.1 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ Πληροφόρηση ΚΕΙΜΕΝΟ Η πέµπτη εξουσία Απέναντι στις καταχρήσεις των εξουσιών, ο τύπος και τα µέσα ενηµέρωσης υπήρξαν για αρκετές δεκαετίες, µέσα στο δηµοκρατικό πλαίσιο, ένα καταφύγιο για τους πολίτες. Οι δηµοσιογράφοι θεωρούσαν συχνά ως µέγιστο καθήκον να καταγγέλλουν τις παραβιάσεις των δικαιωµάτων µε υψηλό µερικές φορές κόστος για τους ίδιους: επιθέσεις, «εξαφανίσεις», δολοφονίες, όπως το διαπιστώνουµε ακόµη στην Κολοµβία, στη Γουατεµάλα, στην Τουρκία, στο Πακιστάν, στις Φιλιππίνες και αλλού. Γι αυτό τον λόγο µιλούσαµε για χρόνια για την «τέταρτη εξουσία». Αυτή η «τέταρτη εξουσία» ήταν τελικά, χάρη στην αίσθηση πολιτικής κουλτούρας των µέσων ενηµέρωσης και χάρη στο θάρρος τολµηρών δηµοσιογράφων, το µόνο µέσο που διέθεταν οι πολίτες για να επικρίνουν, να αποκρούσουν, να αντιταχθούν δηµοκρατικά στις παράνοµες αποφάσεις οι οποίες µπορούσαν να είναι άνισες, άδικες και ακόµη και εγκληµατικές ενάντια σε αθώους ανθρώπους. Ήταν, όπως συχνά λέγαµε, «η φωνή όσων δεν είχαν φωνή». Ωστόσο, τις δύο τελευταίες δεκαετίες µε την επιτάχυνση της νεοφιλελεύθερης παγκοσµιοποίησης, αυτή η «τέταρτη εξουσία» άδειασε από το περιεχόµενό της, έχασε σιγά σιγά την ουσιαστική λειτουργία της ως αντίβαρου στην εξουσία. Η πραγµατική εξουσία µεταφέρθηκε πλέον στα χέρια µιας δέσµης από πλανητικούς οικονοµικούς οµίλους και παγκόσµιες επιχειρήσεις των οποίων το βάρος στα ζητήµατα του κόσµου εµφανίζεται µερικές φορές πιο σηµαντικό από το βάρος κυβερνήσεων και κρατών. Σε αυτό το γεωοικονοµικό πλαίσιο τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης µεταµορφώνονται, ενσωµατώνονται όλο και περισσότερο µέσα σε διογκούµενες δοµές, για να συγκροτήσουν οµίλους µε παγκόσµιο προσανατολισµό, που συγκεντρώνουν στους κόλπους τους όλες τις δραστηριότητες αυτού που θα µπορούσαµε να ονοµάσουµε τοµείς της µαζικής κουλτούρας, της επικοινωνίας και της πληροφόρησης. Αυτές οι τρεις σφαίρες ήταν κάποτε αυτόνοµες: από τη µία πλευρά, η µαζική κουλτούρα µε την εµπορική λογική της, τις λαϊκές δηµιουργίες της, τους στόχους της που ήταν ουσιαστικά εµπορευµατικοί από την άλλη, η επικοινωνία µε τη διαφηµιστική έννοια, το µάρκετινγκ, η προπαγάνδα, η ρητορική της πειθούς και
.2 τέλος, η πληροφόρηση µε τα πρακτορεία ειδήσεων, τα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, τον τύπο, τα κανάλια συνεχούς πληροφόρησης, µε δυο λόγια το δηµοσιογραφικό σύµπαν. Επειδή αυτοί οι µεγάλοι όµιλοι ενδιαφέρονται κυρίως να συνεχίσουν τον γιγαντισµό τους, ο οποίος τους υποχρεώνει να κολακεύουν τις άλλες εξουσίες, δεν έχουν πια ως στόχο τους µέσα στην κοινωνία να είναι µια «τέταρτη εξουσία» ούτε να καταγγέλλουν τις καταχρήσεις ενάντια στο δίκαιο ούτε