Σχολικός εκφοβισμός (Bullying)

Transcript

1 Σχολικός εκφοβισμός (Bullying) Περιγράφει μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου P. Xenou 1

2 Ποιοι συμμετέχουν σε ένα επεισόδιο εκφοβισμού Το παιδί που εκφοβίζει (θύτης) Το παιδί που εκφοβίζεται (θύμα) Τα παιδιά που παρακολουθούν την εξέλιξη του φαινομένου (θεατές) P. Xenou 2

3 Χαρακτηριστικά των παιδιών-θυτών Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ φαίνονται σίγουρα για τον εαυτό τους Είναι ενεργητικά και υπερδραστήρια Είναι επιθετικά Είναι επιρρεπή σε παραβίαση κανόνων και σε αντικοινωνικές συμπεριφορές Είναι ικανά να ξεφεύγουν από δύσκολες καταστάσεις Δεν έχουν ηθικούς ενδοιασμούς ή τύψεις για τις πράξεις τους P. Xenou 3

4 Χαρακτηριστικά των παιδιών- θυμάτων Έχουν περισσότερο άγχος και ανασφάλεια από τους άλλους μαθητές Είναι ήσυχα και ευαίσθητα Είναι εσωστρεφή και μοναχικά Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση Είναι φοβισμένα και με παθητική στάση απέναντι στη βία Υπερασπίζονται δύσκολα τον εαυτό τους P. Xenou 4

5 Τα παιδιά-θεατές Υποστηρίζουν το θύτη με γέλια, χειροκροτήματα και άλλες μορφές επιδοκιμασίας Απομακρύνονται από τη σκηνή και κάνουν ότι δεν είδαν τίποτα Θυματοποιούνται, τρομοκρατούνται, «παγώνουν» Δεν ξέρουν τι να κάνουν, είναι σε αμφιθυμία και δεν παίρνουν θέση Προσπαθούν να βοηθήσουν το θύμα, αποδοκιμάζουν το θύτη και τρέχουν να φέρουν βοήθεια P. Xenou 5

6 Συμπεριφορές/μορφές εκφοβισμού Ο εκφοβισμός μπορεί να είναι: Άμεσος Σωματικός Λεκτικός Ψυχολογικός (Μη σωματικός Μη λεκτικός προσβλητικές γκριμάτσες και οι άσεμνες χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί, φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές, απειλές, εκβιασμοί, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, κλοπές, σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση) Έμμεσος Κοινωνικός (η συστηματική περιθωριοποίηση, η αγνόηση, η απομόνωση και η καταστροφή φιλικών σχέσεων) P. Xenou 6

7 Αιτιολογικοί παράγοντες Ατομικά χαρακτηριστικά Οικογενειακό περιβάλλον Σχολικό περιβάλλον Ευρύτερη κοινωνία P. Xenou 7

8 Ατομικοί παράγοντες H παρορμητική ιδιοσυγκρασία Η θετική στάση προς την κυριαρχία Η θετική στάση προς την επιθετικότητα Η προηγούμενη εμπειρία θυματοποίησης από συμπεριφορές εκφοβισμού Η τάση για διασκέδαση Η έλλειψη ενσυναίσθησης P. Xenou 8

9 Οικογενειακοί παράγοντες Οι οικογένειες των παιδιών που εκφοβίζονται (θύματα) Τα θύματα εκφοβισμού φαίνεται να προέρχονται από οικογένειες με υπερπροστατευτικούς γονείς. Η γονική υπερπροστασία: Δυσκολεύει τα παιδιά στο να είναι αποφασιστικά και διεκδικητικά Συντελεί στο να νιώθουν άγχος και ανασφάλεια στις σχέσεις τους με τους συνομηλίκους Υπονομεύει την ευκαιρία να αναπτύξουν στρατηγικές αντιμετώπισης προβλημάτων P. Xenou 9

10 Οικογενειακοί παράγοντες Οι οικογένειες των παιδιών που εκφοβίζουν (θύτες) Tα ερευνητικά δεδομένα φανερώνουν ότι οι θύτες προέρχονται από οικογένειες όπου: Γίνεται συχνή χρήση σωματικής τιμωρίας Οι γονείς είναι εχθρικοί και απορριπτικοί Οι γονείς είναι επιτρεπτικοί προς την επιθετική συμπεριφορά των παιδιών τους. Παρατηρείται έλλειψη γονικής ενασχόλησης και ζεστασιάς Τα παιδιά εκπαιδεύονται να χρησιμοποιούν τη σωματική επιθετικότητα ως ένα τρόπο διευθέτησης προβλημάτων Υπάρχει έλλειψη ελέγχου των δραστηριοτήτων των παιδιών, όπου οι γονείς δεν γνωρίζουν πού και με ποιους περνούν τον ελεύθερο χρόνο τα παιδιά τους Κάποια παιδιά-θύτες είναι στην πραγματικότητα θύματα στο σπίτι τους (ένα ιστορικό κακοποίησης μπορεί να αυξήσει κατά 50% τον κίνδυνο το παιδί να γίνει θύτης P. Xenou 10

