ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΑΣΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ

Α.Τ.Ε.Ι ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΧΑΤΖΗΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ ΓΡ., ΠΑΡΑΛΥΚΙΔΗΣ Ν. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΑΣΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑ 2007 ΚΟΥΣΚΟΥΝΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα Πρόλογος 2 1. Εισαγωγή-Σκοπός 3 1.1 Γενικά περί Εθνικών Δασικών Πάρκων στην Κύπρο 4 2. Θέση-Συνθήκες ιδιοκτησίας-χρήσεις γης 6 2.1 Θέση Εθνικού Δασικού Πάρκου 6 2.2 Συνθήκες ιδιοκτησίας-χρήσεις γης 7 2.3 Ιστορικά στοιχεία 7 3. Ανάλυση περιβάλλον 8 3.1 Φυσικό περιβάλλον 8 3.1.1 Γεωλογία 8 3.1.2 Υδρολογία 9 3.1.3 Χλωρίδα και Βλάστηση 13 3.1.4 Πανίδα 25 3.1.5 Ασθένειες φυτών-προσβολές εντόμων-άλλοι κίνδυνοι 32 3.2. Ανθρωπογενές περιβάλλον 34 3.2.1 Ζημιές από ανθρωπογενείς παράγοντες 34 3.2.1.1 Δασικές πυρκαγιές 34 3.2.1.2 Βόσκηση 36 3.2.1.3 Τουρισμός 37 3.2.1.4 Ζημιές από υλοτομίες 38 4. Αξιολόγηση-Εκτίμηση του Εθνικού Δασικού Πάρκου 39 4.1 Στόχοι, κριτήρια αξιολόγησης εκτίμησης Ε.Δ.Π 39 4.2 Υφιστάμενες χρήσεις, προβλήματα και περιορισμοί 40 4.3 Διατήρηση-Συντήρηση του φυσικού περιβάλλοντος 43 5. Αποτελέσματα αξιολόγησης Εθνικού Δασικού Πάρκου 45 6. Διαχείριση (Σχεδιασμός) Εθνικού Δασικού Πάρκου 52 6.1 Σχέδιο διαχείρισης Εθνικού Δασικού Πάρκου 52 7. Μέτρα διαχείρισης 62 7.1 Μονοπάτι Αταλάντης 62 7.2 Μονοπάτι Άρτεμις 70 8. Προτάσεις διαχείρισης 79 8.1 Δημιουργία χώρου μικρού πληθυσμού κυπριακού αγρινού στο Πάρκο 79 του Τροόδους 8.2 Δημιουργία νέου χώρου υπαίθριου γεύματος 81 9. Βιβλιογραφία 82 10. Παράρτημα Ι- Φωτογραφίες 83 11. Παράρτημα ΙΙ-Χάρτες 87 Σελίδα 1 από 89

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία συντάχθηκε από σπουδάστρια του ΤΕΙ Καβάλας, Παραρτήματος Δράμας, του τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου στα πλαίσια της πτυχιακής διατριβής της σπουδάστριας Κούσκουνου Γεωργίας, υπό την επίβλεψη των καθηγητών Χ Φιλιππίδη Γρ. και Παραλικίδη Ν. Το θέμα της εργασίας είναι «Ανάλυση της υφιστάμενη κατάσταση του Εθνικού Δασικού Πάρκου Τρόοδος της Κϋπρου και προτάσεις για την μελλοντική διαχείριση του» και συντάχθηκε κατά τη διάρκεια του έτους 2007-2008. Αποφάσισα να ασχοληθώ με το θέμα αυτό γιατί το Εθνικό Δασικό Πάρκο Τρόοδος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από άποψης χλωρίδας και πανίδας, οικολογίας τοπίου καθώς και από επιστημονικής πλευράς. Μέσα από την εργασία μου αυτή προσπαθώ να δώσω τις κατάλληλες πληροφορίες έτσι ώστε να πιστέψει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια ανάπτυξης και προώθησης της υπόθεσης «Εθνικό Δασικό Πάρκο Τρόοδος» πρέπει να έχει σαν πρώτο μέλημα την διατήρησή του και όλα τα άλλα σχέδια να συμμορφώνονται προς αυτή τη βασική αρχή. Για την σύνταξη της εργασίας εργάστηκα ατομικά. Αισθάνομαι την ανάγκη και υποχρέωση μαζί να ευχαριστήσω τους παράγοντες και τα ατομα στα οποία απευθύνθηκα για την συλλογή των στοιχείων και πληροφορίων, για τη σύνταξη της μελέτης. Και πρώτα πρώτα να απευθυνθώ στους καθηγητές μου και προϊστάμενο του τμήματός μας για την πολύτιμη καθοδήγηση και βοήθεια του για τη σύνταξη αυτής της εργασίας. Επίσης θέλω να ευχαριστήσω τον κ.τσιντίδη, τον κ. Θεοπέμπτου, την κ. Παράσχου από το Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών, τον κ. Παντελή από τον Τομέα γαιών, χωρομετρίας και επέκτασης, τον κ. Φειδία Ευαγγέλου, και τους άλλους παράγοντες από την Διεύθυνση Δασών Κύπρου. Τον κ. Μυρωνίδη από το Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος. Σελίδα 2 από 89

1. Εισαγωγή-Σκοπός Με τον όρο Προστατευμένα Δάση εννοούμε τις εκτάσεις δασών και άλλων δασοκαλυμμένων περιοχών που προστατεύονται για τη συντήρηση της βιοποικιλότητας, των τοπίων και άλλων φυσικών στοιχείων, σύμφωνα με τις οδηγίες αξιολόγησης του MCPFE (Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe Υπουργικές Διασκέψεις για την Προστασία των Δασών στην Ευρώπη). Η κήρυξη δασών και άλλων εκτάσεων ως προστατευόμενων έχει απώτερο σκοπό τη συντήρηση βιολογικής ποικιλομορφίας και τη διατήρηση των φυσικών οικολογικών διαδικασιών. Οι προστατευόμενες περιοχές αποτελούν ένα από τα παλαιότερα και σημαντικότερα μέσα για την προστασία της φύσης και των φυσικών πόρων σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες αλλά και ευρύτερα σ όλο τον πλανήτη. Τα Εθνικά Δασικά Πάρκα της Κύπρου είναι κυρίως δημόσια δάση που κηρύσσονται από το Υπουργικό Συμβούλιο για να παρέχουν ευκαιρίες αναψυχής στο κοινό (Τμήμα Δασών 1999). Επιπλέον η προστασία της φύσης είναι ένας σημαντικός στόχος της διαχείρισης των δασών αυτών. Το δάσος του Τροόδους, με έκταση 9.000 εκτάρια κηρύχθηκε Εθνικό Δασικό Πάρκο το 1992, και τέσσερις περιοχές εντός του Εθνικού Δασικού Πάρκου (συνολικής έκτασης 220 εκταρίων) κηρύχθηκαν Περιοχές Προστασίας της Φύσης. Το Τρόοδος περιλαμβάνει ποικιλία τύπων οικοτόπων που βρίσκονται σε καλή έως άριστη κατάσταση και θεωρείται σημαντική περιοχή για τη βιοποικιλότητα της Κύπρου. Περιλαμβάνει 262 σημαντικά φυτικά και ζωικά είδη. Επίσης, περιέχει μεγάλο αριθμό ενδημικών φυτών, για το λόγο αυτό θεωρείται ως ένα από τα 13 "Καίρια σημεία βιοποικιλότητας των φυτών" στη Μεσόγειο (Τσιντίδης Τ., Χατζηκυριάκου Γ., Χριστοδούλου Χ., 2002). Το Τρόοδος χαρακτηρίζεται από την παρουσία εκτεταμένων φυσικών δασών, σχετικά ψηλή βροχόπτωση (600-1000 χιλιοστά.), απότομες κλίσεις του εδάφους και ιδιαίτερη γεωλογία, χλωρίδα και πανίδα. Σκοπός της εργασίας είναι η προσπάθεια να γίνει συνείδηση στον καθένα επισκέπτη, η προστασία και διατήρηση του πολύτιμου αυτού φυσικού περιβάλλοντος με βάση πάντα την ορθολογική διαχείριση του Εθνικού Δασικού Πάρκου, η κατανόηση των διαφορών και των ιδιαιτεροτήτων που έχουν τα μονοπάτια της φύσης για τις διάφορες περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος στις οποίες δημιουργούνται, η συνειδητοποίηση της σχέσης βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων, εκτίμηση της σημασίας που έχουν τα μονοπάτια της φύσης, ως βασικά πεδία μελέτης του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου, μελέτη της περιοχής ιστορικά και μελέτη της χλωρίδας και της πανίδας στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τρόοδος. Σελίδα 3 από 89

