι σήµερα για να χρησιµοποιείται κυρίως από άτοµα µε πλήρη κινητική αυτοδυναµία. Σήµερα, µε βάση το ψήφισµα των Ηνωµένων Εθνών: «Πρότυποι Κανόνες για την Ισότητα Ευκαίρων για Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες» (Standard Rules for the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities) 1993, το οποίο αποτελεί το πλαίσιο µέσα στο οποίο η Ε.Ε. δρα για τα άτοµα αυτά, αναγνωρίζεται ότι «η ικανότητα ενός ατόµου να λειτουργήσει στην κοινωνία και να εργασθεί εξαρτάται τόσο από την προθυµία της κοινωνίας να αποδεχθεί ανθρώπους µε όλες τις διαφορές τους όσο και από ειδικούς λειτουργικούς περιορισµούς οι οποίοι χαρακτηρίζουν ένα άτοµο ως "ανάπηρο". Οι φραγµοί του περιβάλλοντος αποτελούν µεγαλύτερο εµπόδιο συµµετοχής στην κοινωνία από τους λειτουργικούς περιορισµούς και αποτελούν το κλειδί για την ισότητα των ευκαιριών των ατόµων µε ειδικές ανάγκες» 1. Στο ίδιο κείµενο τονίζεται επίσης η προσπάθεια της Ε.Ε. να ενισχύσει προγράµµατα τα οποία στοχεύουν στην αύξηση της κινητικότητας των ατόµων που θεωρείται ως πτυχή της ιδιότητας του πολίτη. Συγκεκριµένα αναφέρεται: «...στη σύγχρονη κοινωνία µας δεν είναι δυνατή η ενσωµάτωση ενός ατόµου σε οποιοδήποτε χρήσιµο επίπεδο της κοινωνικής ζωής ή της οικονοµίας, εάν δεν µπορεί να κινηθεί ελεύθερα, είτε για λόγους εργασίας είτε για λόγους αναψυχής. Η κινητικότητα δεν πρέπει να θεωρείται απλώς ως ευκολία ή ακόµη ως κοινωνική και οικονοµική αναγκαιότητα. Πρέπει να θεωρείται ως δικαίωµα που ανήκει σε κάθε άνθρωπο, µε την επιφύλαξη ευλόγων οικονοµικών και τεχνικών περιορισµών». Στο πνεύµα αυτής της αντίληψης γίνονται και στη χώρα µας ενέργειες ώστε να καταστούν προσπελάσιµες οι ηµόσιες Υπηρεσίες και οι χώροι στους οποίους έχει δικαίωµα αλλά και υποχρέωση πρόσβασης κάθε πολίτης. Συγκεκριµένα, στα πλαίσια του Β' Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης 1994-1999 και στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα για την «Καταπολέµηση του Κοινωνικού Αποκλεισµού από την Αγορά Εργασίας», προβλέπεται δράση για παρεµβάσεις µε τίτλο: «Εργονοµικές διευθετήσεις σε χώρους που στεγάζουν ηµόσιες και ηµοτικές υπηρεσίες». Συµπληρωµατικά προς αυτή τη δράση υλοποιείται η παρούσα ενέργεια, στην οποία προβλέπεται και η δηµιουργία του Οδηγού. Ο Οδηγός στοχεύει στο να συµβάλλει αφενός στην ευαισθητοποίηση των στελεχών του ηµοσίου Τοµέα σε θέµατα πρόσβασης των ΑΜΕΑ σε ηµόσιους χώρους και αφετέρου στην παροχή εύχρηστης και αναλυτικής πληροφόρησης, που θα Βοηθήσει τα αρµόδια στελέχη τεχνικών υπηρεσιών, αλλά και οποιοδήποτε άλλο άτοµο µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτό το θέµα, στις απαραίτητες εργονοµικές επεµβάσεις ώστε να καταστούν προσβάσιµοι οι ηµόσιοι χώροι σε όλους τους πολίτες. Μέσω του Οδηγού επιχειρείται η άρση των επικρατούντων «στερεοτύπων» και προτείνονται τρόποι αντιµετώπισης του προβλήµατος, εστιάζοντας κυρίως σε τεχνικές παρεµβάσεις στα κτίρια. Η προσπάθεια αυτή γίνεται µέσα από την παράθεση αρχών, τεχνικών και εµπειριών που έχουν συσσωρεύσει' διεθνώς από θετικά και αρνητικά παραδείγµατα. Στο Α' µέρος του Οδηγού γίνεται µια αναφορά στις συγκεκριµένες κατηγορίες των ατόµων µε ειδικές ανάγκες και στη σχέση τους µε τα ηµόσια κτίρια. Επίσης, παρουσιάζονται οι βασικές αρχές που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη στο σχεδιασµό προσπελάσιµων για όλους τους πολίτες ηµοσίων χώρων. 7

Στο Β' µέρος, µέσα από την παρουσίαση µιας διαδροµής στο δοµηµένο περιβάλλον, προσαρµοσµένης στις καθηµερινές ανάγκες ενός µέσου χρήστη, εντοπίζονται οι δυσκολίες και τα εµπόδια που παρουσιάζονται σε ένα άτοµο µε ειδικές ανάγκες κατά τη µετακίνηση του και την προσέγγιση ηµοσίων κτιρίων και χώρων. Παρουσιάζονται παραδείγµατα κακής και καλής πρακτικής και προτείνονται ενδεικτικές τεχνικές λύσεις. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στις ισχύουσες διατάξεις και κανονισµούς στη χώρα µας σχετικά µε την πρόσβαση των δηµόσιων χώρων και παρατίθεται εκτενής ελληνική και ξένη βιβλιογραφία. Ο Οδηγός γίνεται περισσότερο λειτουργικός σε συνδυασµό µε τη χρήση του CD-ROM που τον συνοδεύει. 1 Επιτροπή E.Κ., Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συµβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονοµική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών «Για µια Ευρώπη χωρίς φραγµούς για τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες», COM [2000) 284. 8

