Ανάπτυξη σχεδίου αναβάθµισης του συστήµατος εκπαίδευσης και εξέτασης υποψηφίων οδηγών στην Ελλάδα

Ανάπτυξη σχεδίου αναβάθµισης του συστήµατος εκπαίδευσης και εξέτασης υποψηφίων οδηγών στην Ελλάδα Γεώργιος Μίντσης Καθηγητής Α.Π.Θ. Χρίστος Ταξιλτάρης Καθηγητής Α.Π.Θ. Σωκράτης Μπάσµπας Επίκουρος Καθηγητής Α.Π.Θ. Αναστάσιος Φυλακτάκης Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός Μαρία Σπάνδου Υποψήφια ιδάκτωρ Α.Π.Θ. Περίληψη Η εργασία αυτή πραγµατεύεται το ζήτηµα της οδικής ασφάλειας µέσα από τη διαδικασία υποστήριξης και διαπίστευσης της οδηγικής ικανότητας, τόσο των υποψηφίων, όσο και των τακτικών οδηγών. Αναφέρεται ειδικότερα στην ανάπτυξη και ένταξη στην τακτική διαδικασία εκπαίδευσης και εξέτασης των οδηγών, ειδικών, κλειστών υποδοµών, στις οποίες εφαρµόζονται προγράµµατα, τόσο θεωρητικής, όσο και πρακτικής υποστήριξης και κατάρτισης των οδηγών, µε βασικό στόχο την ανάπτυξη των ικανοτήτων των οδηγών και τη διαµόρφωση ορθής νοοτροπίας και συµπεριφοράς αυτών. Αναφέρονται αρχικά οι διαπιστώσεις σχετικά µε την υφιστάµενη πρακτική στην Ευρώπη και παρουσιάζονται οι προτάσεις της ερευνητικής οµάδας αναφορικά µε το σχεδιασµό κέντρων εκπαίδευσης και εξέτασης υποψηφίων οδηγών, καθώς και οδικής ασφάλειας γενικότερα. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 1

1. Εισαγωγή Η διεθνής εµπειρία των τελευταίων ετών καταδεικνύει µε τον καλύτερο τρόπο ότι η άσκηση συγκροτηµένης και ορθολογικής πολιτικής για την πρόληψη των οδικών ατυχηµάτων, η οποία υποστηρίζεται από την απαραίτητη και διαρκή έρευνα και την εφαρµογή συγκροτηµένων και συνεκτικών πρακτικών, αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για την αντιµετώπιση του µεγάλου κοινωνικού ζητήµατος, όπως είναι η ασφάλεια στις µεταφορές και συγκεκριµένα στις οδικές µεταφορές, µε ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην οικονοµική και κοινωνική ζωή του τόπου. Έτσι, καθίσταται φανερό ότι όλη η προσπάθεια, πλέον, συγκεντρώνεται, από πλευράς αρµοδίων φορέων, στις εξής κατευθύνσεις: βελτίωση της διαδικασίας εκπαίδευσης των υποψηφίων οδηγών µε ιδιαίτερη έµφαση στην ευαισθητοποίηση σε ζητήµατα οδικής ασφάλειας, συνεχής κατάρτιση οδηγών µε έµφαση και πάλι σε ζητήµατα οδικής ασφάλειας, ευαισθητοποίηση των λοιπών χρηστών των οδών σχετικά µε ασφαλέστερους τρόπους συνύπαρξης µε το σύνολο των, επί της οδού, µεταφορικών µέσων, βελτίωση των συστηµάτων πληροφόρησης των οδηγών σχετικά µε τις κατάντη κυκλοφοριακές συνθήκες και τα έκτακτα περιστατικά που εν δυνάµει αποτελούν σηµεία µε αυξηµένη επικινδυνότητα, υποβοήθηση της οδηγικής ικανότητας και συµπεριφοράς του οδηγού µε τη βοήθεια της ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα έρευνας που αφορούσε στα εθνικά προγράµµατα εκπαίδευσης και εξέτασης υποψηφίων οδηγών και σε ειδικές υποδοµές (κέντρα υποστήριξης οδηγικής ικανότητας) που χρησιµοποιούνται για την υποστήριξη των υποψηφίων και των τακτικών οδηγών. Παρουσιάζονται προτάσεις σχεδιασµού ειδικών υποδοµών, που θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν στην Ελλάδα, εντασσόµενες σε ολοκληρωµένα προγράµµατα ενίσχυσης και διαπίστευσης της οδηγικής ικανότητας των οδηγών, καθώς και ευαισθητοποίησης-κατάρτισης τους σε θέµατα οδικής ασφάλειας, γενικότερα. Η ερευνητική εργασία που παρουσιάζεται συγκροτείται µε βάση τα αποτελέσµατα ερευνητικών προγραµµάτων µε θέµα την οδική ασφάλεια και τις ειδικές υποδοµές υποστήριξης της οδηγικής ικανότητας, τα οποία υλοποιήθηκαν από την ερευνητική οµάδα του Τµήµατος Αγρονόµων και Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης και χρηµατοδοτήθηκαν από το Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών. 2. Γενική Παρουσίαση Ευρωπαϊκών Εκπαιδευτικών Συστηµάτων Η διεθνής εµπειρία αποδεικνύει ότι τα τελευταία χρόνια αναδύονται δύο σχολές αντίληψης σχετικά µε την «παραγωγή» άρτια εκπαιδευµένων οδηγών (Μίντσης [1]): 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 2

