Μοντέλο για τη Βιώσιμη Εκπαίδευση Ενηλίκων στην Κοινότητα μέσω τεχνικών αυτοβοήθειας Copyright SUSCOM Partnership 2012 1
Περιεχόμενα Περιεχόμενα... 2 Εισαγωγή... 3 Στάδιο 0. Επαφή και Σύνδεση με την Κοινότητα... 6 Στάδιο 1. Ανταποκριτές Κοινότητας (Community Reporters)... 7 Στάδιο 2. Πρεσβευτές Μάθησης της Κοινότητας (Community Learning Ambassadors)... 8 Στάδιο 3. Ανταλλαγή Δεξιοτήτων στην Κοινότητα... 10 Στάδιο 4. Ομότιμη Εκπαίδευση... 12 Στάδιο 5. Δημιουργία ενός Βιώσιμου Οργανισμού Μάθησης... 13 Στάδιο 6. Διασφάλιση Ποιότητας της Ανταλλαγής Δεξιοτήτων και Ομότιμης Εκπαίδευσης... 15 Παράρτημα 1 Πλαίσιο αναφοράς και συμμετοχικότητα... 17 Παράρτημα 2 Γλωσσάρι... 19 2
Εισαγωγή Πλαίσιο Αναφοράς Το παρόν μοντέλο αναπτύχθηκε στα πλαίσια της Εταιρικής Σχέσης SUSCOM για να υποστηρίξει τη μάθηση στην Κοινότητα. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, πολλοί οργανισμοί εκπαίδευσης ενηλίκων αντιμετωπίζουν προβλήματα να παρέχουν υπηρεσίες στα μέλη των Κοινοτήτων τους, με αποτέλεσμα να είναι απαραίτητη η ανάπτυξη ενός μοντέλου βιώσιμης μάθησης. Περισσότερες πληροφορίες παρατίθενται στο Παράρτημα 1. Ποιος μπορεί να το χρησιμοποιήσει Το μοντέλο και τα εργαλεία που το συνοδεύουν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από οργανισμούς που λειτουργούν στα πλαίσια της Κοινότητας, οι οποίοι θέλουν να διασφαλίσουν ότι η διαδικασία μάθησης συνεχίζεται στην Κοινότητα ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής ύφεσης. Οι εταίροι της Σύμπραξης επιδιώκουν να παρουσιάσουν ένα πρακτικό μοντέλο και καινοτόμες πρακτικές που έχουν αναπτυχθεί και εφαρμοστεί σε όλη την Ευρώπη. Χρήση του Μοντέλου Δομή Μοντέλου: Το μοντέλο έχει αναπτυχθεί και περιλαμβάνει διάφορα στάδια που θα βοηθήσουν στην υποστήριξη της μάθησης στην Κοινότητα. Πιθανόν να μη σχετίζονται όλα με τις ανάγκες σας. Ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεστε, μπορείτε να επιλέξετε και εφαρμόσετε τα στάδια που χρειάζεστε. Δομή Σταδίων - Κάθε στάδιο ξεκινάει με την επισκόπηση, ενώ ακολουθούν προτάσεις για το πώς να ξεκινήσετε. Στη συνέχεια παρατίθενται σύνδεσμοι σε εργαλεία στη γλώσσα / χώρα σας, καθώς επίσης καλές πρακτικές και ιστορίες επιτυχίας, τα οποία θα σας υποστηρίξουν στην υλοποίηση του μοντέλου. Στο τέλος κάθε σταδίου υπάρχουν προτεινόμενα αποτελέσματα τα οποία μπορείτε να αναμένετε αφού το έχετε εφαρμόσει στην Κοινότητά σας. Τα στάδια και οι μεταξύ τους σχέσεις παρουσιάζονται στο Διάγραμμα 1 και στον Πίνακα 1 που ακολουθούν: 3
Διάγραμμα Απεικόνισης του Μοντέλου Βιώσιμης Μάθησης στην Κοινότητα Εξωτερικοί Οργανισμοί που εργάζονται με την Κοινότητα Ανταποκριτές Κοινότητας Εργαστηρίων (Στάδιο 0) S Διοργάνωση Εργαστηρίου Επαγγελματιών» Ανταποκριτών Κοινότητας - Εκπαίδευση και Προβολή (Στάδιο 1) Πρεσβευτών Μάθησης της Κοινότητας Επισκόπηση των Αποτελεσμάτων Προσδιορισμός ενεργών ατόμων, ηγετών και οργανισμών Πρεσβευτών Μάθησης της Κοινότητας (Στάδιο 2) Πρεσβευτές Μάθησης της Κοινότητας Επιχειρηματικού Σχεδιασμού (Στάδιο 5) Επιχειρηματικός Σχεδιασμός Οργανισμοί Κοινότητας Ανταλλαγής Δεξιοτήτων (Στάδιο 3) Δημιουργία Βιώσιμου Οργανισμού Μέσα Ενημέρωσης της Κοινότητας - Εφημερίδες, ιστοχώρος, μέσα κοινωνικής δικτύωσης Ανταλλαγή Δεξιοτήτων στα πλαίσια της Κοινότητας Διασφάλισης Ποιότητας (Στάδιο 6) Ομότιμης Εκπαίδευσης (Στάδιο 4) Διάγραμμα 1 Ομότιμοι Εκπαιδευτές / Μέντορες 4
Πίνακας 1 5
