Αγαπητοί γονείς, Τα τελευταία χρόνια εµφανίζεται όλο και πιο συχνά και στην πατρίδα µας ένα κοινωνικό πρόβληµα, το οποίο στις χώρες του εξωτερικού είναι ιδιαίτερα έντονο και έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Πρόκειται για το πρόβληµα του σχολικού εκφοβισµού µεταξύ των µαθητών ή το φαινόµενο του ΒULLYING, όπως είναι γνωστό στις χώρες του δυτικού κόσµου. Στην Ελλάδα, το φαινόµενο δεν εµφανίζεται ακόµη στην έκταση που παρατηρείται στο εξωτερικό. Ωστόσο, αν λάβουµε υπόψη µας τη ραγδαία εξάπλωση προτύπων και πληροφοριών σε συνδυασµό µε την ύπαρξη κοινωνικών και οικονοµικών προβληµάτων, κατανοούµε ότι απαιτείται προβληµατισµός, εγρήγορση και υπεύθυνη αντιµετώπιση του φαινοµένου της «ενδοσχολικής βίας». Μέσα στο πλαίσιο της πρόληψης, της διάθεσης καινοτοµίας και του ενδιαφέροντος για τους µαθητές που χαρακτηρίζει το σχολείο µας, πριν από τρία χρόνια δηµιουργήθηκε από καθηγητές και δασκάλους µία οµάδα δράσης για την αντιµετώπιση του σχολικού εκφοβισµού και την προσπάθεια περιορισµού του. Μία πρώτη προσπάθεια γνωριµίας και επικοινωνίας της οµάδας µαζί σας αποτελεί και το έντυπο που κρατάτε στα χέρια σας. Στόχος του συγκεκριµένου εντύπου είναι να ενηµερώσει και να σας βοηθήσει να αναγνωρίζετε το φαινόµενο και να προσπαθείτε να το αντιµετωπίσετε. Τι είναι σχολικός εκφοβισµός; Με τους όρους σχολικός εκφοβισµός, ενδοσχολική βία, θυµατοποίηση ή bullying ορίζουµε µία κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεµµένη, απρόκλητη, συστηµατική και επαναλαµβανόµενη βία µεταξύ µαθητών ή παιδιών της ίδιας ηλικίας. Αυτή η επιθετική συµπεριφορά έχει σκοπό : Την επιβολή και την καταδυνάστευση ή Την πρόκληση σωµατικού και ψυχικού πόνου ή αναστάτωσης σε µαθητές από συµµαθητές τους εντός ή εκτός του σχολικού περιβάλλοντος. ΠΡΟΣΟΧΗ: Το όποιο φαινόµενο πρέπει να είναι συστηµατικό και επαναλαµβανόµενο για να χαρακτηριστεί εκφοβισµός. 1

Μορφές σχολικού εκφοβισµού: Οι µορφές που παίρνει είναι οι εξής : Σωµατική βία: σπρωξίµατα, κλωτσιές, µπουνιές, χαστούκια, τράβηγµα µαλλιών κλπ. Συναισθηµατική βία: σκόπιµη αποµόνωση του παιδιού από παρέες, οµάδες και κοινωνικές δραστηριότητες, λέρωµα, κρύψιµο ή καταστροφή των πραγµάτων του, εκβιασµός για χρήµατα ή κάποιο αντικείµενο, απειλές, κλοπή προσωπικών του αντικειµένων κλπ. Λεκτική βία: κοροϊδία, βρίσιµο, σαρκασµός, ειρωνεία, διάδοση ψευδούς φήµης, συκοφαντίες, άσχηµα και υβριστικά σχόλια για την εθνική προέλευση ή την οικονοµική κατάσταση του παιδιού και της οικογένειάς του, χειρονοµίες, συκοφαντικά σηµειώµατα ή γκράφιτι κλπ. Σεξουαλική βία: ανεπιθύµητο άγγιγµα, απειλές, προσβλητικά µηνύµατα, χυδαία γράµµατα και εικόνες, πειράγµατα, υπονοούµενα, κακοποίηση κλπ. Ηλεκτρονική βία: χρήση διαδικτύου, email, chat room και κινητών µε κλήσεις και sms µε υβριστικό, προσβλητικό ή απειλητικό περιεχόµενο, χρήση κάµερας µε σκοπό την ταπείνωση ή την απειλή του παιδιού κλπ. Τα σηµάδια και οι συνέπειες του εκφοβισµού στα θύµατα: Σύµφωνα µε έρευνες των τελευταίων ετών, στην Ελλάδα οι µαθητές από 8 έως 12 ετών τείνουν στην πλειονότητά τους να λένε στους γονείς ή στο δάσκαλό τους τα περιστατικά της επιθετικότητας που τους συνέβησαν. Αντίθετα, όσο αυξάνει η µαθητική ηλικία τόσο λιγότερη αναφορά των περιστατικών ενδοσχολικής βίας έχουµε προς τους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς. Σ αυτήν την ηλικία τα παιδιά-θύµατα ανοίγονται περισσότερο στους συµµαθητές τους ή και σε κανένα. Επίσης, οι έρευνες φανέρωσαν ότι τα παιδιά αυτά συχνά αποδέχονται παθητικά το σχολικό εκφοβισµό από συµµαθητές τους ελπίζοντας ότι κάποια στιγµή οι θύτες θα σταµατήσουν ή θα βρουν καινούριο θύµα. Ένα παιδί µπορεί να δείξει ότι είναι θύµα εκφοβισµού µε συγκεκριµένα συµπτώµατα ή συµπεριφορές. Οι ενήλικοι θα πρέπει 2