η πρώτη προκρίνει τη βελτίωση του ελέγχου και της ποιότητας της εκπαίδευσης που παρέχουν οι σχολές οδήγησης. η δεύτερη τείνει να µειώσει την σηµασία της θεσµοθετηµένης εκπαιδευτικής διαδικασίας, αποδίδοντας µεγαλύτερη βαρύτητα στην πρακτική της οδήγησης. Ανεξαρτήτως πάντως σχολής, φαίνεται ότι υφίσταται σηµαντικό έλλειµµα σε επίπεδο εγκεφαλικής και συµπεριφορικής λειτουργίας του οδηγού. Ορόσηµο στον τοµέα της εκπαίδευσης των οδηγών αποτελεί η Ευρωπαϊκή Οδηγία 91/439/ΕΟΚ [2], η οποία ορίζει ότι άδεια οδήγησης δεν χορηγείται παρά µόνο στους υποψηφίους που πέτυχαν σε εξέταση οδηγικής ικανότητας και συµπεριφοράς τους, όπως και σε εξέταση θεωρίας της οδήγησης, ενώ επιπλέον οι υποψήφιοι πρέπει να ανταποκρίνονται και στα ιατρικά κριτήρια περί ικανότητας. Γενικότερα πάντως αρκετές χώρες δεν τηρούν όλες τις διατάξεις της οδηγίας, ενώ οι ιατρικοί όροι περί ικανότητας οδήγησης ποικίλουν από χώρα σε χώρα, µε απαραίτητο, όµως, παντού στοιχείο τον έλεγχο της όρασης. Πέρα όµως από τις απαιτήσεις (minimum κοινή βάση) της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 91/439/ΕΟΚ, ήδη από την δεκαετία 1980-1990 εφαρµόστηκαν τα εξής επιπλέον στοιχεία (Μίντσης [1]): Σύστηµα δοκιµαστικής άδειας οδήγησης στη Γερµανία. Σύστηµα συνοδευόµενης οδήγησης στη Γαλλία. Αναθεώρηση (ολοκληρωµένη θεώρηση θεωρίας και πρακτική της οδήγησης) στη ανία. Εκπαίδευση σε δύο στάδια που εισήχθη το 1981 στη Φιλανδία και περιλαµβάνει υποχρεωτική εκπαίδευση µετά την επιτυχία στην εξέταση της πρακτικής της οδήγησης, µε στόχο τον περιορισµό των κινδύνων. Υποχρεωτική διάρκεια θεωρητικής εκπαίδευσης 8 ωρών στην Ελβετία, µε προσπάθεια ανάπτυξης των εγκεφαλικών λειτουργιών του οδηγού. Αλλαγή συστήµατος στη Νορβηγία, όπου δίδεται µεγαλύτερη σηµασία στην αξιολόγηση της εκπαίδευσης παρά στην επιβολή υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Σύστηµα σταδιακής χορήγησης άδειας οδήγησης στην Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και ιδίως στον Καναδά, µε πρόβλεψη δεύτερης εξέτασης ενόψει της οριστικοποίησης της ισχύος της άδειας οδήγησης. Η Ευρωπαϊκή Οδηγία 91/439/ΕΟΚ, αν και διαµόρφωσε το πλαίσιο που διέπει τις άδειες οδήγησης και τις διαδικασίες απόδοσης αυτών, έπρεπε να εναρµονιστεί µε τις σύγχρονες εξελίξεις, ενώ «οι δοκιµασίες οδήγησης πρέπει να επανεξεταστούν µε βάση την επιστηµονική και τεχνολογική πρόοδο στο δεδοµένο πεδίο», όπως αναφέρεται στην Ευρωπαϊκή Οδηγία 2000/56/ΕΚ [3], η οποία αποτελεί τροποποίηση της Οδηγίας 91/439/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 97/26/ΕΚ. Σύµφωνα µε την Οδηγία 2000/56/ΕΚ [3], «οι ελάχιστες απαιτήσεις θεωρητικής και πρακτικής εξέτασης πρέπει να είναι υψηλότερου επιπέδου µε άµεσο στόχο τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας». Εποµένως, το σύνολο των Ευρωπαϊκών Εκπαιδευτικών Συστηµάτων Οδηγών διέπεται πλέον από τις βασικές αρχές της τελευταίας Οδηγίας, προδιαγράφοντας τις κατευθυντήριες γραµµές προς την αναβάθµιση των συστηµάτων αυτών σε εθνικό επίπεδο. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 3

Η διαδικασία απόκτησης αδειών οδήγησης και συναφών θεµάτων στην Ελλάδα, αναφορικά µε όλες τις κατηγορίες αδειών (Πίνακας 1) καθορίζεται κυρίως από τις διατάξεις των εξής νοµοθετικών εγγράφων: Προεδρικό ιάταγµα υπ αριθ. 19 (ΦΕΚ 15/31.01.1995) Προεδρικό ιάταγµα υπ αριθ. 404 (ΦΕΚ 271/11.12.1996) Νόµος 2696/1999 (ΦΕΚ 57/23.03.1999) Κ.Ο.Κ, Απόφαση Αριθµ. Οικ. υπ αριθ. 58930/480 (ΦΕΚ 526/03.05.1999) Προεδρικό ιάταγµα υπ αριθ. 208 (ΦΕΚ 194/23.08.2002) Απόφ.67754/8330/2002 (ΦΕΚ1510/Β/3.12.2002) - Σύστηµα ελέγχου συµπεριφοράς οδηγών αυτοκινήτων, µοτοσικλετών και µοτοποδηλάτων (Σ.Ε.Σ.Ο.). Αποφ. Αριθ. 47919/5195/2003 (ΦΕΚ 1205/Β/26.8.2003) - Προσαρµογή της νοµοθεσίας προς την οδηγία 2000/56/ΕΚ της Επιτροπής της 14ηςΣεπτεµβρίου 2000 για την τροποποίηση της οδηγίας 91/439/ΕΟΚ του Συµβουλίου, για την άδεια οδήγησης. Πίνακας 1: Πίνακας κατηγοριών και υποκατηγοριών αδειών οδήγησης ([3], [4]) Κατηγορίες και υποκατηγορίες αδειών οδήγησης Αντίστοιχα οχήµατα Α, Α1 ίκυκλα Β,Β1 Ι.Χ. επιβατικά Γ Φορτηγά Λεωφορεία Β+Ε Ι.