Στάδιο 0. Επαφή και Σύνδεση με την Κοινότητα Σκοπός και Στόχοι Σκοπός Η ενότητα αυτή απευθύνεται κυρίως σε εξωτερικούς φορείς 1 που συνεργάζονται ή σχεδιάζουν να έρθουν σε επαφή με μια Κοινότητα για να την κινητοποιήσουν σε μια διαδικασία βιώσιμης μάθησης. Στόχοι Στόχος είναι ο προσδιορισμός των προσδοκιών, των αναγκών και των προβλημάτων της Κοινότητας και ο εντοπισμός ατόμων μέσα από την κοινότητα που μπορούν να βοηθήσουν στην επιτυχία της διαδικασίας. Πώς να ξεκινήσετε 1. Εάν είστε εξωτερικός οργανισμός, προσδιορίστε την Κοινότητα με την οποία θέλετε να εργαστείτε ή ήδη συνεργάζεστε και επιθυμείτε να υποστηρίξετε βοηθώντας στην ανάπτυξη της βιώσιμης μάθησης (η Κοινότητα που στοχεύετε μπορεί να έχει συγκεκριμένα γεωγραφικά όρια, να εκπροσωπεί ειδικές κοινωνικοοικονομικές ομάδες, ή ορισμένες ηλικιακές ομάδες). 2. Εντοπίστε άτομα ή επαγγελματίες που έχουν επαφή με την Κοινότητα, αν δεν έχετε ήδη κάποια επαφή. 3. Οργανώστε μια ανταλλαγή ιδεών για την Κοινότητα είτε μέσω facebook ή διαδικτυακού τόπου είτε μέσω προσωπικής επικοινωνίας. Σε αυτή τη δραστηριότητα προσπαθήστε να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά και τους στόχους της Κοινότητας καθώς και τους φορείς ή άτομα με επιρροή / ενεργή συμμετοχή στις δραστηριότητές της. 4. Είτε σαν εξωτερικός οργανισμός είτε σαν μέλος της κοινότητας, συγκεντρώστε τα ενεργά άτομα της Κοινότητας και εντοπίστε μαζί τις ενέργειες μάθησης που υλοποιούνται ή έχουν υλοποιηθεί καθώς και τις επιθυμίες και τις ανάγκες της κοινότητας. Επίσης καθορίστε τους πόρους, ανθρώπινους και μη, που είναι διαθέσιμοι για να υποστηρίξουν τη μάθηση στην Κοινότητα. Εισαγωγή Τα εργαλεία που προτείνονται θα υποστηρίξουν την προσέγγιση και κινητοποίηση των μελών στην Κοινότητα. Σύνδεσμοι (εδώ) (1) Μεθοδολογία Προσέγγισης και Κινητοποίησης Ωφελουμένων 1 Παραδείγματα τέτοιων οργανισμών μπορεί να είναι: Οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, φορείς που δραστηριοποιούνται στην εκπαίδευση ενηλίκων, κοινωνικές υπηρεσίες, Αναπτυξιακές Συμπράξεις, φορείς που υποστηρίζουν ευάλωτες κοινωνικά ομάδες 6
(2) Μελέτη Περίπτωσης - Ανάλυση Αναγκών (από το έργο Enable που υλοποιήθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης) Αποτελέσματα Με την ολοκλήρωση του παρόντος σταδίου θα έχετε προσδιορίσει την Κοινότητα και τα άτομα κλειδιά με τα οποία θα εργαστείτε - το πραγματικό σημείο εκκίνησης για το υπόλοιπα στάδια του Μοντέλου. Στάδιο 1. Ανταποκριτές Κοινότητας (Community Reporters) Σκοπός και Στόχοι Αυτό είναι το βασικό στάδιο για να κινήσει κανείς το ενδιαφέρον, να προσδιορίσει τις μαθησιακές ανάγκες της κοινότητας και να προωθήσει τις ευκαιρίες μάθησης μέσω της ανταλλαγής δεξιοτήτων. Πώς να ξεκινήσετε Υπάρχουν δύο εναλλακτικές διαδρομές για να ξεκινήσετε: 1. Εάν η Κοινότητα ήδη διαθέτει σημαντικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, όπως εφημερίδες, περιοδικά, διαδικτυακό τόπο και χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τότε τα βασικά θέματα και τα ενδιαφέροντα της κοινότητας είναι εύκολο να διαγνωστούν. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί κανείς να προχωρήσει στα επόμενα στάδια της αναγνώρισης των Πρεσβευτών Μάθησης και της ανταλλαγής δεξιοτήτων. Ωστόσο αυτό μάλλον ισχύει για μια μειοψηφία Κοινοτήτων, οπότε η δεύτερη διαδρομή πιθανώς είναι και η πιο σημαντική. 2. Ενεργά άτομα - κλειδιά της Κοινότητας θα προσδιοριστούν και θα εκπαιδευτούν σαν Ανταποκριτές της Κοινότητας. Τα άτομα αυτά θα είναι σε θέση να αναπτύξουν μέσα ενημέρωσης της Κοινότητας, ώστε να προβληθούν τα ενδιαφέροντά της και να προσδιοριστούν οι μαθησιακές ανάγκες. Η εκπαίδευση θα υλοποιηθεί αξιοποιώντας διάφορα μέσα και εργαλεία, ώστε να μπορεί να υποστηρίξει μια σειρά από σημαντικά θέματα αναφορικά με την προβολή της Κοινότητας, όπως: Αφήγηση ιστορίας Συγγραφή και Δημοσιογραφία Βιντεοσκόπηση - τεχνικές συνέντευξης και τεχνικές ικανότητες Ηχητικά - τεχνικές συνέντευξης και τεχνικές ικανότητες Εισαγωγή Τα εργαλεία που προτείνονται θα υποστηρίξουν την εκπαίδευση των Ανταποκριτών Κοινότητας. Σύνδεσμοι (εδώ) (1) Οδηγός Δελτίου Τύπου (2) Οδηγός Δημιουργίας Παρουσιάσεων σε PowerPoint 2007 7
