ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ (Εξεταστική Περίοδος Ιουνίου 2004)

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝ ΡΕΑΣ Γ. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΛΕΚΤΟΡΕΣ : ΣΠΥΡΟΣ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΡΑΠΕΤΡΙΤΗΣ Αθήνα 19. Μαίου 2004 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ (Εξεταστική Περίοδος Ιουνίου 2004) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΠΙΠΕ Ο Α : ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ...2 0.0.0.1. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 1: Το τρισδιάστατο περιεχόµενο των Σ [ ]...2 0.0.0.2. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 2: Η "τριτενέργεια" [ εφαρµογή των Σ στο ιδιωτικό δίκαιο]...3 0.0.0.3. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 3: Η "διαφωνία επιπέδων" [ Γενική και θεσµική εφαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων]...3 0.0.0.4. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 4: ιαφορές των επιπέδων:...3 0.0.0.5. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 5: Η "οριοθέτηση/περιορισµός"...3 0.0.0.6. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 6: Η σύγκρουση για τη σύγκρουση. [Πραγµατική και νοµική σύγκρουση Σ ]...3 0.0.0.7. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 7: Στάθµιση συµφερόντων ή ισόρροπη εφαρµογή δικαιωµάτων και θεσµών; [ ικαιϊκή άρση της πραγµατικής σύγκρουσης]...4 ΕΠΙΠΕ Ο Β : ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ...4 0.0.0.8. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 8: Επιτρεπόµενη και απαγορευµένη συµπεριφορά. Ελευθερία στη συνταγµατική νοµιµότητα...4 0.0.0.9. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 9: Η διαφωνία για την γενική εφαρµογή των γενικών ρητρών. Επαναλαµβανόµενες ρήτρες...5 0.0.0.10. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 10: "Εκθεση Outlook" - Θρησκευτικά σύµβολα και χρηστά ήθη...5 0.0.0.11. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 11 "Ο τελευταίος πειρασµός" - Χρηστά ήθη...5 0.0.0.12. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 12 "Εργαζόµενη µητέρα" - Κατάχρηση δικαιώµατος...5 0.0.0.13. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 13: "Τελάλης" [ Η απαγόρευση εκκωφαντικών θορύβων σε µεταµεσονύκτιες ώρες κοινής ησυχίας συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας έκφρασης ]...6 0.0.0.14. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 14: Ο συκοφάντης δηµοσιογράφος [Η απαγόρευση ανακριβών, υβριστικών και συκοφαντικών δηµοσιευµάτων συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας του τύπου]...6 0.0.0.15. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 15: "Ο υβριστής οδηγός" - [Η απαγόρευση εξύβρισης συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας της έκφρασης.]...6 0.0.0.16. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 16 : "Γκράφιτι" - [Η απαγόρευση ζωγραφικής στους ξένους τοίχους συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας της τέχνης]...7 0.0.0.17. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 17: Αφισσοκολήσεις: [Η απαγόρευση αφισσοκολήσεων συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας έκφρασης]...7 0.0.0.18. Πρακτικό 18 Η νοµοθετική απαγόρευση αποκλεισµού των εθνικών οδών : [Η απαγόρευση αποκλεισµού των εθνικών οδών συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας του συνέρχεσθαι]...7 0.0.0.19. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 19 : "Έννοια του αυτοφώρου" - Σύνταγµα και νοµοθετικοί ορισµοί....7 0.0.0.20. : ΠΡΑΚΤΙΚΟ 20: Η κατάληψη της γέφυρας του ισθµού της Κορίνθου [Εφαρµογή του δικαιώµατος ελεύθερης κίνησης στη γενική διαπροσωπική σχέση]...8 0.0.0.21. : ΠΡΑΚΤΙΚΟ 21: Η απαγόρευση εισόδου σε super market [Εφαρµογή του δικαιώµατος ελεύθερης κίνησης στη γενική διαπροσωπική σχέση]...8 0.0.0.22. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 22: Ο "σκληρός" διευθυντής φυλακών [ Εφαρµογή του δικαιώµατος επικοινωνίας στην ειδική σχέση κρατουµένων]...9 0.0.0.23. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 23: Ο ζηλόφθων σύζυγος [Εφαρµογή του απορρήτου των επιστολών στην ειδική ένοµη σχέση µεταξύ των συζύγων]...9 0.0.0.24. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 24: Ο φανατικός ιερεωµένος: [Εφαρµογή της επαγγελµατικής ελευθερίας στις κληρονοµικές σχέσεις]...9 0.0.0.25.. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 25: Η απαγόρευση συγκεντρώσεων σε ώρες αιχµής: [ Αντισυνταγµατική η απαγόρευση συγκεντρώσεων σε ώρες αιχµής συνιστά περιορισµό και όχι οριοθέτηση της ελευθερίας του συνέρχεσθαι]...9 0.0.0.26. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 26: "Γενικές" παρακολουθήσεις τηλεφώνων...10 0.0.0.27. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 27: [Αδιάκριτες έρευνες σε κατοικία]...10 1

0.0.0.28. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 28: Ο παραπονούµενος στρατιώτης [ υνατός ο περιορισµός της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας στην ειδική κυριαρχική σχέση ενόπλων δυνάµεων. Μη ρητοί περιορισµοί.]...10 0.0.0.29. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 29: Ο "αναιδής" µάρτυρας [θεµιτός ο περιορισµός της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας στην ειδική κυριαρχική σχέση της ποινικής δίκης]...11 0.0.0.30. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 30: "Μουσουλµάνος δηµόσιος υπάλληλος" - [Θεµιτός ο περιορισµός της ελεύθερης ανάπτυξη της προσωπικότητας στην ειδική κυριαρχική δηµοσιοϋπαλληλική σχέση]...11 0.0.0.31. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 31: Ο "αδέσµευτος" ζωγράφος:...11 0.0.0.32. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 32: Αδεια για εσωτερικές µετακινήσεις: [Το άρθρ. 5 παρ.1 περιέχει επιφύλαξη οριοθέτησης και όχι περιορισµού ]...12 0.0.0.33. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 33: "Κιλελέρ" - [ Σύγκρουση Σ ]...12 0.0.0.34. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 34: "Ο λογοτέχνης και η προσβολή του Πτ " - Συρροή συνταγµατικών δικαιωµάτων...12 0.0.0.35. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 35: "Κατάργηση ενοχικών δικαιωµάτων µε νόµο"- ιεθνής προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων...13 0.0.0.36. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 36 "Κατάργηση περιουσίας ικηγορικού Συλλόγου και αυτοδιοίκησης Πανεπιστηµίων" - Τα νπδδ ως φορείς ατοµικών δικαιωµάτων...13 0.0.0.37. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 37: "Realities - Big Brother" - Τηλεοπτικές εκποµπές και προστασία της ανθρώπινης αξίας...14 ΕΠΙΠΕ Ο Γ : ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ...14 0.0.0.38. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 38: "Προσωποκράτηση εµπόρου" - Προσωπικότητα και ανθρώπινη αξία...14 0.0.0.39. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 39 : "Κατάργηση της νοµοθετικής απαγόρευσης της κλωνοποίησης" - Ανθρώπινη αξία και βιοϊατρικές εξελίξεις....14 0.0.0.40. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 40: «Ο πιλότος»-επεκτατική εφαρµογή αρχής ισότητας....15 0.0.0.41. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 41 ( διδαχθέν): «Ο αµελής δικηγόρος» - Ειδικές µορφές ισότητας: Η δικονοµική ισότητα...15 0.0.0.42. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 42 ( διδαχθέν): «Το αυθαίρετο» - Οχι ισότητα στην παρανοµία....15 0.0.0.43. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 43: «Ο µισογύνης ήµαρχος» - Ποσοστώσεις και συνταγµατική αρχή της ισότητας....16 0.0.0.44. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 44: «Οι γυναίκες δικηγόροι» - Η εικόνα ως στοιχείο ης προσωπικότητας...16 0.0.0.45. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 45: " Η αστυνοµική περίπολος" - Χρήση όπλων από αστυνοµικούς και δικαίωµα της ζωής....16 0.0.0.46. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 46: "Ο περιβαλλοντολόγος δικηγόρος" - Το δικαίωµα στο περιβάλλον...16 0.0.0.47. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 47: "Ο άτυχος ιδιοκτήτης" - Οριοθέτηση του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας...17 0.0.0.48. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 48: "Ο σκληρός έφορος" - Συνταγµατικότητα της απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα...17 0.0.0.49. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 49: "Η Ζωηρή φαρµακοποιός" - Χρήση παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων...17 0.0.0.50. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 50:...19 0.0.0.51. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 51: Γενικό Πρακτορείο διανοµής εντύπων "ΕΡΜΗΣ"...19 0.0.0.52. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 52 Ο αντιφρονών πολιτικός αρθρογράφος:...20 0.0.0.53. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 53: Η αίρεση διαζυγίου...21 0.0.0.54. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 54: Η εγκατάση ερωµένης...21 0.0.0.55. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 55...22 0.0.0.56. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 56: Η υπόθεση της νοµικής βιβλιοθήκης...22 0.0.0.57. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 57...22 0.0.0.58. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 58. Υπόθεση εταιρείας παραγωγής υποδηµάτων...23 ΕΠΙΠΕ Ο Α : ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 0.0.0.1. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 1: Το τρισδιάστατο περιεχόµενο των Σ [ ] Σε διεθνές συνέδριο για την εξέλιξη των συνταγµατικών δικαιωµάτων ανακύπτει διαφωνία µεταξύ δύο συνέδρων αναφορικά προς το περιεχόµενο των Σ. Κατά µια άποψη το περιεχόµενο κάθε δικαιώµατος είναι µονοδιάσταστατο και περιέχει είτε είτε τον status negativus, είτε τον status positivus (socialis), είτε τον status activus. Κατ άλλη γνώµη κάθε ένα συνταγµατικό δικαίωµα δεν έχει µονοδιάστατο αλλά τρισδιάστατο περιεχόµενο, αµυντικό, προστατευτικό και διασφαλιστικό (εξασφαλισιτκό, διεκδικητικό). ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ποιά θέση είναι ορθή; 2

0.0.0.2. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 2: Η "τριτενέργεια" [ εφαρµογή των Σ στο ιδιωτικό δίκαιο] Σε επιστηµονικό συνέδριο ανακύπτει διαφωνία, ως προς το άν εφαρµόζονται τα Σ και στο ιδιωτικό δίκαιο και υποστηρίζονται και οι δύο αντίθετες απόψεις. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ποιά θέση είναι ορθή; Εφαρµόζονται τα Σ στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών; Ποιά η θεωρητική θεµελίωση αυτής της θέσης; 0.0.0.3. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 3: Η "διαφωνία επιπέδων" [ Γενική και θεσµική εφαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων] Σε διεθνές συνέδριο για την εξέλιξη των Συνταγµατικών ικαιωµάτων ανακύπτει διαφωνία µεταξύ δύο συνέδρων αναφορικά προς τα επίπεδα εφαρµογής των Σ, η οποία και χαρακτηρίσθηκε από τους άλλους συνέδρους ως διαφωνία "επιπέδων". Ο σύνεδρος Α υποστηρίζει, ότι τα Σ εφαρµόζονται σε ένα µόνο επίπεδο εκείνο της γενικής κυριαρχικής σχέσης κράτους πολιτών. Ο σύνεδρος Β υποστηρίζει, ότι τα Σ εφαρµόζονται σε δύο επίπεδα ήτοι (α) στο επίπεδο της γενικής (κυριαρχικής και διαπροσωπικής σχέσης) και (β) στο επίπεδο των ειδικών σχέσεων (δηµοσίου και ιδιωτικού δικαίου) ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ποιά από τις δύο θέσεις είναι η ορθή; 0.0.0.4. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 4: ιαφορές των επιπέδων: Μεταξύ των δύο συνέδρων συνεχίζεται η διαφωνία αναφορικά προς τις διαφοροποιήσεις της γενικής και της ειδικής εφαρµογής των Σ. Κατά την γνώµη του πρώτου δεν υπάρχουν σηµαντικές διαφορές αναφορικά προς την εφαρµογή των Σ στη γενική σχέση ή τις ειδικές σχέσεις. Αντίθετα κατά τη γνώµη του δεύτερου οι διαφορές είναι σηµαντικές. Στις διαφορές αυτές ανήκουν οι εξής: (α) Η γενική σχέση αφορά όλους τους φορείς των Σ, ενώ η ειδική ορισµένους από αυτούς (εκτός της αναστολής κατά το άρθρο 48). (β) Στο επίπεδο της γενικής σχέσης τα Σ δεν περιορίζονται, παρά µόνο οριοθετούνται. Αντίθετα στο επίπεδο των ειδικών έννοµων σχέσεων εφαρµόζεται η αρχή του αιτιώδους των περιορισµών. Στο επίπεδο της γενικής σχέσης δεν είναι ανεκτοί περιορισµοί σε ένα σύγχρονο φιλελεύθερο κράτος δικαίου. Αντίθετα εισαγωγή περιορισµών είναι δυνατή µόνο στο ειδικό επίπεδο των ειδικών σχέσεων, δηλαδή της θεσµικής εφαρµογής. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Πως σχολιάζετε τις θέσεις αυτές; 0.0.0.5. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 5: Η "οριοθέτηση/περιορισµός" Στο ίδιο συνέδριο οι ίδιοι σύνεδροι εξακολουθούν να διαφωνούν ως προς την έννοια του περιορισµού και της οριοθέτησης. Ο σύνεδρος Ν που προηγουµένως είχε υποστηρίξει την ύπαρξη δύο επιπέδων εφαρµογής των Σ υποστηρίζει την διαφοροποίηση της οριοθέτησης από τον περιορισµό. Αντίθετα ο σύνεδρος Π που προηγουµένως υποστήριζε την παραδοσιακή θεωρία τώρα υποστηρίζει, ότι µεταξύ των δύο δεν υπάρχει καµµιά ή δεν υπάρχει σηµαντική διαφορά. Κατά την άποψή του η οριοθέτηση δεν διαφέρει από τον περιορισµό. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ποιός από τους δύο συνέδρους έχει ορθή άποψη; 0.0.0.6. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 6: Η σύγκρουση για τη σύγκρουση. [Πραγµατική και νοµική σύγκρουση Σ ] Σε επιστηµονική συζήτηση προκύπτει η εξής διαφωνία. Ο Α υποστηρίζει ότι τα Σ κατά την νόµιµη άσκησή τους από τους φορείς τους συγκρούονται µεταξύ τους και φέρει ως παραδείγµατα τα εξής πχ: - Η κατάληψη της εθνικής οδού από αγρότες (συνδικαλιστική ελευθερία), συγκρούεται µε το δικαίωµα των οδηγών να περάσουν (δικαίωµα προσωπικότητας ελεύθερης κίνησης). 3

- Η εγκατάσταση κληρονόµου µε την αίρεση της αγαµίας προκαλεί σύγκρουση της ελευθερίας του διαθέτη και της ελευθερίας γάµου του κληρονόµου - Η δηµοσίευση υβριστικού και συκοφαντικού άρθρου προκαλει σύγκρουση της ελευθερίας του τύπου και της προσωπικότητας. Ο Β υποστηρίζει, ότι στη σύγχρονη έννοµη τάξη η σύγκρουση των Σ υφίσταται µόνο σε πραγµατικό όχι όµως και σε νοµικό επίπεδο και τούτο διότι αποστολή του δικαίου είναι ακριβώς η άρση των πραγµατικών συγκρούσεων. Κατά την γνώµη του ίδιου, δύο νοµίµως ασκούµενα δικαιώµατα ποτέ δεν συγκρούονται. Η πραγµατική σύγκρουση σηµαίνει, ότι κάποιος έχει υπερβεί τα επιτρεπόµενα όρια άσκησης του δικαιώµατός του. Πρέπει εποµένως να βρεθεί ποιός ασκεί νοµίµως και ποιός έχει υπερβεί τα διαγραφόµενα από το δίκαιο όρια. Στα παραπάνω παραδείγµατα απαντά ως εξής: - Στην περίπτωση της κατάληψης της εθνικής οδού δεν συγκρούεται η συνδικαλιστική ελευθερία των αγροτών µε την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας των οδηγών. Η συνδικαλιστική ελευθερία των αγροτών ασκείται καθ υπέρβαση των ορίων διότι εµποδίζοντας την διέλευση υπερβαίνει τα όρια που διαγράφονται από την γενική ρήτρα του σεβασµού των δικαιωµάτων άλλων. - Η οριοθέτηση της ελευθερίας του διαθέτη µέ τη γενική ρήτρα του σεβασµού των δικαιωµάτων των άλλων, οδηγεί στο συµπεράσµα ότι εν προκειµένω η ελευθερία του διαθέτη ξεπέρασε τα διαγραφόµενα από το δίκαιο όρια, δηλαδή τα δικαιώµατα των άλλων εν προκειµένω την ελευθερία του γάµου του κληρονόµου.εποµένως η άσκηση της ελευθερίας διάθεσης δεν είναι νόµιµη. - Η οριοθέτηση της ελευθερίας του τύπου από τις γενικές ρήτρες (δικαιώµατα των άλλων, χρηστά ήθη, Σύνταγµα) οδηγεί στο συµπέρασµα, ότι η δηµοσίευση υβριστικού και συκοφαντικού άρθρου αποτελεί υπέρβαση άσκησης δικαιώµατος και εποµένως δεν πρόκειται για σύγκρουση της ελευθερίας του τύπου και της προσωπικότητας αλλά για προσβολή της προσωπικότητας δια του τύπου. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Πως σχολιάζετε τις παραπάνω θέσεις; 0.0.0.7. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 7: Στάθµιση συµφερόντων ή ισόρροπη εφαρµογή δικαιωµάτων και θεσµών; [ ικαιϊκή άρση της πραγµατικής σύγκρουσης] Ο σύνεδρος Α υποστηρίζει ότι οι πραγµατικές συγκρούσεις πρέπει να αντιµετωπισθούν µε την στάθµιση των συµφερόντων, δηλαδή στη βάση της σύγκρουσης δικαιωµάτων (υποκειµενικό προς υποκειµενικό). Ο σύνεδρος Β υποστηρίζει, άτι οι αντιθέσεις δεν µπορούν να αντιµετωπισθούν αποτελεσµατικά µε την στάθµιση των συµφερόντων η οποία και δεν καταλήγει σε συγκεκριµένα και σταθερά αποτελέσµατα. Κατά τη γνώµη αυτή δεν πρέπει να αντιπαρατίθεται το δικαίωµα προς το δικαίωµα, υποκειµενικό προς υποκειµενικό (σύγκρουση, στάθµιση) αλλά το υποκειµενικό (δικαίωµα) προς το αντικειµενικό (θεσµός έννοµη σχέση. Για τον λόγο αυτό σε κάθε διαφορά πρέπει να εντοπίζεται το πράγµατι περιοριζόµενο δικαίωµα και να το τοποθετείται στο αντικειµενικό νοµικό πλαίσιο (έννοµη σχέση ή θεσµός). ΕΠΙΠΕ Ο Β : ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 0.0.0.8. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 8: Επιτρεπόµενη και απαγορευµένη συµπεριφορά. Ελευθερία στη συνταγµατική νοµιµότητα Κατά τη συζήτηση υποθέσεως σε Ανώτατο ικαστήριο προκύπτει η εξής διαφωνία: Σύµφωνα µε τη γνώµη του εισηγητή Ε το Σύνταγµα περιέχει συγκεκριµένα κριτήρια µε τα οποία διακρίνει την ανθρώπινη συµπεριφορά σε αποδεκτή και µη αποδεκτή (απαγορευµένη). Κατά τη γνώµη του εισηγητή τα βασικά αυτά κριτήρια είναι οι γενικές ρήτρες (άρθρ. 5 παρ. 1και 25 Συντ). Το Σύνταγµα προστατεύοντας την ελευθερία του ανθρώπου προστατεύει την 4