1.1 Γενικά περί Εθνικών ασικών Πάρκων στην Κύπρο Στην Κύπρο έχουν κηρυχθεί μέχρι σήμερα δέκα Εθνικά Δασικά Πάρκα (Ε.Δ.Π.), συνολικής έκτασης 15480,22 εκταρίων. Τα Εθνικά Δασικά Πάρκα στην Κύπρο είναι: Ε..Π. Παιδαγωγικής Ακαδημίας Η Παιδαγωγική Ακαδημία κηρύχθηκε σε Εθνικό Δασικό Πάρκο το 1983 και έχει έκταση 45 εκτάρια. Το πάρκο βρίσκεται μεταξύ Δήμου Αγλατζιάς και Λευκωσίας σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από το κέντρο της πόλης και εμπίπτει στα διοικητικά όρια του Δήμου Αγλατζιάς. Το πάρκο διαθέτει εκδρομικό χώρο, πεζόδρομο, ποδηλατόδρομο, παιδική χαρά, περίπτερο και χώρους στάθμευσης. Ε..Π. Λιοπετριού Το πάρκο κηρύχθηκε σε Ε.Δ.Π. το 1984 και έχει έκταση 89 εκτάρια. Οι προτάσεις για αξιοποίηση του πάρκου έγιναν από το Τμήμα Δασών και θα εφαρμοσθούν μέσα στα πλαίσια της αξιοποίηση της κοίτης του ποταμού του Λιοπετριού από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως σε συνεργασία με τα άλλα ενδιαφερόμενα Τμήματα. Ε..Π. Αθαλάσσας Βρίσκεται στα νότια της Λευκωσίας και περιβάλλεται από τα προάστια Αγλατζιάς, Στροβόλου και Λατσιών. Κηρύχθηκε το 1985 και έχει 840,2 εκτάρια. Εκτός από τον πρωταρχικό του ρόλο ως χώρου/ πνεύμονα πρασίνου προσφέρει και άλλες παρεμφερείς λειτουργίες όπως η αναψυχή, η αισθητική, η σωματική άθληση, η περιβαλλοντική εκπαίδευση/ επιμόρφωση κλπ. Το πάρκο διαθέτει δύο εκδρομικούς χώρους, δρόμους, ποδηλατόδρομους, πεζόδρομους, γήπεδα άθλησης, χώρους στάθμευσης, Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης, παρατηρητήριο πουλιών στο Φράγμα Αθαλάσσας, δασοβοτανικό κήπο, μονοπάτι για σκύλους κλπ. Ε..Π. Τροόδους Σκοπός της κήρυξης ήταν η διαφύλαξη και σωστή αξιοποίηση των πολύτιμων λειτουργιών και αξιών του: οικολογικών, επιστημονικών, υδρολογικών, αναψυχικών και τουριστικών. Σελίδα 4 από 89

Ε..Π. Κάβο Γκρέκο Βρίσκεται στο νοτιοανατολικότερο άκρο του νησιού ανατολικά της Αγίας Νάπας και νοτιοανατολικά της Αμμοχώστου. Έχει έκταση 384,9 εκτάρια και έχει κηρυχθεί σε Ε.Δ.Π. το 1993. Διαθέτει μικρό εκδρομικό χώρο, αναψυκτήριο, χώρους στάθμευσης, ποδηλατόδρομο μήκους 4 χιλιομέτρων, δίκτυο μονοπατιών μήκους 16 χιλιομέτρων και μονοπάτι για άλογα. Ε..Π. Πολεμιδιών Το πάρκο έχει έκταση 125,4 εκτάρια και έχει κηρυχθεί σε Ε.Δ.Π. το 1996. Βρίσκεται σε απόσταση 6 χιλιομέτρων από το κέντρο της Λεμεσού. Ε..Π. Ριζοελιάς Βρίσκεται σε απόσταση 3 χιλιομέτρων ανατολικά της κωμόπολης Αραδίππου και 7 χιλιομέτρων από τη Λάρνακα. Έχει έκταση 97 εκτάρια και κηρύχθηκε σε Ε.Δ.Π. το 1998. Ε..Π. Άγιος Νίκανδρος Βρίσκεται δίπλα στην Αγία Νάπα επί της παραλιακής ζώνης. Εκπονείται σχέδιο ανάπτυξης. Ήδη έχει σχεδιαστεί εκδρομικός χώρος δίπλα στην παραλία. Το πάρκο κηρύχθηκε σε Εθνικό Δασικό Πάρκο το 2000 και έχει έκταση 25,92 εκτάρια. Ε..Π. Πέτρα του Ρωμιού Είναι μέρος του Κρατικού Δάσους Ραντί. Βρίσκεται επί του κύριου δρόμου Πάφου Λεμεσού και σε απόσταση 10 χιλιομέτρων από την πόλη της Πάφου. Έχει εκπονηθεί σχέδιο ανάπτυξης το οποίο ήδη άρχισε να υλοποιείται. Κηρύχθηκε σε Ε.Δ.Π το 2001 και έχει έκταση 349,2 εκτάρια. Ε..Π. Μαχαιρά Το πάρκο του Μαχαιρά έχει έκταση 4523,6 εκτάρια και κηρύχθηκε σε Ε.Δ.Π. το 2004. Σκοπός της κήρυξης είναι η διαφύλαξη και σωστή αξιοποίηση των πολύτιμων λειτουργιών και αξιών του: οικολογικών, επιστημονικών, υδρολογικών και αναψυχικών. Σελίδα 5 από 89

2. Θέση-Συνθήκες ιδιοκτησίας-χρήσεις γης 2.1 Θέση Εθνικού ασικού Πάρκου Η οροσειρά του Τροόδους (Εικ.1) αποτελείται από ένα σύμπλεγμα βουνοκορφών που στα δυτικά αρχίζουν από τα χωριά Παναγιά και Πωμό της επαρχίας Πάφου και στα ανατολικά επεκτείνονται μέχρι το Σταυροβούνι της επαρχίας Λάρνακας. Οι ψηλότερες κορυφές είναι : η Χιονίστρα (Όλυμπος) 1952μ., η Μαδαρή 1613μ., η Παπούτσα 1554μ., τα Κιόνια 1423μ., ο Τρίπυλος 1362μ. και ο Κύκκος 1318μ. Το Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους βρίσκεται στο κέντρο του Τροόδους όρους. Το όρος Τρόοδος καλύπτει έκταση 9.029 εκταρίων, δηλαδή 0,97% της συνολικής έκτασης της Κύπρου. Το χαμηλότερο σημείο του είναι στα 700μ. και το ψηλότερο στα 1952μ. στην κορυφή της Χιονίστρας. Περιλαμβάνει τα ψηλότερα υψόμετρα του Τροόδους και επεκτείνεται στα βόρεια μέχρι τον Πρόδρομο και Κακοπετριά, στα ανατολικά μέχρι τα Πλατάνια και τον Κάτω Αμίαντο, στα νότια μέχρι το Πελένδρι και Σαϊττά και στα δυτικά μέχρι τις Πλάτρες και Άγιο Δημήτριο. Εικ.1. Προσανατολιστικός χάρτης της περιοχής έρευνας Σελίδα 6 από 89

2.2 Συνθήκες ιδιοκτησίας-χρήσεις γης Η πολιτεία κήρυξε το μεγαλύτερο μέρος του Δάσους Τροόδους σε Εθνικό Δασικό Πάρκο για τις οικολογικές και κοινωνικές του αξίες, ύστερα από πρόταση του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Η κήρυξη του Δάσους σε Εθνικό Δασικό Πάρκο διασφαλίζει τέτοια διαχείριση που στοχεύει πρώτιστα στην προστασία όλων των οικολογικών αξιών και λειτουργιών του πολύτιμου αυτού φυσικού πόρου. Το πάρκο του Τροόδους είναι μια πολύτιμη περιοχή για την Κύπρο. Πιο γνωστός σε όλους είναι ο ρόλος του ως τόπος αναψυχής και προορισμός εκδρομής τόσο το καλοκαίρι με τη δροσιά του, όσο και το χειμώνα για όσους αγαπούν την μαγεία του χιονιού. Η αξία του Τροόδους τόσο για τουριστικούς σκοπούς όσο και για σκοπούς αναψυχής αξιολογείται πολύ ψηλά από το κράτος που έχει επενδύσει σημαντικά ποσά για την ανάπτυξη διαφόρων διευκολύνσεων αναψυχής, τους εκδρομικούς και κατασκηνωτικούς χώρους και ένα δίκτυο μονοπατιών μελέτης της φύσης με τη συνεργασία και του Κυπριακού Οργανισμού Τουρισμού. Το Τρόοδος παρουσιάζει σημαντικό οικολογικό ενδιαφέρον. Ιδιαίτερα ξεχωρίζει η αξία του ως βιότοπος χλωρίδας, αφού θεωρείται ένας από τους πλέον σημαντικούς ορεινούς βιότοπους χλωρίδας της Μεσογείου και της Ευρώπης. 2.3 Ιστορικά στοιχεία Η οροσειρά του Τροόδους αποτελείται αποκλειστικά από Οφιολιθικά πετρώματα 90 εκατομμυρίων χρόνων. Είναι πλούσια σε κοιτάσματα αμιάντου, χρωμίτη, χαλκούχων σιδηροπυριτών, καθώς και ενδιαφέρουσες συγκεντρώσεις χρυσού και αργύρου. Αυτή η οροσειρά αποτελεί κομμάτι του Ωκεάνιου Φλοιού και ανώτερου μανδύα της Γης, που αποσπάστηκε από την αρχική του θέση και σταδιακά ανυψώθηκε στη σημερινή, λόγω κατάδυσης της Αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική. Η ανύψωση του Τροόδους είχε ως αποτέλεσμα την αναστροφή της στρωματογραφίας του. Όταν κανείς ανεβαίνει στο Τρόοδος, από στρωματογραφικής πλευράς, ουσιαστικά κατεβαίνει από το βυθό ενός παλαιότερου ωκεανού μέσα στα έγκατα της Γης, μέχρι τη ζώνη του ανώτερου μανδύα (Παναγίδης Ι., 1991). Σελίδα 7 από 89

