(Α. Εμπειρίκος - Γ. Ρίτσος - Λ. Αστέρης Ν. Κάλας - Β. Μαγιακόφσκι Β. Χλιέμπνικοφ κ.α.)

Просяннікова Г., асп., Салоніцький університет імені Аристотеля Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1918-1940) (Α. Εμπειρίκος - Γ. Ρίτσος - Λ. Αστέρης Ν. Κάλας - Β. Μαγιακόφσκι Β. Χλιέμπνικοφ κ.α.) Статтю присвячено оглядові впливу російських літераторів на становлення та розвиток напрямків новогрецької літератури, зокрема вплив на поетичну творчість соціально-політичної кон юнктури, яка сприяла розвиткові паралельних тенденцій. Ключові слова: модернізм, авангард, А. Ембірикос, Я. Рицос, В. Маяковський, В. Хлєбніков. В статье представлен обзор влияний русских литераторов на становление и развитие направлений новогреческой литературы, в частности влияние на поэтическое творчество социально-политических обстоятельств эпохи, способствующих образованию параллельных тенденций. Ключевые слова: модернизм, авангард, А. Эмбирикос, Я. Рицос, В. Маяковский, В. Хлебников. This article makes an attempt to review the influences of the Russian writers on the formation and development of the Modern Greek literature, particularly what impacts the social and political background had upon it and what tendencies were caused by such influences. Key words: modernism, avant-garde, A. Empeirikos, G. Ritsos, V. Mayakovsky, V. Khlebnikov. Στην παρούσα εργασία θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε τις κύριες τάσεις των δύο πολιτισμών, Ρώσικου και Ελληνικού, να βρούμε ένα κοινό έδαφος και διαχρονικές μορφές που είναι κοινές, για να περιγράψουμε τις ιδιαιτερότητες των εθνικών λογοτεχνικών και γλωσσικών εκδηλώσεων τους την περίοδο του Μεσοπολέμου. Ανιχνεύοντας την ένταση ανάμεσα στις δεσμεύσεις και τις αξιώσεις της λογοτεχνικής διανόησης, η μελέτη αυτή αποσκοπεί στο να προσφέρει μια ευρεία ιστορική και κριτική προσέγγιση σχετικά με την αισθητική, τα ρεύματα, τους προβληματισμούς και τις ιδεολογικές διεργασίες και τους νέους ποιητικούς σχηματισμούς υπό το πρίσμα της αντίληψης της Ρωσικής λογοτεχνίας. Σ αυτό το πλαίσιο οι απόπειρες συνθέσεις της προϊστορίας της ελληνικής και ρωσικής πρωτοπορίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια άλλη «ανάγνωση» της λογοτεχνίας. Την περίοδο 1800-1900, σχετικά με τη μελέτη του Χ.- Δ. Γουνελά η σοσιαλιστική συνείδηση αναπτύχτηκε έντονα στην νεοελληνική λογοτεχνία με ουσιαστική βοήθεια από το περιοδικό Τέχνη (1898-1899) με συνεργάτες όπως ο Χατζόπουλος, ο Παλαμάς, ο Νιρβάνας, ο Καμπύσης κ.α. Ένας από τους σκοπούς του περιοδικού ήταν η μύηση του Έλληνα στη φιλοσοφία του Νίτσε, όπου βρίσκεται η αρχή που οδηγεί στην ανεξαρτησία 215