ελευθερία της επιτρεπόµενης από το ίδιο συµπεριφοράς, δηλαδή της συµπεριφοράς, που εκδηλώνεται στο πλαίσιο της συνταγµατικής νοµιµότητας. Αντίθετα δεν προστατεύει την συµπεριφορά, που εκδηλώνεται έξω από τα όρια της από το ίδιο προστατευόµενης συµπεριφοράς, δηλαδή έξω από τα όρια της συνταγµατικής νοµιµότητας. Αντίθετα ο άλλος πιστεύει, ότι οι γενικές ρήτρες δεν περιέχουν τέτοιου είδους κριτήρια, αλλά περιορίζουν την ελευθερία του ανθρώπου. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: 1. Περιέχει το Σύνταγµα κριτήρια αξιολόγησης της εν γένει ανθρώπινης συµπεριφοράς σε επιτρεπόµενη και απαγορευµένη; 2. Κριτήρια αυτού του είδους περιέχουν οι γενικές ρήτρες των άρθρων 5 παρ. 1 και 2 ή οι ρήτρες αυτές περιορίζουν την ελευθερία του ανθρώπου; 3. Προστατεύει το Σύνταγµα την απαγορευµένη συµπεριφορά ως µέρος της ελευθερίας του ανθρώπου; 0.0.0.9. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 9: Η διαφωνία για την γενική εφαρµογή των γενικών ρητρών. Επαναλαµβανόµενες ρήτρες. Κατά τη συζήτηση υπόθεσης σε ικαστήριο, προκύπτει διαφωνία για το εξής. Ο εισηγητής της υποθέσεως υποστηρίζει, ότι οι γενικές ρήτρες εφαρµόζονται σε όλα τα Σ και σε κάθε περίπτωση. Συνήγορος υποστηρίζει την αντίθετη άποψη, δηλαδή ότι οι γενικές ρήτρες δεν εφαρµόζονται σε όλα τα δικαιώµατα και ότι µια τέτοια εφαρµογή θα οδηγούσε σε περιορισµούς της ελευθερίας του ανθρώπου. Κατά τη γνώµη του συνηγόρου για να εφαρµοσθεί η γενική ρήτρα θα πρέπει να επαναλαµβάνεται στη διάταξη του συγκεκριµένου δικαιώµατος. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ποιά από τις δύο θέσεις είναι κατά τη γνώµη σας η ορθή; 0.0.0.10. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 10: "Εκθεση Outlook" - Θρησκευτικά σύµβολα και χρηστά ήθη. Στο πλαίσιο µίας διεθνούς καλλιτεχνικής έκθεσης, συµπεριλαµβάνεται πίνακας του πρωτοποριακού ζωγράφου Α, ο οποίος απεικονίζει τον Σταυρό µε εµφανή σηµάδια από ανδρικό σπέρµα. Οι επισκέπτες της έκθεσης διαµαρτύρονται και τότε ο διευθυντής της έκθεσης αποφασίζει να αποσύρει τον πίνακα από την έκθεση. Ο Α, µόλις πληροφορείται την ενέργεια του διευθυντή της έκθεσης, διαµαρτύρεται εντονότατα σε αυτόν και καταγγέλει, ότι παραβιάζεται το συνταγµατικό του δικαίωµα της ελευθερίας της τέχνης ( άρθρο 16 του Συντάγµατος ). Τότε ο διευθυντής της έκθεσης προβληµατίζεται και αποφασίζει να ρωτήσει τον φίλο του, συνταγµατολόγο Β εάν η ενέργειά του είναι σύµφωνη µε το Σύνταγµα. Ερώτηση : Τί θα απαντήσει ο Β στον ιευθυντή για την ενέργειά του να αποσύρει τον πίνακα από την έκθεση; 0.0.0.11. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 11 "Ο τελευταίος πειρασµός" - Χρηστά ήθη Σε κινηµατογραφική ταινία µε τον τίτλο "Ο τελευταίος πειρασµός", ο Χριστός παρουσιάζεται µε ανθρώπινες ιδιότητες και επιθυµίες. Μεταξύ άλλων, παρουσιάζεται να έχει ερωτικές επιθυµίες, κάτι που ξεσηκώνει θύελλα διαµαρτυριών από την πλευρά της Εκκλησίας, εκκλησιαστικών οργανώσεων και πλήθους πιστών. Από την άλλη, καλλιτέχνες, ιδιοκτήτες κινηµατογραφικών αιθουσών και εταιρειών διανοµής ταινιών υποστηρίζουν, ότι η ταινία και οι συγκεκριµένες σκηνές της προστατεύονται από την ελευθερία της τέχνης, επισηµαίνουν δε, ότι η τέχνη ανέκαθεν αποσκοπούσε στο να προκαλεί και να "σοκάρει". Ερώτηση: Πώς αξιολογείται το ανωτέρω ιστορικό από άποψη συνταγµατικού δικαίου; 0.0.0.12. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 12 "Εργαζόµενη µητέρα" - Κατάχρηση δικαιώµατος 5

Η Α τυγχάνει εργαζόµενη µητέρα ενός ανήλικου παιδιού. Σε πρόσφατο αυτοκινητιστικό ατύχηµα, σκοτώνεται ο σύζυγός της και η ίδια τραυµατίζεται βαρύτατα. Αµέσως µετά την νοσηλεία της και παραµονές Χριστουγέννων, η Α επιστρέφει στην εργασία της. Τότε, ο Β, εργοδότης της Α, νοµότυπα και ασκώντας σχετική ευχέρεια που του παρέχουν οι διατάξεις της εργατικής νοµοθεσίας, αποφασίζει να απολύσει την Α. Ερώτηση: Πώς κρίνεται η πράξη απόλυσης της Α κατά το Σύνταγµα ; 0.0.0.13. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 13: "Τελάλης" [ Η απαγόρευση εκκωφαντικών θορύβων σε µεταµεσονύκτιες ώρες κοινής ησυχίας συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας έκφρασης ] Φανατικός οπαδός πολιτικού κόµµατος αποφασίζει να αναλάβει δράση υπέρ του κόµµατός του µε έναν εξαιρετικά "πρωτότυπο" τρόπο. Τοποθετεί µεγάφωνα στο αυτοκίνητό του και φωνάζει συνθήµατα υπέρ του κόµµατός του και κατά της κυβέρνητικής πολιτικής µετά τα µεσάνυχτα. Στους αστυνοµικούς, που επεµβαίνουν και τον συλλαµβάνουν για παραβίαση της κοινής ησυχίας, αντιτείνει, ότι ασκεί την ελευθερία έκφρασης και ότι οποιαδήποτε αντίθετη πρόβλεψη της κοινής νοµοθεσίας δεν είναι ασφαλώς σύµφωνη µε το Σύνταγµα. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Αποτελεί η απαγόρευση πρόκλησης θορύβων σε µεταµεσονύκτιες ώρες κοινής ησυχίας περιορισµό της ελευθερίας έκφρασης; 0.0.0.14. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 14: Ο συκοφάντης δηµοσιογράφος [Η απαγόρευση ανακριβών, υβριστικών και συκοφαντικών δηµοσιευµάτων συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας του τύπου] Ο δηµοσιογράφος προκειµένου να εκδικηθεί τον προσωπικό του εχθρό Σ τον εξυβρίζει και τον συκοφαντεί µε άρθρο του, που δηµοσιεύται στη µεγάλης κυκλοφορίας καθηµερινή εφηµερίδα, στην οποία εργάζεται αναφέροντας εξαιρετικά προσβλητικές φράσεις αλλά και αναληθή γεγονότα. Ο Σ προκειµένου να υπερασπισθεί τον εαυτό του καταφεύγει στη ικαιοσύνη επικαλούµενος, ότι το συκοφαντικό άρθρο προσέβαλε βάναυσα τη προσωπικότητά του (άρθρ. 5 Σ). Ο επικαλείται την ελευθερία του τύπου και ανταπαντά, ότι η ελευθερία αυτή είναι ελευθερία δηµοσίευσης άρθρου οποιουδήποτε περιεχοµένου αληθούς ή και µη αληθούς και ότι η ελευθεροτυπία ασφαλώς περιλαµβάνει την δυνατότητα διατύπωσης αρνητικών και όχι µόνο θετικών κρίσεων. Σε παρατήρηση του αντιδίκου του ότι ο ΠΚ (άρθρ. 363 επ.) απαγορεύει την εξύβριση και την εξύβριση και συκοφάντηση ο ανταπαντά, ότι πρέπει να ελεγχθεί η συνταγµατικότητα της νοµοθετικής αυτής ρύθµισης. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Αποτελεί η απαγόρευση ανακριβών κλπ δηµοσιευµάτων περιορισµό της ελευθερίας του τύπου; 0.0.0.15. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 15: "Ο υβριστής οδηγός" - [Η απαγόρευση εξύβρισης συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας της έκφρασης.] Ο Α οδηγεί ως συνήθως µε υπερβολική ταχύτητα το αυτοκίνητό του, συναντά, όµως, το προπορευόµενο αυτοκίνητο του Β, ο οποίος τρέχει αργά αλλά εντός των νοµίµων ορίων. Επειδή ο δρόµος είναι µονής κατεύθυνσης και έχει µία µόνο λωρίδα µε συνέπεια να µην είναι δυνατή η προσπέραση, ο Α εκνευρίζεται, αναβοσβήνει τα φώτα και κορνάρει συνεχώς προκειµένου ο Β να αναπτύξει ταχύτητα. Ο Β, γνωστός για την ηρεµία του, αδιαφορεί και εκνευρίζει ακόµη περισσότερο τον Α. Όταν ο δρόµος γίνεται δύο λωρίδων, ο Α πλησιάζει στο αυτοκίνητο του Β και τον "στολίζει" µε υβριστικές εκφράσεις, οι οποίες ακούγονται συνήθως στα ποδοσφαιρικά γήπεδα και σχετίζονται µε τη γενετήσια έκφραση της ανθρώπινης προσωπικότητας. Επίσης, όλο το επόµενο χρονικό διάστηµα διαδίδει παντού ότι ο Β "λάδωσε" προκειµένου να αποκτήσει το δίπλωµα οδήγησης. Κατόπιν των ανωτέρω, ο Β ασκεί αγωγή εναντίον του Α για προσβολή της προσωπικότητάς του, ο δε Α ισχυρίζεται 6