(3) Οδηγός Δημιουργίας Παρουσιάσεων (4) Οδηγός Δημοσίευσης Εργασιών (5) Πώς να γράφετε με σαφήνεια (6) Πώς να γράψετε άρθρα blog (7) Πώς να γράψετε μια καλή ανάρτηση Στην εκπαίδευση μπορούν επίσης να αξιοποιηθούν αποτελέσματα έργων που υλοποιήθηκαν στα πλαίσια του Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης όπως: α) η Εργαλειοθήκη Ανταποκριτών Κοινότητας του έργου Isabel http://virtuallearningbuses.wordpress.com/isabel-vlb/ που περιλαμβάνει εκπαιδευτικό υλικό στα Γερμανικά, Ισπανικά, Αγγλικά, Ιταλικά, Ουγγρικά και Τουρκικά και β) ο Οδηγός Εκπαίδευσης Ανταποκριτών Κοινότητας που αναπτύχθηκε στα πλαίσια του έργου Locate http://www.locateproject.eu/. Αποτελέσματα Μέλη της Κοινότητας θα είναι σε θέση να αφηγηθούν ιστορίες και να αναπτύξουν περιεχόμενο σχετικό με την Κοινότητα σε διάφορες μορφές. Με την ανάπτυξη των μέσων ενημέρωσης, αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση της εκπαίδευσης των Πρεσβευτών Μάθησης της Κοινότητας, την υποδοχή της ανταλλαγής δεξιοτήτων και την ανάπτυξη ενός οργανισμού διατήρησης της μάθησης. Στάδιο 2. Πρεσβευτές Μάθησης της Κοινότητας (Community Learning Ambassadors) Σκοπός και Στόχοι Οι Πρεσβευτές Μάθησης της Κοινότητας είναι σημαντικοί για να αναπτύξουν το ενδιαφέρον για μάθηση (σε αντίθεση με πιο γενικά θέματα της κοινότητας) και να υποστηρίξουν τη μάθηση στις κοινότητές τους. Πώς να ξεκινήσετε Ποιοι είναι οι Πρεσβευτές Μάθησης της Κοινότητας? Οι Πρεσβευτές Μάθησης είναι άτομα μέσα από την Κοινότητα, είτε αυτή προσδιορίζεται με κάποια γεωγραφικά όρια είτε αφορά σε μια ειδική ομάδα. Μπορεί να είναι άτομα που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση τα ίδια είτε να εργάζονται στην Κοινότητα ως επαγγελματίες ή εθελοντές. Όλοι αναγνωρίζουν τα οφέλη που έχει η μάθηση στην Κοινότητα και τη σημασία διατήρησής της. Είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν άλλους ανθρώπους να ασχοληθούν με τη μάθηση, συμπεριλαμβανομένων νέων και απρόθυμων εκπαιδευομένων. Είναι πολύ πιθανό σε πολλές περιπτώσεις, οι Πρεσβευτές Μάθησης να είναι οι ίδιοι με τους Ανταποκριτές Κοινότητας, αλλά αυτό δε συμβαίνει πάντα. 8
Εκπαίδευση των Πρεσβευτών Μάθησης Κάθε Πρεσβευτής Μάθησης θα συμμετάσχει σε μία δράση αρχικής κατάρτισης. Η κατάρτιση μπορεί να γίνει είτε από εξωτερικούς Οργανισμούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων είτε να είναι αυτό-διδασκαλία μέσω υλικού που παρέχεται στα πλαίσια της ανταλλαγής δεξιοτήτων ή στο διαδίκτυο. Η κατάρτιση θα ποικίλει ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της Κοινότητας και της χώρας. Ωστόσο, αναμένεται ότι κατ ελάχιστο θα περιλαμβάνει: Βασικές αρχές Marketing - πώς να εργαστείτε με την κοινότητά σας Πώς να αξιοποιήσετε ευκαιρίες μάθησης Πολλοί Πρεσβευτές Μάθησης θα γίνουν επίσης Ομότιμοι Εκπαιδευτές και θα παρέχουν ενθάρρυνση και υποστήριξη σε εκπαιδευόμενους κατά τη διαδικασία μάθησης. Εισαγωγή Τα εργαλεία που προτείνονται θα υποστηρίξουν την εκπαίδευση των Πρεσβευτών Μάθησης. Σύνδεσμοι (εδώ) (1) Πακέτο Εκπαίδευση και Υποστήριξης για τους «Πρεσβευτές Μάθησης» Αποτελέσματα 1. Οι Πρεσβευτές Μάθησης θα είναι σε θέση να: Συνεργάζονται με την τοπική κοινότητα για να κεντρίσουν το ενδιαφέρον Εντοπίζουν τις μαθησιακές ανάγκες των ατόμων της Κοινότητας Παραπέμπουν σε δράσεις ανταλλαγής δεξιοτήτων (και άλλες διαθέσιμες ευκαιρίες μάθησης) Εργάζονται για την κάλυψη των αναγκών με την αναβάθμιση των δεξιοτήτων Συνεργάζονται με τους Ανταποκριτές της Κοινότητας για να διασφαλίσουν τη μέγιστη δυνατή κάλυψη των προοπτικών και των αναγκών στα τοπικά μέσα Παρέχουν υποστήριξη για τη δημιουργία ενός Βιώσιμου Οργανισμού Μάθησης. 2. Μέλη της Κοινότητας θα έχουν τις ικανότητες, τις γνώσεις και τον ενθουσιασμό να υποστηρίξουν τους εκπαιδευόμενους στην Ανταλλαγή Δεξιοτήτων (Στάδιο 3 του Μοντέλου). 9