του λογοτέχνη. Το πάντρεμα του σοσιαλισμού με το νιτσεισμό, που παρατηρείται σωστά από τον κριτικό, δεν είναι αποκλειστικά Ελληνικό φαινόμενο, αλλά είχε θέση στα έργα του Ιψεν, και Σώ που πάντρεψε την Ιδέα του Υπεράνθρωπου με τις αρχές του σοσιαλισμού (Man and Superman, 1903) [Γουνελάς 1994, 40]. Στη Ρωσία, παρόμοιες συγκρίσεις επίσης πραγματοποιήθηκαν. Για παράδειγμα, ο Γ.Τσουλκόβ ήδη το 1906, ονειρεύεται μια παγκόσμια επανάσταση: η κοινωνική επανάσταση, την οποία θα πρέπει στο άμεσο μέλλον να ζήσει όλη η Ευρώπη, είναι μόνο ένα μικρό προοίμιο για την κοσμική, μια όμορφη φωτιά, η οποία θα έχει κάψει τον παλιό κόσμο [...] Σε μια ελεύθερη σοσιαλιστική κοινωνία θα γίνει ανάσταση του ανυπότακτου πνεύματος του Μεσσία, του μεγάλου ανθρώπου...» [Чулков 1906, 77]. Σοσιαλιστικές ιδέες είχαν συζητηθεί στο ελληνικό πνευματικό κόσμο από τα τέλη της δεκαετίας του 1880 σχετικά με τη μαρτυρία του Δ. Κόκορη [Κόκορης 1999, 38] και Χ.- Δ. Γουνελά, αλλά το πιο ισχυρό μέρος στην κοινωνική και λογοτεχνική συνείδηση πήραν το 1918 όταν ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (σύντομα μετατράπηκε σε ένα κομμουνιστικό κόμμα στην Ελλάδα, ή ΚΚΕ). Η λογοτεχνική παραγωγή, όπως και η κοινωνία ήταν σε αναζήτηση των αλλαγών. Δημοσιεύτηκε το γνωστό μαρξιστικό έργο του Βάρναλη «Το Φως που καίει» και μια συλλογή πεζών έργων του Κώστα Παρωρίτη, Πέτρου Πικρού («Πικρός» στα Ελληνικά, αντιστοιχεί σε άλλο λογοτεχνικό ψευδώνυμο «Γκόρκι»), στελέχους του κομμουνιστικού κόμματος στην δεκαετία του 20 [Ντουνιά 1999, 27]. Οι Ελληνικές μεταφράσεις των έργων του Γκόρκι έφτασαν το 1936, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Αιμίλιου Χουρμούζιου, τις είκοσι τρεις. Παράλληλα, μεταφράζονταν οι Μαγιακόφσκι, Μπλοκ, Μπέντνι, Ευτουσένκο κ.α. Τα έργα των Ρώσων λογοτεχνών μαζί με πολλά έργα των ποιητών πρωτοποριακής κατεύθυνσης και παράλληλα της Ελληνικής Αριστεράς εμφανίζονται στα περιοδικά: οι Νέοι Βωμοί, η Διανόηση, η Αναγέννηση, η Λογοτεχνική Επιθεώρηση, η Νέα Επιθεώρηση, οι Νέοι Πρωτοπόροι, το Σήμερα και ο Νουμάς, καθώς και φυλλάδια και ξεχωριστά βιβλία. Να δούμε αναλυτικά τα έργα μερικών Ελλήνων ποιητών. ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΣΤΕΡΗΣ (ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΑΧΑΛΙΟΣ) Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μαγιακόφσκι άρχισε να «γράφει με τον πόλεμο» συγχέοντας ακόμη και στις δηλώσεις του το επίσημο πείραμα, και την επαναστατικότητα, γεμίζοντας τις νέες μορφές -με προσανατολισμένο στην μάχη περιεχόμενο. Έτσι εκτυλίσσεται το ποίημα του Μαγιακόφσκι Ο Πόλεμος και η Ειρήνη (Война и Мир) (1915-1916) [Маяковский 1988, 34-63] μια φαύλη εικόνα του νέου Κολοσσαίου - παγκόσμιου πόλεμου. Αλλά, ούτως ή αλλιώς, είναι το αντιπολεμικό θέαμα. Σαν να μας ακούγεται η ίδια μελωδία στο Παγκόσμιο χαροπάλεμα του Λάμπρου Αστέρη (Ωδή Τρίτη) [Αστέρης 1926, 31-35]. Τι βλέπουμε στον Έλληνα - συντάκτη; Ο ποιητής μας αφήνει να δούμε, με κινηματογραφική ακρίβεια, αυτό που φαίνεται