ενώπιον του ικαστηρίου ότι οι ενέργειές του καλύπτονται από το συνταγµατικό δικαίωµα της ελευθερίας της έκφρασης. Ερώτηση: Ποια θα είναι η απόφαση του ικαστηρίου; Συνιστά η απαγόρευση εξύβρισης οριοθέτηση περιορισµό της ελευθερίας της έκφρασης.] 0.0.0.16. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 16 : "Γκράφιτι" - [Η απαγόρευση ζωγραφικής στους ξένους τοίχους συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας της τέχνης] O γνωστός καλλιτέχνης Α αποφασίζει να µείνει στην ιστορία και για τον λόγο αυτό ένα βράδυ, µαζί µε 1000 µαθητές του, ζωγραφίζει όλα τα σπίτια στην Πλάκα της Αθήνας. Το πρωϊ αποκαλύπτεται το έργο του και ο Εισαγγελέας ασκεί εναντίον του ποινική δίωξη για φθορά ξένης ιδιοκτησίας σύµφωνα µε τις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα. Ο Α ισχυρίζεται ότι η ποινική δίωξη είναι παράνοµη και αντισυνταγµατική γιατί αντίκειται στο άρθρο 16 παρ. 1 του Συντάγµατος που ορίζει ότι η τέχνη είναι ελεύθερη, χωρίς, µάλιστα, να θέτει το κατοχυρούµενο ατοµικό δικαίωµα υπό την επιφύλαξη του νόµου. Ερώτηση: Είναι βάσιµος ο ισχυρισµός του Α; Εµπίπτει η ως άνω δραστηριότητα του Α στο προστατευόµενο πεδίο του συνταγµατικού δικαιώµατος της ελευθερίας της τέχνης; Η απαγόρευση ζωγραφικής σε ξένους τοίχους συνιστά περιορισµό της ελευθερίας της τέχνης; Ναί ή όχι και γιατί; 0.0.0.17. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 17: Αφισσοκολήσεις: [Η απαγόρευση αφισσοκολήσεων συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας έκφρασης] Ο Α µόλις έχει τελειώσει την κατασκευή της οικίας του και µια µέρα µετά το τελικό βάψιµο των εξωτερικών τοίχων, άγνωστοι τοποθετούν αφίσσες προκαλώντας σηµαντικές ζηµιές. Ο Α στενοχωρείται πολύ µε την ενέργεια αυτή και σκέφτεται να προσφύγει στη ικαιοσύνη. Την εποµένη συλλαµβάνει επ αυτοφώρω έναν από τους αφισοκολητές από τον οποίο ζητεί εξηγήσεις. Ο αφισοκολητής διατείνεται, ότι η απαγόρευση της ελεύθερης και χωρίς όρους αφισοκόλησης είναι αντισυνταγµατική διότι περιορίζει την ελευθερία έκφρασης και διάδοσης των ιδεών. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Συνιστά η απαγόρευση αφισοκολήσεων σε ξένους τοίχους περιορισµό της ελευθερίας της έκφρασης; Ναί ή όχι και γιατί; 0.0.0.18. Πρακτικό 18 Η νοµοθετική απαγόρευση αποκλεισµού των εθνικών οδών : [Η απαγόρευση αποκλεισµού των εθνικών οδών συνιστά οριοθέτηση και όχι περιορισµό της ελευθερίας του συνέρχεσθαι] Η συχνή εµφάνιση του φαινοµένου της κατάληψης εθνικών οδών για τη διεκδίκηση διαφόρων αιτηµάτων οδηγεί την κυβέρνηση στη λήψη νοµοθετικών µέτρων για την αντιµετώπισή του. Εισάγεται έτσι µε νοµοσχέδιο ρύθµιση, η οποία - πέρα από την παρακώλυση συγκοινωνιών - ποινικοποιεί τον αποκλεισµό των εθνικών οδών. Ειδικότερα µε το νοµοσχέδιο ορίζεται ότι οι διαδηλωτές είναι ελεύθεροι να συγκεντρώνονται στις εθνικές οδούς και να τις χρησιµοποιούν ως τόπους συγκέντρωσης, όχι όµως και να τις αποκλείουν απαγορεύοντας την διέλευση οχηµάτων και αποκόπτοντας την ελεύθερη ροή οχηµάτων. Πολλές οργανώσεις διαµαρτύρονται και θεωρούν τον νόµο αντισυνταγµατικό. Η κυβέρνηση επιµένει στη ψήφιση του νοµοσχεδίου το οποίο και τελικά υπερψηφίζεται. Είναι ο νόµος συνταγµατικός; ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Συνιστά η απαγόρευση αποκλεισµού των εθνικών οδών περιορισµό της ελευθερίας του συνέρχεσθαι; 0.0.0.19. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 19 : "Έννοια του αυτοφώρου" - Σύνταγµα και νοµοθετικοί ορισµοί. 7

Στο πλαίσιο της προσπάθειάς της για αποτελεσµατικότερη πάταξη της εγκληµατικότητας, η Κυβέρνηση συστήνει νοµοπαρασκευαστική επιτροπή για την αναθεώρηση των διατάξεων του ποινικού δικαίου. Ο Α, µέλος της Επιτροπής προτείνει να παραταθεί η χρονική διάρκεια του αυτόφωρου εγκλήµατος, ώστε να καταλαµβάνει πλέον ολόκληρων των τριών µηνών µετά την τέλεση της αξιόποινης πράξης. Στην παρατήρηση του Β, συνταγµατολόγου και µέλους της Επιτροπής, ότι µια τέτοια ρύθµιση θα ήταν αντίθετη προς το Σύνταγµα, ο Α απάντησε ότι το Σύνταγµα χρησιµοποιεί τον όρο ''αυτόφωρο έγκληµα'' ( άρθρο 6 ) χωρίς να ορίζει τη χρονική του διάρκεια. Συνεπώς, κατά την άποψη του Α, ο καθορισµός της χρονικής διάρκειας του αυτοφώρου ανήκει στην ελεύθερη κρίση του νοµοθέτη. Ερώτηση: Είναι σύµφωνη µε το Σύνταγµα η πρόταση του Α; 0.0.0.20.: ΠΡΑΚΤΙΚΟ 20: Η κατάληψη της γέφυρας του ισθµού της Κορίνθου [Εφαρµογή του δικαιώµατος ελεύθερης κίνησης στη γενική διαπροσωπική σχέση] Σταφιδοπαραγωγοί της Κορινθίας και των γειτονικών νοµών διαµαρτύρονται έντονα για την µη ικανοποίηση των αιτηµάτων τους και συγκεντρώνονται στην γέρφυρα του ισθµού της Κορίνθου, όπου και αποφασίζεται η "κατάληψη" της γέφυρας και ο αποκλεισµός της διέλευσης αυτοκινήτων. Μετά την παρέλευση 12 ωρών η κατάσταση είναι πλέον έκρυθµη και απειλούνται επεισόδια µεταξύ διαµαρτυροµένων σταφιδοπαραγωγών και οδηγών αυτοκινήτων. Σε ανταλλαγή επιιχερηµάτων οι οδηγοί υποστηρίζουν, ότι παρεµποδίζονται στην άσκηση του δικαιώµατος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους και της ελευθερίας κίνησης. Οι καταληψίες της γέφυρας αντιτείνουν, ότι δεν τίθεται ζήτηµα εφαρµογής Σ, τα οποία στην προκειµένη περίπτωση ασκούνται στον ελεύθερο κοινωνικό χώρο και όχι στο πλαίσιο κάποιας έννοµης σχέσης, από την οποία θα µπορούσαν να προκύψουν συγκεκριµένες νοµικές δεσµεύσεις. Καµιά τέτοια έννοµη σχέση δεν συνδέει τους διερχόµενους οδηγούς µε τους διαµαρτυρόµενους σταφιδοπαραγωγούς, οι οποίοι εντελώς τυχαία συναντήθηκαν στο συγκεκριµένο σηµείο και αν ευρίσκοντο εκεί λίγο πριν θα είχαν διέλθει χωρίς κανένα πρόβληµα. Άλλωστε δεν έχουν τίποτε εναντίον των οδηγών ΕΡΩΤΑΤΑΙ:Είναι ορθός ο ισχυρισµός των διαµαρτυροµένων σταφιδοπαραγωγών; Υπάρχει µεταξύ οδηγών και σταφιδοπαραγωγών έννοµη