ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

EL EL EL

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 26.8.2010 COM(2010) 430 τελικό ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά µε την εφαρµογή του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 2152/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 17ης Νοεµβρίου 2003, για την παρακολούθηση των δασών και των περιβαλλοντικών αλληλεπιδράσεων στην Κοινότητα (Έµφαση στα δάση) Τελική έκθεση SEC(2010) 978 EL EL

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά µε την εφαρµογή του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 2152/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 17ης Νοεµβρίου 2003, για την παρακολούθηση των δασών και των περιβαλλοντικών αλληλεπιδράσεων στην Κοινότητα (Έµφαση στα δάση) Τελική έκθεση 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ Ο κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 2152/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου (κανονισµός που αφορά το πρόγραµµα «Έµφαση στα δάση» 1 ) θέσπιζε πρόγραµµα για τη µακροπρόθεσµη παρακολούθηση της κατάστασης και των περιβαλλοντικών αλληλεπιδράσεων των δασών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πρόγραµµα αφορούσε, µεταξύ άλλων, τη συνέχιση των υφιστάµενων δικτύων παρακολούθησης της ατµοσφαιρικής ρύπανσης και των συνεπειών της στα δάση, των πυρκαγιών στα δάση και των αιτίων και επιπτώσεών τους, και τη συγχρηµατοδότηση των δραστηριοτήτων πρόληψης των δασικών πυρκαγιών. ιεύρυνε επίσης το πεδίο παρακολούθησης των δασών της ΕΕ µέσω της συλλογής πληροφοριών για το έδαφος, τη βιοποικιλότητα, τη δέσµευση άνθρακα, τις συνέπειες της κλιµατικής αλλαγής και τις προστατευτικές λειτουργίες των δασών. Σύµφωνα µε τα άρθρα 18 και 19 του κανονισµού, η Επιτροπή υποβάλλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συµβούλιο έκθεση σχετικά µε την εφαρµογή του προγράµµατος στην οποία επανεξετάζει την αποτελεσµατικότητά του, ώστε να παρέχεται βάση για οιαδήποτε µελλοντική απόφαση όσον αφορά τη συνέχιση των εν λόγω δραστηριοτήτων. Τώρα που έχουν υλοποιηθεί πλέον όλα τα εθνικά προγράµµατα και έχουν κλείσει οι οικονοµικοί φάκελοι, η παρούσα έκθεση ανταποκρίνεται σε αυτήν ακριβώς την απαίτηση και συµπληρώνει την προηγούµενη «ενδιάµεση» έκθεση της 22ας Ιανουαρίου 2008 σχετικά µε την εφαρµογή του προγράµµατος 2. Στόχος των δύο αυτών εκθέσεων είναι να αποσαφηνιστεί ο τρόπος υλοποίησης του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» κατά την περίοδο 2003-2010. Οι προαναφερθείσες εκθέσεις θα χρησιµεύσουν ως βάση για τον προσδιορισµό πιθανών µελλοντικών αναγκών σε επίπεδο παρακολούθησης και θα συµβάλουν στη διαδικασία διαβούλευσης που διεξάγεται στο πλαίσιο της Πράσινης Βίβλου για την προστασία των δασών και τη σχετική πληροφόρηση στην ΕΕ µε θέµα τη µελλοντική διαχείριση των πληροφοριών σχετικά µε τα δάση. Όπως αναφέρθηκε ήδη στην έκθεση του Ιανουαρίου του 2008, η εφαρµογή του κανονισµού που αφορά το πρόγραµµα «Έµφαση στα δάση» διήρκεσε µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα από το προβλεπόµενο (τέσσερα χρόνια). Η παρούσα έκθεση, η οποία συµπληρώνει την προηγούµενη, πραγµατεύεται κατά κύριο λόγο την εκτέλεση του προϋπολογισµού του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση». Το συνοδευτικό 1 2 ΕΕ L 324 της 11.12.2003, σ. 1. SEC(2008)30, COM(2008)6 τελικό EL 2 EL

έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής παρέχει λεπτοµερείς πληροφορίες για τον τρόπο εκτέλεσης του προϋπολογισµού από τους αρµόδιους εθνικούς φορείς. Σε γενικές γραµµές οι στόχοι επιτεύχθηκαν και το υψηλό ποσοστό υλοποίησης µπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί ως επιτυχία. Το πρόγραµµα «Έµφαση στα δάση» συµπλήρωσε την ήδη ισχύουσα νοµοθεσία για την παρακολούθηση των δασών και την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών. Στο πλαίσιο του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» δηµιουργήθηκε σχετική βάση δεδοµένων η οποία περιέχει συγκεντρωτικά στοιχεία και πληροφορίες για την κατάσταση των δασών στην ΕΕ. Η καθυστέρηση που σηµειώθηκε όσον αφορά την υλοποίηση του προγράµµατος δηµιούργησε προβλήµατα στους αρµόδιους εθνικούς φορείς που ήταν υπεύθυνοι για την εφαρµογή των δραστηριοτήτων που προέβλεπαν τα εθνικά προγράµµατα. Ωστόσο, ο αριθµός των προβλεπόµενων δραστηριοτήτων που δεν υλοποιήθηκαν τελικά ήταν πολύ µικρός. Οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για τα δάση, και ιδίως για το έδαφος και τη βιοποικιλότητα, συνέβαλαν για πρώτη φορά στη διεύρυνση του πεδίου της παρακολούθησης των δασών. Οι πληροφορίες για το έδαφος και την υπέργεια βιοποικιλότητα περιέχονται στη βάση δεδοµένων Biosoil που δηµιουργήθηκε στο πλαίσιο του εν λόγω προγράµµατος. Σηµαντικό ποσοστό των κονδυλίων διατέθηκε για την εκπόνηση ερευνητικών µελετών και έργων επίδειξης σχετικά µε τη βιοποικιλότητα, τα αποθέµατα άνθρακα, τη βιοποικιλότητα των δασικών εδαφών, τις δασικές πυρκαγιές, το όζον, την αλλαγή του κλίµατος, τη γενετική ποικιλοµορφία, τα µανιτάρια, τις λειχήνες και άλλα θέµατα συναφή µε τα δάση. Για τις δασικές πυρκαγιές ειδικότερα, θεσπίστηκε το Ευρωπαϊκό Σύστηµα Πληροφόρησης για τις ασικές Πυρκαγιές (EFFIS) που αναπτύχθηκε περαιτέρω στο πλαίσιο του προγράµµατος. Αξίζει να αναφερθούν στο σηµείο αυτό οι ενότητες που δηµιουργήθηκαν για το δίκτυο Natura 2000 και τα δάση, για τις εκτιµώµενες ατµοσφαιρικές εκποµπές ή για τη διάβρωση του εδάφους µετά από πυρκαγιές. Το EFFIS αποτελεί πλέον βασική συνιστώσα της παρακολούθησης των δασικών πυρκαγιών στην Ευρώπη και η διατήρησή του είναι εξασφαλισµένη µέχρι τα τέλη του 2010 χάρη σε ένα πιλοτικό έργο το οποίο είχε ζητήσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 2. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΑ ΑΣΗ» Μετά τη λήξη ισχύος, στα τέλη του 2002, του κανονισµού (ΕΟΚ) αριθ. 3528/86 για την προστασία των δασών στην Κοινότητα από την ατµοσφαιρική ρύπανση 3 και του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 2158/92 για την πυροπροστασία των κοινοτικών δασών 4 τέθηκε σε ισχύ για τέσσερα χρόνια ο κανονισµός που αφορά το πρόγραµµα 3 4 ΕΕ L 326 της 21.11.1986, σ. 2. Κανονισµός όπως τροποποιήθηκε τελευταία µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 804/2002 (ΕΕ L 132 της 17.5.2002, σ. 1). ΕΕ L 217, 31.7.1992, σ. 3. Κανονισµός όπως τροποποιήθηκε τελευταία µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 805/2002 (ΕΕ L 132 της 17.5.2002, σ. 3). EL 3 EL