μη-πραγματοποιήσιμο. Η αρχή αυτής της θεατρικότητας υπογραμμίζεται από το πεδίο φράσεων του πόλεμου- τσίρκου, ένα «θέατρο πολέμου», όπου η συνολική εικόνα με έναν τραγικό τρόπο αποκτά ένα γκροτέσκο ύφος και προφανώς οφείλεται στην επίδραση όχι μόνο του Μαγιακόφσκι, αλλά και του Μαρινέττι, ο οποίος κήρυξε τον πόλεμο ως μοναδική «υγιεινή του κόσμου»[ Αστέρης 1926, 31]. Η εσωτερική πολυπλοκότητα και η σύγκρουση χρωματίζει την ποίηση του Λάμπρου Αστέρη. Ο ποιητής είναι ο κυβερνήτης της κοσμικής ορχήστρας θέτοντάς την υπό τη έγκυρη έκφραση της γήινων παθών και στόχων. 216

Ο Μαγιακόφσκι χρησιμοποιούσε έντονα το ασυνήθιστο «σκαλάκι», την οξεία κατασκευή που επηρέασε τους Έλληνες λογοτέχνες. Οι κύριοι λόγοι για αυτές τις «κομμένες» στροφές, ο Μαγιακόφσκι ανακοινώνει, στο βιβλίο του με τίτλο Πως να κάνετε την ποίηση (1926). Σύμφωνα με τον Μαγιακόφσκι, τα παραδοσιακά σημεία στίξης δεν είναι αρκετά. Εκτός από την κατάτμηση στις κλίμακες, ο ποιητής κατέφυγε σε ένα τέτοιο μέσο όπως το enjambement όταν ο στιχοκόμβος ανατέμνει ένα ισχυρό συντακτικό σύνδεσμο στη γραμμή [Μολέσκης 1995,45]. Ας εξετάσουμε μια παρόμοια περίπτωση στο ποίημα του Λάμπρου Αστέρη. Παίρνοντας το πρότυπο προαναφέρθηκε: Παρηγορήσου/Γεριχώ, γλυκοκοιμίσου,/τρωάδα! Σε μαρμαρένια/...[αστέρης 1926, 31-35]. Πρώτον, υπάρχει σαφώς «κατασκευασμένη» σκάλα του Μαγιακόφσκι, καθώς και οι σειρές είναι αρκετά σπασμένες. Ο ποιητής ακονίζει και αναδεικνύει κάθε λέξη. Αν κοιτάξουμε προσεκτικά, υπάρχει και μια άλλη φωνητική οργάνωση η παρήχηση είτε σε «γ» είτε σε «ο», σχηματίζοντας ένα είδος εσωτερικής ομοιοκαταληξίας: «Γυρίζετε, γυρίζετε τον στρόφιγγα του τηλεφώνου/ (βροντοφωνούν τηλέφωνα του φόνου/ και του πόνου)...» [Αστέρης 1926, 31-35]. Αν υποθέσουμε ότι η παρήχηση είναι επανάληψη στις δύο γειτονικές λέξεις είτε των αρχικών ήχων, είτε των μη αρχικών ζευγών των ήχων, και ολόκληρων συλλαβών, είτε, τέλος, είναι η πλείστη επανάληψη ενός ήχου, τότε αξιοπερίεργο είναι ότι τα δύο τρίτα των περιπτώσεων στο «Σύννεφο με παντελόνια» - η παρήχηση είναι σε «γ» και μερικές φορές με την προσθήκη του «ρ» [Гаспаров 1995, 363 395]. ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ Ακόμα ένας ποιητής του οποίου η καριέρα ξεκίνησε με τις παραδοσιακές μορφές στίχων είναι ο μαρξιστής ποιητής και μεταφραστής Γιάννης Ρίτσος (μεταφράσεις της ρωσικής λογοτεχνίας: των Αλέξη Τολστόη, Αλεξάνδρου Μπλοκ, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκη, Ηλία Έρενμπουργκ, Σεργκέη Γιεσένιν). Δια βίου προσήλωσή του στην ελληνική κομμουνιστικό κόμμα άρχισε στα είκοσί του, και το 1934 δημοσίευσε τον πρώτο τόμο ποίησής του με τίτλο Τρακτέρ. Ήδη από 1934 με τη συλλογή του Ρίτσου Τρακτέρ (στην οποία η λέξη «τρακτέρ» αναφέρεται ειρωνικά μόνο μία φορά) εισάγονται οι ξένες, μαζί με τις ρωσικές( π.