σχέση και αν ναι εφαρµόζονται σε αυτή τα Σ ; 0.0.0.21.: ΠΡΑΚΤΙΚΟ 21: Η απαγόρευση εισόδου σε super market [Εφαρµογή του δικαιώµατος ελεύθερης κίνησης στη γενική διαπροσωπική σχέση] Ο διευθυντής του σούπερ µάρκετ "Ατλαντίς" κατευθυνόµενος πρωϊ µε το αυτοκίνητό του προς την εργασία του πέφτει θύµα τροχαίου. Τρακάρει µε τον Ο οδηγό αυτοκινήτου ο οποίος αν και αποκλεισιτά υπάιτιος για την πρόκληση του αυτχήµατος εντούτοις του φέρεται βάναυσα και τον εξυβρίζει. Το ίδιο µεσηµέρι ευρισκόµενος στην είσοδο του καταστήµατος το οποίο διευθύνει βλέπει πάλι τον αναιδή και απρεπή Ο να εισέρχεται. Σπεύδει και του απαγορύει την είσοδο λέγοντάς του ότι δεν έχιε καµµιά θέση στο κατάστηµα αυτό και ότι οφείλει να αποµακρυνθεί γρήγορα. Ο Ο επικαλείται το άρθρο 5 παρ. 1 του Σ, την ελεύθερη ανάπτυξη τ ης προσωπικότητάς του και τη συµµετχοή στην κοινωνική πολιτική και οικονοµική ζωή της χώρας και του εφιστά την προσοχή ότι οφείλει να του συµπεριφερθεί όπως και στους άλλους πολίτες και ότι και αυτός όπως όλοι οι άλλοι, έχει δικαίωµα να εισέλθει στο κατάστηµα και να αγοράσει τα πωλούµενα προϊόντα. Ο απαντά, ότι ως διευθυντής του καταστήµατος να του απαπγρεύσει την είσοδο και ότι σε κάθε περίπτωση το άρθρ. 5 παρ. 1 Συντ. δεν έχει εν προκειµένω καµµιά εφαµρογή διότι πρόκειται για άσκηση δικαιωµα των στον ελεύθερο κοινωνικό χώρο και όχι σε κάποια συγκεκριµένη έννοµη σχέση. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Εφαρµόζεται εν προκειµένω τα Σ και γιατί; 8

0.0.0.22. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 22: Ο "σκληρός" διευθυντής φυλακών [ Εφαρµογή του δικαιώµατος επικοινωνίας στην ειδική σχέση κρατουµένων] Ο διευθυντής φυλακών µόλις αναλαµβάνει τα καθήκοντά του θέλει να απαγορεύσει το επισκεπτήριο και τις τηλεφωνικές επικοινωνίες των κρατουµένων, για να συµβάλει, όπως πιστεύει, µε τον τρόπο αυτό στη µείωση της εγκληµατκότητας. Οργανώσεις για την προστασία των κρατουµένων αντιτείνουν, ότι αυτά τα µέτρα είναι αντίθετα προς το Σύνταγµα και συγκεκριµένα προς το κατά το άρθρο 19 δικαίωµα επικοινωνίας των κρατουµένων. Ο δέχεται ότι οι δεσµεύσεις αυτές πράγµατι δεν είναι σύµφωνες µε το άρθρο 19 του Συντάγµατος, όµως απαντά ότι τα συνταγµατικά δικαιώµατα εφαρµόζονται µόνο στη γενική κυριαρχική σχέση κράτους πολιτών, όχι όµως και στη ειδική κυριαρχική σχέση στην οποία βρίσκονται οι κρατούµενοι. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Είναι ορθός ο ισχυρισµός του; 0.0.0.23. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 23: Ο ζηλόφθων σύζυγος [Εφαρµογή του απορρήτου των επιστολών στην ειδική ένοµη σχέση µεταξύ των συζύγων] Ο σύζυγος Ζ παραβιάζει τις επιστολές της δικηγόρου συζύγου του. 'Οταν εκείνη παραπονείται και επικαλείται το άρθρο 19, ο σύζυγος αντιτείνει, ότι τα Σ εφαρµόζονται (µόνο) στη γενική διαπροσωπική σχέση κατά το άρθρο 25 παρ. 1 εδ, γ, όχι όµως και στις ειδικές έννοµες διαπροσωπικές σχέσεις, όπως είναι η οικογενειακή σχέση µεταξύ των συζύγων. Κατά συνέπεια µπορεί να ανοίγει και να διαβάζει τις επιστολές της συζύγου του και σε κάθε περίπτωση δεν δεσµεύεται παό το Σύνταγµα. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Είναι ορθός ο ισχυρισµός του;εφαρµόζεται καταρχήν το απόρρητο των επιστοών και στις σχέσεςι εµταξύ των συζύγων; 0.0.0.24. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 24: Ο φανατικός ιερεωµένος: [Εφαρµογή της επαγγελµατικής ελευθερίας στις κληρονοµικές σχέσεις] Ο ιερέας Ι προκειµένου να συντάξει τη διαθήκη του επισκέπτεται τον συµβολαιογράφο Σ. Με την διαθήκη επιθυµεί να εγκαταστήσει κληρονόµο της περιουσίας του στον γυιό του Γ µε τον όρο, ότι και αυτός θα ακολουθήσει τον ιερατικό κλάδο. Σε παρατήρηση του συµβολαιογράφου Σ, ότι µε τον όρο αυτό δεσµεύεται υπέρµετρα η κατοχυρωµένη συνταγµατικά ελευθερία επιλογής επαγγέλµατος, ο ιερέας Ι, αφενός µεν δέχεται, ότι πράγµατι ο όρος αυτός προσβάλλει το αµυντικό περιεχόµενο της επαγγελµατικής ελευθερίας, απαντά όµως, ότι η ελευθερία αυτή δεν ισχύει στην ειδική κληρονοµική σχέση. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Είναι ορθός ο ισχυρισµός του; 0.0.0.25.. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 25: Η απαγόρευση συγκεντρώσεων σε ώρες αιχµής: [ Αντισυνταγµατική η απαγόρευση συγκεντρώσεων σε ώρες αιχµής συνιστά περιορισµό και όχι οριοθέτηση της ελευθερίας του συνέρχεσθαι] Με νόµο απαγορεύεται η πραγµατοποίση συγκεντρώσεων και πορειών στο κέντρο της πρωτεύσουσας τις ώρες αιχµής δηλαδή από 7-9 µµ καθηµερινά εκτός Σαββάτου και Κυριακής. Στις διαµαρτυρίες, ότι το δικαίωµα περιορίζεται η κυβέρνηση απαντά, ότι δεν πρόκειται για περιορισµό αλλά για οριοθέτηση του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι, το οποίο άλλωστε µπορεί να ασκείται στην ίδια ώρα σε άλλες περιοχές ή και όλες τις άλλες ώρες στο κέντρο της Αθήνας. Ο νόµος απλά οριοθετεί και δεν περιορίζει το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης κράτους - πολιτών, προκειµένου να διευκολύνει την άσκηση δικαιωµάτων από όλους του φορείς. Ισχυρίζεται επίσης η κυβέρνηση, ότι στο πλαίσιο αυτό της γενικής κυριαρχικής σχέσης ναι µεν δεν µπορεί να εισάγει περιορισµούς, µπορεί όµως να οριοθετήσει τα Συνταγµατικά ικαιώµατα και αυτό προκύπτει από την γενική νοµοθετική αρµοδιότητα του κοινού νοµοθέτη. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Είναι συνταγµατική η ρύθµιση αυτή του νοµοσχεδίου; 9