«Έµφαση στα δάση». Στόχος του ήταν η διασφάλιση της µακροπρόθεσµης συνέχισης και περαιτέρω ανάπτυξης της εν λόγω κοινής παρακολούθησης. Για την εφαρµογή του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» κατά την προαναφερθείσα περίοδο προβλεπόταν συνολικός προϋπολογισµός ύψους 65 εκατ. ευρώ. Όπως διευκρινίζεται στην ενότητα 3, συνάφθηκαν 123 συµφωνίες µεταξύ 41 αρµόδιων αρχών 5, οι οποίες είχαν οριστεί από τα κράτη µέλη, και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι εθνικές αρχές κατήρτισαν διετή εθνικά προγράµµατα για την περίοδο 2003/2004 και 2005/2006 6 στα οποία περιγράφονταν οι προς ανάπτυξη δραστηριότητες και µελέτες. Μέσω του προγράµµατος διατέθηκε κοινοτική χρηµατοδότηση έως 50% για δραστηριότητες παρακολούθησης, την ανάπτυξη του EFFIS, µελέτες σχετικά µε τις πυρκαγιές, εκστρατείες ευαισθητοποίησης, ειδική κατάρτιση και µέτρα πρόληψης των πυρκαγιών. Η αναθεώρηση του προγράµµατος και οι µελέτες µε θέµα τον προσδιορισµό νέων δραστηριοτήτων παρακολούθησης συγχρηµατοδοτήθηκαν επίσης σε ποσοστό έως 50%. Οι µελέτες, τα πειράµατα και τα έργα επίδειξης για την περαιτέρω ανάπτυξη του προγράµµατος, τη βελτίωση της εναρµονισµένης συλλογής και παροχής δεδοµένων και τη βελτίωση της αξιολόγησης και της ποιότητας των δεδοµένων, συγχρηµατοδοτήθηκαν σε ποσοστό έως και 75% του συνολικού κόστους. Εκτός από τα εθνικά προγράµµατα, το 16% του προϋπολογισµού διατέθηκε για τις ακόλουθες δραστηριότητες του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση»: για το Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕρ) της Επιτροπής, το οποίο παρείχε γενική επιστηµονική και τεχνική υποστήριξη και ήταν υπεύθυνο για τη δηµιουργία και τη διαχείριση της βάσης δεδοµένων του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση», το συντονισµό του Ευρωπαϊκού Κέντρου εδοµένων για τα άση (EFDAC), τη διατήρηση και την περαιτέρω ανάπτυξη του EFFIS και το συντονισµό των µελετών, των πειραµάτων και των έργων επίδειξης, για τη συµφωνία µε το διεθνές πρόγραµµα συνεργασίας της Οικονοµικής Επιτροπής των Ηνωµένων Εθνών για την Ευρώπη µε στόχο την αξιολόγηση και την παρακολούθηση των επιπτώσεων της ατµοσφαιρικής ρύπανσης στα δάση ( ΠΣ «άση») 7, η οποία η οποία αποσκοπούσε στη συγκέντρωση των δεδοµένων που συγκεντρώθηκαν από το δίκτυο παρακολούθησης επιπέδου Ι. 5 6 7 SEC (2010) 978 Βλ. ενδιάµεση έκθεση για την εφαρµογή του προγράµµατος, ενότητα «2.2 Λειτουργία», COM (2008) 6 τελικό και SEC (2008) 30 Το ΠΣ «άση» (το διεθνές πρόγραµµα συνεργασίας για την αξιολόγηση και την παρακολούθηση των επιπτώσεων της ατµοσφαιρικής ρύπανσης στα δάση) δροµολογήθηκε το 1985 στο πλαίσιο της σύµβασης της Οικονοµικής Επιτροπής των Ηνωµένων Εθνών για την Ευρώπη σχετικά µε τη διασυνοριακή ατµοσφαιρική ρύπανση σε µεγάλη απόσταση λόγω της αυξανόµενης ευαισθητοποίησης των πολιτών για ενδεχόµενες αρνητικές επιπτώσεις της ατµοσφαιρικής ρύπανσης στα δάση. Τα παρατηρητήρια έντασης παρακολούθησης επιπέδων I και II είναι κοινά µε αυτά του προγράµµατος EL 4 EL

για τη συµφωνία µε την Οικονοµική Επιτροπή των Ηνωµένων Εθνών για την Ευρώπη µε αντικείµενο την εκπόνηση της έκθεσης «Κατάσταση των δασών και βιώσιµη διαχείριση δασών στην Ευρώπη 2007». 8 για την εκπόνηση της ενδιάµεσης έκθεσης «Ανάπτυξη και αναθεώρηση του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση»» 9. για τη διοργάνωση συνεδριάσεων και διασκέψεων µε σκοπό τη διάδοση των αποτελεσµάτων των δραστηριοτήτων που χρηµατοδοτήθηκαν από το πρόγραµµα. 