χ. «σοβχόζ», «κολχόζ», «πεντάχρονα», «Τα Ντιεπροστρόι», «βότκα» στο ποίημα ΕΣΣΔ), λέξεις που αυξάνονται αριθμητικά στη μεταπολεμική περίοδο εξαιτίας των γνωστών ιστορικών συγκυριών. Ο Ρίτσος διοχετεύει μέσα στους στίχους του αγωνιστικά μηνύματα, την αλληλεγγύη με τους άλλους ποιητές και λαούς, την ακράδαντη πίστη στο πολιτικό ρόλο των ποιητών: «Α, τρέξε Μαγιακόφσκι να τον πούμε αυτόν τον άνεμο,/τρέξε, Σικελιανέ, τρέξε Αραγκόν, τρέξε Νερούντα/ τρέξε, Ναζίμ Χικμέτ να τραγουδήσουμε τούτον τον άνεμο» [Ρίτσος 2000, 131]. Έχοντας απελευθερωθεί από το παρελθόν, «τραβώντας το νήμα απ το λαρύγγι του κόσμου», ο Ρίτσος μιλά για τον Μαγιακόφσκι [Ρίτσος 1991, 386]. Οι αναφορές στους άλλους Ρώσους ποιητές από τον Ρίτσο δεν τελειώνουν. Περαιτέρω, αναφέρει την περίπτωση Ζντάνοφ-Αχμάτοβα, επιπόλαια ένα επαναστατικό ποίημα Δώδεκα του Μπλοκ [Ρίτσος 1991, 34] 1 : «στην τελευταία τους βραδινή περίπολο/ στην Πετρούπολη» και τον 1 Ή ακόμα μια αναφορά στο βιβλίο της Σ. Ιλίνσκαγια. η οποία μνημονεύει την αναφορά του Ρίτσου στους «Δώδεκα του Μπλόκ» «με δυο φτερά φωτιά ο καθενός τους» [Ιλίνσκαγια 1992, 89] 217

Τσέχοβ που «έβγαινε από καμπίνα του σκουπίζοντας μ ένα κάρο μαντίλι τα γυαλιά του» κ.α. [Ρίτσος 1991, 386]. Στο άλλο ποίημα Γεια σου, Βλαδίμηρε Μαγιακόφσκι (1953) αφιερωμένο στον θάνατο του Ρώσου ποιητή, ο Ρίτσος αναφέρει τους γνωστούς στίχους για την «τιμημένη [του] κομματική ταυτότητα» [Ρίτσος 1953, 172]. Ο Ρίτσος γράφει για τη δύναμη του Μαγιακόφσκι ως ποιητή και πρόσωπο, και δυσκολεύεται να βρει μία θέση για αυτόν στον σύγχρονο κόσμο, υπονοώντας ότι ο Ρώσος ποιητής δεν ταιριάζει σε κάθε αποδεκτές διαστάσεις και κανόνες: «βουνό της καρδιάς σου, γιομάτο δυναμίτη <...> που να σε βάλουμε να κάτσεις;». Η θεματική αυτή περιοχή βρίσκεται κοντά στον Μαγιακόφσκι. «Εσύ, Βλαδίμηρε, έστριψες τους ευγενικούς λαιμούς των τριαντάφυλλων» - γράφει ο Ρίτσος προφανώς εννοώντας το σκάνδαλο-έργο του, «Αγαπάτε τριαντάφυλλα; - Εγώ χέστηκα πάνω..»[маяковский] 2. Μιλώντας τους απλούς εργαζομένους, «όχι σύννεφα πια με παντελόνια», και όχι «άχρηστα» τριαντάφυλλα παλαιάς εποχής, ο Ρίτσος αναφέρεται τους στίχους από άλλο γνωστό ποίημα Σύννεφο με παντελόνια: «θα είμαι άψογα τρυφερός,/ δεν είμαι άντρας εγώ, είμαι ένα σύννεφο με παντελόνια!» [Τριανταφυλλίδης 2008, 24]. Το 1956 εκδίδονται Η γκρινιάρα κατσίκα και άλλα ρώσικα λαϊκά παραμύθια του Αλεξέι Τολστόι στη μετάφραση του Ρίτσου. Ως μεταφραστής και εμπειρογνώμονας των παραμυθιών και της ρωσικής λογοτεχνίας εν γένει, ο Ρίτσος εμπλουτίζει τα έργα του με διάφορα σύμβολα από τα αγαπημένα του κείμενα. Το θέμα του κρυμμένου θανάτου του Κοσέι, όπου «πάνω στο δρυς βρίσκεται ένα μπαούλο, στο μπαούλο κάθεται ο λαγός, ο λαγός κρύβεται σε μια πάπια, σ αυτή τη πάπια είναι ένα αυγό, και μέσα στο αυγό κρύφτηκε ο θάνατος» είναι πολύ γνωστό. Ο Ρίτσος έχει το δικό του τρόπο κατανόησης του μπαούλου του Κοσέι ή καλύτερα τον δικό του μπαούλο [Ρίτσος 1991, 361]. Ρίτσος, πιθανότατα, ειρωνεύεται, δημιουργώντας μια υπέροχη παραμυθητική ματριόσκα των εννοιών, και δεν είναι καθόλου τυχαίο που τη χρησιμοποιεί στο ποίημα του γεμάτο με αναμνήσεις της περιόδου της Αντίστασης και Κατοχής. ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ Ας σταθούμε λίγο στην Έλληνα ποιητή, του οποίου ο διάλογος με τη Ρωσική λογοτεχνία δεν φαίνεται να είναι τυχαίος. Ο Εμπειρίκος ήξερε Ρωσικά. Όσον αφορά τη σχέση μεταξύ του Εμπειρίκου με τη Ρωσία αυτό μπορεί να κριθεί όχι μόνο βάσει της καταγωγής του (η γιαγιά του ήταν Ρωσίδα, και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Κριμαία στο αρχοντικό «Μπογιάτι» του θείου του), αλλά και από φιλολογικές προτιμήσεις. Ήταν λάτρης του Τολστόι και του Ντοστογιέφσκι και, ίσως, έγινε εξοικειωμένος με τη νέα ρωσική ποίηση του ΧΧ αιώνα κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στη Ρωσία, πολύ πριν από την γνωριμία του με Μπρετόν και τις μελέτες του Φρόιντ. Για την αρχική επαναστατική διάθεση του Εμπειρίκου μιλά το ποίημα Οι μπεατοί ή της μη συμμορφώσεως οι άγιοι (Πρώτη μορφή, 1960) [Εμπειρίκος 1980, 101]. Ο ποιητής αναφέρει κάποια ονόματα των Ρώσων ανάμεσα σε άλλα ξένα φημισμένα ονόματα Εσένιν, Μαγιακόφσκι, Μπλοκ, Τολστόι, Δοστογιέβσκι, Λένιν, Μπακούνιν κ.α. Όπως και ομότιτλο ποίημα [Εμπειρίκος 1980, 36-38] γραμμένο τρία χρόνια αργότερα. Ειδικά τους Μαγιακόφσκι, Εσένιν και Μπλοκ ονομάζει «παίδες εν τη καμίνω». Οι φλόγες της πυράς τους φωτί- 2 Βλ. Маяковский В. Вы любите розы? Режим доступу: http://www.black-and-white.org.ua/ vladimir-mayakovskij-bez-cenzury 218

ζουν με κόκκινες ανταύγειες τα «κτίσματα των Βαβυλώνων, των παλαιών και τωρινών..» και οι φωνές ψάλλουν «τον ερχομό και την ανάγκη των Νέων παραδείσων!». Στην πρωτοποριακή τέχνη της περιόδου από 1910 μέχρι το 1930 το κείμενο θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως αυτοτελής 3, αυτόνομος οργανισμός, που βρίσκεται συχνά σε αντίθεση με την πραγματικότητα, ή την αντικαταστεί. Το κείμενο ως κόσμος, κλειστός στον εαυτό του. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι το θέμα του αδύναμου, μη-πραγματοποιήσιμου Θεού στο τέλος των πρώτων έργων του Μαγιακόφσκι. Στην ελληνική περίπτωση - ένα παράδειγμα αποτελεί ο Walt Whitman ως πρόεδρος της φανταστικής Παγκόσμιας Συμπολιτείας στο «Μέγα Ανατολικό» του Εμπειρίκου, η οποία μοιάζει εν μέρει με το είδος της αρχικής ιδέας σχεδιασμού της Σοβιετικής Ένωσης ή των Ηνωμένων Πολιτειών [Παπαθέμελη 2000, 79]. Το έργο περιέχει επίσης ένα ουτοπικό μοντέλο του παραδοσιακού κόσμου-πλοίου, το οποίο κινείται σε μια νέα εποχή της ερωτικής ελευθερίας και συμβολίζει την παραίτηση από τις συμβάσεις και τους κανόνες του παλαιού κόσμου. Ο Εμπειρίκος χρησιμοποιεί