Χ. επιβατικά µε ρυµουλκούµενο Γ+Ε Φορτηγά µε ρυµουλκούµενο, συρµοί +Ε Λεωφορεία µε ρυµουλκούµενο 3. Χώροι Ελεγχόµενης Προστατευµένης Υποδοµής Οδήγησης και Οδική Ασφάλεια Σύµφωνα µε σχετικές εκθέσεις του ΟΟΣΑ (OCDE [5], [6]) η εξάσκηση οδηγών σε ειδική προστατευµένη υποδοµή θεωρείται προτιµότερη παιδαγωγική µέθοδος σε σχέση µε προσοµοίωση σε υπολογιστή, λόγω των πλεονεκτηµάτων που παρουσιάζει: δυνατότητα συνεχούς επανάληψης των ασκήσεων, πλήρης και σχεδόν άµεση υπευθυνοποίηση των εκπαιδευοµένων. Η παραπάνω διαπίστωση δεν αποτελεί απλά επιστηµονική καταγραφή, αλλά αποδεικνύεται από το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 90 και 00 υλοποιήθηκαν, και συνεχίζουν ακόµη να εγκαθίστανται σε αρκετές χώρες του κόσµου, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, ειδικές προστατευµένες υποδοµές, όπου οι οδηγοί, ανεξαρτήτως επιπέδου και ικανοτήτων οδήγησης, µπορούν να εκπαιδεύονται, να εξετάζονται ή/και απλά να εξασκούνται στην οδήγηση, µε κλιµακούµενης δυσκολίας και επιδεξιότητας ασκήσεις. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 4

Οι χώροι αυτοί απαντώνται µε διάφορους τίτλους (Κέντρο Κυκλοφοριακής Ασφάλειας, Κέντρο Οδηγών, Κέντρο Κυκλοφοριακής Αγωγής, Κέντρο Εκπαίδευσης στην Οδική Ασφάλεια, Κέντρο «Σωστής Οδήγησης». Κέντρο Εξέτασης Υποψηφίων Οδηγών, Κέντρο εκπαίδευσης και εξέτασης οδηγών κ.λπ.), αντικατοπτρίζοντας τις µικρές ή µεγάλες διαφοροποιήσεις των λειτουργιών που επιτελούνται στις εγκαταστάσεις τους, σε κάθε περίπτωση όµως κοινό παρονοµαστή αποτελεί η οδική ασφάλεια και η προώθηση αυτής. 4. Γενική Παρουσίαση Ευρωπαϊκών Πάρκων / Κέντρων Εκπαίδευσης ή / και Εξέτασης Οδηγών Στην Ελλάδα η έρευνα υπάρχουσας εµπειρίας, στον τοµέα των Ευρωπαϊκών Πάρκων / Κέντρων Εκπαίδευσης ή / και Εξέτασης Οδηγών, ξεκίνησε το 1997, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράµµατος «Προσδιορισµός δοµικών και λειτουργικών στοιχείων Πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής και Κέντρων Εκπαίδευσης / Εξέτασης Υποψηφίων Οδηγών», το οποίο εκπονήθηκε από διατµηµατική οµάδα της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Η έρευνα αφορούσε στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, µέσα από σχετικούς οργανισµούς και ινστιτούτα, και κατέδειξε ότι σχετική εµπειρία υφίσταται κύρια στις εξής χώρες: Γαλλία (πάρκα εκπαίδευσης υποψηφίων οδηγών, κέντρα εξέτασης οδηγών και πάρκα τακτικών οδηγών). Βέλγιο (πάρκα τακτικών οδηγών). Λουξεµβούργο (πάρκο εκπαίδευσης υποψηφίων οδηγών και υποχρεωτικής τακτικών οδηγών). Αυστρία (πάρκα εκπαίδευσης υποψηφίων οδηγών και τακτικών οδηγών). Ελβετία (πάρκα τακτικών οδηγών). Μεγ. Βρετανία (πάρκα εκπαίδευσης υποψηφίων οδηγών). Σηµειώνεται ότι οι υπάρχουσες σηµαντικές διαρθρωτικές διαφορές µεταξύ των εξετασθέντων περιπτώσεων δεν επιτρέπουν µια αντικειµενική και συστηµατική αξιολόγησή, αλλά κυρίως µια κριτική θεώρηση µεµονωµένων στοιχείων που µπορούν να αξιοποιηθούν στη διαµόρφωση των εναλλακτικών σεναρίων. Πολλά στοιχεία των κέντρων αυτών έχουν καθαρά εµπορικούς προσανατολισµούς και αποτελούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήµατα για το καθένα, δίχως απαραίτητα να συµβάλλουν στη βελτίωση της οδηγικής συµπεριφοράς. Αντίθετα, σε ορισµένες περιπτώσεις αποτελούν και αντικείµενα αρνητικού σχολιασµού ή διατύπωσης επιφυλάξεων από τους ερευνητές αφού φαίνεται να συµβάλλουν στην απόκτηση µιας «ψευδούς» εντύπωσης αυξηµένης ικανότητας για τη διαχείριση καταστάσεων, οι οποίες ξεπερνούν τις συνήθεις ικανότητες και ανταποκρίσεις των οδηγών, µε αποτέλεσµα την εκδήλωση επικίνδυνων οδηγικών συµπεριφορών. Τα κύρια συµπεράσµατα, που κατέληξε η ερευνητική οµάδα, µετά από επεξεργασία των συλλεγχθεισών πληροφοριών και των επιτόπιων επισκέψεων είναι: 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 5

Με εξαίρεση το Λουξεµβούργο, τα κέντρα υποστήριξης οδηγικής ικανότητας δεν εντάσσονται στο επίσηµο κρατικό σύστηµα εκπαίδευσης ή εξέτασης των υποψηφίων οδηγών, αλλά αποτελούν ιδιωτικές ή ηµικρατικές πρωτοβουλίες υποστήριξης της οδηγικής συµπεριφοράς των οδηγών (υποψηφίων ή τακτικών). Στο Λουξεµβούργο υπάρχει σχέδιο νόµου που δίδει άδεια εγκατάστασης και λειτουργίας ενός κέντρου πρακτικής εκπαίδευσης, για νέους κυρίως οδηγούς, µε στόχο τη δηµιουργία ενός συµπληρωµατικού εργαλείου διδασκαλίας, η οποία παραδοσιακά παρέχεται από τις σχολές οδήγησης. Τα λειτουργούντα κέντρα υποστήριξης οδηγικής ικανότητας διακρίνονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες: Κέντρα εκπαίδευσης υποψηφίων οδηγών Κέντρα εκπαίδευσης τακτικών οδηγών δίχως βέβαια να αποκλείονται και οι συνδυασµοί