ΕΝΠΕ Παρασκευή 6 Μαρτίου 2015 Η έμφυλη εμπειρία των γυναικών στην πολιτική Κυρίες και κύριοι, Καταρχήν να συγχαρώ την Ένωση Περιφερειών για την πρωτοβουλία της οργάνωσης της σημερινής εκδήλωσης ενόψει του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας, την Κυριακή. Είναι μια αξιέπαινη πρωτοβουλία που αναδεικνύει το ρόλο της Ένωσης. Έναν ρόλο που δεν πρέπει να περιορίζεται απλά στη διαχείριση των περιφερειακών ζητημάτων ή στην τεχνοκρατική τους προσέγγιση. Αλλά που αγγίζει τον πυρήνα σύνθετων κοινωνικών ζητημάτων, όπως αυτό της σημερινής εκδήλωσης, σχετικά με την παρουσία των γυναικών στο δημόσιο βίο. Και επιλέγω συνειδητά τη φράση «δημόσιος βίος» με την έννοια της «πολιτικής κοινωνίας» όπως την ορίζει ο Αριστοτέλης με τη μορφή της ανώτερης κοινωνικής συνύπαρξης που αποβλέπει στο συμφέρον του συνόλου των πολιτών. Η παρουσία λοιπόν των γυναικών στο δημόσιο βίο, την πολιτική κοινωνία (με την έννοια της οργανωμένης πολιτειακά κοινωνίας, η οποία έχει αυτάρκεια, αυτονομία, ελευθερία, θεσμούς και πολίτευμα), μπορεί να ιδωθεί υπό δύο πρίσματα. Το ποσοτικό και το ποιοτικό. Από «ποσοτικής» πλευράς λοιπόν, μπορούμε να διαπιστώσουμε μια κάποια βελτίωση του αριθμού των γυναικών που ασχολούνται με τα κοινά στη χώρα μας. Μια αύξηση που οφείλεται κυρίως στις νομικές ρυθμίσεις. 1
Ωστόσο αυτή η αριθμητική πρόοδος πόρρω απέχει από το να σηματοδοτεί μια πραγματική, μια βαθιά αλλαγή νοοτροπίας στη σχέση των γυναικών με το δημόσιο βίο. Στη σχέση τους με την πολιτική κοινωνία. Και τούτο για δύο λόγους. Πρώτον, ο αριθμός των γυναικών που εμπλέκονται στην πολιτική κοινωνία παραμένει συγκριτικά με άλλες χώρες, περιορισμένος. Δεύτερον, η ποιοτική τους παρουσία είναι μάλλον υποβαθμισμένη. Εξηγούμαι, περνώντας στο δεύτερο πρίσμα, το οποίο αναφέρθηκα το ποιοτικό. Αυτή η μικρή αύξηση της παρουσίας των γυναικών στην πολιτική κοινωνία, αποτελεί μία αναγκαστική, δηλαδή επιβεβλημένη εκ του νόμου, εξέλιξη, η οποία δεν συνιστά κάποιου είδους ανατροπή της κατεστημένης προσέγγισης των σχέσεων των φύλων. Αλλά μάλλον μία επιβεβαίωσή της στο μέτρο και στο βαθμό που δεν ανατρέπει ένα διαπιστωμένα αναξιόπιστο πολιτικό σύστημα. Με άλλα λόγια, σήμερα σε μεγάλο βαθμό στη χώρα μας η επιλογή γυναικών για δημόσια αξιώματα αποτελεί μια επιλογή διαιώνισης των στερεοτύπων όσο αυτή ανταποκρίνεται σε παρωχημένες αντιλήψεις αναφορικά με το ρόλο των γυναικών ως «νοικοκυρές», «φρόνιμες», «νουνεχείς». Πρόκειται δηλαδή για τις ιδιότητες που αποδίδονται στις γυναίκες ως δήθεν προερχόμενες από τη φύση ενώ στην ουσία πρόκειται για τα χαρακτηριστικά μίας ταυτότητας η οποία οικοδομείται. Με συνειδητό και ηθελημένο τρόπο. Είναι δηλαδή αυτό που περίπου πριν από μισό αιώνα η Σιμόν ντε Μποβουάρ χαρακτήριζε με τη γνωστή φράση «Γυναίκα δεν γεννιέσαι, γίνεσαι». 2