να διορθώνουν τις δυσλειτουργίες της δηµοκρατίας, ώστε να βελτιώσουν και να τελειοποιήσουν το πολιτικό σύστηµα. Η πληροφόρηση, λόγω της έκρηξής της, του πολλαπλασιασµού της, της υπεραφθονίας της, κυριολεκτικά µολύνεται, δηλητηριάζεται από κάθε είδους ψέµατα, ρυπαίνεται από τις φήµες, τις παραµορφώσεις, τις διαστρεβλώσεις, τις µεθοδεύσεις. Μας δηλητηριάζει το µυαλό, µας µολύνει τον εγκέφαλο, µας χειραγωγεί, µας φαρµακώνει, προσπαθεί να ενσταλάξει στο ασυνείδητό µας ιδέες που δεν είναι δικές µας. Το ζήτηµα πολιτικής κουλτούρας το οποίο τίθεται λοιπόν µπροστά µας είναι το εξής: πώς να αντιδράσουµε, πώς να υπερασπιστούµε τον εαυτό µας; Όπως µπορέσαµε να πετύχουµε «βιολογικά» τρόφιµα, τα οποία είναι εκ των προτέρων λιγότερο µολυσµένα από τα άλλα, πρέπει να πετύχουµε κι ένα είδος «βιολογικής» πληροφορίας. Οι πολίτες πρέπει να κινητοποιηθούν και να απαιτήσουν ώστε τα µέσα ενηµέρωσης που ανήκουν στους µεγάλους παγκόσµιους οµίλους να σέβονται την αλήθεια, γιατί µόνο η αναζήτηση της αλήθειας συγκροτεί τελικά τη νοµιµότητα της πληροφορίας. Πρέπει, µε λίγα λόγια, να δηµιουργήσουµε µια «πέµπτη εξουσία», µια εξουσία που θα µας επιτρέψει να αντιτάξουµε µια δύναµη πολιτικής κουλτούρας των πολιτών απέναντι στον νέο συνασπισµό των κυρίαρχων, µια εξουσία της οποίας η λειτουργία θα είναι να καταγγέλλει την υπερεξουσία των µεγάλων οµίλων µέσων ενηµέρωσης. Γι αυτό προτείναµε τη δηµιουργία του Διεθνούς Παρατηρητηρίου Μέσων Ενηµέρωσης (Media Watch Global), που να αποτελείται από ανθρώπους των µέσων, πανεπιστηµιακούς, αλλά και απλούς πολίτες, µιας ένωσης που να επιπλήττει βασιζόµενη στην ηθική και να τιµωρεί τα λάθη στο επίπεδο εντιµότητας των µέσων ενηµέρωσης µέσω εκθέσεων και µελετών τις οποίες επεξεργάζεται, δηµοσιεύει και διανέµει. Οι υπέρµαχοι της παγκοσµιοποίησης έχουν διακηρύξει ότι ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας των παγκοσµιοποιηµένων επιχειρήσεων. Η ένωση Media Watch Global βεβαιώνει ότι θα είναι ο αιώνας στον οποίο η επικοινωνία και η πληροφορία θα ανήκουν επιτέλους σε όλους τους πολίτες. Ramonet, Ι. (2003, 5 Οκτωβρίου). Η πέµπτη εξουσία. Ελευθεροτυπία. (διασκευή)
.3 ΘΕΜΑΤΑ (για δίωρη εξέταση στο πρότυπο των Προαγωγικών Εξετάσεων της Β Λυκείου) Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε 100 έως 120 λέξεις. Μονάδες 20 Β1. Για ποιον λόγο, σύµφωνα µε το κείµενο, τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης ονοµάστηκαν «τέταρτη εξουσία»; (παράγραφος 60 έως 80 λέξεων) Β2. «Γι αυτό τον λόγο» ( 1), «Ωστόσο» ( 2), «Επειδή» ( 3), «γιατί», «µε λίγα λόγια» ( 4): Να αντικαταστήσετε καθεµία από τις διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις αυτές του κειµένου µε άλλες που να δηλώνουν την ίδια νοηµατική