10 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1. Βάση δεδοµένων του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» Ένα από τα βασικότερα αποτελέσµατα του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» είναι η βάση δεδοµένων του η οποία περιέχει πληροφορίες για τις επιπτώσεις της ατµοσφαιρικής ρύπανσης στα δάση. Η βάση αυτή περιέχει δεδοµένα για την κατάσταση της κόµης (αποχρωµατισµό και φυλλόπτωση) στα 6.000 παρατηρητήρια παρακολούθησης επιπέδου Ι και στα 800 παρατηρητήρια εντατικής παρακολούθησης επιπέδου ΙΙ. Κατά την εντατική έρευνα συγκεντρώθηκαν επίσης, και περιέχονται στη βάση δεδοµένων, στοιχεία για την ανάπτυξη των δασών, τα εδαφικά διαλύµατα, την απόθεση και τη φυλλική χηµεία της χαµηλής βλάστησης. Για λόγους προστασίας των δεδοµένων, η γνωστοποίηση των επικυρωµένων στοιχείων που αφορούν τα παρατηρητήρια είναι δυνατή µόνο στις αρµόδιες αρχές. Πληροφορίες για τα συγκεντρωτικά στοιχεία διατίθενται µέσω του EFDAC, ενώ έχουν εκπονηθεί και διατίθενται στο ευρύ κοινό διάφορες εκθέσεις για την υγεία και την παρακολούθηση των δασών, π.χ. εκθέσεις του ΚΚΕρ και ετήσιες εκθέσεις του ΠΣ για τα δάση. Από µια πρώτη αξιολόγηση των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν µε την εκτεταµένη παρακολούθηση «επιπέδου Ι», προκύπτουν πληροφορίες για τη φυλλόπτωση και τον αποχρωµατισµό της κόµης καθώς και για τις τάσεις των παραµέτρων αυτών στο πέρασµα του χρόνου ως ένδειξη της υγείας των δασών. Από τις µετρήσεις και τις παρατηρήσεις στα παρατηρητήρια εντατικής παρακολούθησης επιπέδου ΙΙ προέκυψαν οι ακόλουθες πληροφορίες: Η µέση φυλλόπτωση των κυριότερων ειδών κωνοφόρων και πλατύφυλλων είναι γενικά σταθερή σε ολόκληρη την ΕΕ µε τοπικές διακυµάνσεις λόγω περιόδων ανοµβρίας, ακραίων υψηλών θερµοκρασιών, κτλ. Τα επίπεδα ph στα ανώτερα στρώµατα πετρωµάτων των παρατηρητηρίων έχουν διαφορετικές τιµές ανάλογα µε την τοποθεσία των τελευταίων. 8 9 10 «Έµφαση στα δάση». Σήµερα συµµετέχουν στο ιεθνές Πρόγραµµα Συνεργασίας για τα δάση 40 χώρες. Βλ. επίσης: http://www.icp-forests.org/political.htm http://www.mcpfe.org/filestore/mcpfe/publications/pdf/state_of_europes_forests_2007.pdf http://ec.europa.eu/environment/forests/pdf/final_report.pdf http://ec.europa.eu/environment/forests/pdf/biosoil_brochure2010.pdf EL 5 EL

Οι µέσες συγκεντρώσεις αποθέσεων θείου παρουσίασαν γενική µείωση κατά 25% την περίοδο 2000-2005, ενώ οι µέσες εισροές αζώτου την ίδια περίοδο παρέµειναν µάλλον αµετάβλητες 11. Η µέτρηση των διαστάσεων των δέντρων και της ανάπτυξης των δασών ανά παρατηρητήριο εκτελείτο ανά πενταετία. Συλλέχθηκαν µετεωρολογικά στοιχεία (µέση θερµοκρασία και συνολικές ετήσιες κατακρηµνίσεις) τα οποία παρείχαν πληροφορίες για τον τρόπο µε τον οποίο επηρέαζαν την κατάσταση των δασών και εξηγούσαν επακριβώς τις τοπικές διακυµάνσεις κατά την εµφάνιση ακραίων φαινοµένων. Χαµηλή βλάστηση, ποικιλία φυτικών ειδών (µετρηθείσα βάσει του αριθµού των αναφερόµενων ανά παρατηρητήριο ειδών: δέντρα, θάµνοι, χόρτα και βρυόφυτα) και αλλαγές της τελευταίας µε την πάροδο του χρόνου. Τα αποτελέσµατα της περιόδου 2003-2006 από κοινού µε τις πληροφορίες που είχαν συγκεντρωθεί από την παρακολούθηση των δασών κατά την περίοδο 1986-2002 καθιστούν εφικτή, µέσω της παρατήρησης της κατάστασης της κόµης, την αξιολόγηση της επικρατούσας κατάστασης και της εξέλιξης της υγείας των δασών. Σύµφωνα µε τον δείκτη κατάστασης της κόµης, η κατάσταση των δασών παρουσίασε επιδείνωση το 2003, έτος κατά το οποίο