3. Ανάλυση περιβάλλοντος 3.1 Φυσικό περιβάλλον 3.1.1 Γεωλογία Η γεωλογία του Πάρκου παρουσιάζει παγκόσμιο επιστημονικό ενδιαφέρον. Τα πετρώματα ανήκουν στο γνωστό οφιολιθικό σύμπλεγμα του Τροόδους που είναι το πιο καλά αναπτυγμένο στον κόσμο. Γι αυτό αποτελεί αντικείμενο ευρείας επιστημονικής έρευνας. Τα κύρια πετρώματα που υπάρχουν στο Πάρκο είναι ο χαρτζβουργίτης, ο σερπεντινίτης, ο δουνίτης, ο πυρόξενος, ο βερλίτης, ο πλαγιογρανίτης, ο γάββρος και οι λάβες στα πιο χαμηλά σημεία. Η δημιουργία της Κύπρου είναι άμεσα συνδεδεμένη με το σχηματισμό του οφιολιθικού Συμπλέγματος του Τροόδους που αποτελεί το υπόβαθρο ολόκληρης της Κύπρου. Το οφιολιθικό σύμπλεγμα του Τροόδους θεωρείται ότι αποτελεί μέρος ενός αρχαίου ωκεάνιου φλοιού και του ανώτερου μανδύα της γης. Ο φλοιός αυτός σχηματίστηκε πριν ενενήντα περίπου εκατομμύρια χρόνια στον πυθμένα ενός τεράστιου ωκεανού που είναι γνωστός στους γεωλόγους ως Τηθύς Θάλασσα. Μερικά από τα πετρώματα της περιοχής που ανήκουν στο κατώτερο στρωματογραφηκά τμήμα του Συμπλέγματος, τους πλουτωνίτες, έχουμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε καθώς περπατάμε στα μονοπάτια. Τα πετρώματα (Εικ.2) αυτά είναι προϊόντα κρυστάλλωσης μέρους του μάγματος που προήλθε από μερική τήξη του ανώτερου μανδύα της γης. Επειδή η κρυστάλλωση/ στερεοποίηση των πετρωμάτων αυτών έγινε σε μεγάλα βάθη (2-6 χιλιόμετρα κάτω από τον πυθμένα του ωκεανού), εξ ου και πλουτώνια, γι αυτό χαρακτηρίζονται από σχετικά μεγάλους κρυστάλλους των διαφόρων συστατικών ορυκτών τους, όπως του ολιβίνη, των πυροξένων, των πλαγιοκλάστων κλπ. (Παναγίδης Ι., 1997) Εικ.2 Πετρώματα Τροόδους Σελίδα 8 από 89

3.1.2 Υδρολογία Η υδρολογική σημασία του Τροόδους για την Κύπρο είναι γνωστή. Τα μεγαλύτερα ποτάμια της Κύπρου τροφοδοτούνται από το Τρόοδος καθώς και πολύ σημαντικές πηγές νερού που υδροδοτούν μεγάλο αριθμό Κοινοτήτων. Η απόφαση του κράτους είναι να προστατέψει και να ενισχύσει τον υδρολογικό αυτό ρόλο του δάσους που είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία του νησιού. Το Δάσος Τροόδους παρέχει φυσικούς καταρράκτες οι οποίοι είναι το αποτέλεσμα πολύπλοκων γεωλογικών διεργασιών που έλαβαν χώρα στο μακρινό παρελθόν και της συνεχούς ροής νερού και που πλαισιώνονται από πλούσια υδροχαρή φυσική βλάστηση. Καταρράκτης Καληδονιών (Εικ.3) Βρίσκεται στην κοίτη του Κρύου Ποταμού στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους, σε υψόμετρο 1330 μ., βόρεια της Κοινότητας Πάνω Πλατρών. Το ύψος πτώσης του νερού είναι 13 μ. Τα πετρώματα της περιοχής αποτελούνται κυρίως από ποικιλιτικό βερλίτη και άλλα πετρώματα του οφιολιθικού συμπλέγματος του Τροόδους. Η βλάστηση γύρω από τον καταρράκτη αποτελείται κυρίως από πεύκα τόσο Τραχείας Πεύκης (Pinus brutia) όσο και Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra) με υπόροφο από την ενδημική βελανιδιά (Quercus alnifolia).η υδροχαρής βλάστηση με τις διαφοροποιημένες μορφές και χρώματα χαρακτηρίζεται από τον πλάτανο (Platanus orientalis), την σκλήθρα (Alnus orientalis)και τον κισσό (Hedera helix) που αρέσκεται στα σκιερά και τα υγρά μέρη και αναρριχάται στον ανώροφο όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι υψηλή. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία του καταρράκτη προήλθε από Σκοτσέζους επισκέπτες που έμειναν καταγοητευμένοι από την ομορφιά του τοπίου, που τους θύμιζε την πατρίδα τους, η οποία κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Καληδονία και έτσι ονόμασαν τον καταρράκτη αυτό «Καταρράκτης Καληδονίας». Ο καταρράκτης των Καληδονιών θεωρείται ο πιο ελκυστικός καταρράκτης της Κύπρου λόγω και του μαγευτικού τοπίου που προσφέρει, και τον επισκέπτονται δεκάδες χιλιάδες εκδρομείς κάθε χρόνο. Ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει στον καταρράκτη μέσω του μονοπατιού μελέτης της φύσης των Καληδονιών το οποίο έχει δυο αφετηρίες. Η μια σε σημείο κοντά στη θερινή προεδρική κατοικία στο Τρόοδος και η άλλη από την τοποθεσία Ψηλό Δέντρο στις Πάνω Πλάτρες. Η απόσταση του καταρράκτη από τις δυο αφετηρίες είναι δυο και ένα χιλιόμετρο αντίστοιχα. Σελίδα 9 από 89

Εικ.3 Καταρράκτης Καληδονιών Καταρράκτης Μυλλομέρης (Εικ.4) Βρίσκεται στην κοίτη του Κρύου Ποταμού νοτιοανατολικά της κοινότητας Πάνω Πλάτρών, σε υψόμετρο 980 μ. κοντά στην εκκλησία της Παναγίας Φανερωμένης. Το ύψος πτώσης του νερού είναι 20 μ. και έχει το μεγαλύτερο ύψος από όλους τους καταρράκτες του Τροόδους. Τα πετρώματα της περιοχής αποτελούνται κυρίως από διάβαση. Η γύρω βλάστηση είναι η ίδια περίπου με τη βλάστηση στον καταρράκτη Καληδονιών. Αποτελείται κυρίως από πευκοδάση Τραχείας Πεύκης (Pinus brutia. Μέσα και κοντά στην στενή κοίτη του ποταμού κυριαρχούν τα πλατάνια (Platanus orientalis) και η σκλήθρα (Alnus orientalis)που κάνουν πιο έντονα το αίσθημα της δροσιάς που νιώθει ο επισκέπτης. Στις βραχώδεις πλαγιές εμφανίζεται το κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens), καθώς και η ενδημική ασπερούλα (Asperula cypria), η ψυλλίνα (Helichysum italicum), το ενδημικό πτιλόστεμον (Ptilostemon chamaepeuce) και πολλά άλλα ενδιαφέροντα είδη φυτών. Σύμφωνα με την παράδοση ο καταρράκτης πήρε το όνομά του από τις λέξεις «μιλλός» που σημαίνει υγρός και τη λέξη «μέρος». Ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει στον καταρράκτη από το χωριό Πέρα Πεδί, από όπου η απόσταση είναι 4,2 χιλιόμετρα (2,1 χιλιόμετρα άσφαλτος, 1,9 χιλιόμετρα χωματόδρομος και 0,2 χιλιόμετρα τσιμεντένιος δρόμος) και από τις Πάνω Πλάτρες με κατεύθυνση προς τον Μονιάτη, μια διαδρομή μήκους 3,8 χιλιομέτρων (2,8 χιλιόμετρα άσφαλτος, 0,3 χιλιόμετρα χωματόδρομος και 0,7 χιλιόμετρα δρόμος με τσιμέντο). Επίσης από την εκκλησία Φανερωμένης Πάνω Πλατρών υπάρχει μονοπάτι μελέτης της φύσης που οδηγεί στον καταρράκτη και έχει μήκος ένα χιλιόμετρο. Σελίδα 10 από 89

Εικ.4 Καταρράκτης Μυλλομέρη Καταρράκτης Χαντάρας (Εικ.5) Βρίσκεται στην κοίτη του ποταμού Τροοδίτισσας ή Διπλού Ποταμού βόρεια του χωριού Φοινί, μέσα στο κρατικό δάσος, σε υψόμετρο 1035 μ. Το ύψος πτώσης του νερού είναι 8 μ. Τα πετρώματα της περιοχής αποτελούνται κυρίως από γάββρο. Η γύρω βλάστηση αποτελείται κυρίως από πευκοδάση Τραχείας Πεύκης (Pinus brutia) και στον υπόροφο υπάρχει η ενδημική βελανιδιά (Quercus alnifolia), η γλιστροκουμαριά (Arbutus andrachne) και πολλοί άλλοι θάμνοι και πόες. Στην κοίτη του ποταμού ο πλάτανος (Platanus orientalis) και η σκλήθρα (Alnus orientalis) μαζί με άλλα υδροχαρή φυτά εκτοπίζουν τα άλλα είδη. Σύμφωνα με την παράδοση ο καταρράκτης πήρε το όνομά του από τη λέξη «αντάρα» που στα χωριά της γύρω περιοχής σημαίνει «θόρυβος νερού». Ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει σ αυτόν από το χωριό Φοινί, από όπου η απόσταση είναι 1,5 χιλιόμετρα (0,3 χιλιόμετρα δρόμος και 1,2 χιλιόμετρα χωματόδρομος), από το Μοναστήρι Τροοδίτισσας (3,5 χιλιόμετρα χωματόδρομος) και από το χωριό Πάνω Πλάτρες 5,5 χιλιόμετρα (2,9 χιλιόμετρα άσφαλτος και 2,6 χιλιόμετρα χωματόδρομος). Σελίδα 11 από 89

Εικ.5 Καταρράκτης Χαντάρας Καταρράκτης Μέσα Ποταμού (Εικ.6) Βρίσκεται στην κοίτη του ποταμού της Αρκολαχανιάς ή Μέσα Ποταμού, βορειοδυτικά του Σαιττά κοντά στο Μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου στο Μέσα Ποταμό, σε υψόμετρο 1000 μ. Το ύψος πτώσης του νερού είναι 7 μ. Τα πετρώματα αποτελούνται κυρίως από γάββρο. Η βλάστηση της περιοχής καθώς και στην κοίτη του ποταμού είναι παρόμοια με αυτήν του καταρράκτη της Χαντάρας που περιγράφεται πιο πάνω. Η ονομασία του καταρράκτη προήλθε από το όνομα του ποταμού. Ο επισκέπτης μπορεί να οδηγηθεί σ αυτόν από το Σαιττά όπου η απόσταση είναι 5 χιλιόμετρα χωματόδρομος, από το χωριό Μονιάτη 5,5 χιλιόμετρα χωματόδρομος, από το χωριό Πάνω Πλάτρες 6 χιλιόμετρα χωματόδρομος, από το χωριό Κάτω Αμίαντος 7 χιλιόμετρα χωματόδρομος και από τον εκδρομικό χώρο Μέσα Ποταμού μέσω κατηφορικού μονοπατιού μήκους 200 μ. Σελίδα 12 από 89