Στάδιο 3. Ανταλλαγή Δεξιοτήτων στην Κοινότητα Σκοπός και Στόχοι Η Ανταλλαγή Δεξιοτήτων ή Ανταλλακτική Οικονομία Δεξιοτήτων στην Κοινότητα είναι μια οργανωμένη διαδικασία κατά την οποία τα μέλη μιας Κοινότητας επιτυγχάνουν την προσωπική ανάπτυξη και αναβάθμιση των ικανοτήτων τους μέσω της αμοιβαίας ανταλλαγής γνώσεων και δεξιοτήτων. Πολύ χαρακτηριστικές περιπτώσεις ανταλλαγής δεξιοτήτων συχνά εμφανίζονται αυθόρμητα σε μια γειτονιά. Για παράδειγμα, η ανταλλαγή γνώσεων αναφορικά με το μαγείρεμα μέσω της συνεργασίας (από κοινού προετοιμασία) είτε με την απλή μεταφορά γνώσεων (συνταγή). Άλλες μορφές ανταλλαγής που συμβαίνουν αυθόρμητα είναι για παράδειγμα η ανταλλαγή χάρης (αν εγώ κάνω αυτό για σένα, εσύ μπορείς να κάνεις αυτό για μένα), η οποία μπορεί να λάβει μια οργανωμένη μορφή, την Τράπεζα Χρόνου. Η Ανταλλαγή Δεξιοτήτων ή Ανταλλακτική Οικονομία Δεξιοτήτων (οι όροι μπορούν να θεωρηθούν συνώνυμοι), δεν αφορά απλά στο να αφιερώσει κάποιος χρόνο για να ασχοληθεί με το θέμα κάποιου άλλου, αλλά στην προσφορά και μεταφορά της κουλτούρας και της τεχνογνωσίας του. Ως εκ τούτου, η ανταλλαγή δεξιοτήτων δεν μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως ένα μέσο για την προώθηση της μάθησης και τη μετάδοση γνώσεων μέσω ενός συστήματος με χαμηλό κόστος, αλλά μάλλον και πιο ενδιαφέρον, ως ένα ισχυρό περιβάλλον επικοινωνίας και ανταλλαγής διαφορετικών γενεών και κουλτούρας. Έτσι η ανταλλαγή δεξιοτήτων μπορεί να ενισχύσει την κοινωνική συνοχή στις μεταμοντέρνες κοινωνίες. Πώς να ξεκινήσετε Το μοντέλο προτείνει την οργάνωση μιας δομημένης διαδικασίας ανταλλαγής δεξιοτήτων στα πλαίσια μιας δεδομένης κοινότητας. Με βάση τα ανωτέρω, ο σκοπός είναι διττός: Προώθηση της αμοιβαίας ανταλλαγής δεξιοτήτων και εμπειριών εντός της κοινότητας ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών προώθηση της ένταξης Σχεδιασμός Πριν το σχεδιασμό και την οργάνωση μιας διαδικασίας ανταλλαγής δεξιοτήτων στην κοινότητα, οι ακόλουθες πτυχές θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για την τελική δομή του προγράμματος δράσης: a. Ποιος είναι το κοινό / χρήστες; b. Τι είναι το είδος των δεξιοτήτων που πρέπει να ανταλλαγούν; c. Που θα γίνουν οι ανταλλαγές; d. Πότε θα γίνουν οι ανταλλαγές και για πόσο καιρό; e. Πως θα γίνουν; (οργάνωση, διοικητική υποστήριξη, χρονοδιάγραμμα, επικοινωνία) Σύνδεση με άλλα στάδια Το πρόγραμμα ανταλλαγής δεξιοτήτων είναι βαθιά συνυφασμένο με τα άτομα που δραστηριοποιούνται στα πλαίσια της κοινότητας: Ανταποκριτές Κοινότητας, Πρεσβευτές Μάθησης της Κοινότητας Ομότιμοι Εκπαιδευτές 10
Όλοι οι ανωτέρω είναι ενεργοί ηγέτες της Κοινότητας και μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία Ανταλλαγής Δεξιοτήτων, όπως για παράδειγμα στην ανταλλαγή των δικών τους δεξιοτήτων με άλλα μέλη της Κοινότητας, την ενεργή συμμετοχή στην επικοινωνία και στη διάδοση. Αναφορικά με την επικοινωνία: σκεφτείτε πόσο σημαντική μπορεί να είναι η δράση των Ανταποκριτών Κοινότητας στη δημιουργία ενός κοινού χώρου επικοινωνίας με τα άλλα μέλη της κοινότητας και την ανεύρεση δεξιοτήτων. Εισαγωγή Τα εργαλεία που προτείνονται θα υποστηρίξουν την Ανταλλαγή Δεξιοτήτων. Σύνδεσμοι (εδώ) (1) Ανταλλακτική Οικονομία - Εφαρμογές (2) Εγχειρίδιο Λειτουργίας Τράπεζας Χρόνου Στην εκπαίδευση μπορούν επίσης να αξιοποιηθούν καλές πρακτικές και αποτελέσματα έργων που υλοποιήθηκαν την Ελλάδα και στο εξωτερικό όπως: α) Μελέτη Περίπτωσης από Ελλάδα - Τράπεζα Χρόνου Solidar City β) Μελέτη Περίπτωσης από Ελλάδα - Τράπεζα Χρόνου Εξαρχείων γ) Μελέτη Περίπτωσης από Ιταλία http://centroimmigratilavoratori.wordpress.com δ) Μελέτη Περίπτωσης από Η.Β. http://www.skillsbarter.com/barter/index Αποτελέσματα Μάθηση μέσω της ανταλλαγής δεξιοτήτων Ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών Ενδυνάμωση της Κοινότητας όσον αφορά στη βιώσιμη μάθηση 11
Στάδιο 4. Ομότιμη Εκπαίδευση Σκοπός και Στόχοι Η Ομότιμη Εκπαίδευση αποτελεί μια βασική διαδικασία για την υποστήριξη της μάθησης στην Κοινότητα. Η διαδικασία αυτή επικεντρώνεται κυρίως στην υποστήριξη που παρέχεται από ένα έμπειρο άτομο (Μέντορας) μέσω μιας διαρκούς θετικής και εμπιστευτικής σχέσης με τον καθοδηγούμενο (ωφελούμενος). Πώς να ξεκινήσετε Ποιοι είναι οι Ομότιμοι Εκπαιδευτές? Οι Ομότιμοι Εκπαιδευτές είναι άτομα έμπειρα μέλη της Κοινότητας ή επαγγελματίες / εθελοντές που εργάζονται στην Κοινότητα, οι οποίοι παρέχουν κίνητρα, ενδυνάμωση, μάθηση, ψυχαγωγία και ευκαιρίες υποστήριξης σε άλλα