την εικόνα του δελφινιού ως Μεσσία και προάγγελο της επανάστασης 4. Παρομοίως, ο Χλέμπνικοφ χρησιμεύει το σύμβολο του Ζαρμπόχ 5, Θεού του φωτός (ακριβώς όπως ο Β. Ιβανόφ στο ποίημά του Ζαρμπόχ). Επιπροσθέτως, η χρήση της καθαρεύουσας από τον Εμπειρίκο αποτελεί ένα θέμα συζητήσεων μέχρι τώρα. Ο Βίττι [Βίττι 1977, 133] προσθέτει τη δικιά του ερμηνεία σ αυτό το ζήτημα: η καθαρεύουσα μπορεί να προξενήσει μια αίσθηση αποστασιοποίησης. Όμως, στην συλλογή Ενδοχώρα τα κείμενα δεν είναι ομογενή και έχουν μια ανάμιξη της καθαρεύουσας και δημοτικής, ενώ στο Υψικάμινο και κάποιες άλλες συλλογές θα λέγαμε να περισσεύει η δημοτική γλώσσα. Κατά τη γνώμη μας, η καθαρεύουσα στα έργα του Εμπειρίκου μπορούσε να εξυπηρετήσει τον ίδιο σκοπό όπως η χρήση των αρχαίων Σλαβικών από τους φουτουριστές (πρόκειται συχνά για μια αφήγηση από τους Ρώσους φουτουριστές σε τάχα - παλιό σλαβικό ύφος και με βάση της μυθολογίας ειδωλολατρικής σλαβικής γλώσσας παραφράζοντας την και δημιουργώντας κατ ουσίαν, νεολογισμούς. ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΑΛΑΣ (ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΛΑΜΑΡΗΣ) Ο Κάλας ήταν επαναστατικός ποιητής που πάντρεψε την καλλιτεχνική και την πολιτική πρωτοπορία μέσα στα έργα του. Από το 1934 ο Κάλας έχει αρχίσει να πηγαινοέρχεται στο Παρίσι όπου γνωρίζεται με τον κύκλο των Γάλλων υπερρεαλιστών με τους οποίους θα συνδεθεί στενά στη συνέχεια. Στη συναναστροφή αυτή και στο κλίμα της γαλλικής πρωτεύουσας είναι προφανές ότι ο Κάλας είδε μια νέα ελπίδα. Η γλωσσική του συνεργασία με την ποίηση του Αραγκόν αλλά και τους Ρώσους φουτουριστές, γίνεται φανερή με την έκδοση των πρώτων συλλογών του Τετράδια Α (1933), Β (1933), Γ (1934), Δ (1936) και στα «Ποιήματα» (1933) του. Χαρακτηριστικές φουτουριστικές λέξεις στα ποιήματα Φυλα- 3 Αυτή η τάση της ρωσικής πρωτοπορίας συνδέεσαι με την ελληνική: «[ ]ο μεσοπολεμικός υπερρεαλισμός, που σημαδεύεται από μοναχικές λογοτεχνικές ή ημερολογιακές διατυπώσεις της συγγένειάς της με την ιστορική πρωτοπορία, και χαρακτηρίζεται από την αναζήτηση της αυτονομίας του λογοτεχνικού κειμένου» [Αρσενίου 2003, 405-415]. 4 Βλ. «Η νήσος των Ροβινσώνων» [Εμπειρίκος 1980, 92] 5 Έτσι, απροσδόκητα, μια νέα λέξη καταρχάς, σχηματίζεται από τα παραδοσιακά πρότυπα λέξη-σχηματισμού, και, δεύτερον, ριζικά επικολλά σε αρκετά διάσημη ονομασία της μυθολογικής Zar-ptitsa (Πουλί- Φωτιά). 219