να γνωρίζουν αυτά τα πιθανά σηµάδια και θα πρέπει να διερευνήσουν το ζήτηµα αν ένα παιδί: Επιστρέφει στο σπίτι συχνά πεινασµένο, καθώς έχει χάσει το κολατσιό ή τα χρήµατά του. Επιστρέφει µε σκισµένα ρούχα, κατεστραµµένα βιβλία ή του λείπουν συνεχώς πράγµατα. Ζητά επίµονα ή και κλέβει χρήµατα από τους οικείους του, για να τα δώσει στο θύτη-εκφοβιστή. Καθυστερεί να πάει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι. Αλλάζει ανεξήγητα τις συνήθειές του. Σταµατά να τρώει ή αντίθετα υπερκαταναλώνει τροφή. Κλαίει επίµονα πριν κοιµηθεί ή έχει εφιάλτες. υσκολεύεται να συγκεντρωθεί. Πέφτει η σχολική του επίδοση. Έχει ανεξήγητες µελανιές ή χτυπήµατα και δίνει απίθανες εξηγήσεις γι αυτά. Παραπονιέται για ψυχοσωµατικά προβλήµατα και αισθάνεται άρρωστο το πρωί. ε θέλει να χρησιµοποιήσει το σχολικό λεωφορείο και παρακαλεί να το πάει ο γονέας του στο σχολείο µε το αυτοκίνητο. Φοβάται να περπατήσει µόνο του ως το σχολείο και γι αυτό αλλάζει συχνά διαδροµή. ε θέλει να πηγαίνει σχολείο, δείχνει φοβία, κάνει αδικαιολόγητες απουσίες, ή το σκάει από το σπίτι ή το σχολείο. Γίνεται ανεξήγητα επιθετικό στο σπίτι, έχει παράλογες απαιτήσεις, προκαλεί φασαρίες, επιτίθεται ή εκφοβίζει άλλα παιδιά ή τα µικρότερα αδέλφια του. Φοβάται να χρησιµοποιήσει το κινητό ή το email και τροµάζει όταν λαµβάνει κάποιο ηλεκτρονικό µήνυµα. είχνει ανήσυχο και φοβισµένο, έχει άγχος ή έλλειψη αυτοπεποίθησης, κλείνεται στον εαυτό του και έχει ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του. είχνει λυπηµένο. Αρχίζει να τραυλίζει. Χάνει την αυτοεκτίµηση και τον αυτοσεβασµό του, ενώ αποδέχεται διάφορους µειωτικούς χαρακτηρισµούς. Το διακρίνει αίσθηµα κατωτερότητας. Απειλεί ή προσπαθεί ν αυτοκτονήσει ίνει απίστευτες και απίθανες εξηγήσεις για όλα τα παραπάνω. 3