των παραπάνω δύο κατηγοριών. Πρόκειται κυρίως για ιδιωτικές πρωτοβουλίες, µε επιχειρηµατικούς στόχους, τις οποίες αρχίζει να πλησιάζει επιφυλακτικά η κρατική µηχανή (αρµόδιες υπηρεσίες, οργανισµοί έρευνας) για την προσαρµογή τους στα προγράµµατα εκπαίδευσης και εξέτασης των υποψηφίων οδηγών και ευαισθητοποίησης των τακτικών οδηγών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην εταιρία εκµετάλλευσης του Κέντρου εκπαίδευσης οδηγών στο Colmar - Berg του Λουξεµβούργου, συµµετέχουν η Good-Year, η εθνική εταιρία τεχνικού ελέγχου, η Λέσχη Αυτοκινήτου του Λουξεµβούργου και της Αυστρίας, ένας όµιλος κατασκευών ιδιωτικών και δηµοσίων έργων και η οµοσπονδία εκπαιδευτών οδήγησης. Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται συνοπτικά τα κύρια χαρακτηριστικά των Κέντρων εκπαίδευσης ή/ και εξέτασης οδηγών στην Ευρώπη, τα οποία αποτέλεσαν αντικείµενο έρευνας του συγκεκριµένου προγράµµατος. ιαπιστώνεται ότι, πλέον των συµβατικών δοκιµασιών (πέδηση, ελιγµοί, κίνηση υπό κλίση, πορεία, στάση, οπισθοπορεία), δίνεται βαρύτητα και σε εξειδικευµένες ασκήσεις νυκτερινής οδήγησης, υδρολίσθησης, αποφυγής εµποδίων και γενικότερα αντιµετώπισης εκτάκτων αναγκών κατά την οδήγηση. ηµιουργώντας συνθήκες οριακά ανασφαλούς οδήγησης, προσοµοιώνοντας παράγοντες που προκαλούν καθηµερινά ένα ατύχηµα (π.χ. σπάσιµο ενός ελαστικού, ύπαρξη εκτάκτου εµποδίου, ανάγκη αιφνίδιας πέδησης), µε κατάλληλα συστήµατα εκτόξευσης νερού και δηµιουργίας τεχνητού εµποδίου, υποκινεί τους οδηγούς στην υιοθέτηση µιας συµπεριφοράς, η οποία είναι µακράν της συνήθους αυτοπεποίθησης και των αυθόρµητων αντανακλαστικών, που µπορούν τις περισσότερες φορές να οδηγήσουν σε ατύχηµα. Συνεπώς, η βίωση συνθηκών ατυχήµατος επιτρέπει στους αυτοκινητιστές να µάθουν ποια µπορούν να είναι εκείνα τα αντανακλαστικά που συνθέτουν την ασφαλή οδηγική συµπεριφορά πρόληψης. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 6

Πίνακας 2: Συνοπτική παρουσίαση κέντρων εκπαίδευσης ή/ και εξέτασης οδηγών στην Ευρώπη (Μίντσης [1]) Α/Α ΧΩΡΑ ΚΕΝΤΡΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1 Αυστρία Test and Training ΦAMTC Ιδιωτικό κέντρο βασικής εκπαίδευσης (σχολή οδήγησης) και κυρίως κέντρο (τελειοποίηση) 2 Βέλγιο Driving Know- how Ιδιωτικό κέντρο προαιρετικής (τελειοποίηση) 3 Γαλλία ECF - CESR Ιδιωτικό κέντρο βασικής εκπαίδευσης (σχολή οδήγησης) και επανεκπαίδευση παραβατών οδηγών. 4 Γαλλία Conduire juste Peugeot- J. P. Beltoise Ιδιωτικό κέντρο προαιρετικής (τελειοποίηση) 5 Γαλλία Centaure Ιδιωτικό κέντρο προαιρετικής (τελειοποίηση) 6 Γαλλία Minotaure Ιδιωτικό κέντρο προαιρετικής (τελειοποίηση) 7 Γαλλία AFT Εκπαιδευτικός όµιλος στα επαγγέλµατα των οδικών και συνδυασµένων µεταφορών 8 Γαλλία Εξεταστικό Κέντρο ηµόσιο εξεταστικό κέντρο 9 Ελβετία VSZV Ιδιωτικό κέντρο προαιρετικής (τελειοποίηση) 10 Λουξεµβούργο Κέντρο Colmar- Berg Κέντρο υποχρεωτικής οδηγών 11 Μεγ. Βρετανία Devon Drivers Centre Κέντρο προαιρετικής εκπαίδευσης υποψηφίων και οδηγών 12 Μεγ. Βρετανία Harrow Driving Cycling and Road Safety Centre Κέντρο προαιρετικής εκπαίδευσης υποψηφίων και οδηγών Εκπαίδευση οδηγών για κάθε τύπου όχηµα. Εκπαιδευτικά προγράµµατα. Υπηρεσίες συµβούλου για την οργάνωση, µελέτη, επίβλεψη, κατασκευή, λειτουργία κέντρων. Εκπαίδευση για κάθε τύπου όχηµα. Όλες οι κατηγορίες αδειών κυκλοφοριακής αγωγής για παιδιά και point system. Εκπαιδευτικά οχήµατα. Θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση. Ειδικό επιστηµονικό προσωπικό. Επιβατικά οχήµατα. Ασκήσεις συνθηκών επέκτασης ανάγκης. Εκπαιδευτικά οχήµατα. Φόρµουλες επιµόρφωσης. Επιβατικά οχήµατα Εκπαιδευτικά οχήµατα. Τεχνικός έλεγχος των Ι.Χ. οχηµάτων. Μαθήµατα τεχνικής της οδήγησης. Επιβατικά οχήµατα Θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση. Εκπαίδευση επαγγελµατιών οδηγών για κάθε τύπου όχηµα ή αυτοκινούµενο και µηχάνηµα ανύψωσης, οδοποιίας, ειδικού φορτίου κλπ. Έρευνα και συµβουλευτικές υπηρεσίες. Εκπαίδευση απασχολουµένων στον τοµέα των µεταφορών. Εκπαίδευση για κάθε τύπου όχηµα. Εξέταση όλων των τύπων υποψηφίων στη θεωρία. Εξέταση υποψηφίων οδηγών φορτηγών, λεωφορείων και µοτοσυκλετών σε ελιγµούς (πίστα) Εκπαίδευση για κάθε τύπου όχηµα. Εκπαιδευτικά οχήµατα. Οργανωµένη διαφηµιστική εκστρατεία. Προγράµµατα εκπαίδευσης. Επιβατικά οχήµατα. ηµόσιες εγκαταστάσεις (επένδυση) ιδιωτική διαχείριση. Πρακτική και θεωρητική εκπαίδευση. Εκπαίδευση για κάθε τύπου όχηµα. Μεικτή µη κερδοσκοπική επιχείρηση νοµαρχιακής αυτοδιοίκησης και ιδιωτών. Θεωρητικά και εκπαιδευτικά προγράµµατα. Επιβατικά οχήµατα, δίκυκλα. ηµοτική επιχείρηση. Μαθήµατα κυρίως για αρχάριους οδηγούς. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 7