εκδηλώθηκαν στην Ευρώπη ακραία φαινόµενα ξηρασίας και καύσωνας, ενώ τα επόµενα χρόνια παρατηρήθηκε ελαφρά ανάκαµψη του επιπέδου φυλλόπτωσης κάποιων υπό παρατήρηση ειδών σε ορισµένες περιοχές. Η αρχική φιλοδοξία του δικτύου εντατικής παρακολούθησης ήταν η παρέκταση των αποτελεσµάτων µε στόχο την εξαγωγή αντιπροσωπευτικών πληροφοριών για ολόκληρη την ΕΕ. Η επίτευξη του στόχου αυτού δεν κατέστη δυνατή λόγω της έλλειψης στατιστικής ακρίβειας του επιπέδου παρακολούθησης ΙΙ. Τα αποτελέσµατα που προκύπτουν από την εντατική παρακολούθηση σε επίπεδο ΕΕ χρήζουν περαιτέρω ερευνών. Η βάση δεδοµένων του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» έχει ήδη χρησιµοποιηθεί για τη µοντελοποίηση της καταλληλότητας των οικοτόπων των κυρίαρχων ειδών δέντρων και της αλλαγής της βλάστησης βάσει διαφόρων υποθέσεων για τις µελλοντικές κλιµατολογικές συνθήκες 12. Καθώς οι κλιµατολογικές συνθήκες αλλάζουν στο πέρασµα του χρόνου, η βάση δεδοµένων συµβάλλει στην κατανόηση του τρόπου πιθανής ευδοκίµησης των δασικών ειδών σε άλλα µέρη της ΕΕ. Τα στοιχεία της βάσης µπορούν επίσης να τροφοδοτήσουν διεθνείς διαδικασίες πολιτικής όπως τη σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών για τη βιοποικιλότητα, τη διυπουργική διάσκεψη για την προστασία των δασών στην Ευρώπη (Forest Europe) ή τη σύµβαση πλαίσιο των Ηνωµένων Εθνών για την αλλαγή του κλίµατος. 11 12 Η κατάσταση των δασών στην Ευρώπη. Έκθεση 2008. http://forest.jrc.ec.europa.eu/climate-change EL 6 EL

3.2. ραστηριότητες πρόληψης των δασικών πυρκαγιών και Ευρωπαϊκό Σύστηµα Πληροφόρησης για τις ασικές Πυρκαγιές Στις δραστηριότητες πρόληψης των δασικών πυρκαγιών που συγχρηµατοδοτούνται από το πρόγραµµα «Έµφαση στα δάση» περιλαµβάνονται η κατασκευή δασικών µονοπατιών, διαδροµών, σηµείων υδροδότησης, αντιπυρικών ζωνών, η αποψίλωση και η υλοτόµηση περιοχών που αντιµετωπίζουν κίνδυνο πυρκαγιάς, οι εγκαταστάσεις παρακολούθησης, ο εξοπλισµός επικοινωνίας, οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης και η ειδική κατάρτιση. Όπως αναφέρεται αναλυτικά στην ενδιάµεση έκθεση του 2008 για την εφαρµογή του προγράµµατος, η Επιτροπή ανέπτυξε, σε συνεργασία µε τα κράτη µέλη, το Ευρωπαϊκό Σύστηµα Πληροφόρησης για τις ασικές Πυρκαγιές (EFFIS) µε σκοπό τη συλλογή ολοκληρωµένων στοιχείων από την εντατική παρακολούθηση και την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά µε την παρακολούθηση και τη χαρτογράφηση των δασικών πυρκαγιών και των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον. Μεταξύ των δραστηριοτήτων του EFFIS περιλαµβάνεται η δηµοσίευση ετήσιων εκθέσεων για τις πυρκαγιές οι οποίες συντάσσονται µε τη βοήθεια των κρατών µελών που πλήττονται περισσότερο, ενηµερωτικών δελτίων, εκθέσεων αξιολόγησης των ζηµιών που προκαλούνται στο δίκτυο Natura 2000 και εκθέσεων αξιολόγησης των ζηµιών που προκαλούνται στα δάση από καταιγίδες 13. Το EFFIS χρησιµοποιείται επίσης από το Κέντρο Παρακολούθησης και Ενηµέρωσης της Επιτροπής για το συντονισµό των επιχειρήσεων πολιτικής προστασίας. 