Εικ.6 Καταρράκτης Μέσα Ποταμού 3.1.3 Χλωρίδα και Βλάστηση Τα δάση στο Τρόοδος είναι κατά το μεγαλύτερό τους μέρος φυσικά δάση που ανανεώνονται από μόνα τους, χωρίς την επέμβαση του ανθρώπου. Η περιοχή του Τροόδους κυριαρχείται από δασικά οικοσυστήματα με Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia), Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra) και (Juniperus foetidissima). Τα είδη των φυτών που συναντούμε στο πάρκο Τροόδους ξεπερνούν τα 750. Ανάμεσα τους 72 ενδημικά είδη της Κύπρου από τα οποία 12 φύονται αποκλειστικά στο Πάρκο. Πολλά είδη φυτών πήραν το όνομά τους από το Τρόοδος, όπως το άλυσσο (Alyssum troodi), νεπέτα η τροόδια (Nepeta troodi), σκορζονέρα η τροόδεια (Scorzonea troodea), η αγριοτριανταφυλλιά της Χιονίστρας (Rosa chionistrae). Το πάρκο Τρόοδος είναι ο μοναδικός ή ο κύριος οικότοπος για πολλά κυρίως ψυχρόβια είδη όπως η αγριομηλιά (Sorbus aria), ο αόρατος του Τροόδους (Juniperus phoenicea), η αγριοκυδωνιά (Cotoneaster racemiflorus var. Nummularius) κ.α. (Τσιντίδης Τ., Χατζηκυριάκου Γ., Χριστοδούλου Χ. 2002) Στο υψόμετρο από 1200 έως 1500 μ, απαντούν η Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia) αναμεμιγμένη με Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra). Το δάσος Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra), η ζώνη των μαυρόπευκων, ξεκινάει στα 1400 μ και φτάνει μέχρι την κορυφή (1952μ). Το δάσος καλύπτει το 39% της περιοχής και περιλαμβάνει τα είδη Βελανιδιά (Quercus alnifolia), Οξύκεδρη άρκευθος (Juniperus oxycedrus), Άρκευθος η (Juniperus foetidissima), Αγριομηλιά (Sorbus aria), η βερβερισιά (Berberis cretica), Γλιστροκουμαριά (Arbutus andrachne), Σελίδα 13 από 89

Ροδή της Χιονίστρας (Rosa chionistrae), Αγριοτριανταφυλλιά (Rosa canina), Αγριοκυδωνιά (Cotoneaster racemiflorus var. Nummularius) κλπ. Επίσης, σε ορισμένα σημεία συναντάται και μόνος του ο οικότοπος των Θάμνων και των δασικών συστάδων της Βελανιδιάς (Quercus alnifolia) μέχρι τα 1750 μ. Εικ.7. Φυσική βλάστηση στην Κύπρο Quercus alnifolia -Βελανιδιάς (Εικ.8) Η λατζιά είναι πολύκλαδος θάμνος έως μικρό δέντρο με ύψος μέχρι 10 μέτρα. Έχει φύλλα απλά, πλατυσμένα ως κυκλικά, μήκους 1,5-6(-10) εκ. και πλάτους 1-5 (-8) εκ., με γυαλιστερή άνω επιφάνεια χρώματος σκούρου πράσινου και πυκνό χρυσό μέχρι καφετί τρίχωμα στην κάτω επιφάνεια, παρυφές οδοντωτές και νεύρα εμφανή στην κάτω επιφάνεια. Ο μίσχος είναι ισχυρός, μήκους 6-10 (-12) χιλιοστών, πιληματώδης. Τα άνθη είναι μονογενή - οι αρσενικοί ίουλοι σχηματίζουν απλωτές ή κρεμάμενες πρασινοκίτρινες ταξιανθίες στις άκρες των κλαδιών, τα δε θηλυκά άνθη εμφανίζονται μονήρη ή σε ομάδες των 2-3. Σελίδα 14 από 89

Εικ. 8 Quercus alnifolia -Βελανιδιάς Juniperus oxycedrus L.-Οξύκεδρη άρκευθος (Εικ.9) Θάμνος ή δένδρο που φτάνει σε ύψος μέχρι 12 μέτρα. Οι βελόνες τους είναι ανά τρεις σε σπονδύλους, πράσινες μήκους 1,5-2 εκ., και πλάτους 1-1,5 χιλ., στενεύουν από τη βάση προς την κορυφή και καταλήγουν σε οξύ άκρο. Η πάνω επιφάνεια είναι αυλακωτή με δύο λευκές γραμμές. Εικ.9. Juniperus oxycedrus-οξύκεδρη άρκευθος Juniperus phoenicia L. Φοινικική άρκευθος ή αόρατος (Εικ.10) Θάμνος ή δένδρο που φθάνει μέχρι 8μ. Οι βελόνες είναι συνήθως λεπτοειδούς μορφής με σχήμα ωοειδές-ρομβικό και κορυφή αμβλεία, μήκους 1χιλ., διατεταγμένες ανά 3 σε σπονδύλους ή αντίθετες. Η κάτω επιφάνεια φέρει ρητινοφόρο αδένα. Σελίδα 15 από 89

Εικ.10 Juniperus phoenicia L. Φοινικική άρκευθος ή αόρατος Arbutus andrachne L.-Γλιστροκουμαριά (Εικ.11) Θάμνος ή μικρό δένδρο. Διακρίνεται για το λείο, καστανέρυθρο φλοιό. Τα λευκά άνθη εμφανίζονται την άνοιξη και ο καρπός λεπτά κοκκώδης εξωτερικά. Εικ.11 Arbutus andrachne L.-Γλιστροκουμαριά Σελίδα 16 από 89

Pinus brutia- Τραχεία Πεύκη (Εικ.12) Είναι δέντρο αειθαλές που φθάνει τα 20 μ. ύψος και 7 μ. διάμετρο. Βελόνες ανά δύο, σε σπειροειδή διάταξη στα κλαδιά. Είναι πράσινες δύσκαμπτες, περιστρεφόμενες, με οδόντωση που γίνεται αισθητή στην αφή. Το μήκος τους φθάνει τα 20 περίπου εκ. Περιέχουν ρητινοφόρους αγωγούς. Είναι μόνοικο είδος με μονογενή άνθη. Τα άρρενα σχηματίζουν κίτρινους ιούλους, ενώ τα θήλεα έχουν κόκκινο χρώμα και τη μορφή μικρού κώνου. Ανθίζει από το Μάρτιο έως Απρίλιο. Τα άνθη του δεν μπορούν να αυτογονιμοποιηθούν. Οι κώνοι είναι καστανοί σε ώριμη ηλικία. Δεν έχουν ποδίσκο και σχηματίζουν σπονδύλους. Οι σπόροι του ωριμάζουν τον Απρίλιο και Μάιο του τρίτου χρόνου μετά την άνθιση. Είναι πολύ σκληροί και στηρίζονται σε πτερύγιο που τα βοηθά να διασκορπίζονται σε μεγαλύτερες αποστάσεις. Εικ.12. Pinus brutia- Τραχεία Πεύκη Σελίδα 17 από 89

Scorzonea troodea- Σκορζονέρα η τροόδεια (Εικ.13) Είναι ενδημικό της Κύπρου, κοινό σε αρκετές περιοχές του Πάρκου, σπάνιο σε άλλες περιοχές (υψόμετρο 700-1.950μ.). Άνθη 5-7. Εικ. 13 Scorzonea troodea- Σκορζονέρα η τροόδεια Τα παρόχθια δάση εμφανίζονται στα χαμηλότερα σημεία του Τροόδους μέχρι το υψόμετρο των 1600 μ. και αποτελούνται από τον πλάτανο (Platanus orientalis), την σκλήθρα (Alnus orientalis) και τη λεύκη (Salix alba). Στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους συναντώνται και δύο άλλοι οικότοποι προτεραιότητας, τα Σερπεντόφυλλα λιβάδια (Εικ.14) και οι Τυρφώνες (Εικ.16), οι οποίοι δεν προστατεύονται (Τσιντίδης Τ., Χατζηκυριάκου Γ., Χριστοδούλου Χ., 2002). Τα Σερπεντινόφιλα λιβάδια της Κύπρου καταλαμβάνουν έκταση μικρότερη από το 2% της περιοχής και συναντώνται στα ψηλότερα σημεία του τόπου. Χαρακτηριστικά είδη τους είναι τα ακίνος ο τροόδιος (Acinos troodi), ονόσμα η τροόδια (Onosma troodi), κυνόγλωσσο το τροόδιο (Cynoglossum troodi) και το άλυσσον του Τροόδους (Alyssum troodi) που είναι όλα τοπικά ενδημικά του Εθνικού Πάρκου του Τροόδους, ενώ άλλα είδη του οικοτόπου είναι τα λιντμπεργκέλλα η σιντενίσσεια του σιντένις (Lindbergella sintenisii), σκαριόλα η τετρανθής (Scariola terantha), αστράγαλος ο εχεινοειδής υποειδ. της Χιονίστρας (Astragalus echinus ssp. chionistrae), σέδον το μυκροστάχυον (Sedum microstachyum), σκουτελλρία η κυπρία ποικ. η κυπρία (Scutellaria cypria var. Cypria), Cerastium fragillimum κ.λ.π. Σελίδα 18 από 89