5. Βασικές αρχές Κέντρων Ελεγχόµενης Προστατευµένης Υποδοµής Οδήγησης. Όπως ήδη σηµειώθηκε παραπάνω, η εκπαίδευση στην οδήγηση µπορεί να περιλαµβάνει ασκήσεις σε αποκλειστική ειδική υποδοµή. Η οδήγηση σε ειδική υποδοµή δεν πρέπει να συγχέεται µε την εκπαίδευση για αντιµετώπιση ακραίων καταστάσεων, όπως η εκτροπή, η οδήγηση σε παγωµένο δρόµο ή, ακόµη, και το λεγόµενο (ελεγχόµενο, έστω) tête-à-queue. Ωστόσο κάποιοι βασικοί ελιγµοί έκτακτης ανάγκης πρέπει να διδάσκονται, διότι ο οδηγός πρέπει να γνωρίζει πως να αντιδράσει σε περιπτώσεις π.χ. έκτακτης ανάγκης πέδησης σε υγρό ή και στεγνό οδόστρωµα, καθώς επίσης να γνωρίζει την αποτελεσµατική χρήση του συστήµατος ABS, τις αποστάσεις ασφαλείας, τις συνέπειες της µη προσαρµογής της ταχύτητας στα ασφαλή (και όχι µόνο στα νόµιµα) όρια του Κ.Ο.Κ., τους ελιγµούς αποφυγής εµποδίου στο τέλος της πέδησης, τις συνέπειες χαλάρωσης της προσοχής, κ.λπ. Για προφανείς λόγους, δεν είναι δυνατή η εκπαίδευση σε τέτοια θέµατα µέσα στη γενική κυκλοφορία. Είναι συνεπώς λογικό να δοθεί η δυνατότητα εκπαίδευσης στις ειδικές συνθήκες αποκλειστικής υποδοµής. Οι βασικές αρχές, στις οποίες βασίζεται η πρόταση δηµιουργίας Κέντρων ελεγχόµενης προστατευµένης υποδοµής οδήγησης, διατυπώνουν ουσιαστικά το πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας µιας πρότυπης υποστηρικτικής δοµής σε ζητήµατα οδηγικής συµπεριφοράς και οδικής ασφάλειας εν γένει. Πιο συγκεκριµένα: Το κέντρο δεν αποτελεί αυτοδύναµη δοµή εκπαίδευσης και εξέτασης οδηγών και κατ' επέκταση έκδοσης αδειών οδήγησης, αλλά παρεµβαίνει συµπληρωµατικά στην υφιστάµενη διαδικασία, στον τοµέα της θεωρητικής εκπαίδευσης και της πρακτικής άσκησης, µέσα από τις κατάλληλες υποδοµές και το απαραίτητο υλικό. Το κέντρο και οι λειτουργίες του απευθύνονται τόσο σε υποψήφιους οδηγούς - εκπαίδευση και εξέταση - όσο και σε τακτικούς οδηγούς, οι οποίοι, στα πλαίσια δυνητικών ή υποχρεωτικών διαδικασιών, επανέρχονται για επανεκπαίδευση και ευαισθητοποίηση σε ζητήµατα οδηγικής συµπεριφοράς και οδικής ασφάλειας. ιασφαλίζεται συµβατότητα των παροχών και λειτουργιών του κέντρου µε τις διαδικασίες εκπαίδευσης και εξέτασης που ορίζουν οι εθνικοί και κοινοτικοί κανονισµοί. ιασφαλίζονται, κατά το δυνατό, ρεαλιστικές περιβαλλοντικές συνθήκες - γεωµετρία, οδοστρωσία, σήµανση και εξοπλισµός - της πίστας, καθώς και παρουσία ειδικών εκπαιδευτών και έµπειρων εξεταστών προκειµένου να βελτιστοποιηθεί η διαδικασία εκπαίδευσης, και εξέτασης. Βασική προϋπόθεση αποτελεί η ύπαρξη σύγχρονου και τεκµηριωµένου εκπαιδευτικού υλικού. Το κέντρο δοµείται λειτουργικά, έτσι ώστε να προβάλλει προς όλους τους επισκέπτες και χρήστες, το ζήτηµα της οδικής ασφάλειας, ως µοναδικού στοιχείου που θα πρέπει να διαµορφώσει την οδηγική συµπεριφορά. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 8

Με δεδοµένη τη συµπληρωµατικότητά του στη διαδικασία εκπαίδευσης και εξέτασης των οδηγών, το κέντρο λειτουργεί αυτόνοµα µε δική του διοίκηση, διαχείριση καθώς και σώµα ειδικά καταρτισµένων εξεταστών και επιθεωρητών εξέτασης, προκειµένου να διασφαλίζεται ποιότητα και αποτελεσµατικότητα στην εξέταση, αλλά και τη γενικότερη λειτουργία του. Το κέντρο τελεί υπό καθεστώς ειδικής θεσµοθέτησης ως κέντρο οδικής ασφάλειας, µε λειτουργίες που αφορούν την εκπαίδευση, την ευαισθητοποίηση καθώς και την εξέταση οδηγών. Η βιωσιµότητά του προκύπτει µέσα από την εξυπηρέτηση της εξεταστικής διαδικασίας, της εκπαιδευτικής διαδικασίας υποψηφίων οδηγών καθώς και της διαδικασίας τακτικών οδηγών - δηλαδή συµµετοχή δηµόσιου τοµέα, ιδιωτών και νοµικών προσώπων άµεσα εµπλεκοµένων σε ζητήµατα χρήσης δικτύων και συστηµάτων µεταφοράς, καθώς και οδικής ασφάλειας. Το κέντρο φιλοξενεί στα πλαίσια τόσο της εκπαιδευτικής όσο και της εξεταστικής διαδικασίας, επιβατικά αυτοκίνητα, µηχανοκίνητα δίκυκλα, καθώς και φορτηγά και λεωφορεία, ακόµα και αυτά µε διαστάσεις µεγαλύτερες από τις προβλεπόµενες στους αντίστοιχους κανονισµούς εξέτασης. Στα πλαίσια της ανάλυσης που προηγήθηκε, η παρούσα εργασία προβαίνει στην παρουσίαση δύο πιθανών µορφών κέντρων προστατευµένης υποδοµής οδήγησης, τα οποία, αν και διέπονται από τις ίδιες βασικές αρχές σχεδιασµού, διαφοροποιούνται σε επίπεδο επιµέρους λειτουργιών, συναρτήσει των κατηγοριών των χρηστών, στους οποίους απευθύνονται. 