3.3. Μελέτες Στο πλαίσιο του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» συγχρηµατοδοτήθηκαν 143 µελέτες και έργα επίδειξης που προβλέπονταν στα εθνικά προγράµµατα 14. Στόχος τους ήταν η συγκέντρωση περισσότερων πληροφοριών για τις δασικές πυρκαγιές, τις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίµατος στη βιοποικιλότητα, την αλλαγή του κλίµατος και τη σχέση της µε την παγίδευση του άνθρακα, τα δασικά εδάφη, τους δείκτες βιοποικιλότητας, τα µανιτάρια, τη γενετική ποικιλοµορφία των λειχήνων, την ολοκληρωµένη διαχείριση των επιβλαβών οργανισµών, καθώς και για άλλα θέµατα συναφή µε τα δάση. Στο πλαίσιο του έργου Biosoil, που προωθούσε την ενίσχυση της παρακολούθησης των δασικών εδαφών και της βιοποικιλότητας 15, υλοποιήθηκαν 59 έργα επίδειξης συγχρηµατοδοτούµενα σε ποσοστό 75%. Το έργο χωρίστηκε σε δύο ενότητες, µία για το έδαφος και µία για τη βιοποικιλότητα. Αποτέλεσµα του έργου Biosoil είναι η συλλογή πληροφοριών για τη βιοποικιλότητα των δασών από 3.379 παρατηρητήρια επιπέδου Ι. Είναι η πρώτη φορά που πραγµατοποιείται σε κοινοτικό επίπεδο καταγραφή των διαφόρων στοιχείων που συνθέτουν τη δασική βιοποικιλότητα. Στο πλαίσιο αυτό, συλλέχθηκαν εναρµονισµένες πληροφορίες για τη διάµετρο διαφόρων ειδών δέντρων, την υψηλή βλάστηση, τη νεκρή ξυλεία, την κοµοστέγη των δασοσυστάδων και τη συγκόµωση, 13 14 15 http://effis.jrc.ec.europa.eu/reports Βλ. παράρτηµα I για τις µελέτες κατηγορίας C του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» http://biosoil.jrc.it/ EL 7 EL

καθώς και τη χαµηλή βλάστηση. ιατίθεται ακόµη περιγραφή της ταξινόµησης των διαφόρων τύπων δασών. Στη βάση δεδοµένων Biosoil που διαχειρίζεται το ΚΚΕρ περιλαµβάνονται, µεταξύ άλλων, οι χηµικές και φυσικές παράµετροι του εδάφους (ήτοι το ph, το άζωτο, τα αποθέµατα άνθρακα, κ.λπ.) καθώς και οι συλλεχθέντες δείκτες βιοποικιλότητας. Εκτός από τις µελέτες που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο των εθνικών προγραµµάτων, το ΚΚΕρ ξεκίνησε και συντόνισε οκτώ ακόµη µελέτες οι οποίες ασχολήθηκαν µε την αλλαγή του κλίµατος, τις δασικές πυρκαγιές, την εναρµόνιση των εθνικών καταλόγων δασών, τις προστατευτικές λειτουργίες των δασών καθώς και µε µέρος της µελέτης επίδειξης Biosoil. 4. ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ 4.1. Ανάλυση κονδυλίων ανά δραστηριότητα για την περίοδο 2003-2006 Από το συνολικό προϋπολογισµό του προγράµµατος (65 εκατ. ευρώ) διατέθηκαν συνολικά 56.468.222 ευρώ για την υλοποίηση των εθνικών προγραµµάτων. Για τη συµφωνία µε το Κοινό Κέντρο Ερευνών, την εκπόνηση της ενδιάµεσης αναθεώρησης του προγράµµατος, τη συµφωνία µε το ΠΣ «άση», και τις διάφορες συνεδριάσεις και διασκέψεις των εµπειρογνωµόνων διατέθηκαν συνολικά 7.587.586 ευρώ. Από το συνολικό προϋπολογισµό που είχε προβλεφθεί για την υλοποίηση του προγράµµατος το µεγαλύτερο ποσοστό δεσµεύτηκε για τα παρατηρητήρια εντατικής παρακολούθησης (περισσότερα από 21 εκατ. ευρώ). Για τις µελέτες και τα έργα επίδειξης διατέθηκαν 17 εκατ. ευρώ, ενώ για τις δραστηριότητες πρόληψης των δασικών πυρκαγιών σε συνδυασµό µε την ανάπτυξη του EFFIS, διατέθηκαν περισσότερα από 9 εκατ. ευρώ 16. Για τις µελέτες και τα έργα επίδειξης µε θέµα τη βιοποικιλότητα των δασών, το έδαφος, τον άνθρακα, την αλλαγή του κλίµατος, τη γενετική, κ.λπ. διατέθηκε το 30% του προϋπολογισµού 17. Καταδεικνύεται έτσι η σηµασία που απέδωσε εξαρχής το πρόγραµµα «Έµφαση στα δάση» στη διεύρυνση του πεδίου της παραδοσιακής παρακολούθησης των δασών όσον αφορά συγκεκριµένα την ατµοσφαιρική ρύπανση και τις δασικές πυρκαγιές. Για το έργο Biosoil σχετικά µε τα δασικά εδάφη και τη βιοποικιλότητα είχε προβλεφθεί προϋπολογισµός 10 εκατ. ευρώ: 9 εκατ. ευρώ διατέθηκαν για το έδαφος και περίπου 1 εκατ. ευρώ για τη βιοποικιλότητα. 