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Εµποδιζόµενο άτοµο Εξετάζοντας τα άτοµα από την πλευρά του σχεδιασµού των κτιρίων δηµοσίων και µη, των ελευθέρων κοινόχρηστων χώρων και γενικά της εργονοµίας, µπορεί να χρησιµοποιηθεί σ όρος «εµποδιζόµενο άτοµο», ο οποίος υποδηλώνει τη δυσκολία που αντιµετωπίζει το άτοµο αυτό από το λανθασµένο σχεδιασµό του περιβάλλοντος χώρου. Ο όρος «εµποδιζόµενο άτοµο» περιλαµβάνει γενικότερα όλα τα άτοµα που δυσκολεύονται στη διακίνηση, όπως είναι τα ΑΜΕΑ, οι ηλικιωµένοι, οι έγκυες γυναίκες, τα παιδιά καθώς και άτοµα που χρησιµοποιούν ή οδηγούν οιουδήποτε τύπου αµαξίδια, όσοι µεταφέρουν βάρη, κ.λ.π. Εδώ περιλαµβάνονται και τα άτοµα µε δυσκολία στην αντίληψη και την επικοινωνία όπως είναι οι αφηρηµένοι ή άτοµα που έχουν περιορισµένη επαφή µε το περιβάλλον και αδυνατούν να δράσουν αυτόνοµα και να αντιδράσουν στα εµπόδια ή τους κινδύνους λόγω χρήσης διαφόρων ουσιών. Παρουσίαση Χώρων/ ιαδροµές& Μαρτυρίες/ Αφηγήσεις Κινητικότητα Ως κινητικότητα µπορεί να ορισθεί η ικανότητα του ατόµου να κινείται µε ασφάλεια και αυτονοµία στον περιβάλλοντα χώρο. Τα εµποδιζόµενα άτοµα λόγω των ειδικών αναγκών τους έχουν περιορισµένη κινητικότητα η οποία µπορεί να βελτιωθεί µε κατάλληλες επεµβάσεις στο δοµηµένο περιβάλλον καθώς και µε τη χρήση της τεχνολογίας (αυτοκινούµενα αµαξίδια, ηλεκτρονικά βοηθήµατα για άτοµα µε προβλήµατα ακοής και όρασης κλπ.). Προσβασιµότητα χώρων Mε τον όρο προσβασιµότητα χώρων αναφερόµαστε στη δυνατότητα που δίδεται σε κάθε πολίτη ώστε να κινείται ελεύθερα µε ασφάλεια και αυτονοµία σε όλους τους χώρους που σχετίζονται µε την κοινωνική και οικονοµική ζωή και να µπορεί παράλληλα να κάνει χρήση αυτών των χώρων. εν πρέπει εδώ να παραλείψουµε ότι µια άλλη χρήση του όρου πρόσβαση περιλαµβάνει και τη δυνατότητα στην επικοινωνία µέσα από πηγές πληροφόρησης που σήµερα είναι εφικτή µέσω του διαδικτύου χωρίς να είναι απαραίτητη η µετακίνηση του ατόµου. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο γίνονται προσπάθειες και προς αυτή την κατεύθυνση έτσι ώστε η κοινωνία της πληροφορίας, των νέων τεχνολογιών και της πολιτικής να είναι προσβάσιµα σε όλους τους πολίτες. Παρουσίαση Χώρων/ ιαδροµές& Μαρτυρίες/ Αφηγήσεις Παρουσίαση Χώρων/ ιαδροµές& Μαρτυρίες/ Αφηγήσεις 9

ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙ ΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Προσδιορισµός των ειδικών αναγκών Παρουσίαση Χώρων/ ιαδροµές Σύµφωνα µε τον ορισµό του Συµβουλίου των Υπουργών της Ε.Ε.: «Ο όρος "άτοµα µε ειδικές ανάγκες" περιλαµβάνει τα άτοµα µε σοβαρές ανεπάρκειες ή µειονεξίες που οφείλονται σε σωµατικές βλάβες, συµπεριλαµβανοµένων των βλαβών των αισθήσεων, ή σε διανοητικές ή ψυχικές βλάβες, οι οποίες περιορίζουν ή αποκλείουν την εκτέλεση δραστηριότητας ή λειτουργίας που θεωρείται κανονική για έναν άνθρωπο». Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (ΠΟΥ), Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες θεωρούνται όλα εκείνα τα άτοµα που εµφανίζουν σοβαρή µειονεξία, η οποία προκύπτει από φυσική ή διανοητική Βλάβη. Ο ορισµός που δίνεται από τον ΠΟΥ προχωρεί επίσης στην ερµηνεία τριών διαφορετικών όρων, και η µεταξύ τους συσχέτιση παρέχει µια πληρέστερη εικόνα του προβλήµατος. Αναφέρονται οι όροι: Βλάβη-µειονεξία (impairment) Κάθε απώλεια ή ανωµαλία µιας ψυχολογικής, φυσιολογικής ή ανατοµικής δοµής ή λειτουργίας (π.χ. βλάβη στην όραση ή νευρολογική διαταραχή). Ανικανότητα (disability) Οποιοσδήποτε περιορισµός ή αδυναµία (που προκαλείται από τη βλάβη) της ικανότητας να επιτελούµε µια δραστηριότητα µέσα στα όρια που θεωρούνται φυσιολογικά για τον άνθρωπο. Αναπηρία (handicap) Πρόκειται για µειονέκτηµα του ατόµου να εκπληρώσει τους ρόλους που ως φυσιολογικοί για το συγκεκριµένο άτοµο (εδώ λαµβάνονται υπόψη η ηλικία, το φύλο καθώς και κοινωνικο-πολιτιστικοί παράγοντες). Έτσι, µια οποιαδήποτε βλάβη µπορεί να προκαλέσει ανικανότητα σε ένα άτοµο µε επακόλουθο να υπολείπεται λειτουργικά. Είναι όµως το περιβάλλον, έµψυχο και άψυχο, αυτό που καθιστά το άτοµο «ανάπηρο». Η αδυναµία συµµετοχής των ΑΜΕΑ στα κοινωνικά δρώµενα οφείλεται σε κοινωνικά αίτια, ο εµποδισµός και ο περιορισµός τους δεν οφείλεται στη συγκεκριµένη ειδική ανάγκη κάθε ατόµου αλλά στο περιβάλλον. Η αντίληψη αυτή καθιερώνει µια νέα προσέγγιση της αναπηρίας, καθώς τη διαχωρίζει από την ανικανότητα και τη συσχετίζει µε τα εµπόδια που τα ΑΜΕΑ συναντούν στην κοινωνία. Στην έννοια της αναπηρίας προσδίδεται κοινωνική χροιά. Είναι φανερό ότι ο ορισµός των Ατόµων µε Ειδικές Ανάγκες είναι αρκετά δύσκολος, καθώς δεν αποτελούν µια οµοιογενή οµάδα λόγω της ύπαρξης διαφόρων ειδών αναπηριών και προβληµάτων και η προσέγγιση στις µέρες µας δεν είναι πλέον ιατροκεντρική. 10