Και είναι αυτό που σύγχρονες αναλύτριες όπως η Τζούντιθ Μπάτλερ περιγράφουν ως μεταβλητή, που αλλάζει ανάλογα με το κοινωνικό πλαίσιο και τη χρονική περίοδο. Αντιλαμβάνεται δηλαδή το φύλο ως «μια σχέση μεταξύ κοινωνικά οικοδομημένων υποκειμένων σε ειδικά πλαίσια». Υπό αυτό το πρίσμα λοιπόν η ανάδειξη γυναικών σε θέσεις ευθύνης στην πολιτική κοινωνία συναρτάται με ευρύτερες, βαθύτερες και ουσιαστικότερες αλλαγές στο κοινωνικό σώμα. Αλλαγές που θα ανατρέψουν τα στερεότυπα εκείνα που θέλουν τη γυναικεία δημόσια παρουσία να κινείται αποκλειστικά μεταξύ του δίπολου «σκύλα» (bitch) / «γατούλα» (bimbo). Και το λέω αυτό με την έννοια ότι όταν μία γυναίκα χαρακτηρίζεται από μια στιβαρή, σοβαρή δημόσια παρουσία, εντάσσεται, χωρίς περιστροφές, στην κατηγορία της «σκληρής», της «σκύλας», της «κακιάς». Ενώ στην αντίθετη περίπτωση, όταν μία γυναίκα που παρεμβαίνει στη δημόσια σφαίρα, είναι χαμηλών τόνων, αυτό εκλαμβάνεται ως αδυναμία, ως υποχωρητικότητα, ως απόδειξη δηλαδή όλων των τετριμμένων στερεοτύπων περί «αδύναμου φύλου», που σίγουρα μετήλθε άλλων μέσων, πέρα από τις ικανότητές του, για την ανέλιξή του, και ούτω καθεξής. Κυρίες και κύριοι, Η παρουσία των γυναικών στην πολιτική κοινωνία, δεν πρέπει να θεωρείται ούτε κάτι το ιδιαίτερο, ούτε κάτι το ξεχωριστό. Αλλά κάτι το αυτονόητο. Γιαυτό και η εμπέδωση της παρουσίας των γυναικών στη δημόσια σφαίρα, μπορεί μεν να υποβοηθηθεί από μια νομοθετική ρύθμιση. Θα εμπεδωθεί όμως πραγματικά στην κοινωνία μόνο μέσα από βαθιές αλλαγές της. 3
Αλλαγές που δεν θα αφορούν αποκλειστικά τις γυναίκες αλλά το σύνολο των δομών της κοινωνίας. Και που δεν θα αφορούν ούτε θα περιορίζονται σε κάποια κανονιστικού περιεχομένου προσέγγιση, μέσω ποσοστώσεων ή άλλων παρεμφερών μέτρων, αλλά θα έχουν να κάνουν με τομές στη συλλογική συμπεριφορά. Τομές στην πρόσληψη του ρόλου των γυναικών. Τομές στο πώς εκλαμβάνει το κοινωνικό σύνολο την παρέμβαση των γυναικών στη δημόσια σφαίρα. Μια παρέμβαση που δεν είναι εκ προοιμίου θετική ή αρνητική, σε συνάρτηση απλά και μόνο του φύλου. Μια παρέμβαση που οδηγεί στην κανονικοποίηση της παρουσίας των γυναικών στη δημόσια σφαίρα ως παραγόντων διασφάλισης των δημοκρατικών θεμελίων και της ισότητας των δικαιωμάτων σε μια κοινωνία. Όμως τούτο εύκολα εξαγγέλλεται αλλά δύσκολα υλοποιείται. Και μάλιστα ειδικά στη σημερινή συγκυρία, κατά την οποία, στην οικονομική κρίση έχει επικαθίσει η κρίση Δημοκρατίας, που τείνει να καταστήσει τα κοινωνικά δικαιώματα είδος πολυτελείας. Είδος δευτερεύουσας δηλαδή σημασίας σε σχέση με τους οικονομικούς