Εικ.14 Σερπεντινόφιλη βλάστηση σε άνοιγμα δάσους μαύρης πεύκης στο Τρόοδος Σελίδα 19 από 89

Acinos troodi -Ακίνος ο τροόδιος(εικ.15) Κατακείμενη πολυετής πόα, ύψους μέχρι 10 εκ. Βλαστοί ξυλώδεις στη βάση, με αδενώδεις τρίχες στο πάνω μέρος. Φύλλα πλατιά ωοειδή έως κυκλικά, 2-7 x 2-8 χιλιοστά, παχιά, ελαφρά χνουδωτά, με προεξέχοντα νεύρα στην κάτω επιφάνεια και μίσχο 1-4 χιλιοστά. Ταξιανθίες με 1-3 άνθη και με φυλλοειδή βράκτια που συνήθως φέρουν πιο εμφανή νεύρα. Κάλυκας με κοντές τρίχες, πεντάλοβος. Άνθηση: Ιούνιο-Σεπτέμβριο. Καρποφορία: Ιούλιο-Οκτώβριο. Απειλείται από αναδασωτικές εργασίες και σε μικρότερο βαθμό από δραστηριότητες αναψυχής, κυρίως ποδοπάτημα και χιονοδρομικές δραστηριότητες. Εικ.15 Acinos troodi -Ακίνος ο τροόδιος Σελίδα 20 από 89

Οι Τυρφώνες του Τροόδους (Εικ.16) καταλαμβάνουν έκταση μικρότερη από το 2% της περιοχής και απαντούν στις περιοχές Αλμυρολίβαδο και Πασιά Λιβάδι. Χαρακτηριστικά είδη του οικοτόπου είναι τα Calamagrostis epigejeos, Juncus littoralis, Poa pratensis, Polypogon semiverticillatus, Schoenus nigrigans, Carex spp. και ορισμένα ενδημικά είδη μεγάλου υψομέτρου, όπως τα βραχυπόδιο το στενόφυλλο (Brachypodium firmifolium), ταράξακο το χολβόειο (Taraxacum holmboei), κρόκος ο κύπριος (Crocus cyprius). Εικ.16 Τυρφώνες στο Τρόοδος Σελίδα 21 από 89

Crocus cyprius- Κρόκος ο κύπριος Πολυετής, κονδυλώδης, όρθια πόα, ύψους 5-10 εκ. Φύλλα 3-4, γραμμοειδή, οξυκόρυφα, γυμνά, κατά την άνθηση χαμηλότερα ή μέχρι το ύψος του άνθους. Άνθη μονήρη, σπάνια ανά 2. Περιάνθιο με 6 πεταλοειδή λευκά ή ρόδινα τμήματα, που φέρουν σκοτεινή ιώδη κεντρική ζώνη στην εξωτερική επιφάνεια. Καρπός κάψα. Άνθηση: Φεβρουάριος-Μάρτιος (-Απρίλιος). Καρποφορία: Απρίλιος. Ο υποπληθυσμός στο Τρόοδος που είναι και ο μεγαλύτερος, δεν φαίνεται να κινδυνεύει, παρόλο που κάποιοι αρνητικοί παράγοντες όπως κατασκευές και ποδοπάτημα προκαλούν μείωση των αριθμών του πολύ τοπικά. Εικ. 17 Crocus cyprius- Κρόκος ο κύπριος Η οροσειρά του Τροόδους είναι το πλουσιότερο μέρος της Κύπρου σε ενδημικά. Στην περιοχή υπάρχουν 89 ενδημικά από τα οποία 47 είναι τοπικά ενδημικά. Στο Πάρκο Τροόδους υπάρχουν 72 ενδημικά είδη από τα οποία 12 φύονται αποκλειστικά στο Πάρκο (Τσιντίδης Τ., Χατζηκυριάκου Γ., Χριστοδούλου Χ., 2002). Μερικά από αυτά είναι τα εξής: Astragalus echinus DC. Var. chionistrae Εικ. 18 Astragalus echinus DC. Var. chionistrae Σελίδα 22 από 89

Cedrus brevifolia Chionodoxa lochiae Εικ.19 Cedrus brevifolia- Κέδρος της Κύπρου Cynoglossum troodi Εικ.20 Chionodoxa lochiae Εικ.21 Cynoglossum troodi Σελίδα 23 από 89

Lactuca tetrantha Εικ.22 Lactuca tetrantha Onosma troodi Sedum microstachyum Εικ.23 Onosma troodi Εικ.24 Sedum microstachyum Σελίδα 24 από 89

Καλό είναι να προβάλλονται τα ενδημικά είδη όμως υπάρχει ο εξής προβληματισμός: οι περπατητές τα κόβουν και έτσι δεν θα πρέπει να αναδυκνύονται. Σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν ενδημικά είδη κάπου που δεν θα τα κόβουν, καλό είναι να αναδυκνύονται. 3.1.4 Πανίδα Το όρος Τρόοδος έχει 78 καταγεγραμμένα σημαντικά είδη πουλιών. Διάφορα αρπακτικά, όπως τα Falco eleonorae και Falco peregrinus απαντούν στην περιοχή. Ξεχωρίζουν τα σπάνια και προστατευόμενα: ο γύπας ο πυρόχρους ή όρνεο (Gyps fulvus), ο κλόκκαρος (Corvus corax) και το περδικοσιάχινο (Hieraetus fasciatus. Επίσης, μια φορά έχει παρατηρηθεί το είδος Aquila heliaca, αλλά όχι κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Υπάρχουν τα είδη σταυρομύτης ή λοξίας (Loxia curvirostra quillemardi), λαγός (Lepus europaeus), η αλεπού (Vulpes vulpes), ο σκαντζόχοιρος (Herniechinus auritus dorotheae), το αηδόνι (Luscinia megarhynchos), αλλά και μεγάλος πληθυσμός σκαλιφούρτα (Oenanthe cypriaca) και Sylvia melanothorax. Λόγω της παρουσίας ηλικιωμένων δέντρων μαυρόπευκων, στην περιοχή φωλιάζουν τα ενδημικά είδη δεντροβάτης ή κέρθια (Certhia brachydactyla dorotheae), Parus ater Cypriotes και το κυπριακό αγρινό (Ovis gmellini ophion). Μια ειδική κατηγορία θηλαστικών είναι οι νυχτερίδες που ζουν σε γαλαρίες, παλιές κατοικίες και ορισμένα είδη σε συστάδες δάσους. Οι νυχτερίδες παρόλο που πετούν όπως τα πουλιά, ξεχωρίζουν από αυτά, αφού γεννούν νεογνά (και όχι αυγά), τα οποία και θηλάζουν. Είναι νυχτόβια ζώα, αφού δραστηριοποιούνται μόνο την νύχτα, ενώ την ημέρα τα περισσότερα είδη ξεκουράζονται στα καταφύγιά τους κρεμασμένα ανάποδα με το κεφάλι προς τα κάτω. Η χρονική διάρκεια ζωής σε ορισμένα είδη μπορεί να φτάσει τα 30 χρόνια. Διάφορα είδη ερπετών κάνουν την εμφάνισή τους στις πιο θερμές περιόδους του χρόνου. Η οχιά (Vipera lebetina) που είναι επικίνδυνη μόνο αν την πατήσει κάποιος, ο κουρκουτάς (Laudakia stelio cypriaca), ο χαμελαίων (Chamaeleo chamaeleo), διάφορες σαύρες όπως η Lacerta laevis troodica, το κυπριακό νερόφιδο (Natrix natrix cypriaca), το κυπριακό φίδι (Coluber cypriensia) Στα υγρά περιβάλλοντα ζει ο ενδημικός κάβουρας του γλυκού νερού (Potamion potamios), ο βάτραχος (Bufo viridis), η πέστροφα (Orhynthus mykinn)που είναι δραπέτης από ιχθυοτροφεία και άλλα μικρά ζώα. Από τα έντομα που δεν είναι και τόσο καλά μελετημένα, οι πεταλούδες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πάνω από 30 είδη ζουν στο Πάρκο, μεταξύ τους μερικά πολύ σπάνια και ενδημικά. Από τα άλλα έντομα έχουν καταγραφεί μέχρι τώρα εκατοντάδες είδη αρκετά από τα οποία είναι επίσης ενδημικά της Κύπρου και του Πάρκου. Σελίδα 25 από 89

Ovis gmellini ophion- Αγρινό (Εικ.25) Ένα είδος άγριου προβάτου που από το 1978 περιλαμβάνεται στα υπό εξάλειψη είδη και προστατεύεται από την κυπριακή νομοθεσία. Είναι το μεγαλύτερο άγριο θηλαστικό που υπάρχει στην Κύπρο. Πιστεύεται ότι ήρθε στην Κύπρο γύρω στο 8000 π.χ. και ίσως το έφεραν μαζί τους άνθρωποι που ήρθαν να κατοικήσουν στο νησί. Τρέφεται με φρέσκα και ξηρά χόρτα, αλλά και με φύλλα δένδρων (Ταμείο Θήρας, 1996). Εικ.25. Ovis gmellini ophion- Αγρινό Vulpes vulpes-αλεπού (Εικ.26) Η αλεπού, ενδημικό υποείδος, είναι το μόνο σαρκοφάγο θηλαστικό στην Κύπρο. Αν και απαντά σε όλες τις περιοχές, ο πληθυσμός της έχει μειωθεί αισθητά, επειδή κυνηγήθηκε ανελέητα κατά τις δεκαετίες 1970 με 1990 αφού θεωρήθηκε ως επιβλαβής για την κτηνοτροφία και το θήραμα. Παρόλο που σήμερα μετά από επιστημονικές μελέτες έχει αποδειχτεί ότι έχει ένα ωφέλιμο ρόλο στα φυσικά οικοσυστήματα και στην Ευρώπη προστατεύεται, στην Κύπρο εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται με μεγάλη προκατάληψη. Εικ.26. Vulpes vulpes-αλεπού Σελίδα 26 από 89