11 Σχολικοί παράγοντες Διάφορες πλευρές του σχολικού περιβάλλοντος (ανεπαρκής εποπτεία, συνωστισμός μαθητών, ελλείψεις προσωπικού, φτώχεια ερεθισμάτων κ.λπ.) Το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου (ανταγωνιστικό, ελεγκτικό, απρόσωπο, οριοθετεί με εχθρικό τρόπο, προσανατολισμένο στην επίδοση, όχι στις σχέσεις κ.λπ.) Οι πολιτικές του εκπαιδευτικού συστήματος (υπερβολική χρήση της τιμωρίας και της αποβολής ως μέσου πειθαρχίας, δυσανάλογη επιβράβευση κοινωνικά θετικών συμπεριφορών κ.λπ.) P. Xenou 11

12 Κοινωνικοί παράγοντες Ο τρόπος προβολής της βίας από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης Γενικότερα κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουν τις αντικοινωνικές συμπεριφορές P. Xenou 12

13 Οι επιπτώσεις του εκφοβισμού Οι επιπτώσεις του εκφοβισμού παρομοιάζονται με χιονοστιβάδα, η οποία συμπαρασύρει στην πορεία της: Όλη τη σχολική κοινότητα Το οικογενειακό περιβάλλον Το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον P. Xenou 13

14 Επιπτώσεις στους θύτες Τα παιδιά-θύτες καταγράφουν: Χαμηλά επίπεδα εμπλοκής και δεσμών με το σχολείο Υψηλά επίπεδα αντικοινωνικής συμπεριφοράς Υψηλά επίπεδα ψυχικών διαταραχών Διαταραχές συμπεριφοράς Δυσκολία συμμόρφωσης στους κανόνες Σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνική προσαρμογή Τάσεις φυγής από το σπίτι Εξελίσσονται σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά P. Xenou 14

15 Επιπτώσεις στα θύματα Τα παιδιά θύματα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο είναι επιρρεπή σε: Έντονο άγχος και ανασφάλεια Σχολική άρνηση (πολλές απουσίες) απόσυρση Σχολική αποτυχία Μαθησιακές δυσκολίες Ψυχοσωματικά προβλήματα (πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση κ.ά.) Ενδοτικότητα Συναισθήματα μοναξιάς Χαμηλή αυτοεκτίμηση Φοβίες Απόγνωση Κατάθλιψη Σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα Απόπειρες αυτοκτονίας P. Xenou 15

16 Επιπτώσεις στους θεατές Τα παιδιά θεατές είναι δυνατό να βιώνουν: Ψυχολογική θυματοποίηση του ομοιοπαθούς Ότι μπορεί να είναι ο επόμενος στόχος Γνωστική ασυμφωνία ανάμεσα στην επιθυμία τους να παρέμβουν υπέρ του θύματος και στην έλλειψη δράσης εκ μέρους τους Ντροπή ή ενοχή είτε επειδή αδυνατούν να σταματήσουν τη συμπεριφορά είτε επειδή ελκύονται από αυτή P. Xenou 16

17 Σοβαρές επιπτώσεις στους θεατές Υπάρχει το ενδεχόμενο οι θεατές να αρχίσουν να βλέπουν το θύμα ως κατώτερη ανθρώπινη ύπαρξη, η οποία αξίζει της αντιμετώπισης που έχει Η αποστασιοποίηση και η αυτοπροστασία από τα περιστατικά εκφοβισμού εγκυμονεί τον κίνδυνο να απολεσθεί η συμπάθεια και η ψυχική ταύτιση με το θύμα Όταν ο εκφοβισμός συμβαίνει μπροστά σε άλλους και μένει ατιμώρητος, μπορεί να δημιουργήσει ένα κλίμα φόβου, το οποίο επεκτείνεται και εκτός του σχολείου P. Xenou 17

18 Ενδείξεις ότι το παιδί έχει πέσει θύμα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο Έχει μειωμένη διάθεση ή αρνείται να έρθει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία Κάνει αδικαιολόγητες απουσίες Έχει απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται σε χαμηλούς βαθμούς Στα διαλείμματα περνά το χρόνο του γύρω από τους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία Καθυστερεί να έρθει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι Αρχίζει να αλλάζει τους δρόμους από και προς το σχολείο Τα ρούχα του συχνά είναι σκισμένα και κατεστραμμένα Έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν Συχνά χάνει τα πράγματά του Συχνά ζητά χρήματα από τους γονείς του Αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες Υπάρξουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιμένουν Παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα P. Xenou 18