στόχους. Ωστόσο, τα κοινωνικά δικαιώματα γενικά και τα δικαιώματα των γυναικών ειδικότερα αποτελούν εκείνες τις κρίσιμες προϋποθέσεις, όχι μόνο για μία χώρα σαν την Ελλάδα που σήμερα η οικονομία της δοκιμάζεται σοβαρά, αλλά για όλες τις χώρες, αναπτυγμένες ή μη, που θα κρίνουν το βαθμό της πραγματικής της, κοινωνικής και πολιτικής, ανάπτυξης. Γιατί οι αριθμοί της οικονομίας, όσο ακμαίοι κι αν είναι, δεν μπορούν να κρύψουν την κοινωνική της οπισθοδρόμηση. 4
Και αυτή καταγράφεται ανάγλυφα από τη θέση των γυναικών σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής. Ή, για να είμαι ακριβέστερη, καταγράφεται από τις αξίες που προωθούν την ισότητα των φύλων ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη συλλογική πρόοδο, απέναντι στα οπισθοδρομικά πατριαρχικά πρότυπα. Απέναντι στα βαρίδια προσεγγίσεων του χθες που επιβιώνουν σήμερα, Κυρίες και κύριοι Ο δρόμος που έχουμε μπροστά μας είναι μακρύς. Και δύσκολος. Δεν έχουμε όμως άλλη επιλογή. Πρέπει να τον βαδίσουμε. Όχι μόνο γιατί το οφείλουμε στις επόμενες γενιές. Αλλά γιατί, πρώτα και κύρια, το οφείλουμε σε εμάς τις ίδιες. Το οφείλουμε στους εαυτούς μας. Οφείλουμε να δίνουμε καθημερινά τον αγώνα απέναντι στα μεγάλα και κυρίως στα μικρά που διαμορφώνουν εκείνο το κλίμα για την ανάπτυξη ή για την οπισθοδρόμηση. Σήμερα, περισσότερο ίσως από ποτέ άλλοτε, πρέπει να έχουμε το βλέμμα μας στραμμένο στο μέλλον, με τη σκέψη μας στα δεδομένα του σήμερα. Και τα δεδομένα αυτά είναι αποκαλυπτικά και έχουν να κάνουν με τη διαιώνιση των στερεοτύπων, την ευκολία των επικρίσεων αναφορικά με την εξωτερική εμφάνιση, την αναπαραγωγή σεξιστικών κριτικών. Μπορούμε όμως να αντλήσουμε δυνάμεις κι έμπνευση όχι μόνο από μεγάλες και γνωστές γυναικείες προσωπικότητες. Μπορούμε να αντλήσουμε δυνάμεις κι έμπνευση από παραδείγματα της διπλανής πόρτας. Από τις γυναίκες δηλαδή, οι 5
οποίες, σε αντίθεση με τις πολιτικούς, που έχουμε δημόσιο λόγο, δεν διαθέτουν φωνή. Αυτές που αντιμετωπίζουν τις διακρίσεις, την υποτίμηση, τη βία, σε πολλαπλάσιο βαθμό χωρίς δυνατότητα δημόσιας αντίδρασης. Αυτές είναι και θα είναι η ασπίδα και το όπλο μας. Ο λόγος ύπαρξής μας είναι τα δικαιώματα όλων αυτών των γυναικών της «διπλανής πόρτας». Των μητέρων, των αδελφών μας, των φιλενάδων μας, των ανέργων, των εργαζόμενων. Ο αγώνας τους είναι ο αγώνας μας. Ένας οικουμενικός αγώνας κανονικοποίησης της παρουσίας των γυναικών στο δημόσιο βίο. Έτσι ώστε να γίνει κάποτε πραγματικότητα αυτό που έλεγε 32 χρόνια πριν, η γαλλίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας, Φρανσουάζ Ζιρού: «Η γυναίκα θα γίνει πραγματικά ίση με τον άνδρα όταν, για μια σημαντική θέση, θα διορίζεται μια άσχετη γυναίκα». 6