Hemiechinus auritus dorotheae-σκαντζόχοιρος (Εικ.27) Ο σκαντζόχοιρος, ζώο ντροπαλό που πληρώνει κάθε χρόνο βαρύ φόρο αίματος στην άσφαλτο, κυρίως την άνοιξη και το καλοκαίρι. Κοινό στις χαμηλές περιοχές, ενώ ο πληθυσμός του μειώνεται με την αύξηση του υψομέτρου. Έχει καταγραφεί μέχρι τα 1600 μ. Εικ.27. Hemiechinus auritus dorotheae-σκαντζόχοιρος Rousettus aegyptiacus Νυχτοκόρακας (Εικ.28) Οι Νυχτερίδες, ένα αξιόλογο στοιχείο της κυπριακής πανίδας, είναι μία από τις πιο αξιοπερίεργες κατηγορίες θηλαστικών. Περιλαμβάνει 16 διαφορετικά είδη (το ένα ανήκει στα μεγαχειρόπτερα και τα 15 στα μικροχειρόπτερα). Ο ιδιόρρυθμος τρόπος ζωής και η παράξενη μορφή τους, οι προκαταλήψεις και οι δεισιδαιμονίες, οδήγησαν τον Άνθρωπο στην αδιαφορία για τα είδη αυτά και μη γνωρίζοντας μάλιστα αρκετά πράγματα για τη βιολογία, τις συνήθειές τους και το σημαντικότατο ρόλο που διαδραματίζουν στην ισορροπία των οικοσυστημάτων και κατ επέκταση της ίδιας της φύσης, τις κυνήγησε ανελέητα. Οι νυχτερίδες τρέφονται κυρίως με έντομα, εκτός από το Νυχτοκόρακα (Rousettus aegyptiacus) που είναι φρουτοφάγος και αποτελεί το μεγαλύτερο σε μέγεθος είδος νυχτερίδας που υπάρχει την Κύπρο. Εικ.28 Rousettus aegyptiacus Νυχτοκόρακας Σελίδα 27 από 89

Gyps fulvus-γύπας ο πυρόχρους ή όρνεο (Εικ.29) Ο γύπας ο πυρόχρους ή όρνεο, είναι το μεγαλύτερο πουλί της Κύπρου σε μήκος γύρω στο 1 μ. και άνοιγμα φτερούγων γύρω στα 2,5 μ. και ανήκει στην τάξη των αρπακτικών και την οικογένεια των γυπών. Το φτέρωμά του έχει χρώμα ανοικτό καφέ ενώ τα άκρα της φτερούγας και της ουράς του είναι μαύρα. Το κεφάλι και ο μακρύς λαιμός του είναι καλυμμένα μόνο με λευκό χνούδι, μια προσαρμογή που το βοηθά να βυθίζει εύκολα το κεφάλι του μέσα στα εντόσθια των νεκρών ζώων με τα οποία τρέφεται. Είναι είδος κοινωνικό και φωλιάζει κατά ομάδες σε απότομους γκρεμούς. Γεννά μέσα Ιανουαρίου με αρχές Μαρτίου ένα άσπρο αυγό σε μέγεθος πορτοκαλιού, που το κλωσούν και τα δύο φύλα για 54 περίπου μέρες. Τα μικρά μέχρι να εγκαταλείψουν τη φωλιά τους, μετά από 115 μέρες τρέφονται και από τους δύο γονείς. Ο γύπας τρέφεται αποκλειστικά με πτώματα και για να βρει την τροφή του διανύει μεγάλες αποστάσεις που μπορεί να φθάσουν μέχρι και τα 30 χλμ. Για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του σε νερό χρησιμοποιεί πηγές και ποταμούς με καθαρό νερό. Υπάρχουν δύο θέσεις, η μία είναι στην κορυφή του Τροόδους και η άλλη στο Δάσος Πάφου στην περιοχή του Τριπύλου. Εικ.29 Gyps fulvus-γύπας ο πυρόχρους ή όρνεο Laudakia stelio cypriaca-κουρκουτάς Ο κουρκουτάς είναι ένα πολύ κοινό είδος το οποίο δεν είναι δυνατό να μείνει απαρατήρητος. Είναι άριστος δρομέας και καλά προσαρμοσμένος στα περισσότερα περιβάλλοντα ενώ λείπει από τους υγρότοπους. Όταν δεν τρέχει, παραμένει με τεντωμένο το κεφάλι ψηλά και το πρόσθιο μέρος του κορμιού του σηκωμένο στα μπροστινά πόδια. Σελίδα 28 από 89

Natrix natrix cypriaca-το κυπριακό νερόφιδο (Εικ.30) Το νερόφιδο της Κύπρου είναι ένα από τα πιο σπάνια είδη φιδιών στην Κύπρο και κινδυνεύει να εκλείψει. Βρίσκεται σε περιοχές που αρχίζουν από το επίπεδο της θάλασσας και φθάνουν σε υψόμετρο 700 μ. Συναντάται σ ένα φράκτη και ένα ρυάκι στους βόρειους πρόποδες του Τροόδους. Το μήκος του σώματός του είναι 100 εκ. ενώ το θηλυκό είναι λίγο μεγαλύτερο από το αρσενικό. Δεν έχει δηλητήριο, έχει μια καλοσχηματισμένη στρογγυλεμένη κεφαλή, και στρογγυλή κόρη ματιού. Το χρώμα του ποικίλει, στην Κύπρο δε υπάρχουν τρεις χαρακτηριστικές παραλλαγές χρωμάτων. Το συνηθισμένο χρώμα είναι γκρίζο, ασπροκίτρινο μέχρι σκούρο καφέ, με στρογγυλές μαύρες βούλες ή γραμμές στο μέσο και στα πλαϊνά μέρη του σώματος. Επίσης υπάρχουν αρκετά με μαύρο χρώμα και ένας αριθμός μαυροκαφέ, σημαδεμένα με μικρές φωτεινές κηλίδες τα οποία ονομάζονται picturata. Κινείται την μέρα και είναι κυρίως φίδι του νερού γι αυτό προτιμά να ζει σε υγρές περιοχές ρυάκια και φράκτες. Όταν κάποιος το ενοχλήσει προσπαθεί να ξεφύγει στο νερό και καταδύεται. Το νερόφιδο είναι άριστος κολυμβητής και κυνηγά τη λεία του μέσα στο νερό. Δεν δαγκώνει αλλά προσπαθεί να αμυνθεί αποβάλλοντας από τους αδένες της έδρας του δύσοσμο υγρό. Το νερόφιδο συναντάται από το τέλος Μαρτίου μέχρι το τέλος Οκτωβρίου. Η τροφή του αποτελείται κυρίως από βατράχους και σπάνια ψάρια (Cyprinus carpio). Εικ.30. Natrix natrix cypriaca-το κυπριακό νερόφιδο Σελίδα 29 από 89

Coluber cypriensia-κυπριακό φίδι (Εικ.31) Το κυπριακό φίδι εξαπλώνεται μόνο στην Κύπρο και βρίσκεται σε περιοχές με υψόμετρο από 100 μέχρι 1400 μ. Πάνω από τη θάλασσα. Η κύρια περιοχή εξάπλωσής του είναι η οροσειρά του Τροόδους, όπου συχνά είναι κοινό. Είναι ένα λεπτό φίδι χωρίς δηλητήριο με καλοσχηματισμένη κεφαλή και μεγάλα μάτια που περικλείονται από άσπρο κύκλο. Το μήκος του σώματος του φθάνει μέχρι και 115 εκ. Έχει χρώμα γκρίζο λαδί, ή ανοιχτό γκρίζο μέχρι το πρώτο μισό του σώματος. Η κοιλιά είναι ελαφρώς κίτρινη μέχρι ασπροκίτρινη. Έχει την ικανότητα να κινείται μέρα και νύχτα. Είναι φίδι της ξηράς, το οποίο συνήθως προτιμά υγρές περιοχές κοντά σε ρυάκια Εικ.31 Coluber cypriensia-κυπριακό φίδι Σελίδα 30 από 89

Lepus europaeus-λαγός (Εικ.32) Γνωρίσματα: γκριζοκαφέ ζώο με μεγάλα αυτιά (μεγαλύτερα από το μήκος του κεφαλιού) και με μαύρες λωρίδες στις άκρες των αυτιών. Ενδιαίτημα: οι προτιμήσεις του ποικίλου. Οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει κάτι παραπάνω από ένα πρότυπο στην κοινωνική τους οργάνωση ως και ημιορεινές ανοιχτές περιοχές, αγροτικές περιοχές με δημητριακά κι χέρσους αγρούς και αραιά δάση και θαμνότοπους. Ο λαγός τρέφεται με πόες, καρπούς, γράστεις, νεαρούς βλαστούς και σπόρους δημητριακών. Σε αντίθεση με άλλα είδη της οικογένειας των λαγόμορφων που παραμένουν κάτω από το έδαφος, ο λαγός βρίσκεται έξω από τρύπες κατά τη διάρκεια της ημέρας όπου ξεκουράζεται και τρέφεται και κινείται κατά τη διάρκεια της νύχτας ως γνήσιο νυκτόβιο. Όταν ο ήλιος βασιλεύει και δεν υπάρχει καμία ενόχληση, εγκαταλείπει την κρυψώνα του και τρέχει γρήγορα ψάχνοντας για τροφή. Η τελειοποίηση των τεχνικών που έχει αναπτύξει ο λαγός για να αποφεύγει τους εχθρούς του είναι πραγματικά θέμα ζωής και θανάτου. Κοινωνικότητα: αν και είναι γνωστή η προτίμηση των λαγών να τρέφονται κατά ομάδες δεν έχει αποσαφηνιστεί η κοινωνικότητα. Δεν δημιουργούν επικράτειες, δεν χρησιμοποιούν εντυπωσιακές τελετές για να προσελκύουν θηλυκά, δεν διαθέτουν χαρέμια με θηλυκά και δεν έχουν συγκεκριμένο τρόπο ζευγαρώματος όπως άλλα ζώα. Οι έρευνες έχουν δείξει πως η παραγωγικότητα των λαγών αυξάνεται όταν οι συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη της βλάστησης την άνοιξη και το καλοκαίρι και όταν το φθινόπωρο δεν έχουν πολλές βροχές. Αναπαραγωγή: είδος κοινωνικό, φωλιάζει σε αποικίες, φτιάχνει τη φωλιά του με άλλους λαγούς σε στοές μ πολλές διακλαδώσεις. Γεννάει 4-7 φορές το χρόνο από 3-12 μικρά, τα οποία είναι γυμνά και τυφλά. Τροφή: ο λαγός τρέφεται με βλάστηση κατά κύριο λόγο επίσης και με καρπούς. Εικ.32. Lepus europaeus- Λαγός Σελίδα 31 από 89