Παράλληλα, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ένα άτοµο στον κύκλο της ζωής του µπορεί παροδικά ή για µεγάλο χρονικό διάστηµα να χαρακτηριστεί ως ΑΜΕΑ εξαιτίας µιας ασθένειας, ενός ατυχήµατος, λόγω της προχωρηµένης του ηλικίας ή και για οποιονδήποτε άλλο λόγο καταστεί ανίκανο να λειτουργήσει σε αυτόνοµη βάση µέσα στον κοινωνικό περίγυρο για µια συγκεκριµένη περίοδο της ζωής του. Στην κατηγορία των ατόµων αυτών εντάσσονται και τα νήπιο, τα παιδιά και οι έγκυες γυναίκες. Σύµφωνα µε αυτή την άποψη, όλα τα άτοµα µιας κοινωνίας δυνητικά µπορεί να χαρακτηριστούν ως ΑΜΕΑ κάποια περίοδο της ζωής τους, γεγονός που επιτείνει την ανάγκη ύπαρξης υποστήριξης και έγκαιρης πρόβλεψης για το σύνολο του ανθρώπινου δυναµικού και όχι µόνο για τα ΑΜΕΑ.. Κατηγορίες ΑΜΕΑ Σε σχέση µε την προσβασιµότητα ηµοσίων κτιρίων και χώρων, τα Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες διακρίνονται στα άτοµα µε κινητικά προβλήµατα, µε δυσκολία στην όραση, µε δυσκολία στην ακοή και µε δυσκολία στην αντίληψη και την επικοινωνία. Άτοµα µε κινητικά προβλήµατα Ορισµός Α.Μ.Ε.Α. Άτοµα µε αδύνατα ή παράλυτα µέλη, µε δυσκαµψία ή έλλειψη µελών του σώµατος, προσωρινά τραυµατισµένοι κ.λ.π. Τα παραπάνω κινητικά προβλήµατα µπορεί να είναι εκ γενετής ή επίκτητα, δηλαδή να προκλήθηκαν από ατυχήµατα κατά τη διάρκεια της ζωής του ατόµου. Άτοµα µε δυσκολίες στην όραση Τα άτοµα αυτά ταξινοµούνται σε δύο κατηγορίες: (α) σύµφωνα µε το βαθµό της οπτικής οξύτητας και του εύρους του οπτικού τους πεδίου (ιατρική ταξινόµηση). Τα άτοµα αυτά είναι τυφλά ή µερικώς βλέποντες, (β) ανάλογα µε τη χρήση της όρασης για σκοπούς µάθησης και γενικότερα εκπαίδευσης. Άτοµα µε δυσκολία στην Ακοή Τα άτοµα αυτά µπορεί να παρουσιάσουν βαρηκοΐα ή κώφωση. (α) Η βαρηκοΐα αναφέρεται στη µείωση ή εξασθένηση της ακουστικής οξύτητας. (β) Η κώφωση είναι η δυσλειτουργία που αλλοιώνει την ποιότητα και την ένταση της ηχητικής αντίληψης και ως αποτέλεσµα το άτοµο αδυνατεί να συλλάβει τα ακουστικά ερεθίσµατα. Συνήθως, η κώφωση συνοδεύεται και από αλαλία, αφού η γλώσσα αναπτύσσεται κυρίως µε την ακοή. Άτοµα µε νοητική υστέρηση Τα άτοµα αυτά παρουσιάζουν µια σηµαντική, κάτω του µέσου όρου, γενική νοητική λειτουργία που εµφανίζεται ταυτόχρονα µε προβλήµατα στην προσαρµοστική συµπεριφορά. 11

Στατιστικά Στοιχεία για τα ΑΜΕΑ (Ελλάδα και άλλες χώρες) Ο προσδιορισµός του συγκεκριµένου αριθµού των ΑΜΕΑ ή των ατόµων µε λειτουργικούς περιορισµούς εξαιτίας της µεγάλης ηλικίας είναι δύσκολη. Τα ποσοστά εξαρτώνται από τον ορισµό των ειδικών αναγκών και τις πηγές των πληροφοριών. Στη χώρα µας, για παράδειγµα, ο πληθυσµός των ΑΜΕΑ υπολογίζεται σε 267.003, αλλά βασίζεται στην καταγραφή µε Βάση τη σύνταξη αναπηρίας. Σε άλλες χώρες τα ποσοστά προέρχονται κυρίως από έρευνες που γίνονται µε σκοπό την καταγραφή της υγείας του πληθυσµού. Έτσι, η Ελλάδα εµφανίζεται να έχει το χαµηλότερο ποσοστό Ατόµων µε Ειδικές Ανάγκες (9,3%) στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Σχήµα 2). Σύµφωνα µε τον ΠΟΥ, ο αριθµός αυτός σίγουρα δεν αντιπροσωπεύει την πραγµατικότητα στην Ελλάδα, καθώς το ποσοστό των ατόµων κάτω των 60 ετών που εισπράττουν αναπηρική σύνταξη είναι µόλις το 3%. (Σχήµα 1) (ΣΧΗΜΑ 1) (ΣΧΗΜΑ 2) Ποσοστό ατόµων < 60 που Εισπράττουν Ποσοστό ατόµων µε ειδικές ανάγκες ανά ηλικία αναπηρική σύνταξη στις χώρες της Ε.Ε. Πηγή EUROSTAT1995b Πηγή EUROSTAT1995b Σύµφωνα µε το Eurostat 1995b, την περίοδο 1991-1992 το ποσοστό των ΑΜΕΑ στην Ε.Ε. ήταν 11,5%. Επίσης, στην ετήσια αναφορά της Ευρωπαϊκής ιάσκεψης Υπουργών Μεταφορών του 1992, το ποσοστό των ατόµων µε ειδικές ανάγκες (σωµατική, νοητική, αισθητηριακή βλάβη) εµφανίζεται να ανέρχεται γύρω στο 10-15% του συνολικού πληθυσµού. Το 1981 που ονοµάστηκε έτος αναπήρου, η Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας κατέγραψε ένα ποσοστό 8-10% στις περισσότερες χώρες του κόσµου. Μια αύξηση της τάξης του 2-7% έχει παρατηρηθεί κατά την τελευταία δεκαετία, η οποία φαίνεται να οφείλεται κυρίως στην αύξηση των τροχαίων ατυχηµάτων. Στη Μεγάλη Βρετανία, σύµφωνα µε µελέτη που έγινε το 1985 και τα αποτελέσµατα της οποίας δηµοσιοποιήθηκαν το 1988 αναφέρονται περίπου 6 εκατοµµύρια Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες. Αν και ο αριθµός αυτός κρίνεται ως αρκετά µικρός, καθώς 6εν υπάρχει όπως αναφέρει ο συγγραφέας συγκεκριµένος ορισµός για τα ΑΜΕΑ, το ενδιαφέρον εστιάζεται στα ακόλουθα στοιχεία: το µεγαλύτερο ποσοστό ατόµων µε ειδικές ανάγκες εντοπίζεται στις ηλικίες 55+, την πλειοψηφία αποτελούν γυναίκες, καθώς έχουν µεγαλύτερο προσδόκιµο επιβίωσης, και επίσης η οµάδα των ηλικιών άνω των 55 ετών αυξάνεται σε σχέση µε τις νεαρότερες ηλικίες (Siedle-Holmes, J., 1997). 12