άτομα. Οι ομότιμοι εκπαιδευτές μπορούν να κινητοποιήσουν τους καθοδηγούμενους με νέες ιδέες ή να τους ενθαρρύνουν στην ανάληψη δράσης. Οι περισσότεροι ομότιμοι εκπαιδευτές επιλέγονται για την ευαισθησία τους, την εμπιστοσύνη που εμπνέουν, τις κοινωνικές δεξιότητες και την αξιοπιστία τους. Είναι πιθανό σε ορισμένες περιπτώσεις οι Ομότιμοι Εκπαιδευτές να δρουν και ως Πρεσβευτές Μάθησης αναπτύσσοντας το ενδιαφέρον για μάθηση, καθώς επίσης και ως Ανταποκριτές της Κοινότητας, λαμβάνοντας υπόψη τις προϋποθέσεις εμπιστευτικότητας που διέπουν τις σχέσεις μέντορινγκ. Κατάρτιση των Ομότιμων Εκπαιδευτών Είναι σημαντικό οι ομότιμοι εκπαιδευτές να καταρτιστούν κατάλληλα, ώστε τόσο οι ίδιοι όσο και οι κοινότητες με τις οποίες θα συνεργαστούν να είναι σε θέση να αναπτύξουν δομημένα και συναφή προγράμματα υποστήριξης. Η κατάρτιση μπορεί να γίνει είτε από έναν εξωτερικό Οργανισμό Εκπαίδευσης Ενηλίκων με εμπειρία στις διαδικασίες μέντορινγκ και τις ανάγκες της Κοινότητας είτε με αυτό-διδασκαλία μέσω σχετικού υλικού. Η κατάρτιση θα ποικίλει ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της Κοινότητας και της χώρας. Ωστόσο, μπορεί να σχεδιαστεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα κατάρτισης Ομότιμων Μεντόρων και Πρεσβευτών Μάθησης, από το οποίο το άτομο ανάλογα με το ρόλο και τις γνώσεις του θα μπορεί να επιλέγει όλα ή ορισμένα από τα μαθήματα. Τα βασικά μαθήματα για την κατάρτιση των ομότιμων εκπαιδευτών είναι: Δεξιότητες Μέντορινγκ Δεξιότητες Επικοινωνίας Εισαγωγή Τα εργαλεία που προτείνονται μπορούν να υποστηρίξουν την κατάρτιση των Ομότιμων Εκπαιδευτών και να διευκολύνουν την παροχή των υπηρεσιών τους. Σύνδεσμοι (εδώ) (1) Εισαγωγή στις Ικανότητες Mentoring (2) Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Ομότιμων Εκπαιδευτών 12
(3) Μελέτη Περίπτωσης από Ελλάδα - Εκπαίδευση Ομότιμων Εκπαιδευτών (βίντεο) Αποτελέσματα 1. Εντοπισμός και κατάρτιση των Ομότιμων Εκπαιδευτών 2. Οι Ομότιμοι Εκπαιδευτές θα να είναι σε θέση να: Κινητοποιούν και ενδυναμώνουν τα μέλη της Κοινότητας Υποστηρίζουν τους καθοδηγούμενους σε δράσεις διά βίου μάθησης Καθοδηγούν σε δραστηριότητες προσωπικής ανάπτυξης Προωθούν την κοινωνική ένταξη Στηρίζουν την ανανέωση της Κοινότητας Συνεργάζονται με τους Ανταποκριτές της Κοινότητας και τους Πρεσβευτές Μάθησης σε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης Στάδιο 5. Δημιουργία ενός Βιώσιμου Οργανισμού Μάθησης Σκοπός και Στόχοι Το στάδιο αυτό έχει ως στόχο τη δημιουργία ενός οργανισμού στην Κοινότητα ο οποίος θα υποστηρίξει τη μάθηση. Για να επιτευχθεί η βιωσιμότητα του οργανισμού, ο οποίος θα συσταθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία της κάθε χώρας, υπάρχουν ορισμένες αρχές οι οποίες πρέπει να εφαρμοστούν σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πώς να ξεκινήσετε Βασικοί συντελεστές της Κοινότητας, όπως για παράδειγμα οι Πρεσβευτές Μάθησης, θα συμφωνήσουν ρόλους βάσει των δεξιοτήτων τους για να αναπτύξουν ένα σχέδιο βιώσιμης μάθησης για την Κοινότητα. Η ομάδα αυτή μπορεί ενδεικτικά να ονομαστεί ως Ομάδα Βιώσιμου Οργανισμού Μάθησης (Ομάδα). Σχεδιασμός Βήμα 1. Συλλογή πληροφοριών Οι εκπρόσωποι της κοινότητας θα είναι σε θέση να παρέχουν πληροφορίες για τις υφιστάμενες και μελλοντικές ανάγκες μάθησης της κοινότητας. Οι Ανταποκριτές Κοινότητας θα έχουν ιστορίες και πληροφορίες που προέρχονται από τα μέσα ενημέρωσης. Οι Πρεσβευτές Μάθησης θα δίνουν ανατροφοδότηση από την κοινότητα και οι Ομότιμοι Εκπαιδευτές από τους εκπαιδευόμενους που συμμετέχουν στην ανταλλαγή δεξιοτήτων. Αυτή είναι η Ανάλυση Αναγκών. Βήμα 2. Δήλωση Αποστολής Από τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν στο βήμα 1, η Ομάδα θα είναι σε θέση να δημιουργήσει μια απλή Δήλωση Αποστολής με σαφείς βραχυπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους στόχους, με την οποία θα συμφωνούν τα μέλη (και η Κοινότητα) - οι Στρατηγικοί Στόχοι του Οργανισμού. 13