3.1.5 Ασθένειες φυτών-προσβολές εντόμων-άλλοι κίνδυνοι Οι πιο κοινοί παράγοντες που προκαλούν μολυσματικές ασθένειες στα δασικά δέντρα είναι οι μύκητες. Τα πιο κοινά είδη μυκήτων στην Κύπρο, τα οποία προκαλούν περιορισμένα προβλήματα στα δασικά δέντρα και στα σπορόφυτα, (Χριστοδούλου Αλ., 2001)είναι: 1. Heterobasidion anosum, γνωστός ως ο μύκητας των ριζών, ο οποίος προκαλεί την αποσύνθεση της ρίζας ειδικά στα κωνοφόρα 2. Phellinus pini, γνωστός ως ο ξυλοσηπτικός μύκητας 3. Melampsora allii-populina, που προκαλεί σκωρίαση στις λεύκες 4. Fusarium spp. που προκαλούν σηψιρριζία στα δασικά φυτώρια Ο παγετός, το χιόνι, το χαλάζι, ο αέρας, η ξηρασία, οι κεραυνοί, οι καταιγίδες και η πυρκαγιά αντιπροσωπεύουν τους σημαντικότερους αβιοτικούς παράγοντες που προκαλούν ζημιές στα δάση της Κύπρου. Οι ζημιές που προκαλούνται από αυτούς τους παράγοντες μπορούν να μειώσουν την οικονομική αξία μεμονωμένων δέντρων, την παραγωγική δυνατότητα των συστάδων αλλά και την αισθητική αξία του δάσους. Οι πληγές που προκαλούν οι πιο πάνω παράγοντες στα δέντρα κάνουν εύκολη την πρόσβαση σε έντομα, μύκητες και άλλους παθογόνους ιούς. Παγετός: Μπορεί να προκαλέσει ζημιές ή και να νεκρώσει το φύλλωμα, τους οφθαλμούς και τα νεαρά κλαδιά και τους βλαστούς. Οι κυριότερες ζημιές εμφανίζονται περί τα τέλη της άνοιξης, όταν το νέο φύλλωμα και οι βλαστοί είναι ακόμα τρυφεροί και σαρκώδεις, ή το φθινόπωρο, προτού οι οφθαλμοί και οι άκρες των βλαστών σκληρυνθούν και μπορέσουν να αντισταθούν στις χαμηλές θερμοκρασίες και τον παγετό. Ο παγετός εκτός από τη νέκρωση των βελόνων, των φύλλων, των οφθαλμών και των νεαρών κλαδίσκων, μπορεί επίσης να προκαλέσει ρωγμές τόσο στον κορμό όσο και στα κλαδιά των δέντρων, ως επίσης και νέκρωση του επικόρυφου, καθιστώντας έτσι μεμονωμένα δέντρα εύκολη λεία για τα έντομα και για άλλους παθογόνους ιούς. Λόγω του κλίματος της Κύπρου, οι ζημιές που προκαλεί ο παγετός δεν είναι ιδιαίτερες. Ελαφρές και ασήμαντες ζημιές μπορούν επίσης να εντοπιστούν στα δασικά φυτώρια και σε νεαρές αναδασώσεις. Σελίδα 32 από 89

Χιόνι και χαλάζι: Οι βαριές χιονοπτώσεις και το χαλάζι μπορούν να τραυματίσουν και να παραμορφώσουν κωνοφόρα και πλατύφυλλα δέντρα. Οι χιονοπτώσεις μπορούν να προκαλέσουν παραμόρφωση, σπάσιμο των επικόρυφων και κλάδων και τραύματα μέσω των οποίων τα έντομα και οι μύκητες μπορούν να βρουν την είσοδο. Τέτοια προβλήματα είναι πιο εμφανή μετά από βαριές χιονοπτώσεις και σε περιοχές που δεν δέχονται συχνά χιόνι. Το χαλάζι μπορεί να προκαλέσει σημαντικούς τραυματισμούς που καθιστούν τα δέντρα τρωτά στις επιθέσεις εντόμων και μυκήτων. Άνεμοι: Οι άνεμοι μπορεί να προκαλέσουν ζημιές στη δομή των δέντρων. Σπασμένα και ξεριζωμένα δέντρα είναι τα κύρια αποτελέσματα των δυνατών ανέμων. Ξηρασία: Τα συμπτώματα της ξηρασίας και της ανεπαρκούς εδαφικής υγρασίας περιλαμβάνουν το κιτρίνισμα των φύλλων, την επιβράδυνση της προσαύξησης, την πρόωρη φυλλόπτωση και πτώση των βελόνων, τη νέκρωση των κλάδων και του επικόρυφου, ακόμη και την ολοκληρωτική νέκρωση των δέντρων. Τα συμπτώματα είναι συνήθως ορατά από την κορυφή των δέντρων προς τα κάτω και από το εξωτερικό της κόμης προς τα μέσα. Κεραυνοί: Συνήθως τα ψηλότερα και πιο πράσινα δέντρα είναι ελκυστικότερα στους κεραυνούς, οι οποίοι όταν χτυπήσουν ένα δέντρο συνήθως ξεφλουδίζουν μια λωρίδα του φλοιού από την κορυφή του δέντρου προς το έδαφος, είτε σε ευθεία γραμμή είτε σε σπειροειδές μοτίβο. Η πληγή που προκαλείται με τον κεραυνό προδιαθέτει συνήθως τα δέντρα σε βιοτικές επιθέσεις. Ο κεραυνός μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά, με πολλές συνέπειες στη ζωτικότητα και την παραγωγικότητα των δασικών οικοσυστημάτων. Σελίδα 33 από 89

3.2 Ανθρωπογενές περιβάλλον 3.2.1 Ζημιές από ανθρωπογενείς παράγοντες Οι κύριοι ανθρωπογενείς παράγοντες που προκαλούν ζημιές στα δάση ή σε άλλες δασοκαλυμμένες περιοχές περιλαμβάνουν τις δασικές πυρκαγιές, τη βόσκηση, την ατμοσφαιρική ρύπανση, τον τουρισμό, τις υλοτομίες και άλλες ζημιές. Οι ανθρωπογενείς ζημιές και συγκεκριμένα οι δασικές πυρκαγιές και η βόσκηση είναι οι σημαντικότερες έναντι όλων των ζημιών που προκαλούνται στα δάση ή σε άλλες δασοκαλυμμένες περιοχές. 3.2.1.1 ασικές πυρκαγιές: Η πυρκαγιά στην Κύπρο αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για τα δάση. Ο κίνδυνος έκρηξης πυρκαγιών είναι αρκετά υψηλός, ειδικά κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου (Τμήμα Δασών 1999).Αυτό οφείλεται κυρίως: στη φύση των δασών, χιλιάδες εκτάρια ρητινούχων δέντρων στις επικρατούσες κλιματολογικές συνθήκες, μακριά, καυτά και ξηρά καλοκαίρια, καθώς επίσης και ισχυρούς ανέμους στις τοπογραφικές συνθήκες όπως απότομες κλίσεις Είτε λόγω απροσεξίας είτε σκόπιμες, οι δασικές πυρκαγιές έχουν σημαντικές επιπτώσεις στα δασικά οικοσυστήματα, όπως την απώλεια ζωτικότητας και παραγωγικότητας, τη μείωση της αξίας της ξυλείας, την απώλεια βιολογικής ποικιλομορφίας, την απερήμωση, τη διάβρωση και υποβάθμιση του εδάφους, τη μείωση της ποιότητας και ποσότητας νερού, τις ζημιές στους βιότοπους, τις σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις, ακόμη και την απώλεια ανθρώπινων ζωών. Σελίδα 34 από 89

Οι κυριότερες αιτίες πρόκλησης πυρκαγιών στην Κύπρο είναι: Οι αγρότες που καίνε τα ξηρά χόρτα και τα άχυρα στα γεωργικά τους τεμάχια Οι δασικοί επισκέπτες που είναι απρόσεκτοι με το άναμμα φωτιάς για το ψήσιμο της παραδοσιακής σούβλας Οι καπνιστές που κυρίως πετούν τα σπίρτα και τα αποτσίγαρα Οι στρατιωτικές ασκήσεις με πυρομαχικά ή και εκρηκτικές ύλες Οι κυνηγοί, κυρίως κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου. Τα στοιχεία των πυρκαγιών ομαδοποιούνται στις ακόλουθες δύο κατηγορίες: 1. Πυρκαγιές που ξεσπούν είτε μέσα στα κρατικά δάση είτε έξω από αυτά, αλλά επεκτείνονται στο κρατικό δάσος 2. Πυρκαγιές που ξεσπούν και παραμένουν έξω από τα κρατικά δάση. Εικ.33 Κρατικά και Ιδιωτικά δάση στην Κύπρου Σελίδα 35 από 89