19 Πρόληψη του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο Συζήτηση με τους μαθητές για τα δικαιώματά τους, τους κανόνες συμπεριφοράς, στο σχολείο και τους τρόπους αντιμετώπισης του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο Παροχή κατάλληλων τρόπων έκφρασης της επιθετικότητας (όπως τα αθλήματα, οι τέχνες κ.τ.λ.) Ενίσχυση της φιλίας-ομάδας και ανάδειξης της αλληλεγγύης και της αίσθησης του «ανήκειν» Ενσυναίσθηση (κατανόηση της θέσης του άλλου) Κοινές πρακτικές διαχείρισης του φόβου, της ντροπής και του θυμού Ευαισθητοποίηση των γονέων για το πρόβλημα και συνεργασία με το σχολείο Αντιμετώπιση των αιτίων απομόνωσης και περιθωριοποίησης των μαθητών Ένταξη και σεβασμός στη διαφορετικότητα Άσκηση ουσιαστικής εποπτείας των χώρων του σχολείου Έμφαση στο ρόλο του μαθητή-παρατηρητή- διαμεσολαβητή και στην εκπαίδευση του συνομηλίκου προς συνομήλικο (peer-to-peer education) P. Xenou 19

20 Αντιμετώπιση περιστατικών εκφοβισμού και βίας στο σχολείο Διαβεβαίωση του παιδιού-θύματος ότι «δεν ευθύνεται το ίδιο για ό,τι έχει συμβεί» Υπενθύμιση ότι ο εκπαιδευτικός βρίσκεται δίπλα στο μαθητή, τον νοιάζεται και μπορεί να τον προστατεύσει Τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν μόνο αν «σπάσει η σιωπή» και η κοινοποίηση των περιστατικών εκφοβισμού και βίας στο σχολείο Συζήτηση στην τάξη για την ευθύνη όλων και κινητοποιήσει της αλληλεγγύης των μαθητών Εύρεση κοινών πρακτικών τρόπων αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων Ενημερώσει και τακτική συνεργασία με τους γονείς Ενημερώσει εκπαιδευτικών και διευθυντή για κοινή δράση Εάν κριθεί αναγκαίο, να ζητηθεί η βοήθεια ειδικού ψυχικής υγείας P. Xenou 20

21 Αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο Ποσοτική και ποιοτική διερεύνηση του φαινομένου Πολιτική αντιμετώπισης η οποία θα συμπεριλαμβάνει: διαδικασίες καταγραφής των συμβάντων διορισμό υπεύθυνου εκπαιδευτικού και συμβούλου με συγκεκριμένες αρμοδιότητες παρακολούθηση των διαδικασιών αντιμετώπισης ενημέρωση των μαθητών για την πρόσβαση σε σύστημα υποστήριξης συνεργασία με τους γονείς ουσιαστική εποπτεία των μαθητών κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην αναγνώριση και διαχείριση του προβλήματος Διαρκής παρότρυνση και υποστήριξη των γονέων για την ενεργό συμμετοχή και συνεργασία τους με το σχολείο Συνεχής συμβουλευτική των εκπαιδευτικών προς τους μαθητές με στόχο την ενίσχυση της μαθητικής ομάδας Ανάπτυξη προγραμμάτων προαγωγής της ψυχικής υγείας των μαθητών, συνδεδεμένα με το πρόγραμμα σπουδών Στελέχωση των εκπαιδευτικών περιφερειών με ειδικούς P. Xenou 21

22 Ενδεικτικές βιβλιογραφικές αναφορές/πηγές Andibulliying: Background: Brian Scott Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς (ΓΓΝΓ) Δίκτυο κατά της βίας στο σχολείο: Εταιρεία Ψυχοκινητικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.) Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΙΜΔΑ) Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου- Ελληνικό Τμήμα IBBY Μακρή-Μπότσαρη, Ε. (2010). Θυμός-Επιθετικότητα-Εκφοβισμός: Θεωρητικές προσεγγίσεις και πρακτικές διαχείρισης. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση Μακρή-Μπότσαρη, Ε. (2010). Ψυχομετρικά εργαλεία αξιολόγησης του θυμού, της επιθετικότητας και του εκφοβισμού. Τεύχος Ι: Αξιολόγηση του θυμού. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση Μακρή-Μπότσαρη, Ε. (2010). Ψυχομετρικά εργαλεία αξιολόγησης του θυμού, της επιθετικότητας και του εκφοβισμού. Τεύχος ΙΙ: Αξιολόγηση της επιθετικότητας. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση Μακρή-Μπότσαρη, Ε. (2010). Ψυχομετρικά εργαλεία αξιολόγησης του θυμού, της επιθετικότητας και του εκφοβισμού. Τεύχος ΙΙΙ: Αξιολόγηση του εκφοβισμού και της έκθεσης σε περιστατικά επιθετικότητας και βίας. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση Παιδοψυχιατρική Κλινική Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών- Νοσοκομείο Παίδων "Η Αγία Σοφία«Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ (ΠΤΔΕ) Συνήγορος του Πολίτη με την ιδιότητά του ως Συνήγορος του Παιδιού P. Xenou 22

23 Σας ευχαριστώ!!! P. Xenou 23