4.2. απάνες και υλοποίηση του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» Το πρόγραµµα αναµένεται να ολοκληρωθεί από τεχνικής και οικονοµικής άποψης στα µέσα του 2010. Ο µέσος ρυθµός υλοποίησης των εθνικών προγραµµάτων που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» υπερβαίνει το 86%, γεγονός που µπορεί να θεωρηθεί ως επιτυχία σε επίπεδο εφαρµογής του προγράµµατος. Μόνο 16 17 SEC (2010) 978 SEC (2010) 978 EL 8 EL

τρεις αρµόδιοι φορείς παρουσίασαν χαµηλό ρυθµό υλοποίησης κάτω του 50%. Λόγω της καθυστέρησης που σηµειώθηκε όσον αφορά την έναρξη του προγράµµατος και του εξ αυτής διοικητικού φόρτου εργασίας, ορισµένοι αρµόδιοι φορείς δυσκολεύτηκαν να εφαρµόσουν το πρόγραµµα µε αποτέλεσµα να µην υλοποιηθούν τελικά κάποιες από τις δραστηριότητες. Για το πρόγραµµα διατέθηκε συνολικά ποσό 53.342.555,09 ευρώ. Για τις δραστηριότητες που προβλέπονταν στα εθνικά προγράµµατα διατέθηκε συνολικά ποσό 45.772.306,10 ευρώ, ενώ για τους άλλους σκοπούς του προγράµµατος «Έµφαση στα δάση» διατέθηκε από τον σχετικό προϋπολογισµό ποσό 7.570.248,99 ευρώ. Από την ανάλυση των δαπανών ανά δραστηριότητα 18 προκύπτει ότι το µεγαλύτερο µέρος της χρηµατοδότησης (43%) διατέθηκε για την εντατική παρακολούθηση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης (δίκτυο παρακολούθησης επιπέδου II), ενώ το 32% διατέθηκε για µελέτες και έργα επίδειξης. Το 11% διατέθηκε για συναφείς µε τις δασικές πυρκαγιές δραστηριότητες. Το δίκτυο συστηµατικής παρακολούθησης επιπέδου Ι απορρόφησε µόνο το 9% του συνολικού προϋπολογισµού, ενώ το 5% του προϋπολογισµού διατέθηκε για δραστηριότητες συντονισµού και διαχείρισης. Από την αξιολόγηση των δαπανών ανά κράτος µέλος και δραστηριότητα προκύπτει ότι τα περισσότερα κονδύλια διατέθηκαν για την εντατική παρακολούθηση της υγείας των δασών, για την εκπόνηση µελετών και έργων επίδειξης και για δραστηριότητες παρακολούθησης των πυρκαγιών. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την υλοποίηση του προγράµµατος συνάγονται διάφορα συµπεράσµατα: Πρώτον, όσον αφορά την παρακολούθηση των δασών, η ΕΕ διέθεσε τα περισσότερα κονδύλια στο δίκτυο εντατικής παρακολούθησης (επίπεδο ΙΙ). Το εν λόγω δίκτυο δεν παρέχει επαρκώς αντιπροσωπευτικές πληροφορίες για την κατάσταση των δασών της ΕΕ και οι πόροι και τα κονδύλια που διατίθενται σε αυτό είναι ιδιαίτερα υψηλοί. Πληροφορίες για την κατάσταση της κόµης µέσω της παραδοσιακής µεθόδου παρακολούθησής της συλλέγονται εδώ και 20 χρόνια, από τη στιγµή δηλαδή που τα δάση της ΕΕ άρχισαν να εµφανίζουν συµπτώµατα ζηµιών λόγω της όξινης βροχής. Από τα τελευταία αποτελέσµατα προκύπτει ότι η κατάσταση των δασών παρουσιάζει επί του παρόντος µεγαλύτερη σταθερότητα. ιαπιστώνεται ακόµη µείωση των επιπέδων περιεκτικότητας σε θείο, ενώ σταθερά παρέµειναν τα επίπεδα αζώτου. Η κατάσταση της κόµης µπορεί κάλλιστα να εξακολουθήσει να θεωρείται ως αντιπροσωπευτικός και οικονοµικά αποτελεσµατικός δείκτης της κατάστασης των δασών. Εντούτοις, οι πληροφορίες που παρέχει για την υγεία των δασών είναι πολύ γενικές και πρέπει να συνδυάζεται µε άλλες πληροφορίες που αφορούν τις ορατές ζηµιές. 18 Στα τελικά ποσοτικά στοιχεία, που ελήφθησαν στις 15 Μαρτίου 2010, περιλαµβάνονται όλες οι τελικές πληρωµές που πραγµατοποιήθηκαν µέχρι τη συγκεκριµένη ηµεροµηνία, οι οποίες είναι πιθανό να ελεγχθούν µελλοντικά, καθώς και εκτιµήσεις για τις τελευταίες εκκρεµείς πληρωµές. EL 9 EL