3.2.1.2 Βόσκηση: Η βοσκή στα δάση ήταν μια σημαντική αιτία υποβάθμισης των οικοσυστημάτων και της καταστροφής σημαντικών δασικών εκτάσεων μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, οπότε λήφθηκαν διάφορα μέτρα για έλεγχο της ελεύθερης βοσκής στα κρατικά και κοινοτικά δάση του νησιού. Στοιχεία μαρτυρούν ότι οι κατσίκες και τα πρόβατα βρίσκονταν στο νησί από την 4η χιλιετία π.χ. και διαδραμάτιζαν ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή και τη διατροφή των Κυπρίων για αιώνες. Οι κατσίκες απαντιούνται σε ένα ευρύ φάσμα βιοτόπων από τις ακτές μέχρι τα ελώδη πεδινά και τις απότομες κλίσεις των ψηλότερων βουνών του νησιού. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα έβοσκαν σε ιδιωτικές εκτάσεις στα πεδινά και κατά την άνοιξη στα δάση, μέχρι το επόμενο φθινόπωρο. Οι βοσκοί συνήθιζαν να καίνε τα δάση με σκοπό τη βελτίωση και επέκταση των βοσκότοπων, προκαλώντας ακόμη σοβαρότερα προβλήματα. Η δασική πολιτική που υιοθετήθηκε αρχικά είχε ως κύριο στόχο τον έλεγχο της βοσκής και των συγκεκριμένων βοσκών (Χριστοδούλου Αλ.,2001). Η αρχική νομοθεσία για τη βόσκηση θεσπίστηκε το 1888 και είχε σκοπό τον έλεγχο των κατσικιών, την αποτροπή της αριθμητικής αύξησης και σε μερικές περιπτώσεις την απομάκρυνσή τους από τα κρατικά δάση. Ακολούθησαν κατόπιν διάφοροι νόμοι και πολιτικές, με σκοπό: την απαγόρευση της εισαγωγής κατσικιών στην Κύπρο, για αποτροπή της αδικαιολόγητης αύξησης στον πληθυσμό τους την ενθάρρυνση των κτηνοτρόφων είτε να αυξήσουν τον αριθμό προβάτων σε βάρος των κατσικιών, είτε να βελτιώσουν τις μεθόδους κτηνοτροφίας με τη δημιουργία υποστατικών εκτός των κρατικών δασών με σκοπό την ενσταυλισμένη κτηνοτροφία είτε για να αποσυρθούν από το επάγγελμα με τα ανάλογα ανταλλάγματα και αποζημιώσεις. Αυτά τα μέτρα είχαν θετικά αποτελέσματα στη μείωση του πληθυσμού των κατσικιών μέσα στα δάση, με πολλές θετικές συνέπειες στα δασικά οικοσυστήματα. Το 1953, το 86,3% των Κύριων Κρατικών Δασών ήταν απαλλαγμένο από οποιαδήποτε βοσκή. Με την παρέλευση του χρόνου η βόσκηση μειώθηκε αισθητά στα κρατικά δάση του νησιού. Οι ωφέλειες από τη μείωση της βοσκής είναι πολλές και σημαντικές, όπως η αισθητή αύξηση στη σύνθεση της δασικής βλάστησης, η φυσική αναγέννηση, η βελτίωση της δομής των δασών, και άλλα. Σελίδα 36 από 89

3.2.1.3 Τουρισμός: Ο τουρισμός αποτελεί τη μεγαλύτερη βιομηχανία στην Κύπρο, από την οποία εξαρτάται η οικονομία του νησιού σε μεγάλο βαθμό. Οι επιδράσεις του τουρισμού στην Κύπρο, νησί με πλούσια βιοποικιλότητα και εύθραυστα οικοσυστήματα, είναι αρκετά σημαντικές. Οι πιο σημαντικές είναι: υποβάθμιση και καταστροφή οικοσυστημάτων και βιοτόπων λόγω της ανάπτυξης τουριστικών εγκαταστάσεων και υποδομής όπως ξενοδοχείων, διαμερισμάτων, εστιατορίων, δρόμων, χιονοδρομικών πιστών, εγκαταστάσεων γκολφ, αεροδρομίων κ.λπ. συμπίεση και διάβρωση των εδαφών πίεση στην πανίδα, τη χλωρίδα και τα απειλούμενα υπό εξαφάνιση είδη υπερκατανάλωση νερού από υπόγεια υδροφόρα στρώματα για ικανοποίηση των αυξανόμενων αναγκών, αφού πολλές φορές η ζήτηση είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την παροχή απώλεια επίγειας και θαλάσσιας βιοποικιλότητας αύξηση στα επίπεδα ρύπανσης από την απόρριψη στερεών και υγρών αποβλήτων που παράγονται από τον τουρισμό. Η ραγδαία τουριστική ανάπτυξη χωρίς σωστό και προσεκτικό προγραμματισμό, μπορεί να προκαλέσει σημαντικές και ανεπανόρθωτες ζημίες στο περιβάλλον. Σελίδα 37 από 89

3.2.1.4 Ζημιές από υλοτομίες Οι πιο κοινές ζημιές που προκαλούνται κατά τις υλοτομίες στα δάση είναι οι θραύσεις κατά τη διάρκεια ρίψης, τεμαχισμού και εξαγωγής της ξυλείας. Η υλοτομία δέντρων γίνεται με τη χρησιμοποίηση ελαφρού εξοπλισμού όπως αλυσοπρίονα, κυρίως λόγω της τοπογραφίας και της διαμόρφωσης των εδαφών (απότομες κλίσεις). Η πλευρική ρίψη των δέντρων προκαλεί πολλές φορές τραυματισμούς στα υπόλοιπα δέντρα. Η χειρωνακτική ή μηχανική εξαγωγή της ξυλείας μπορεί επίσης να αφήσει τα σημάδια της στα υφιστάμενα δέντρα. Οι λεπίδες εκσκαφέων κατά τη διάνοιξη και συντήρηση δρόμων και αντιπυρικών λωρίδων μπορούν επίσης να προκαλέσουν ζημιές στους κορμούς των δέντρων. Οι ζημιές αυτές έχουν άμεσες επιπτώσεις στην επιβίωση και προσαύξηση των δέντρων και μπορούν να αποτελέσουν σημεία εισόδων για έντομα και παθογόνους οργανισμούς. Σε τέτοια περίπτωση οι ζημιές που προκαλούνται είναι χειρότερες από τη φυσική ζημιά. Οι ζημιές κατά τις υλοτομίες αλλά και οι μηχανικές ζημιές είναι πολύ περιορισμένες. Σελίδα 38 από 89

4. Αξιολόγηση-Εκτίμηση του Εθνικού Δασικού Πάρκου 4.1 Στόχοι, κριτήρια αξιολόγησης εκτίμησης Εθνικού Πάρκου Σύμφωνα με διάφορες έρευνες που έγιναν κατά καιρούς, οι επισκέπτες μιας περιοχής αναζητούν κυρίως δραστηριότητες όπως περπάτημα και απόλαυση όμορφων τοπίων. Οι προτιμήσεις αυτές δείχνουν το αυξημένο ενδιαφέρον των πολιτών για ένα όμορφο τοπίο. Σε πολλές χώρες (όπως και στην Κύπρο) το οπτικό τοπίο και η ανάλυσή του αναγνωρίζεται ως ένας βασικός φυσικός πόρος και πρέπει να τυγχάνει ίσης μελέτης με τους άλλους φυσικούς πόρους της γης. Οπτικό τοπίο είναι το τοπίο, που εξαιτίας της άμεσης εποπτείας του από θέσεις που χρησιμοποιούνται έντονα από τους ανθρώπους, είναι ευαίσθητο στην παρατήρηση και στην κριτική από μεγάλη μερίδα του κοινού. Το οπτικό τοπίο συνίσταται από πολλά στοιχεία, που αλληλοσχετίζονται, όπως έδαφος, τοπογραφική διαμόρφωση, υδάτινες μάζες, βλάστηση, ζώα, καθώς και ανθρώπινες κατασκευές και δραστηριότητες. Για το λόγω αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμβιβαστούν οι ανθρώπινες επεμβάσεις με τους επιθυμητούς χαρακτήρες του. Για την οπτική ανάλυση το σχεδιασμό και τη διαχείριση των τοπίων είναι απαραίτητη η απογραφή και η αξιολόγηση των οπτικών χαρακτηριστικών τους και ο καθορισμός ποιοτικών και ποσοτικών κριτηρίων για τη ορθολογική διαχείρισή τους. Με την ανάλυση και αξιολόγηση γίνεται εκτίμηση τόσο της υφιστάμενης κατάστασης, λειτουργίας και εξέλιξης, όσο και της αισθητικής των τοπίων. Συγκεκριμένα περιλαμβάνει ανάλυση των οικολογικών και αισθητικών παραμέτρων, που καθορίζουν τη λειτουργία, την εξέλιξη και τη διαμόρφωση της συνολικής εικόνας του κάθε τοπίου. Παράλληλα στο κάθε τοπίο, αξιολογείται ως στοιχείο της ευρύτερης περιοχής, η αισθητική του, η αναψυχική του λειτουργία, τα κοινωνικά δεδομένα και οι κίνδυνοι που το απειλούν. Η χρήση κριτηρίων αξιολόγησης, πέρα από την επιμέρους αξιολόγηση της ποιότητας κάθε μονάδας τοπίου και τη συνολική ποιοτική αξιολόγηση ολόκληρης της μελετούμενης περιοχής, βοηθά στην οργάνωση, συγκέντρωση, ομαδοποίηση, επιλογή και ιεράρχηση των μέτρων επέμβασης και προστασίας του κάθε τοπίου και στην αναγνώριση κατάλληλων θέσεων, που αποτελούν ή είναι δυνατό να αποτελέσουν πόλο έλξης επισκεπτών. Με την αξιολόγηση γίνεται εκτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης του τοπίου για την απόφαση διατήρησης, αλλαγής κτλ (Τμήμα Δασών 1999). Σελίδα 39 από 89