Βήμα 3. Εκπόνηση Προγράμματος Εργασίας a) Η Ομάδα θα πρέπει να καθορίσει ένα πρόγραμμα εργασίας για την επίτευξη των στόχων - βασικές εργασίες, ορόσημα, στόχοι. b) Το Πρόγραμμα εργασίας θα πρέπει επίσης να δείχνει ότι υπάρχουν επαρκείς πόροι, ανθρώπινοι και οικονομικοί, για να υλοποιηθεί. Στην περίπτωση της Κοινότητας Μάθησης, τα αντικείμενα που πρέπει να αναλυθούν, περιλαμβάνουν: 1. Ίδιες πηγές της Κοινότητας αναφορικά με Πρεσβευτές Μάθησης, Ομότιμους Εκπαιδευτές, Ανταλλαγή Δεξιοτήτων και Μέσα Ενημέρωσης. 2. Δυνατότητες Οικονομικής Υποστήριξης (εσωτερικές ή εξωτερικές πηγές χρηματοδότησης). Βήμα 4. Επικοινωνία Σχεδίου Το σχέδιο δε χρειάζεται απαραίτητα να αποτελεί ένα ενιαίο έγγραφο. Μπορεί να λειτουργήσει εξ ίσου καλά σαν μια συλλογή διαφόρων εγγράφων. Τα έγγραφα αυτά μπορούν να είναι σε διαφορετικές μορφές ανάλογα με το κοινό που απευθύνονται. Μορφές Σχεδίου Μερικές προτάσεις για το πώς μπορεί να είναι το στρατηγικό πλάνο: Ιστορία: Ένα σχέδιο που παρουσιάζει μια δυναμική και πειστική αφήγηση για την προέλευση του Οργανισμού και δίνει όραμα για το μέλλον. Οδικός χάρτης: Ένα τεχνικό σχέδιο που περιγράφει τη διαδρομή προς έναν προορισμό, επισημαίνοντας τα ορόσημα και τους πιθανούς κινδύνους που θα απαντηθούν και τους πόρους που θα χρειαστούν. Ενημερωτικό Έντυπο: Ένα σύντομο και μεστό σχέδιο που έχει σχεδιαστεί για να προωθήσει τις επιτυχίες και τους μελλοντικούς στόχους του Οργανισμού σε ένα εξωτερικό κοινό. Βήμα 5. Παρακολούθηση και Αξιολόγηση Σχεδίου Θα πρέπει να καθοριστεί ο τρόπος παρακολούθησης και αξιολόγησης του σχεδίου. (Πηγή NVCO, ΗΒ) Εισαγωγή Τα εργαλεία που προτείνονται μπορούν να υποστηρίξουν την ανάπτυξη επιχειρηματικών σχεδίων. Σύνδεσμοι (εδώ) (1) Οδηγός Επιχειρηματικού Σχεδίου (2) Περιεχόμενα Επιχειρηματικού Σχεδίου (3) Πρότυπο Business Plan για ΚοιΣΠΕ και Κοινωνικές Επιχειρήσεις (4) Πρότυπο Marketing Plan για ΚοιΣΠΕ και Κοινωνικές Επιχειρήσεις Αποτελέσματα Στο τέλος του σταδίου θα υπάρχει ένα λεπτομερές σχέδιο για την ανάπτυξη ενός βιώσιμου οργανισμού μάθησης στην Κοινότητα. 14
Στάδιο 6. Διασφάλιση Ποιότητας της Ανταλλαγής Δεξιοτήτων και Ομότιμης Εκπαίδευσης Σκοπός και Στόχοι Το παρόν στάδιο έχει σκοπό να διασφαλίσει ότι, παρόλο που το μοντέλο βασίζεται σε άτομα που υποστηρίζουν άλλους στη διαδικασία μάθησης, υπάρχουν ενσωματωμένα κριτήρια ποιότητας σε όλες τις διαδικασίες. Το στάδιο Διασφάλισης Ποιότητας στοχεύει να αναπτύξει και να ορίσει τους όρους αναφορικά με τη μάθηση που υλοποιείται στα στάδια Ανταλλαγής Δεξιοτήτων και Ομότιμης Εκπαίδευσης, ενώ μπορεί επίσης να εφαρμοστεί και για τα στάδια 0, 1 και 2 του μοντέλου. Η ποιότητα της μαθησιακής διαδικασίας είναι μία από τις βασικές πτυχές στη μεταφορά γνώσεων και πληροφοριών από τον εκπαιδευτή/μέντορα σε άλλα μέλη της κοινότητας. Το θέμα είναι ο εκπαιδευτής / μέντορας να έχει πάντα στο μυαλό του ποιά είναι η κατάσταση των ατόμων της ομάδας στόχου και να προσαρμόζει τις μεθόδους διδασκαλίας / μάθησης στις ανάγκες τους. Πώς να ξεκινήσετε Στα στάδια 0, 1 και 2 η ποιότητα μπορεί να διασφαλιστεί μέσα από βασικές τεχνικές αξιολόγησης και τη χρήση απλών ερωτηματολογίων καταγραφής των απόψεων των συμμετεχόντων. Για τα στάδια 3 και 4, είναι σημαντική η επιλογή χαρακτηριστικών τα οποία καθορίζουν τα ποιοτικά κριτήρια για την ανταλλαγή δεξιοτήτων και την ομότιμη εκπαίδευση. Χαρακτηριστικά που μπορούν να ληφθούν υπόψη κατά την ανάπτυξη των προτύπων διασφάλισης ποιότητας μπορεί να είναι: φύση των παραγόντων που συμμετέχουν στη διαδικασία μάθησης τύπος των πληροφοριών που μεταφέρονται και επικύρωση της μάθησης χρονικό πλαίσιο εντός του οποίου η μάθηση είναι πιθανό να ολοκληρωθεί - βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα Σχεδιασμός Η Διασφάλιση Ποιότητας στην άτυπη μάθηση μπορεί να περιλαμβάνει: διαδικασίες με τις οποίες καθορίζονται οι δείκτες διασφάλισης ποιότητας διαδικασίες για τον καθορισμό των ελάχιστων προτύπων διασφάλισης ποιότητας στις δραστηριότητες μάθησης διαδικασίες συγκριτικής