Στις ΗΠΑ, κατά το τέλος του 1994, αναφέρονταν 53,9 εκατοµµύρια άνθρωποι µε ειδικές ανάγκες ή λειτουργικούς περιορισµούς (των οποίων µία κύρια αιτία ήταν η προχωρηµένη ηλικία), αριθµός ο οποίος αντιπροσώπευε το 20,6% του συνολικού πληθυσµού. Περίπου 8,6 εκατοµµύρια άνθρωποι αντιµετώπιζαν δυσκολία στις καθηµερινές δραστηριότητες και 4,1 εκατοµµύρια άτοµα είχαν την ανάγκη κάποιου είδους προσωπικής βοήθειας (McNeil, 1997). Σύµφωνα µε το DfEE (1999), µόνο το 11% από τα άτοµα ηλικίας 20-29 χρόνων έχουν µία µακροχρόνια µειονεξία ή πρόβληµα υγείας, σε σύγκριση µε το 31% των ατόµων ηλικίας 50-59 χρόνων. Φαίνεται έτσι ότι τα ποσοστά των ειδικών αναγκών σχετίζονται άµεσα µε το ηλικιακό κριτήριο και αυξάνονται καθώς προχωρούµε σε µεγαλύτερες ηλικίες. Όσον αφορά στην Ευρώπη, οι αντίστοιχοι αριθµοί µπορεί να εµφανίζονται µειωµένοι αλλά υπάρχει αυξητική τάση. Η σηµερινή κατάσταση στην Ελλάδα Στη χώρα µας οι «Πρότυποι Κανόνες για την Ισότητα των Ευκαιριών για Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες» (Standard Rules for Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities), ψήφισµα των Ηνωµένων Εθνών 1993, υιοθετήθηκαν µε την ψήφιση του Ν. 2430/1996 και οι ειδικές παρεµβάσεις έχουν ήδη αρχίσει, θεσµοθετήθηκε η αυτόνοµη διαβίωση, δηµιουργήθηκε δίκτυο κατ' οίκον βοήθειας και έγινε µετατροπή των θεραπευτηρίων Χρονιών Παθήσεων σε Κέντρα Αποθεραπείας Αποκατάστασης, µε παράλληλη κάλυψη των χρονιών περιστατικών από πρόγραµµα βοήθειας στο σπίτι. Παρουσίαση Χώρων/ ιαδροµές& Μαρτυρίες/ Αφηγήσεις Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα ερευνών που έχουν εκπονηθεί στη χώρα µας, µε στόχο την επισήµανση, την αξιολόγηση και την αντιµετώπιση των δυσκολιών που συναντούν κυρίως τα άτοµα µειωµένης κινητικότητας στην προσπελασιµότητα των κτιρίων, φαίνεται να υπάρχουν σηµαντικά προβλήµατα. Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε την έρευνα που εκπόνησε η οµάδα έρευνας για την Προστασία Σπαστικών (ΕΠΣ, 1989), σχετικά µε τη µετακίνηση στο δρόµο και τα µέσα µεταφοράς, τις ηµόσιες διοικητικές υπηρεσίες, τα Νοσοκοµεία, τα Ανώτερα και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα, τον Πολιτιστικό Τοµέα και τα Ψυχαγωγικά Κέντρα, φαίνεται ότι τουλάχιστον εκείνη την περίοδο η πρόσβαση στα υπουργεία, τα νοσοκοµεία, τους εκπαιδευτικούς χώρους, τα µουσεία, τα θέατρα και τους κινηµατογράφους µπορούσε να χαρακτηριστεί στην πλειονότητα των περιπτώσεων από ιδιαίτερο προβληµατική ως µέτρια. Παρόµοια αποτελέσµατα προέκυψαν και σε µελέτη που διεξήχθη αργότερα (Αθανασιάδου, Φ., 1994) και αναφερόταν στις υλικοτεχνικές δυσκολίες οι οποίες δεν επιτρέπουν την κίνηση -µετακίνηση των ΑΜΕΑ. Η µη προσπελασιµότητα κτιρίων, όπως ηµόσια κτίρια, κοινωφελείς οργανισµοί, νοσηλευτικά ιδρύµατα, χώροι ψυχαγωγίας, πολιτιστικά κέντρα, που χαρακτηρίζονται από έλλειψη ροµπών, στενούς χώρους στους ανελκυστήρες, διαδρόµους χωρίς κατάλληλα κατασκευασµένες ράµπες, ήταν µερικά από τα ευρήµατα. Μία ακόµη έρευνα του Τ.Ε.Ε, (1994) µεταξύ άλλων, περιελάµβανε στατιστικές κτιρίων δηµόσιας χρήσης κατά κατηγορία προσπελασιµότητας. Η διαβάθµιση περιελάµβανε τρεις κατηγορίες, οι οποίες ξεκινούσαν από το Α, που σήµαινε ότι ο χρήστης µπορούσε να εισέλθει και να κινηθεί στα κτίρια χωρίς βοήθεια οποιασδήποτε µορφής, έως το, που περιελάµβανε κτίρια τα οποία ήταν απολύτως απροσπέλαστα ακόµα και µε τη βοήθεια πλήρως ειδικευµένου συνοδού (Σαχίνογλου & Κούκκος, 1994). Το αξιοσηµείωτο στη συγκεκριµένη καταγραφή ήταν ότι από τα κτίρια που αξιολογήθηκαν (κτίρια διοίκησης, εκπαίδευσης, πολιτιστικά, αναψυχής) το υψηλότερο ποσοστό εµφανιζόταν στις κατηγορίες Γ και. Από τα µεγαλύτερα ποσοστά δυσκολίας στην προσπελασιµότητα κατείχαν τα πολιτιστικά κέντρα, τα µουσεία και τα µνηµεία καθώς και οι αίθουσες τέχνης και οι κινηµατογράφοι. Μετά την υιοθέτηση των Πρότυπων Κανόνων για την ισότητα Ευκαιριών για ΑΜΕΑ, στη χώρα µας (1996) έχουν δραστηριοποιηθεί αρκετά Υπουργεία µε σκοπό την άρση αυτών των εµποδίων. Ενδεικτικά αναφέρονται η θετική εφαρµογή της εγκυκλίου του Υπουργείου 13

Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης ( ΙΑ Π/26534/2Ί2-1990), σύµφωνα µε την οποία οι φορείς του ηµοσίου Τοµέα, υλοποιώντας τις οδηγίες Σχεδιασµού για Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., εξασφαλίζουν απρόσκοπτη και ασφαλή πρόσβαση στα νέα κτίρια ή σε αυτά που αναδιαρρυθµίζονται. Παράλληλα, το ΥΠΕΣ Α, σε συνεργασία µε το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας και το Υπουργείο Μεταφορών έχουν ξεκινήσει πιλοτικές εφαρµογές σε κτίρια της Αθήνας και της επαρχίας µε σκοπό την ανάδειξη ενδεδειγµένων λύσεων και τυχόν προβληµάτων που θα προκύψουν από την εφαρµογή των Οδηγιών Σχεδιασµού του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. για τα ΑΜΕΑ. Το Υπουργείο Μεταφορών επίσης έχει προχωρήσει στην άρση των εµποδίων στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς µε τη διάθεση ειδικών λεωφορείων και τρόλεϊ, µε τη διαµόρφωση των σταθµών ΗΣΑΠ και ΟΣΕ όπως και στην Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας. Ο Ε.Ο.Τ., ο Οργανισµός Σχολικών Κτιρίων και τα Κ.Ε.Κ. που εκπαιδεύουν ΑΜΕΑ είναι µερικοί από τους οργανισµούς που απαιτούν συγκεκριµένες προδιαγραφές για την προσβασιµότητα των κτιρίων τους. Από την άλλη πλευρά, άρχισε να τίθεται σε ισχύ ο νέος αναµορφωµένος ΓΟ.Κ. (ν2831 Ιούνιος 2000, ΦΕΚ 140 τα), ο οποίος περιλαµβάνει ειδικές ρυθµίσεις για την εξυπηρέτηση των ατόµων µε ειδικές ανάγκες. Σύµφωνα µε τις νέες ρυθµίσεις επιβάλλεται να εξασφαλίζεται η οριζόντια και κατακόρυφη προσπέλαση από ΑΜΕΑ στους ηµόσιους χώρους αλλά και στα κτίρια µε χρήση κατοικία στα οποία είναι υποχρεωτικός ο ανελκυστήρας. 14

ΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Στους ηµόσιους χώρους περιλαµβάνονται όλα τα κτίρια και οι χώροι που χρησιµοποιούνται από τους πολίτες για την εκπαίδευση τους, την απασχόληση τους, την αποκατάσταση της υγείας τους, την ψυχαγωγία τους, την άσκηση του θρησκευτικού τους καθήκοντος, τη διεκπεραίωση υποχρεώσεων τους προς την πολιτεία αλλά και τη διεκδίκηση των δικαιωµάτων τους. Λαµβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, στους ηµοσίους χώρους περιλαµβάνονται: Υπουργεία, κτίρια Περιφερειακής ιοίκησης, κτίρια Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης, Ο.Τ.Α., χώροι συναλλαγής µε το κοινό, όπως ταχυδροµεία, γραφεία ΟΤΕ, ΕΗ, ΕΥ ΑΠ, τράπεζες, νοσοκοµεία, κλινικές, ιδρύµατα περίθαλψης παιδιών, ηλικιωµένων κ.λ.π. Χώροι ιδασκαλίας (κτίρια Στοιχειώδους, Ανώτερης και Ανώτατης Εκπαίδευσης), Πνευµατικά Κέντρα, µουσεία, βιβλιοθήκες, θέατρα, κινηµατογράφοι, χώροι συνεδρίων, ναοί, αίθουσες δικαστηρίων, αίθουσες αναµονής επιβατών, αρχαιολογικοί χώροι κ.λ.π. Οι ηµόσιοι χώροι δεν θα πρέπει να δηµιουργούν στον πολίτη το αίσθηµα της απειλής, της αδυναµίας και της ατελέσφορης προσπάθειας. Ο σχεδιασµός πρέπει να είναι τέτοιος, ώστε το κτίριο να λειτουργεί και ως παιδαγωγικό εργαλείο προωθώντας µια σχέση αµοιβαιότητας και αλληλεγγύης ανάµεσα στα Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες και στον υπόλοιπο πληθυσµό. Πιο συγκεκριµένα, ένας χώρος που είναι προσβάσιµος για τον κάθε πολίτη κάνει εµφανή αυτή την παιδαγωγική διάσταση, καθώς δεν δηµιουργεί την αίσθηση της εξαίρεσης και της διαφοράς αλλά εξασφαλίζει τις συνθήκες συλλογικής ζωής όπου καλλιεργούνται σχέσεις ανταλλαγής και αλληλοδράσης πέρα από τις διαφορετικές υποστάσεις των πολιτών. Έτσι, ενώ ο σχεδιασµός των κτιρίων λαµβάνει υπόψη τη διαφορετικότητα, τη διαχειρίζεται µε διακριτικότητα και κοινωνικό-πολιτιστική ευαισθησία. Σε αυτό το πλαίσιο, ο κάθε πολίτης, λειτουργώντας σε χώρους όπου το διαφορετικό συνυπάρχει χωρίς διαχωριστικές γραµµές, θα µάθει να το σέβεται και να το αποδέχεται ανεπιφύλακτα και σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής. 15

Η σχέση των ΑΜΕΑ µε τα ηµόσια Κτίρια Παρουσίαση Χώρων/ ιαδροµές& Μαρτυρίες/ Αφηγήσεις Η µειωµένη κινητικότητα σε συνδυασµό µε τη δυσκολία πρόσβασης στα ηµόσια κτίρια είναι φανερό ότι έχει σηµαντικές συνέπειες στην ψυχολογία των ΑΜΕΑ. Η αδυναµία πρόσβασης στο περιβάλλον χωρίς τη Βοήθεια άλλων δηµιουργεί στο άτοµο αρκετά ψυχολογικά προ-βλήµατα, τα οποία σχετίζονται µε το γεγονός ότι αισθάνεται απόλυτα εξαρτώµενο από τρίτους ως προς τη συχνότητα και τη χρονική περίοδο της µετακίνησης του. Τα ΑΜΕΑ αισθάνονται ανήµπορα να χειρισθούν το χρόνο και τη δυνατότητα αυτόνοµης ικανοποίησης των επιθυµιών τους. Το άτοµο το οποίο δεν έχει περιθώρια επιλογών στερείται της «ελευθερίας» συνεύρεσης µε ανθρώπους που επιλέγει, αισθάνεται κοινωνικά αποκλεισµένο και τελικά στερείται των βασικών ανθρωπίνων δικαιωµάτων τα οποία εξασφαλίζονται και από το Σύνταγµα της χώρας. Επιπλέον, για τους ηλικιωµένους η µορφή αυτή εξάρτησης συνδέεται µε αίσθηµα πανικού, καταθλιπτικά επεισόδια, ανορεξία, ελάττωση οµιλίας, απαισιοδοξία, καθώς και αίσθηµα απουσίας νοήµατος ζωής (Στεφάνου κ.ά., 1993). ύο από τα βασικά στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης είναι η διαχείριση και η κυριαρχία στο χώρο και στο χρόνο. Η ανθρώπινη ζωή δεν είναι παρά η κατάκτηση και η διεύρυνση των καθηµερινών δεδοµένων που σχετίζονται µε το χώρο και το χρόνο. Ένα περιβάλλον θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως «ανάπηρο» όταν εµποδίζει το άνοιγµα και το ξεπέρασµα αυτών των ορίων. Σε αυτό το πνεύµα, κάθε φορά που ένας χώρος εµποδίζει ή Βιώνεται ως εµπόδιο στην ουσία επιδρά ανασταλτικά στην ανέλιξη της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο σύγχρονος άνθρωπος για την επιβίωση του πρέπει να εργάζεται και να συναλλάσσεται. Εάν δεν µπορούν να εξασφαλιστούν αυτές οι δύο προσδοκίες, στην ουσία στερείται του δικαιώµατος της κοινωνικοποίησης και έχει ως αποτέλεσµα τον κοινωνικό αποκλεισµό του. Αν τα ψυχο-κοινωνικά προβλήµατα που δηµιουργούνται στα ΑΜΕΑ από την αδυναµία αυτόνοµης πρόσβασης στον περιβάλλοντα χώρο κρίνονται ως σηµαντικά, τα οικονοµικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν είναι ζωτικής σηµασίας. Το θέµα του επαγγελµατικού προσανατολισµού και της επαγγελµατικής αποκατάστασης είναι ισοδύναµα µε την επιβίωση του ατόµου. Η δυνατότητα κινητικότητας αποτελεί το σηµαντικότερο κριτήριο για την επαγγελµατική τους ανεξαρτησία. Ο S. Goldsmith (1999) αναφέρει ότι πέρα από την ιατρική υπάρχει και η κοινωνική πλευρά της αναπηρίας, όπου τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες δηµιουργούνται από τους κοινωνικούς και τους θεσµικούς περιορισµούς, καθώς και τα αρχιτεκτονικά εµπόδια, τα οποία όλα µαζί συµβάλλουν στον κοινωνικό αποκλεισµό των ατόµων αυτών. Παράλληλα, υπάρχει και η «αρχιτεκτονική αναπηρία» (architectural disability), η οποία όµως δεν συσχετίζεται άµεσα µε την ιατρική αναπηρία (medical disability), καθώς υπάρχουν άτοµα µε ειδικές ανάγκες το οποία δεν είναι περισσότερο ευάλωτα στην αρχιτεκτονική αναπηρία από ό,τι οι σωµατικά υγιείς. Η αρχιτεκτονική αναπηρία αναδύεται όπου υπάρχουν κτιριακό εµπόδια και έτσι δεν επηρεάζει έναν συγκεκριµένο πληθυσµό µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τον οποίο θα µπορούσαµε να τον χαρακτηρίσουµε ως «ανάπηρο». Η αρχιτεκτονική, όπως και η κοινωνική αναπηρία δεν αφορούν µόνο τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες αλλά και εκείνους τους πολίτες που χρησιµοποιούν µε µεγαλύτερη συχνότητα τα δηµόσια κτίρια Η αρχιτεκτονική αναπηρία είναι συνώνυµη µε τις αρχιτεκτονικές διακρίσεις (architectural discrimination), µε την έννοια ότι ο χρήστης του κτιρίου βρίσκεται σε µειονεκτική θέση από κάποιο στοιχείο του κτιρίου που του προκαλεί αυτή τη µειονεξία, ενώ σε µία άλλη περίπτωση ένας άλλος αρχιτέκτονας θα µπορούσε να είχε χρησιµοποιήσει ένα άλλο µέσο που δεν θα µείωνε τις ικανότητες του χρήστη. Η νέα αντίληψη στο σχεδιασµό των κτιρίων, πέρα από την άρση των εµποδίων για όλους τους πολίτες, αποτελεί και µια αναθεώρηση του τρόπου ζωής και δίνει νέα συσχέτιση ανάµεσα σε αυτό που θεωρείται ατοµικό πρόβληµα και στη συλλογική ευθύνη. Η απαίτηση είναι το περιβάλλον να αξιοποιήσει σε µέγιστο Βαθµό τη λειτουργικότητα των πολιτών. 16