5.1 Κέντρα Εκπαίδευσης και Εξέτασης Υποψηφίων Οδηγών Όπως προκύπτει από τον τίτλο, ο προσανατολισµός των Κέντρων αυτής της µορφής αφορά κυρίως στη χορήγηση αδειών οδήγησης και στην υποβοήθηση των επιµέρους συνιστωσών της θεωρητικής/ πρακτικής εκπαίδευσης και εξέτασης, τα οποία απαρτίζουν την εθνική θεσµοθετηµένη διαδικασία χορήγησης αδειών οδήγησης. Συνεπώς, οµάδα-στόχο των συγκεκριµένων Κέντρων αποτελούν οι υποψήφιοι οδηγοί, όλων των κατηγοριών αδειών, χωρίς να αποκλείονται οι τακτικοί οδηγοί, για τους οποίους προβλέπονται επιπλέον ορισµένες συνθετότερες λειτουργίες και δοκιµασίες στο χώρο του Κέντρου. Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί πως ο χαρακτήρας των Κέντρων επιβάλλει τη θεώρηση του απαιτούµενου χώρου µε γνώµονα τη µέγιστη κάλυψη των απαιτούµενων αναγκών ποικιλοµορφίας δοκιµασιών εκπαίδευσης/εξέτασης των υποψηφίων οδηγών, γεγονός που οδηγεί σε εγκαταστάσεις ιδιαίτερα υψηλών απαιτήσεων σε έκταση. Ένα Κέντρο Εκπαίδευσης και Εξέτασης Υποψηφίων Οδηγών περιλαµβάνει τα εξής επιµέρους πεδία: Οδικό δίκτυο, το οποίο απεικονίζει όσο το δυνατόν ρεαλιστικότερα τις πιθανές γεωµετρικές διαµορφώσεις οδών και κόµβων, που απαντώνται στη γενική κυκλοφορία. Πεδίο ελιγµών επιβατικών αυτοκινήτων και µηχανοκίνητων δικύκλων. Πεδίο ελιγµών και στάθµευσης επιβατικών αυτοκινήτων. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 9

Πεδίο ελιγµών µηχανοκίνητων δικύκλων. Πεδίο ελιγµών και στάθµευσης βαρέων οχηµάτων (φορτηγών και λεωφορείων). Κτίριο διοίκησης, το οποίο περιλαµβάνει αίθουσες θεωρητικής εκπαίδευσης/εξέτασης υποψηφίων οδηγών, αµφιθέατρο και λοιπούς χώρους, όπου µπορούν να φιλοξενούνται δραστηριότητες και εκδηλώσεις προώθησης της οδικής ασφάλειας. Χώρο αναµονής στο στίβο, όπου βρίσκεται και ο πύργος ελέγχου του Κέντρου. Χώρο στάθµευσης επισκεπτών. 5.2 Κέντρα Οδικής Ασφάλειας Τα Κέντρα Οδικής Ασφάλειας αποτελούν ουσιαστικά παραλλαγές των Κέντρων Εκπαίδευσης και Εξέτασης Υποψηφίων Οδηγών, διαφοροποιούµενα σε ό,τι αφορά τον προσανατολισµό και τις οµάδες-στόχο, στις οποίες απευθύνονται. Πιο συγκεκριµένα, ο προσανατολισµός των Κέντρων αυτών είναι η οδική ασφάλεια, πέρα όµως από τα στενά πλαίσια των διαδικασιών χορήγησης αδειών οδήγησης. Συνεπώς, οι υποψήφιοι οδηγοί δεν αποτελούν την κυρίαρχη οµάδαστόχο, αλλά η διαµόρφωση των χώρων εστιάζεται κατά βάση στις ανάγκες των τακτικών οδηγών, συνδυάζοντας και στοιχεία που υποβοηθούν υποτοµείς της διαδικασίας εκπαίδευσης υποψηφίων οδηγών. Αποτελούν, δηλαδή, ενδιαφέρουσες λύσεις σε προβλήµατα αρχικής εκπαίδευσης αλλά κυρίως µπορούν να συµβάλουν και στην επανεκπαίδευση του µη άπειρου οδηγού και ειδικότερα του: «προβληµατικού» οδηγού (συστηµατικός παραβάτης, πρόξενος σοβαρού ατυχήµατος, κ.λπ.), οδηγού επιχείρησης µε σηµαντικό µεταφορικό έργο και συνεχώς αυξηµένες ανάγκες οδικής ασφάλειας. Η παρακολούθηση κάποιου προγράµµατος στα Κέντρα αυτά µπορεί να πραγµατοποιηθεί στα πλαίσια εθελοντικής (π.χ. µεµονωµένοι οδηγοί) ή υποχρεωτικής, θεσµοθετηµένης (π.χ. Σύστηµα Ελέγχου Συµπεριφοράς Οδηγών, εκπαίδευση οδηγών µεταφοράς επικινδύνων υλικών, κ.λπ.) ή µη θεσµοθετηµένης (π.χ. βελτίωση οδηγικών ικανοτήτων επαγγελµατιών οδηγών, στα πλαίσια εταιρικής πολιτικής, ή οδηγών ειδικών οχηµάτων, όπως των σωµάτων ασφαλείας κ.λπ.) προσέλευσης. Ένα Κέντρο Οδικής Ασφάλειας, σε κανονική ανάπτυξη, πρέπει να συνδυάζει τη θεωρητική εκπαίδευση σε αίθουσες και την πρακτική εκπαίδευση σε ειδική πίστα. Μόνο έτσι µπορεί να επιτευχθεί ο στόχος της επίδρασης της συµπεριφοράς του οδηγού, συνδυάζοντας την αναλυτική παρουσίαση του µηχανισµού και των συνθηκών που παράγουν ατύχηµα µε το αναπαραγόµενο βίωµα. Ο εξοπλισµός ενός Κέντρου Οδικής Ασφάλειας µπορεί να ποικίλλει, ωστόσο θα έπρεπε να περιλαµβάνει τουλάχιστον: Κτιριακές εγκαταστάσεις (υποδοχή εκπαιδευοµένων, αίθουσες διδασκαλίας και ασκήσεων, γραφεία και βοηθητικούς χώρους). 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 10