Βέβαια, όλα αυτά τα σηµάδια µπορεί να οφείλονται και σε άλλες καταστάσεις, όµως και ο σχολικός εκφοβισµός θα πρέπει να εκλαµβάνεται ως πιθανή αιτία τους και να διερευνάται. Το παιδίθύµα θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι µόνο του, ότι δε φταίει εκείνο και ότι υπάρχει βοήθεια. Τι µπορούµε να κάνουµε ως γονείς ή κηδεµόνες; Στην αρχή της σχολικής χρονιάς, αλλά και κατά την έναρξη κάθε παρόµοιας δραστηριότητας, συζητήστε µε τα παιδιά σας το θέµα του σχολικού εκφοβισµού. Εξηγήστε µε απλά λόγια τις µορφές που µπορεί να πάρει και συµβουλέψτε τα τι πρέπει να κάνουν σε περίπτωση που συµβεί κάτι ανάλογο στα ίδια ή στους φίλους τους. Θυµήστε στα παιδιά ότι έχουµε όλοι τα ίδια δικαιώµατα, αλλά και την υποχρέωση να σεβόµαστε τη διαφορετικότητα ή το αδύνατο σηµείο των άλλων. Αν όµως, ύστερα από αυτή τη συζήτηση, διακρίνετε στο παιδί σας κάποια από τα σηµάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω, τότε: Ανοίξτε κουβέντα στο παιδί σας, αφήστε το να µιλήσει ελεύθερα και ακούστε προσεχτικά τι έχει να σας πει. Καθησυχάστε το τονίζοντάς του ότι δε φταίει εκείνο κι ότι το πρόβληµα θα αντιµετωπιστεί. Ενθαρρύνετε το παιδί µε λόγια όπως: «εν φταις εσύ. Μην πιστεύεις αυτά που σου λένε. Πολλά παιδιά πέφτουν θύµατα, αλλά πετυχαίνουν στη ζωή τους. Η βία είναι ευθύνη αυτού που την εφαρµόζει». Υποστηρίξτε το παιδί µε εκφράσεις όπως: «Μην δίνεις καµία σηµασία, κοίταξε τον σταθερά στα µάτια και πέσ του την άποψη σου!». «εν σε αφορούν αυτά που σου λένε». «Μην απαντάς στις κοροϊδίες». Αν του πήραν κάτι, υποδείξτε του να ζητήσει επίµονα την επιστροφή του συγκεκριµένου αντικειµένου. Πρέπει να επιµείνει και να επαναλαµβάνει το αίτηµά του (π.χ «ώσε µου το µολύβι µου πίσω») όπως ένας δίσκος που έχει κολλήσει, ανεξάρτητα από τις αντιδράσεις του άλλου. Αν το πρόβληµα επιµένει, παροτρύνετέ το να απευθυνθεί σε κάποιο διδάσκοντα, ή κάποιον άλλο ενήλικα που µπορεί να βοηθήσει. Θα πρέπει να πει ξεκάθαρα τι ακριβώς συνέβη, πότε, πού και από ποιούς. εν είναι ντροπή να το πει και δεν είναι «κάρφωµα». Αν δε µιλά, εξυπηρετεί τον εκφοβιστή. Πείτε του ότι έχει το δικαίωµα να λέει όχι χωρίς να απολογείται ή να χαµογελά. Έχει το δικαίωµα να αρνείται αυτό που του ζητούν οι άλλοι, χωρίς να νιώθει ένοχος ή εγωιστής. 4

Εξηγήστε του ότι έχει το δικαίωµα να ζητά αυτό που θέλει, αλλά και να λέει «δεν ξέρω» ή να κάνει λάθος. Επίσης, διδάξτε στα παιδιά ότι οι άπραγοι παρατηρητές δεν είναι αθώοι. Κανείς δεν πρέπει να ανέχεται τον εκφοβισµό, αλλά να τον αναφέρει. Για περισσότερες πληροφορίες και βοήθεια: ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Κέντρο Άµεσης Κοινωνικής Βοήθειας, τηλ. 197 ή 210-197, όλο το 24ωρο, 7 ηµέρες την εβδοµάδα Χαµόγελο του Παιδιού, τηλ. 1056, όλο το 24ωρο, 7 ηµέρες την εβδοµάδα. έχεται και ανώνυµες καταγγελίες για παιδική κακοποίηση. Τµήµα Ηλεκτρονικού Εγκλήµατος, τηλ. 1890, email: ccu@ath.forthnet.gr Συνήγορος του Πολίτη, Κύκλος για τα ικαιώµατα του παιδιού, τηλ. 800 11 32 000 Γραµµή Σύνδεσµος, τηλ. 801 801 1177 Ινστιτούτο Υγείας του παιδιού, τηλ. 210 77 15 791, 210 77 93 648 ΜΕΝΤΟΡΑΣ Για την Παιδική Προστασία Μη Κερδοσκοπικό σωµατείο, υπό αναγνώριση τηλ. 210 99 23 920, info@mentoras.org, www.mentoras.org 5

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗ ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ (κυρίως για ηλικίες δηµοτικού) «Μίλα µη φοβάσαι» 3 ιστορίες για τη βία στο σχολείο, ΕΨΥΠΕ «Οδηγός Εκπαιδευτικών και Γονέων για την Ανίχνευση της Παιδικής Κακοποίησης» Πρεκατέ Γκιτάκος, Εκδόσεις ΒΗΤΑ Σειρά: Τα συναισθήµατά µου Εκδόσεις Παπαδόπουλος Όταν θυµώνω Όταν νοιάζοµαι για τους άλλους Όταν είµαι ο εαυτός µου «Τι κάνεις όταν σ εχουν βάλει στο µάτι», Michelle Elliot, Εκδόσεις Αδελφοί Βλάσση «Ο Νασρεντίν και ο γάιδαρός του», Weulersse Odile, Εκδόσεις Παπαδόπουλος «Τα χέρια δεν είναι για να δέρνουν», Αγκάστε Μάρτιν, Εκδόσεις Μεταίχµιο «Με πειράζουν», Jen Green, Εκδόσεις Μοντέρνοι Καιροί «Το χρυσόψαρο που το φώναζαν γατούλη», Χρήστος Μπουλωτής, Εκδόσεις Πατάκη «Ο νταής του σχολικού», Μαρία Ρουσάκη, Εκδόσεις Ψυχογιός «Η Μίλη, η Μόλη και η πρώτη τους µέρα στο σχολείο», Gill Pittar, Εκδόσεις Σαββάλας «εν πειράζει να είσαι διαφορετικός», Τοντ Παρ, Εκδόσεις Μεταίχµιο 6