17

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΤΟΝ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΜΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΩΝ Εξειδίκευση χώρων Οι βασικές αρχές που διέπουν την «Ευρωπαϊκή Αντίληψη για την Προσβασιµότητα» (European Concept for Accessibility), οι οποίες διαµορφώθηκαν κατόπιν αιτήµατος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας το 1987 και βασίζονται στις παγκόσµιες αρχές σχεδιασµού (Universal design principles), αφορούν τα σχέδια κτιρίων, τις υποδοµές, τα προϊόντα δόµησης και κατανάλωσης και είναι οι ακόλουθες: Στόχος είναι η δόµηση ενός περιβάλλοντος που θα είναι άνετο, ασφαλές και ευχάριστο προς χρήση του κάδε πολίτη, συµπεριλαµβανοµένων και των ανθρώπων µε ειδικές ανάγκες. Σύµφωνα µε τις παγκόσµιες αρχές σχεδιασµού, απορρίπτεται ο διαχωρισµός των ατόµων σε υγιείς/ ικανούς και ΑΜΕΑ. Ο παγκόσµιος σχεδιασµός προβλέπει συµπληρωµατικές επεµβάσεις όπου κρίνεται απαραίτητο. (CCPT, 1990) Έχει διαπιστωθεί ότι η πρόσβαση των ΑΜΕΑ σε ηµόσιους χώρους διευκολύνεται µε επεµβάσεις σε αρχιτεκτονικά στοιχεία, οι οποίες πρέπει να είναι ανάλογες µε τη µορφή αναπηρίας των εµποδιζόµενων ατόµων. Για άτοµα µε κινητικά προβλήµατα: Είσοδοι (α) Ράµπες ατόµων και αµαξιδίων (µη ολισθηρές επιφάνειες). (β) Πόρτες (συρόµενες, πλάτος της πόρτας, χώροι στάθµευσης κοντά σε είσοδο των κτιρίων). (γ) Ανελκυστήρες (διαστάσεις). Εσωτερικοί χώροι (α) Πατώµατα, κατώφλια, δάπεδα, (β) ιακόπτες, φωτισµός. (γ) Χώροι υγιεινής (στο ισόγειο, ειδικά κατασκευασµένοι για ΑΜΕΑ, ευρυχωρία), (δ) ηµόσια τηλέφωνα (χαµηλό ύψος). (ε) ιάδροµοι (ευρυχωρία, ώστε να επιτρέπεται η κίνηση των αµαξιδίων). (στ) Εργονοµική διαρρύθµιση επίπλων. Ρύθµιση καταψυκτών. 18

Για άτοµα µε αισθητηριακά προβλήµατα Τυφλοί (εκ γενετής, εξ ατυχήµατος /εξ ασθενείας) ή άτοµα µε προβλήµατα όρασης Άνεση χώρου. Σταθερά σηµεία αναφοράς στον χώρο. Υλικά των δαπέδων και των τοίχων του κτιρίου (συµβάλλουν στην αναγνώριση του χώρου). Επαρκής φωτισµός. Χρήση χρωµάτων και αντιθέσεις τόνων. Καθαρά, µεγάλα γράµµατα στο ύψος των µατιών. Ηχητικό σήµα για άνοδο και κάθοδο ανελκυστήρα/ διέλευση ορόφου. Ηχητικό σήµα σε φωτεινούς σηµατοδότες που βρίσκονται κοντά σε δηµόσια κτίρια. Κωφοί / Βαρήκοοι Ρύθµιση έντασης του τηλεφώνου. Ηχητικό ή οπτικό σήµα για άνοδο και κάθοδο ανελκυστήρα/ διέλευση ορόφου. Όλα τα αρχιτεκτονικά και σχεδιαστικά χαρακτηριστικά, τα οποία έχουν ως στόχο τη διευκόλυνση των ατόµων µε προσωρινές ή µόνιµες ειδικές ανάγκες, µπορεί να αποβούν ωφέλιµα για όλους τους πολίτες. Σε πολλές περιπτώσεις περισσότεροι άνθρωποι χωρίς ειδικές ανάγκες βρίσκουν τα χαρακτηριστικά αυτά χρήσιµα. Εποµένως, η φιλοσοφία οργανισµών και εταιριών όπως το «Design for All» και το «European Concept for Accessibility» είναι να σχεδιάζουν υπηρεσίες και περιβάλλοντα τα οποία να διευκολύνουν το σύνολο των πολιτών και όχι µόνο τα ΑΜΕΑ. Με αυτό τον τρόπο θα υπάρχει µικρότερη ανάγκη για προσαρµογές για όσους λειτουργούν διαφορετικά εξαιτίας σωµατικών, αισθητηριακών ή γνωστικών µειονεξιών, ηλικίας ή βάρους/ µεγέθους. Η συµβολή της τεχνολογίας στην προσβασιµότητα Παράλληλα µε τις εργονοµικές διευθετήσεις στον περιβάλλοντα χώρο, πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερο η συµβολή της τεχνολογίας στο θέµα της προσβασιµότητας των ΑΜΕΑ. Η τεχνολογία τα τελευταία χρόνια έχει σηµειώσει τεράστια πρόοδο και τα βοηθήµατα που προσφέρει, ανάλογα µε το πρόβληµα που αντιµετωπίζει το κάθε άτοµο, είναι ουσιαστικά. Τα αναπηρικά καθίσµατα, οι εφαρµογές της ηλεκτροκίνησης, κάθε είδους αυτοµατισµοί έχουν απλοποιήσει τις ανθρώπινες δραστηριότητες και έχουν συµβάλλει σηµαντικά στην ανεξαρτητοποίηση του ατόµου. Ακόµα και τα άτοµα µε σοβαρές αναπηρίες µπορούν σήµερα να µετακινηθούν, να συναναστραφούν µε συνανθρώπους τους και να συµµετάσχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες, κάτι που λίγα χρόνια πριν ήταν αδιανόητο. Τεχνολογίες Αιχµής 19