Πίστες άσκησης σε στεγνό ή υγρό οδόστρωµα, υπό κλίση ή οριζόντιες, µε ευθύγραµµα και καµπύλα τµήµατα, για στροφή µέχρι και 180 0.. Υλικό εξοπλισµό (π.χ. µπάλες, κούκλες-οµοιώµατα πεζών, κ.λπ.) ή/ και ειδικά συστήµατα (π.χ. πίδακες νερού κ.λπ.) προσοµοίωσης αιφνίδιας εµφάνισης εµποδίου και αναπαραγωγής συνθηκών ατυχήµατος. 6. Συµπεράσµατα Η φιλοσοφία προώθησης της οδικής ασφάλειας αποτελεί πάγια προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µέσω δράσεων βελτίωσης των εκπαιδευτικών τεχνικών, δίδοντας ιδιαίτερη σηµασία στις εγκεφαλικές λειτουργίες του οδηγού (π.χ. ανίχνευση, αναγνώριση και εκτίµηση των κινδύνων). Η ανάπτυξη της αντίληψης και της ευαισθησίας για την ασφάλεια σηµαίνει ουσιαστικά ανάπτυξη της θέλησης των οδηγών για υιοθέτηση ενός τρόπου οδήγησης ασφαλούς και συνειδητού ως προς τους κινδύνους που επιφυλάσσει ο δρόµος. Πρόκειται, δηλαδή, για µια συνεχή διαδικασία όπου επιχειρείται η διαρκής εγρήγορση του οδηγού σε ζητήµατα οδικής συµπεριφοράς ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες πρόκλησης ατυχήµατος από άγνοια των κανόνων, υπερεκτίµηση των δυνατοτήτων και χρήση του οχήµατος σε καταστάσεις µη απολύτου συστηµατικού και νοητικού ελέγχου. Πρέπει να σηµειωθεί ότι τα Κέντρα Εκπαίδευσης και Εξέτασης Υποψηφίων Οδηγών, καθώς και τα Κέντρα Οδικής Ασφάλειας, που αναλύθηκαν σε προηγούµενες παραγράφους, αποτελούν ολοκληρωµένες προτάσεις Κέντρων αποκλειστικής ελεγχόµενης υποδοµής οδήγησης για την υποστήριξη της οδηγικής ικανότητας, χωρίς όµως να αποκλείονται και άλλες προσεγγίσεις φυσικού και λειτουργικού σχεδιασµού χώρων τέτοιας µορφής, οι οποίοι µπορούν να προκύψουν ως αποτέλεσµα διαφορετικών συνδυασµών των εξής κατευθυντήριων παραµέτρων: Εκπαίδευση υποψηφίων οδηγών. Εξέταση υποψηφίων οδηγών. Συνοδευτική οδήγηση. Υποστήριξη οδηγικής ικανότητας αρχαρίων οδηγών. Επανακατάρτιση-ευαισθητοποίηση οδηγών που ελέγχονται από το Σύστηµα ελέγχου συµπεριφοράς οδηγών (Σ.Ε.Σ.Ο.). Κατάρτιση τακτικών οδηγών σε ζητήµατα ασφαλούς οδήγησης και γενικότερα οδικής ασφάλειας (ερασιτέχνες και επαγγελµατίες οδηγοί).. Κατάρτιση οδηγών ειδικών οχηµάτων και στόλων (ΕΚΑΒ, Αστυνοµία, Πυροσβεστική κ.λ.π.) σε θέµα ασφαλούς και επείγουσας µετακίνησης στο οδικό δίκτυο. Υποστήριξη της οδηγικής ικανότητας ειδικών οµάδων χρηστών (ανάπηροι, ηλικιωµένοι κ.λ.π.). Ανάληψη πρωτοβουλιών, οργάνωση καµπανιών και εκδηλώσεων µε θέµα την ευαισθητοποίηση και ενηµέρωση των χρηστών των δικτύων και συστηµάτων µεταφοράς σε θέµατα οδικής ασφάλειας. Καθίσταται, βέβαια, σαφές ότι ένα τέτοιο Κέντρο, οποιασδήποτε µορφής, δεν µπορεί από µόνο του να διασφαλίσει την επάρκεια της ικανότητας και της 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 11

γνώσης των οδηγών, αλλά εντάσσεται σε µια γενικότερη δοµή και ένα ευρύτερο σύστηµα, όπου απαραίτητα συνιστώσες του αποτελούν η διασφάλιση της οδηγικής ικανότητας, η ευαισθητοποίηση των οδηγών σε θέµατα οδικής ασφάλειας και συµπεριφοράς, γενικότερα, και η αντικειµενικότητα, µε την πρέπουσα σοβαρότητα και αυστηρότητα, στην εξεταστική διαδικασία. Βιβλιογραφία [1] Μίντσης Γ., Ταξιλτάρης Χ., Τσώχος Γ., Πιτσιάβα-Λατινοπούλου Μ., Βούγιας Σ., Παπαϊωάννου Π., Προσδιορισµός δοµικών και λειτουργικών στοιχείων Πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής (Π.Κ.Α.) και Κέντρων Εκπαίδευσης / Εξέτασης Υποψηφίων Οδηγών (Κ.Ε.Ε.Υ.Ο.), Ενδιάµεση Έκθεση Ερευνητικού έργου διατµηµατικής οµάδας Πολυτεχνικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, 1998 [2] Ευρωπαϊκή Οδηγία 91/439/ΕΟΚ του Συµβουλίου, Οδηγία 91/439/ΕΟΚ του Συµβουλίου για την άδεια οδήγησης, Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, 1991 [3] Ευρωπαϊκή Οδηγία 2000/56/ΕΚ της Επιτροπής, Τροποποίηση της οδηγίας 91/439/ΕΟΚ του Συµβουλίου για την άδεια οδήγησης, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2000 [4] Απόφαση Οικ. υπ αριθ. 58930/480, Άδειες οδήγησης αυτοκινήτων, µοτοσικλετών και τετρακύκλων, ΦΕΚ 526/3-5-1999, Εθνικό Τυπογραφείο, 1999 [5] OCDE, Principes pour la formation des conducteur, OCDE,1975 [6] OCDE, Adaptations du comportement aux changement dans le système des transports routiers, Recherches en matière de route et de transports routiers, OCDE, 1990 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 12