αξιολόγησης των καλών πρακτικών στην κοινότητα κώδικες δεοντολογίας για τις άτυπες και μη τυπικές δραστηριότητες μάθησης χρήση των κοινωνικών μέσων / τεχνολογίας για την προβολή ορθών πρακτικών και επισήμανση πιθανών δυνατοτήτων βελτίωσης. Για παράδειγμα, η βιντεοσκόπηση ή ηχογράφηση μιας ενέργειας μάθησης είναι σημαντική για τη διασφάλιση της ποιότητας και την υποστήριξη του μέντορα, καθώς αυτός μπορεί να ελέγξει την απόδοσή του. Επίσης ο μέντορας μπορεί να αξιοποιήσει το υλικό σε επόμενες ενέργειες μάθησης ( την προηγούμενη φορά μάθαμε ότι, τώρα μπορούμε να δούμε πώς ο Γιάννης πέτυχε ) ή με νέες ομάδες εκπαιδευομένων. 15
Για τη διασφάλιση της ποιότητας στη μεταφορά δεξιοτήτων σε νέους μέντορες / εκπαιδευτές είναι σημαντική η συμβολή του έμπειρου μέντορα, καθώς και η διαβούλευση των νέων μεντόρων μαζί του (πώς το έκανες αυτό, τι λειτούργησε καλά, κλπ). Εισαγωγή Η διασφάλιση ποιότητας στην ανταλλαγή δεξιοτήτων και την υποστήριξη των μεντόρων προϋποθέτει τη χρήση πολύ συγκεκριμένων εργαλείων. Σύνδεσμοι (εδώ) (1) Οι Οκτώ Αρχές Ποιότητας (2) Παρουσίαση Απαιτήσεων Ερωτηματολόγιο (3) Διαχειριστική Επάρκεια - Έντυπο Εκπλήρωσης Απαιτήσεων Η διασφάλιση της ποιότητας στην άτυπη και μη τυπική μάθηση είναι ένα σημαντικό θέμα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πληροφορίες σχετικά με το θέμα, καθώς και για εργαλεία που έχουν αναπτυχθεί μπορεί να βρει κανείς στις ακόλουθες ιστοσελίδες http://www.eqavet.eu/qa/gns/home.aspx http://ec.europa.eu/education/news/20121016b_en.htm Αποτελέσματα Βασικά πρότυπα για τη διασφάλιση ποιότητας της μάθησης μέσω της ανταλλαγής δεξιοτήτων και της ομότιμης εκπαίδευσης Προστασία των ευάλωτων ομάδων της κοινότητας Συμμετοχικότητα 16
Παράρτημα 1 Πλαίσιο αναφοράς και συμμετοχικότητα Πλαίσιο Αναφοράς Το παρόν μοντέλο αναπτύχθηκε από 6 ευρωπαίους εταίρους με εμπειρία στην υλοποίηση και υποστήριξη της μάθησης σε ευάλωτες ομάδες. Οι τρέχουσες και μελλοντικές προοπτικές στον τομέα της μάθησης στην Ευρώπη δείχνουν ότι οι πόροι θα είναι περιορισμένοι και γι αυτό το λόγο απαιτούνται νέες καινοτομικές προσεγγίσεις. Το έργο, που υλοποιείται επίσης με περιορισμένους πόρους, προτείνει μια νέα προσέγγιση με την οποία το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2020 για την προώθηση της κοινωνικής συνοχής και συμμετοχής μπορεί να εφαρμοστεί στις κοινότητες σε τοπικό επίπεδο. Αρχές Εφαρμογής Ευρωπαϊκά θέματα Τοπική εφαρμογή Η προσέγγιση των εταίρων για το σχεδιασμό του μοντέλου διαμορφώθηκε από τους ακόλουθους παράγοντες: 1. Τύποι ομάδας στόχου - ποιες είναι και τι προσμένουν: για παράδειγμα, είναι εκπαιδευόμενοι ή εκπαιδευτές; Είναι ομάδες συναφείς με την αγορά εργασίας (μακροχρόνια άνεργοι), με τον κοινωνικό αποκλεισμό (τρίτη ηλικία), την προσαρμογή (άτομα με ειδικές ανάγκες) ή άλλες; 2. Τι εμπόδια υπάρχουν - είναι ενδογενή ή εξωγενή; Για παράδειγμα, για τα άτομα με σωματική ή αισθητηριακή αναπηρία, η επιλογή του χώρου είναι ζωτικής σημασίας. Ακόμα και η δυνατότητα να γυρίσουν τη σελίδα ενός βιβλίου μπορεί να είναι πρόβλημα, σε αντίθεση με το χτύπημα ενός πλήκτρου του υπολογιστή. 3. Ποια εργαλεία προτείνονται - ποιοι υποστηρικτικοί μηχανισμοί είναι κατάλληλοι για τις ιδιαίτερες ανάγκες των εκπαιδευομένων. 4. Τι εργαλεία είναι διαθέσιμα - όχι μόνο ποιά είναι αλλά και αν είναι άμεσα διαθέσιμα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα. 17