Μια άλλη σηµαντική συµβολή στο χώρο της επικοινωνίας, της εξυπηρέτησης αναγκών, της µάθησης, της ψυχαγωγίας αλλά και της έκφρασης προσφέρουν οι Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές. Σήµερα η χρήση τους είναι ευρέως διαδεδοµένη ανάµεσα σε άτοµα µε κινητικές αναπηρίες, προβλήµατα όρασης, ακοής, νοητικής υστέρησης ή µαθησιακών διαταραχών. Ο ΗΥ επιτρέπει στο άτοµο να λειτουργήσει µε τους δικούς του ρυθµούς και να εκπαιδευτεί, να επικοινωνήσει ή να ψυχαγωγηθεί µέσα από το συνδυασµό εικόνας, ήχου και κίνησης που αποτελούν έντονα ερεθίσµατα. 20

ΓΕΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Α.- Νόµοι - Προεδρικά ιατάγµατα - Υπουργικές Αποφάσεις 1. Γενικός Οικοδοµικός Κανονισµός, νόµος 1577/85 (άρθρο 29 παρ. 5α και 56) (ΦΕΚ 210/18-12-1985). Νοµοθεσία 2. Τροποποίηση διατάξεων του «Γενικού Οικοδοµικού Κανονισµού» νόµος 2831/2000 (άρθρο 28, ειδικές ρυθµίσεις για την εξυπηρέτηση ατόµων µε ειδικές ανάγκες), (ΦΕΚ 140/13-6-2000). 3. Οργάνωση και λειτουργία του Εθνικού Συστήµατος Κινητικής Φροντίδας, νόµος 2646/98 (άρθρο 13 «Νέα κέντρα κοινωνικής φροντίδας» και άρθρο 17 «Μέτρα προστασίας ΑΜΕΑ»). (ΦΕΚ, 236/20-10-1998). 4. Τροποποίηση, συµπλήρωση και κωδικοποίηση διατάξεων περί κινηµατογράφων, αναγκαστικός νόµος 445/1937 (ΦΕΚ, 22/25-1 -1937). 5. Όροι, προϋποθέσεις και διαδικασία για την ίδρυση, λειτουργία και µεταβίβαση Κέντρων Αποθεραπείας και Αποκατάστασης από φυσικά πρόσωπα ή ΝΠΙ, Προεδρικό ιάταγµα 395/1993 (ΦΕΚ, 166/28-9-1993). Εκδόθηκε µε νοµοθετική εξουσιοδότηση του άρθρου 10 του νόµου 2072/1992 (ΦΕΚ, 125/23-7-1992). 6. Ελάχιστες προδιαγραφές ασφαλείας και υγείας στους χώρους εργασίας σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/654/ΕΟΚ, Προεδρικό ιάταγµα 16/1996 (άρθρο 10, παράρτηµα!, παραγρ. 22 και παράρτηµα II, παράγραφος 21) (ΦΕΚ 10/18-1-1996). 7. Κανονισµός ενδιαιτήσεως και καθορισµού αριθµού επιβατών των επιβατηγών πλοίων, Προεδρικό ιάταγµα 101/95 (άρθρο 11, απαιτήσεις για επιβάτες µε ειδικές ανάγκες) (ΦΕΚ, 61/31-3-1995). 8. Περί κανονισµού θεάτρων και κινηµατογράφων. Βασιλικό ιάταγµα 15/1956 (ΦΕΚ, 123/17-5-56). 9. Κτιριοδοµικός κανονισµός, Υπουργική Απόφαση Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. 3046/304/89 (ΦΕΚ, 29/18-2-1989). 10. Κανονισµός άρσης αρχιτεκτονικών εµποδίων από τα κτίρια υγείας και πρόνοιας για τη διευκόλυνση της χρήσης τους από ανάπηρους και άτοµα µειωµένης κινητικότητας, Υπουργική Απόφαση Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας ΤΥ/Β/1 215/29-4-1983. ( εν δηµοσιεύθηκε στο ΦΕΚ). 11. Προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας στέγης ηµιαυτόνοµης διαβίωσης ΑΜΕΑ, Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, Υπουργική Απόφαση Γ4α/Φ201/1791/98, (ΦΕΚ, 517/27-5-1998) και διόρθωση σφαλµάτων της ίδιας απόφασης (ΦΕΚ, 579/11-6-98). 12. Τεχνικές προδιαγραφές τουριστικών εγκαταστάσεων. Απόφαση του Γενικού Γραµµατέα EOT αρ. 530992/28-9-1987 (πρόβλεψη για άτοµα µε ειδικές ανάγκες) (ΦΕΚ, 557/23-10-1987). 13. Τροποποίηση της προηγούµενης απόφασης όσον αφορά τον αριθµό των δωµατίων για χρήστες αµαξιδίων. Απόφαση του Γενικού Γραµµατέα EOT 522859/8-5-1995 ( εν έχει δηµοσιευθεί στο ΦΕΚ). 21