Σε µελλοντικά συστήµατα παρακολούθησης των δασών πρέπει να συµπεριληφθούν και άλλοι δείκτες, µέσω παρατηρητηρίων που θα παρέχουν συνεκτικές πληροφορίες σε κοινοτικό επίπεδο. Η παρακολούθηση του εδάφους και της βιοποικιλότητας των δασών πρέπει να συνεχιστεί και στο µέλλον, τόσο επειδή παρέχει ζωτικής σηµασίας πληροφορίες για τη χάραξη κοινοτικής πολιτικής όσο και επειδή συνεισφέρει σηµαντικά σε διεθνείς συµβάσεις όπως η σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών για την αλλαγή του κλίµατος ή η σύµβαση για τη βιοποικιλότητα. Όσον αφορά τις δασικές πυρκαγιές και δεδοµένης της έλλειψης νοµικής βάσης, θα πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο των νέων δηµοσιονοµικών προοπτικών καθώς και της Πράσινης Βίβλου για την προστασία των δασών και τη σχετική πληροφόρηση 19 ο τρόπος µε τον οποίο θα εξασφαλιστεί η συνέχιση της λειτουργίας του EFFIS και της οµάδας εµπειρογνωµόνων της Επιτροπής για τις δασικές πυρκαγιές. Τα σχετικά συµπεράσµατα του Συµβουλίου της 11ης Ιουνίου 2010 20, καθώς και τα συµπεράσµατα της 26ης Απριλίου 2010 21 παρέχουν στην Επιτροπή περαιτέρω στήριξη και καθοδήγηση όσον αφορά τη συνέχιση της διαχείρισης των συναφών µε τα δάση δεδοµένων στο πλαίσιο του συστήµατος EFFIS. Ο κανονισµός που αφορά το πρόγραµµα «Έµφαση στα δάση» καταργήθηκε το 2006 και αντικαταστάθηκε µε τον κανονισµό (ΕΚ) Life+ αριθ. 614/2007 22. Μέχρι στιγµής, στο πλαίσιο του κανονισµού Life+ υλοποιείται µόνο ένα έργο παρακολούθησης των δασών, το οποίο σχεδιάστηκε µάλιστα για δύο µόλις χρόνια (2009 και 2010) και, σε αντίθεση µε το πρόγραµµα «Έµφαση στα δάση», είναι εθελοντικό. Με σκοπό την έναρξη διαλόγου σχετικά µε τις ανάγκες της ΕΕ σε επίπεδο πολιτικής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε την 1η Μαρτίου 2010 την προαναφερθείσα Πράσινη Βίβλο για την προστασία των δασών και τη σχετική πληροφόρηση, η οποία περιγράφει αναλυτικά την κατάσταση στην οποία βρίσκονται επί του παρόντος τα δάση της ΕΕ και απαριθµεί τις βασικές προκλήσεις που αντιµετωπίζουν σε σχέση µε την αλλαγή του κλίµατος, δίδοντας συνέχεια στη Λευκή Βίβλο µε θέµα «Η προσαρµογή στην αλλαγή του κλίµατος» 23. Αναφέρεται ακόµη στα υφιστάµενα συστήµατα πληροφόρησης για τα δάση και στα διαθέσιµα µέσα προστασίας των δασών, ενώ θέτει αρκετά ερωτήµατα σχετικά µε την ανάπτυξη µελλοντικών πολιτικών επιλογών. Μέχρι τα τέλη του Ιουλίου του 2010 θα βρίσκεται σε εξέλιξη δηµόσια διαβούλευση για την τροφοδότηση της συζήτησης γύρω από την προστασία των δασών και τη σχετική πληροφόρηση, στην οποία η παρούσα έκθεση µπορεί να συνεισφέρει ως σηµαντικό ενηµερωτικό εργαλείο. Η παρακολούθηση του κανονισµού που αφορά το πρόγραµµα «Έµφαση στα δάση», οι πρόσφατες δράσεις που αναλήφθηκαν στο πλαίσιο του κανονισµού Life+ και το 19 20 21 22 23 COM(2010) 66. Συµπεράσµατα του Συµβουλίου για την προστασία των δασών και τη σχετική πληροφόρηση στην ΕΕ, έγγραφο αριθ. 11037/10 του Συµβουλίου Συµπεράσµατα του Συµβουλίου για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έγγραφο αριθ. 7788/10 του Συµβουλίου. ΕΕ L 149 της 9.6.2007, σ. 1. COM(2009) 147. EL 10 EL

ευρύτερο ζήτηµα της παρακολούθησης των δασών θα ληφθούν υπόψη κατά τον σχεδιασµό των ενεργειών που θα αναληφθεί συνεπεία της Πράσινης Βίβλου. EL 11 EL