Συμμετοχικότητα Η προσέγγιση της συμμετοχικότητας προϋποθέτει την αναγνώριση της ποικιλίας των ατόμων ή/και των συνθηκών της κοινότητας (σχετικά με το επίπεδο εκπαίδευσης, την κουλτούρα, τη φυσική ικανότητα, κλπ) και των αναγκών τους. Προϋποθέτει επίσης το περιβάλλον να επιδεικνύει ευαισθησία, σεβασμό και ίση μεταχείριση στην κοινότητα και τα μέλη της. Οι εταίροι είναι πρόθυμοι να παρέχουν υποστήριξη και καθοδήγηση στις κοινότητες που αντιμετωπίζουν προκλήσεις στη διατήρηση της μάθησης για τα μέλη τους. Ωστόσο πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι κάθε χώρα έχει το δικό της πολιτισμικό, κοινωνικοοικονομικό και νομοθετικό πλαίσιο για αυτές τις ομάδες, π.χ. το επίπεδο κοινωνικής πρόνοιας, ο ρόλος της οικογένειας, η παράδοση στον εθελοντισμό και την αυτό-βοήθεια. Το έργο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει όλα αυτά τα ζητήματα, αλλά προτείνει ορισμένες αρχές συμμετοχικότητας και πρακτικά παραδείγματα που σχετίζονται με τις κοινότητες με τις οποίες έχουν δουλέψει οι εταίροι: Άτομα με ειδικές ανάγκες Κάτοικοι απομακρυσμένων αγροτικών περιοχών Ηλικιωμένοι Άνεργοι με χαμηλά τυπικά προσόντα Περιθωριοποιημένα άτομα Έτσι η συμμετοχικότητα είναι ένας οριζόντιος στόχος για όλα τα στάδια του μοντέλου. Η εργαλειοθήκη που θα αναπτυχθεί θα λάβει υπόψη αυτές τις προσεγγίσεις για να εφαρμοστεί στις διάφορες κοινότητες. Η εργαλειοθήκη θα συμπεριλάβει τα αποτελέσματα της εργασίας των εταίρων με τις κοινότητες στο παρελθόν, ενώ η εμπειρία που έχει αποκομισθεί θα κινηθεί και προς την κατεύθυνση της πρότασης γενικών εργαλείων. 18
Παράρτημα 2 Γλωσσάρι Κοινότητα Πρεσβευτές Μάθησης της Κοινότητας Ανταποκριτές Κοινότητας Ανταλλαγή Δεξιοτήτων στην Κοινότητα Ομότιμοι Εκπαιδευτές Μέρη ή ομάδες ανθρώπων που έχουν κοινά χαρακτηριστικά, για παράδειγμα, οι άνθρωποι που ζουν σε μια συγκεκριμένη περιοχή, μοιράζονται ένα κοινό ενδιαφέρον, όπως ένα χόμπι, ασκούν τα ίδια ή παρόμοια επαγγέλματα, έχουν την ίδια καταγωγή, κλπ. Οι Πρεσβευτές Μάθησης είναι άτομα μέσα από την Κοινότητα, είτε αυτή προσδιορίζεται με κάποια γεωγραφικά όρια είτε αφορά σε μια ειδική ομάδα. Μπορεί να είναι άτομα που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση τα ίδια είτε να εργάζονται στην Κοινότητα ως επαγγελματίες ή εθελοντές. Όλοι αναγνωρίζουν τα οφέλη που έχει η μάθηση στην Κοινότητα και τη σημασία διατήρησής της. Είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν άλλους ανθρώπους της Κοινότητας να ασχοληθούν με τη μάθηση. Τα άτομα αυτά είναι σε θέση να αναπτύξουν μέσα ενημέρωσης της Κοινότητας, ώστε να προβληθούν τα ενδιαφέροντά της και να προσδιοριστούν οι μαθησιακές της ανάγκες. Η Ανταλλαγή Δεξιοτήτων ή Ανταλλακτική Οικονομία Δεξιοτήτων στην Κοινότητα είναι μια οργανωμένη διαδικασία κατά την οποία τα μέλη μιας Κοινότητας επιτυγχάνουν την προσωπική ανάπτυξη και αναβάθμιση των ικανοτήτων τους μέσω της αμοιβαίας ανταλλαγής γνώσεων και δεξιοτήτων. Πολύ χαρακτηριστικές περιπτώσεις ανταλλαγής δεξιοτήτων συχνά εμφανίζονται αυθόρμητα σε μια γειτονιά. Για παράδειγμα, η ανταλλαγή γνώσεων αναφορικά με το μαγείρεμα μέσω της συνεργασίας (από κοινού προετοιμασία) είτε με την απλή μεταφορά γνώσεων (συνταγή). Άλλες μορφές ανταλλαγής που συμβαίνουν αυθόρμητα είναι για παράδειγμα η ανταλλαγή χάρης (αν εγώ κάνω αυτό για σένα, εσύ μπορείς να κάνεις αυτό για μένα), η οποία μπορεί να λάβει μια οργανωμένη μορφή, την Τράπεζα Χρόνου. Η Ανταλλαγή Δεξιοτήτων ή Ανταλλακτική Οικονομία Δεξιοτήτων (οι όροι μπορούν να θεωρηθούν συνώνυμοι), δεν αφορά απλά στο να αφιερώσει κάποιος χρόνο για να ασχοληθεί με το θέμα κάποιου άλλου, αλλά στην προσφορά και μεταφορά της κουλτούρας και της τεχνογνωσίας του. Ως εκ τούτου, η ανταλλαγή δεξιοτήτων δεν μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως ένα μέσο για την προώθηση της μάθησης και τη μετάδοση γνώσεων μέσω ενός συστήματος με χαμηλό κόστος, αλλά μάλλον και πιο ενδιαφέρον, ως ένα ισχυρό περιβάλλον επικοινωνίας και ανταλλαγής διαφορετικών γενεών και κουλτούρας. Οι Ομότιμοι Εκπαιδευτές είναι άτομα - έμπειρα μέλη της Κοινότητας ή επαγγελματίες / εθελοντές που εργάζονται στην Κοινότητα, οι οποίοι παρέχουν κίνητρα, ενδυνάμωση, μάθηση, ψυχαγωγία και ευκαιρίες υποστήριξης σε άλλα άτομα. Οι ομότιμοι εκπαιδευτές μπορούν να κινητοποιήσουν τους καθοδηγούμενους με νέες ιδέες ή να τους ενθαρρύνουν στην ανάληψη δράσης. Οι περισσότεροι ομότιμοι εκπαιδευτές επιλέγονται για την ευαισθησία τους, την εμπιστοσύνη που εμπνέουν, τις κοινωνικές δεξιότητες και την αξιοπιστία τους. 19