κισμένοι («λόγια από μπετόν»), στο Ερωτικό («τα φιλιά του σίδηρου») του Κάλας και στο «Λένιν» ( που ήταν «πιο γερός από το μπετόν) κ.α. μοιάζουν με τα ποιήματα του Μαγιακόφσκι [Ράντος 1933, 23-29]. Καθώς και στα πρώτα ποιήματα του Κάλας η επεξεργασία του ρυθμού, η συγκλίνουσα πολυρυθμία του φαίνεται να αποτελεί ο στόχος που προκαλεί χάος εντυπώσεων. Το ποίημα Διαδήλωση του Κάλας έχει συνεχόμενες παρηχήσεις του «φ», «κ» και «δ», και ήδη ξέρουμε ότι μαζί με τη μεταφορά η παρήχηση αποτελούσε ένα συχνότατα χρησιμοποιημένο μέσο του Μαγιακόφσκι [Ράντος 1933,13-18]. Ο Κάλας ενσωματώνει στη γενικά ευνοϊκή κριτική του μια βασικότερη αναφορά στην κατάχρηση που γίνεται με την προτίμηση στο συμβολικό κόκκινο («δεν θέλουμε κρασί αλλά μαύρο μελάνι και λόγια κόκκινα» [Ράντος 1933,24]. Συμπερασματικά, το ιστορικό υπόβαθρο πολιτικών και πολιτιστικών συνθηκών που επέφεραν αλλαγές στην Ελληνική λογοτεχνία αποτελεί μια μεγάλη ζύμωση διάφορων εξωτερικών συνθηκών και στην προκειμένη περίπτωση- κατά μεγάλο βαθμό τον σταθερό Ελλήνοσοβιετικο πολιτιστικό και λογοτεχνικό διάλογο που επηρεάζει την ελληνική λογοτεχνική πορεία. Έτσι, τα κείμενα του Λάμπρου Αστέρη, Γιάννη Ρίτσου κ.α. έχουν αναμφισβήτητα πολλά φουτουριστικά στοιχεία της ποίησης του Μαγιακόφσκι και σε περίπτωση του Ρίτσου κάποια στοιχεία επαναστατικής ποίησης του Μπλοκ, αλλά δεν μοιάζουν ούτε με καθαρά πολιτική ούτε με φουτουριστική ποίηση. Είναι φανερό ότι ο ελληνικός υπερρεαλισμός, δεν είναι τόσο συγγενέστατος με το γαλλικό ρεύμα και επιδίωκε άλλους στόχους, είχε εντελώς διαφορετική εξέλιξη, καθώς και δεν είναι τόσο πολιτικοποιημένος. Ο Ρωσικός φουτουρισμός, με διαφορετικές προεκτάσεις του, δεν ήταν επίσης ομοιογενής, έντονα αμφισβητούσε τον φασισμό και δεν συνέπεσε σε μεγάλο βαθμό με την ιταλική λογοτεχνική πορεία. Παράλληλα, και οι δύο λογοτεχνικές τάσεις είχαν τις ρίζες τους στην εσωτερική επανάσταση και την κοινή ικανότητα να εμπλουτίσουν και να προσθέσουν στην ευρωπαϊκή παράδοση έναν καινούργιο διάλογο. Αρκεί να θυμηθούμε την πρόταση του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι ότι, στο πλαίσιο της Ρωσικής λογοτεχνίας, ο φουτουρισμός θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας σχεδόν συνώνυμος με τον όρο avant-garde. Από την άποψη αυτή, ακολουθούμε την ιδέα Renato Poggioli της «μια στιγμή της πρωτοπορίας» οι οποία «ανήκει σε όλες πρωτοπορίες» [Poggioli 1968, 68f] Τέλος, η συζήτηση που αναπτύξαμε μπορεί να έχει σημαντική πρακτική αξία στοιχεία. Για την πληρέστερη κατανόηση της εποχής, των κοινωνικών συνθηκών αλλά και των ηθικών και ψυχολογικών πλεγμάτων με τη ρωσική λογοτεχνία μέσα από τα οποία μιλούν και δρουν οι λογοτέχνες και οι διανοούμενοι της μεσοπολεμικής περιόδου ακολουθεί η έρευνα. 1. Αρσενίου Ε. Νοσταλγοί και πλαστουργοί. Έντυπα, κείμενα, και κινήματα στη μεταπολεμική Ελλάδα. Αθήνα: Parafernalia, 2003. 2. Αστέρης Λ. Το φλογερό πέρασμα (1914-1922). Πολεμικές ωδές. Οπτασίες ερημίτου. Αθήναι, 1926. 3. Βίττι Μ. Η γενιά του 30 Αθήνα: Ερµής, 1977. 4. Γουνελάς Χ.-Δ. Η σοσιαλιστική συνείδηση στην ελληνική λογοτεχνία 1897-1912. Αθήνα: Κέδρος, 1994. 5. Εμπειρίκος Α. Οκτάνα. Αθηνά: Ίκαρος, 1980. 6. Εμπειρίκος Α. Ποιήματα. Αθήνα: Γαλαξία, 1969. 7. Ιλίνσκαγια Σ. Επισημάνσεις. Από την πορεία της ελληνικής ποίησης του 20 ου αιώνα. Αθήνα: Πολύτυπο, 1992. 8. Κόκορης Δ. Όψεις των σχέσεων της Αριστεράς με τη λογοτεχνία στο μεσοπόλεμο (1927-1936). Πάτρα: Αρχαϊκές εκδόσεις, 1999. 9. Μολέσκης Γ. (εισαγωγή-µτφ). 220

Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι, Σύννεφο µε παντελόνια, Θεσσαλονίκη: Τα τραµάκια, 1995. 10. Ντουνιά Χ. Λογοτεχνία και πολιτική. Τα περιοδικά της αριστεράς στο μεσοπόλεμο. Αθήνα: Καστανιώτη, 1999. 11. Παραθέμελη Σ. Ανδρέας Εμπειρίκος: Ο Μέγας Ανατολικός. Μεταπτυχιακή διατριβή, Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ, 2000. 12. Ράντος Ν. Ποιήματα. Αθήνα: Πυρσός, 1933. 13. Ρίτσος Γ. Γεια σου, Βλαδίμηρε Μαγιακόφσκι // Ποιήματα 1930-1942. Τ. Α. Αθήνα: Κέδρος, 1953. 14. Ρίτσος Γ. Οι γειτονιές του κόσμου 1949-1951. Αθήνα: Κέδρος, 2000. 15. Ρίτσος Γ. Το Τερατώδες Αριστούργημα // Ποιήματα, Γίγνεσθαι, 1970-1977. Τ. Ζ. Αθήνα: Κέδρος, 1991. 16. Τριανταφυλλίδης Δ. (εισαγωγή-µτφ). Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι. Σύννεφο με παντελόνια. Αθήνα: Αρμός, 2008. 17. Poggioli R. Τhe theory of the avant-garde. Cambridge, Massachusetts: The Belknap Press of Harvard University Press, 1968. 18. Η σελ. αφιερωμένη στον Εμπειρίκο με τα σχόλιά του για τον υπερρεαλισμό [Електронний ресурс]: Режим доступу: http://www.embiricos2001. gr/yper1.htm. 19. Гаспаров М. Л. Владимир Маяковский // Очерки истории языка русской поэзии ХХ века: Опыты описания идиостилей. М.: РАН, 1995. 20. Гаспаров М. Л. Русские стихи нач. ΧΧ века в комментариях. Μ.: Фортуна Лимитед, 2001. 21. Маяковский В. Поэмы. Т.2. М.: Правда, 1988. 22. Хлебников В. Творения. 2000 [Електронний ресурс]: Режим доступу: http://www.rvb.ru/hlebnikov/tekst/001stihi/005. htm. 23. Чулков Г. О мистическом анархизме. СПб.: Факелы, 1906. Пуховець Д.С., к. іст.наук, асист., Київський національний університет імені Тараса Шевченка ФОРМУВАННЯ КОНЦЕПЦІЇ ІДЕАЛЬНОГО ХРИСТИЯНСЬКОГО ІМПЕРАТОРА У ПРАЦЯХ ЄВСЕВІЯ КЕСАРІЙСЬКОГО ТА ЛАКТАНЦІЯ Стаття присвячена аналізу особливостей опису імператорів у християнських письменників першої третини IV ст. Євсевія Кесарійського та Лактанція. Для них такі риси, як військова доблесть, відданість римським традиціям, відходили на другий план. Основними ж ставали відданість християнству, скромність та милосердя. Ключові слова: християнство, імператорська влада, Церковна історія, Константин Великий. Статья посвящена анализу особенностей описания императоров у христианских писателей первой трети IV в. Евсевия Кесарийского и Лактанция. Для них такие качества, как военная доблесть, приверженность римским традициям, отходили на второй план. Главными же становились верность христианству, скромность и милосердие. Ключевые слова: христианство, императорская власть, Церковная история, Константин Великий. 221