Β. Εγκύκλιοι Οδηγίες 1. Οδηγίες Σχεδιασµού του Γραφείου Μελετών για τα ΑΜΕΑ του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. (έκδοση 1998). 2. Εξασφάλιση πρόσβασης και εξυπηρέτησης εµποδιζόµενων ατόµων στις δηµόσιες υπηρεσίες κ.λ.π. Εγκύκλιος του Υπουργείου Εσωτερικών ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης µε αρ. ΙΑΠ /26534/2-12-96. 3. Έλεγχος ειδικών κτιρίων για την αυτόνοµη διακίνηση ατόµων µε ειδικές ανάγκες. Εγκύκλιος του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων αρ. πρωτ. 3400/27-3-91. 4. Εξασφάλιση πρόσβασης και διευκόλυνσης εµποδιζόµενων ατόµων και ΑΜΕΑ στις δηµόσιες υπηρεσίες. Εγκύκλιος του Υπουργείου Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης µε αρ. ΙΑΠ /Γ2γ/6750/23-9-1999. Με τον ίδιο τίτλο εγκύκλιος του ίδιου Υπουργείου µε αρ. ΙΑΠ /Γ2γ/10649/19-5-99. 5. Εγκύκλιος αρ. πρωτ. 3066 από 15-9-1992 της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος για τη διευκόλυνση πρόσβασης των ΑΜΕΑ στους Ιερούς Ναούς. II. ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ Οι προδιαγραφές για τη διαµόρφωση προσπελάσιµων εξωτερικών χώρων διακίνησης πεζών και ατόµων µειωµένης κινητικότητας περιέχονται στις διατάξεις: Α. Γενικά 1. Γενικός Οικοδοµικός Κανονισµός, νόµος 1577/1985 (άρθρα 17,26,29) (ΦΕΚ, 210/18-12- 1985). 2. Τροποποίηση διατάξεων του «Γενικού Οικοδοµικού Κανονισµού» νόµος 2831/2000 (άρθρο 28 παρ. 3 και 8, ειδικές ρυθµίσεις για την εξυπηρέτηση ατόµων µε ειδικές ανάγκες) (ΦΕΚ, 140/13-6-2000). 3. Περί τροποποιήσεως και συµπληρώσεως διατάξεων σχετικά µε τις προσόδους των Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, νόµος 1080/80 (ΦΕΚ, 246/22-10-1980). 4. Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας, νόµος 2696/99 (άρθρα 7α, 41, 102, σήµατα Ρ-71, Ρ-72, Π- 6Ο, Π-71, Πρ-4δ, Πρ-4ε), (ΦΕΚ 57/23-3-1999). 5. Κτιριοδοµικός Κανονισµός, Υπουργική Απόφαση Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. 3046/304/89 (άρθρα 14, 16, 32) (ΦΕΚ 29/18-2-1989). 6. Οδηγίες Σχεδιασµού του Γραφείου Μελετών για τα ΑΜΕΑ του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε.. Κεφάλαιο 2. 22

Β. Σήµανση 1. Εξυπηρέτηση ατόµων µε ειδικές ανάγκες από τις δηµόσιες υπηρεσίες και τους φορείς του δηµοσίου τοµέα. Εγκύκλιος Υπουργείου Εσωτερικών ΙΑ Π 4291/17-2-1997. 2. Οδηγίες Σχεδιασµού του Γραφείου Μελετών για τα ΑΜΕΑ του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. (έκδοση 1998). 3. Τροποποίηση διατάξεων του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας για ΑΜΕΑ νόµος 1485/1984, (άρθρο7) (ΦΕΚ, 159/18-10-1984). Γ. Ράµπες 1. Κτιριοδοµικός Κανονισµός, Υπουργική Απόφαση Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. 3046/304/89 (άρθρα 14, 16, 29 παρ. 5α) (ΦΕΚ, 29/18-2-1989). 2. Εξυπηρέτηση ατόµων µε ειδικές ανάγκες από τις δηµόσιες υπηρεσίες και τους φορείς του δηµοσίου τοµέα. Εγκύκλιος Υπουργείου Εσωτερικών ΙΑ Π 4291/17-2-1997. 3. Οδηγίες Σχεδιασµού του Γραφείου Μελετών για τα ΑΜΕΑ του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. (έκδοση 1998) Κεφάλαιο 2. III. ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ Α. Γενικά 1. Γενικός Οικοδοµικός Κανονισµός, νόµος 1577/1985 (άρθρο 29, παρ. 5α, 56, πρόσβαση εισόδων και ορόφων ηµοσίων Κτιρίων) (ΦΕΚ, 210/18-12-1985). 2. Κτιριοδοµικός Κανονισµός, Υπουργική Απόφαση Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. 3046/304/89 (άρθρο 16, χειρολισθήρες, κουπαστές) (ΦΕΚ, 29/18-2-1989). 3. Εξυπηρέτηση ατόµων µε ειδικές ανάγκες από τις δηµόσιες υπηρεσίες και τους φορείς του δηµοσίου τοµέα. Εγκύκλιος Υπουργείου Εσωτερικών ΙΑ Π 4291/17-2-1997. Είσοδοι χώρων υποδοχής. 4. Οδηγίες Σχεδιασµού του Γραφείου Μελετών για τα ΑΜΕΑ του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. (έκδοση 1998), είσοδοι χώρων υποδοχής, καρτοτηλέφωνα, διάδροµοι. Β. Χώροι Υγιεινής 1. Τροποποίηση διατάξεων του «Γενικού Οικοδοµικού Κανονισµού» νόµος 2831/2000 (άρθρο 28, ειδικές ρυθµίσεις για την εξυπηρέτηση ατόµων µε ειδικές ανάγκες), (ΦΕΚ, 140/13-6- 2000). 2. Εξυπηρέτηση ατόµων µε ειδικές ανάγκες από τις δηµόσιες υπηρεσίες και τους φορείς του δηµοσίου τοµέα. Εγκύκλιος Υπουργείου Εσωτερικών ΙΑ Π 4291/17-2-1997. 3. Οδηγίες Σχεδιασµού του Γραφείου Μελετών για τα ΑΜΕΑ του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. (έκδοση 1998) Κεφάλαιο 8. 23

Γ. Ανελκυστήρες 1. Γενικός Οικοδοµικός Κανονισµός, νόµος 1577/1985 (άρθρο 29 παρ. 5α} (ΦΕΚ, 210/18-12- 1985). 2. Τροποποίηση διατάξεων του «Γενικού Οικοδοµικού Κανονισµού» νόµος 2831/2000 (άρθρο 28 παρ. 2), (ΦΕΚ, 140/13-6-2000). 3. Κτιριοδοµικός Κανονισµός, Υπουργική Απόφαση Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. 3046/304/89 (άρθρο 29) (ΦΕΚ, 29/18-2-1989). 4. Κατασκευή, εγκατάσταση και λειτουργία ανελκυστήρα προσώπων, φορτίων και µικρών φορτίων σε ανελκυστήρα, Υπουργική Απόφαση Υπουργείου Βιοµηχανίας ΒΑ/Φό/12550/442 (ΦΕΚ, 397/6-8-87). 5. Σχετικές προδιαγραφές ΕΛΟΤ Ε.Ν. 81.1.1.2. 6. Οδηγίες Σχεδιασµού του Γραφείου Μελετών για τα ΑΜΕΑ του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. (έκδοση 1998) Κεφάλαιο 5.. Κλίµακες 1. Κτιριοδοµικός Κανονισµός, Υπουργική Απόφαση Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. 3046/304/89 (άρθρο 13) (ΦΕΚ, 29/18-2-1989). 2. Οδηγίες Σχεδιασµού του Γραφείου Μελετών για τα ΑΜΕΑ του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. (έκδοση1998) Κεφάλαιο 402. 24