English summary Development of a scheme for the upgrade of the driver education and examination system in Greece The purpose of this paper is to describe the subject of road safety through the support and accreditation of candidate, as well as regular drivers. More precisely, it handles the development and integration of special, controlled infrastructure establishments, where supportive theoretical and practical training programs are implemented, servicing the ultimate goal of enhancing driving abilities through the configuration of a safe driving behavior. Information handled in this paper constitute the resultant of the derived conclusions from the elaboration of research projects, relevant to the subject of road safety and controlled establishments, supportive to driving ability enhancement. These projects were implemented from the research group of the Department of Rural and Surveying Engineering at the Aristotle University and were financed by the Greek Ministry of Transport and Communication. Furthermore, this paper is structured on two notional axes; firstly the analysis of existing practices in Europe, regarding the establishment and operation of road traffic centers, in general, and secondly, the formation of suggestions, based on the aforementioned analysis, as far as planning and implementation of relevant road safety and/or driving education and/or examination centers in Greece are concerned. The international experience on this subject shows explicitly that exercising a concrete and rational policy on road accident prevention, which is supported by constant research and coherent practices, constitutes the optimum means for handling the ultimate social issue of road safety, which has direct or indirect repercussions to many aspects of human social and economic life. The potential forms of special, controlled establishments that are suggested in this paper are characterized by the same basic design principles, but they differentiate themselves on an operational level and particularly on target-group and test facilities variety. The first form of Driver Training and Examination Centre targets mainly at the candidate drivers and it supports the theoretical and practical procedures, through which they are awarded a driving license, without of course excluding the already licensed drivers who wish to improve their driving abilities. The second form of Road Safety Centre focuses mainly on licensed drivers who, either voluntarily or as a mandatory component of the licensing procedure, perform tests, as well as experience marginal accident conditions in this controlled environment. It is obvious that the aforementioned forms of Centers are only two approaches towards the direction of road safety enhancement and accident prevention. Many other suggestions of physical and operation design can derive from the combination parameters, such as driver training, driver examination, accompanied driving, novice drivers, re-training of licensed drivers in cases of conviction for a driving offense or suspension/revocation of license (point system), fleet professional drivers training, special road users driving ability 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 13

support, organisation of road safety campaigns and exhibitions for the sensitization of all road user categories etc. Finally it should be noted that the effectiveness of these Centers should be neither underestimated nor overestimated, meaning that they should be treated as a unit, but they should be integrated in the general framework of driver training, examination and licensing system, ensuring at the same time that a safe driving behavior is promoted and that all the conditions of objectivity in the examination procedures are met. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 14