σχέση. Γ1. «κόστος», «αίσθηση», «σφαίρες», «έκρηξής», «δηλητηριάζεται»: Για καθεµία από τις λέξεις αυτές του κειµένου να γράψετε δύο προτάσεις που να αναδεικνύουν µία διαφορετική σηµασία τους. Γ2. Να δικαιολογήσετε τη χρήση της άνω τελείας στη β παράγραφο («Ωστόσο σύµπαν») του κειµένου. Δ. Με αφορµή την Παγκόσµια Ηµέρα Ελευθεροτυπίας (3η Μαΐου), αποστέλλετε εκ µέρους της µαθητικής κοινότητας του σχολείου σας µία επιστολή (400 έως 500 λέξεις) στην Ένωση Συντακτών Ηµερησίων Εφηµερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ), στην οποία αναδεικνύετε την ανάγκη να ξαναβρεί ο Τύπος τη λειτουργία του ως «τέταρτης εξουσίας» και προτείνετε τρόπους ώστε ο στόχος αυτός να επιτευχθεί. 0
.4 ΘΕΜΑΤΑ (για τρίωρη εξέταση στο πρότυπο των Πανελληνίων Εξετάσεων) Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείµενο σε 100 έως 120 λέξεις. Μονάδες 25 Β1. «τις δύο τελευταίες δεκαετίες [ ] η τέταρτη εξουσία άδειασε από το περιεχόµενό της, έχασε σιγά σιγά την ουσιαστική λειτουργία της ως αντίβαρου στην εξουσία»: Σε µία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων να αναλύσετε την άποψη αυτή. Β2. Να προσδιορίσετε τον τρόπο µε τον οποίο αναπτύσσεται η α παράγραφος («Απέναντι στις καταχρήσεις δεν είχαν φωνή») του κειµένου. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας, κάνοντας αναφορές σε συγκεκριµένα χωρία της παραγράφου. Β3. α) «καθήκον», «βάρος», «αυτόνοµες», «κινητοποιηθούν», «υπέρµαχοι»: Να αντικαταστήσετε καθεµία από τις λέξεις αυτές του κειµένου µε µία συνώνυµή της, λαµβάνοντας υπόψη τη σηµασία που έχει στο κείµενο. β) «µέγιστο», «επιτάχυνση», «χειραγωγεί», «βελτιώσουν», «προτέρων»: Να αντικαταστήσετε καθεµία από τις λέξεις αυτές του κειµένου µε µία αντίθετή της. Β4. α) Να δικαιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στην α παράγραφο («Απέναντι στις καταχρήσεις δεν είχαν φωνή») του κειµένου. Μονάδες 6 β) Ποιο είναι το ρηµατικό πρόσωπο που κυριαρχεί στην δ παράγραφο («Το ζήτηµα και διανέµει») του κειµένου. Να δικαιολογήσετε τη χρήση του από τον συγγραφέα. Μονάδες 4
.5 Γ. Το δεκαπεντεµελές συµβούλιο του σχολείου σας αποφάσισε την έκδοση µιας εβδοµαδιαίας εφηµερίδας. Σε σας ανατίθεται να δηµοσιεύσετε το κύριο άρθρο του πρώτου τεύχους (500 έως 600 λέξεις) µε το οποίο θα επιχειρείται η λογική θεµελίωση του εγχειρήµατος αυτού. Συγκεκριµένα, θα παρουσιάζεται η σηµασία της έγκυρης και έγκαιρης πληροφόρησης των πολιτών (και ειδικά των νέων) στον σύγχρονο κόσµο και θα προτείνονται τρόποι µε τους οποίους θα µπορούσαν να αντιµετωπιστούν αποτελεσµατικά οι στρεβλώσεις που παρουσιάζονται στον τοµέα της µαζικής ενηµέρωσης, όσον αφορά τόσο την παραγωγή και διακίνηση των πληροφοριών όσο και την αποκωδικοποίησή τους. Μονάδες 40