0.0.0.26. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 26: "Γενικές" παρακολουθήσεις τηλεφώνων Μετά την εκδήλωση µεγάλου κύµατος εγκληµατικότητας και για την αποτελεσµατική αντιµετώπισή της συντάσσεται νοµοσχέδιο, που επιτρέπει γενικώς την παρακολούθηση των τηλεφώνων για διακρίβωση εγκληµάτων και την προστασία της εθνικής ασφάλειας. µε τη συµµετοχή της δικασιτκής αρχής όπως ορίζει το Σύνταγµα. Συγκεκριµένα το νοµοσχέδιο προβλέπει, ότι παρακολουθούνται τα τηλέφωνα όχι µόνο υπόπτων αλλά γενικά και δειγµατολειτπικά, µήπως µέσα από τις τυχαίες παρακολουθήσεις των πολιτών αδιακρίτως προκύψει ενδεχοµένως κάποιο χρήσιµο στοιχείο για τη διακρίβωση των σοβαρών εγκληµάτων που τελέσθηκαν. Σε διαµαρτυρίες της αντιπολίτευσης και διαφόρων οργανώσεων, ότι η ρύθµιση αυτη του νοµοσχεδίου είναι αντισυνταγµατική, η κυβέρνηση απαντά, ότι το Σύνταγµα στο άρθρο 19 επιτρέπει την άρση του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας και για ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήµατα και ότι στη προκειµένη περίπτωση ισχύουν και τα δύο. ΕΡΩΤΗΣΗ: Είναι συνταγµατική η διάταξη του νοµοσχεδίου, που επιτρέπει την άρση του απορρήτου σύµφωνα και τις γενικές παρακολουθήσεις τηλεφώνων µε τα παραπάνω; 0.0.0.27. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 27: [Αδιάκριτες έρευνες σε κατοικία] Με νοµοσχέδιο για την αντιµετώπιση της διαρκώς αυξανόµενης εγκληµατικότητας ορίζεται, ότι µε την τήρηση των διαδικαστικών προϋποθέσεων του άρθρου 9 παρ. 1 εδ. γ, είναι δυνατή η τυχαία και συµπτωµατική διεξαγωγή έρευνας, χωρίς να είναι απαραίτητο να υπάρχουν ενδείξεις. Το νοµοσχέδιο ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων και πολλοί παροµοιάζουν µε δικτατορικά καθεστώτα. Η κυβέρνηση αποφασισµένη να πατάξει την εγκληµατικότητα και κρίνοντας το µέτρο αυτό ως εξαιρετικά πρόσφορο επιµένει στη νοµοθέτησή του και επικαλείται το άρθρο 9 παρ. 1 εδ. γ. κατά το οποίο, καµµια έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία παρά µόνο όταν και όπως ορίζει ο νόµος και πάντοτε µε την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας. Σύµφωνα µε τους ισχυρισµούς της κυβέρνησης, εφόσον πληρούται η διαδικαστική προϋπόθεση (παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας) ο νοµοθέτης µπορεί να ορίζει πότε (όταν) και πώς (όπως) διεξάγεται έρευνα σε κατοικία. Υπάρχει δηλαδή επιφύλαξη υπέρ του νόµου. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Είναι σύµφωνη προς το Σύνταγµα η ρύθµιση αυτή; 0.0.0.28. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 28: Ο παραπονούµενος στρατιώτης [ υνατός ο περιορισµός της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας στην ειδική κυριαρχική σχέση ενόπλων δυνάµεων. Μη ρητοί περιορισµοί.] Ο στρατιώτης Σ υπηρετεί τη θητεία του. Το όλο στρατιωτικό κλίµα τον ενοχλεί ιδιαίτερα, παραπονείται έντονα και δεν θέλει να έχει παραπάνω περιορισµούς από τους άλλους πολίτες. Αρνείται να φορά οµοιόµορφη ενδυµασία, να κουρευτεί και να δεσµεύεται παραµένοντας µέσα στο στρατόπεδο. Σε παρατήρηση αξιωµατικού, ότι αυτοί οι περιορισµοί είναι απαραίτητοι για τη λειτουργία του στρατεύµατος και την εθνική άµυνα της χώρας, ο Σ δεν διαφωνεί για την αναγκαιότητα των συγκεκριµένων περιορισµών, πλην όµως αντιτείνει, ότι ο ίδιος δεν είναι υποχρεωµένος ούτε και διατεθιµένος να τους ανεχθεί, εφόσον δεν τους επιβάλει το Σύνταγµα. Όπως ισχυρίζεται πουθενά το Σύνταγµα δεν αναγράφει, ότι όσοι υπηρετούν τη θητεία τους εξαιρούνται από την άσκηση των συνταγµατικών τους δικαιωµάτων και πρέπει να υφίστανται αυτούς τους περιορισµούς, οι οποίοι κατά συνέπεια είναι αντισυνταγµατικοί. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Είναι ορθοί οι ισχυρισµοί αυτοί του στρατιώτη; Είναι καταρχήν δυνατός ο περιορισµός των Σ στο πλαίσιο του στρατεύµατος και πως δικαιολογείται συνταγµατικά; 10

0.0.0.29. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 29: Ο "αναιδής" µάρτυρας [θεµιτός ο περιορισµός της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας στην ειδική κυριαρχική σχέση της ποινικής δίκης] Ο Μ καλείται ως µάρτυρας σε ποινική δίκη, όπου αντιτείνει, ότι δεν επιθυµεί να καταθέσει και ισχυρίζεται, ότι αντλεί δικαίωµα άρνησης µαρτυρίας από το Σύνταγµα. Ισχυρίζεται επίσης, ότι πουθενά το Σύνταγµα δεν αναφέρει ρητά, ότι είναι υποχρεωµένος να καταθέσει ως µάρτυρας και ότι αυτό επαφίεται στη διακριτική του ευχέρεια. Ταυτόχρονα απαιτεί από το δικαστήριο να τον απαλλάξει από την υποχρέωση µαρτυρίας. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: ικαιούται ο µάρτυρας αυτός να αρνηθεί την µαρτυρία του; 0.0.0.30. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 30: "Μουσουλµάνος δηµόσιος υπάλληλος" - [Θεµιτός ο περιορισµός της ελεύθερης ανάπτυξη της προσωπικότητας στην ειδική κυριαρχική δηµοσιοϋπαλληλική σχέση] Ο Α τυγχάνει δηµόσιος υπάλληλος και παράλληλα µουσουλµάνος στο θρήσκευµα. Πιστός στις επιταγές της θρησκείας του, κάθε µέρα διακόπτει την εργασία του για µία ώρα (12.00-13.00 ) και αποµονώνεται σε ένα δωµάτιο όπου και προσεύχεται. Γι αυτόν τον λόγο, του επιβάλλεται πειθαρχική ποινή από το αρµόδιο Υπηρεσιακό Συµβούλιο χωρίς, όµως, να κληθεί σε απολογία πριν από την έκδοση της εις βάρος του απόφασης. Αγανακτισµένος, ο Α επισκέπτεται τον Πρόεδρο του Υπηρεσιακού Συµβουλίου και του επισηµαίνει ότι παραβιάσθηκε τόσο η θρησκευτική ελευθερία ( άρθρο 13 του Συντάγµατος ), όσο και το συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα της προηγούµενης ακρόασης ( άρθρο 20 παρ. 2 του Συντάγµατος ). Απαντώντας, ο Πρόεδρος του Υπηρεσιακού Συµβουλίου συνέστησε στον Α να µη διαµαρτύρεται διότι τελεί σε 'ειδική κυριαρχική σχέση' και δεν µπορεί να επικαλεσθεί τα συνταγµατικά δικαιώµατα. Τότε, ο Α προσφεύγει στο δικαστήριο, ενώπιον του οποίου η πλευρά του ηµοσίου ισχυρίζεται ότι ο Α δεν µπορούσε να ασκήσει προσφυγή διότι το δικαίωµα της δικαστικής προστασίας ( άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγµατος ) δεν ισχύει για τους δηµοσίους υπαλλήλους. Ο Α ανταπαντά, ότι όπου το Σύνταγµα ήθελε να περιορίσει τα δικαιώµατα των δηµοσίων υπαλλήλων, το έπραξε ρητώς όπως στο άρθρο 29 παρ. 3 ( περί περιορισµού της δυνατότητας κοµµατικής έκφρασης των δηµοσίων υπαλλήλων ). Ερωτήσεις: 1. Ποιά από τα ανωτέρω συνταγµατικά δικαιώµατα µπορεί να επικαλεσθεί βασίµως ο Α στην προκείµενη περίπτωση; 2. Εάν επιβληθεί σε ένα µαθητή Γυµνασίου το πειθαρχικό µέτρο της επίπληξης, έχει αυτός τη δυνατότητα να επιδιώξει τη δικαστική ακύρωση του µέτρου αυτού; 0.0.0.31. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 31: Ο "αδέσµευτος" ζωγράφος: Ο ζωγράφος Ζ υπογράφει σύµβαση µε τον Π, για τη δηµιουργία πίνακα ζωγραφικής συγκεκριµένων διαστάσεων, αντί 15.000 ευρώ. Στη συµφωνία περιέχεται, ότι ο πίνακας θα είναι έτοιµος σε 4 µήνες, όπως επίσης και ότι θα φιλοτεχνηθεί σύµφωνα µε τους κανόνες της συγκεκριµένης νοοτροπίας Ψ. Πράγµατι ο πίνακας ετοιµάστηκε µέσα στην προθεσµία, πλην όµως φιλοτεχνήθηκε σύµφωνα µε τους κανόνες άλλης τεχνοτροπίας. Ο Π αρνείται να παραλάβει τον πίνακα και ζητεί την επιστροφή της προκαταβολής (5.000 ευρώ), όπως επίσης και αποζηµίωση, ισχυριζόµενος ότι ο Ζ παρέβη υπαίτια τον όρο της σύµβασης. Αντίθετα ο Ζ επιµένει να παραλάβει ο Π τον πίνακα και να του καταβάλει τα υπόλοιπα χρήµατα (10.000 ευρώ). Στον ισχυρισµό του Ε απαντά, ότι ο όρος αυτός της σύµβασης, έρχεται σε αντίθεση µε το άρθ. 16 παρ. 1 του Συντάγµατος, το οποίο κατοχυρώνει την ελευθερία της τέχνης, τόσο από το κράτος, όσο και από τους ιδιώτες. Ιδιωτικές συµφωνίες δεν είναι δυνατό να καταργούν τις συνταγµατικές διατάξεις. Στον ισχυρισµό επίσης του Π, ότι σε κάθε περίπτωση ο Ζ ήταν ελεύθερος να δεχτεί ή να αρνηθεί τη σύµβαση, απαντά ο δεύτερος ότι και το επιχείρηµα αυτό δεν ευσταθεί. Και τούτο γιατί ανάµεσα στον πλούσιο Π και στον ίδιο δεν υπήρχε συναλλακτική ισότητα και εποµένως δεν υπήρχε συναλλακτική ελευθερία. Οι οικονοµικές του ανάγκες τον ώθησαν στην υπογραφή της σύµβασης και ότι ουδέποτε θα δεσµευόταν συµβατικά να ζωγραφίσει µε την τεχνοτροπία που συµφωνήθηκε, αν πράγµατι δεν είχε οικονοµικές ανάγκες. 11

ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ποιός έχει δίκιο; Ο ζωγράφος Ζ ο οποιίος επικαλείται την ελευθερία της τέχνης ή ο πλούσιος πελάτης Π που επικαλείται την ελευθερία των συµβάσεων και τ ην ελευθερία της τέχνης; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Σηµειώσεις σελ. 177. 0.0.0.32. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 32: Αδεια για εσωτερικές µετακινήσεις: [Το άρθρ. 5 παρ.1 περιέχει επιφύλαξη οριοθέτησης και όχι περιορισµού ] Επιβολή νοµοθετικών πειρορισµών στην ελεύθερη κίνηση [Η "τήρηση των νόµων" ως γενική οριοθετητική ρήτρα] Για την αντιµετώπιση της αυξανόµενης µε ταχύτατους ρυθµούς εγκληµατικότητας και της ανεξέλεγκτης πλέον λαθροµετανάστευσης, µε νόµο χωρίζεται η χώρα σε τρεις µεγάλες περιφέρειες και απαιτείται άδεια για την µετάβαση από την µια περιφέρεια στην άλλη. Το µέτρο ξεσηκώνει θύελλα διαµαρτυριών. Τα κόµµατα και οι οργανώσεις διαµαρτύρονται, ότι περιορίζεται ανεπίτρεπτα η κατοχυρούµενη στο άρθρο 5 Σ ελευθερία κίνησης. Η κυβέρνηση απαντά στις αιτιάσεις αυτές, ότι κατά το άρθρο 5 παρ. 1 Σ επιτρέπεται η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας µε τη γενική ρήτρα της τήρησης των νόµων. Με την ρύθµιση αυτή, όπως υποστηρίζει η κυβέρνηση, παρέχεται γενική εξουσιοδότηση στον νοµοθέτη (γενική επιφύλαξη νόµου) να παρεµβαίνει νοµοθετικά και να ρυθµίζει δηλαδή να µπορεί να θέτει και περιορισµούς. ηλαδή εισάγει επιφύλαξη νόµου. Αν µε τον όρο Σύνταγµα νοείται η συνταγµατική νοµιµότητα, η έννοµη τάξη, εννοείται το Σύνταγµα και οι σύµφωνοι µε αυτό νόµοι. Κατά συνέπεια περιέχεται επιφύλαξη νόµου. Με βάση την γενική αυτή επιφύλαξη µπορεί ο νοµοθέτης να επεµβαίνει και να ρυθµίζει ανάλογα και να επιβάλει περιορισµούς. Αυτό έπραξε και ο νοµοθέτης στη προκειµένη περίπτωση. Θέσπισε περιορισµούς κατ εφαρµογή του άρθρου 5 παρ 1 Συντ. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Είναι ορθοί οι ισχυρισµοί της κυβέρνησης ή των οργανώσεων; Θα είναι συνταγµατική µια τέτοια ρύθµιση; 0.0.0.33. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 33: "Κιλελέρ" - [ Σύγκρουση Σ ]. Οι αγρότες του νοµού Λάρισας και των γειτονικών νοµών θεωρούν ότι η Κυβέρνηση τους εµπαίζει γιατί, παρά τις επανειληµµένες διαµαρτυρίες, δεν τους καταβάλλονται οι ετήσιες ενισχύσεις. Κατόπιν τούτου, αποφασίζουν να συγκεντρωθούν διαµαρτυρόµενοι στην εθνική οδό και να την κλείσουν επ αόριστον και συµβολικά στο ύψος του Κιλελέρ. Στις έντονες διαµαρτυρίες των ακινητοποιηµένων και αγανακτισµένων οδηγών, ότι παραβιάζονται θεµελιώδη δικαιώµατά τους, όπως το δικαίωµα στην προσωπικότητα (που περιλαµβάνει και τη χρήση των κοινόχρηστων πραγµάτων) και το δικαίωµα ελεύθερης κίνησης στη Χώρα ( άρθρο 5 παρ. 1 και 4 του Συντάγµατος) αφού δεν µπορούν να µεταβούν στις δουλειές τους και στη συνακόλουθη απαίτησή τους να διέρχονται τα αυτοκίνητα, οι αγρότες απαντούν, ότι οι ενέργειές τους αποτελούν άσκηση συνταγµατικών δικαιωµάτων, όπως της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας ( άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγµατος ), της ελευθερίας της συνάθροισης ( άρθρο 11 του Συντάγµατος ) και του συνδικαλισµού ( άρθρο 23 του Συντάγµατος). Ερώτηση: Πώς θα λυθεί η σύγκρουση αυτή των συνταγµατικών δικαιωµάτων; 0.0.0.34. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 34: "Ο λογοτέχνης και η προσβολή του Πτ " - Συρροή συνταγµατικών δικαιωµάτων Ο λογοτέχνης Α κυκλοφορεί µυθιστόρηµα, το οποίο - χωρίς να κατονοµάζει - 'φωτογραφίζει' τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας, περιέχοντας προσβλητικές εκφράσεις εναντίον του. Αµέσως κινητοποιείται ο Εισαγγελέας, ο οποίος διατάσσει την κατάσχεση του βιβλίου από τα σηµεία πώλησης βάσει του άρθρου 14 παρ. 3 περ. β' του Συντάγµατος, το 12

οποίο ορίζει ότι επιτρέπεται µε εισαγγελική παραγγελία η κατάσχεση εφηµερίδων και 'άλλων εντύπων β) για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της ηµοκρατίας'. Αµέσως µεταβαίνει στην Εισαγγελία ο δικηγόρος του λογοτέχνη και επισηµαίνει ότι το µυθιστόρηµα, όπως κάθε καλλιτεχνική δηµιουργία, προστατεύεται από το άρθρο 16 του Συντάγµατος, το οποίο δεν προβλέπει τη δυνατότητα κατάσχεσης. Στην παρατήρηση αυτή, ο Εισαγγελέας ανταπαντά ότι το συγκεκριµένο µυθιστόρηµα αποτελεί κατεξοχήν έκφραση γνώµης. Προστατεύεται, εποµένως ( κατά τη γνώµη του Εισαγγελέα ), από το άρθρο 14 του Συντάγµατος και εφαρµόζεται και σε αυτό η δυνατότητα κατάσχεσης, αφού το άρθρο 14 παρ. 3 του Συντάγµατος κάνει λόγο για 'έντυπα', όπως τα βιβλία. Ερωτήσεις: 1. Είναι νόµιµη η εισαγγελική παραγγελία κατάσχεσης του βιβλίου; 2. Θα µπορούσε να διαταχθεί από το δικαστήριο η απαγόρευση κυκλοφορίας του βιβλίου µε απόφαση ασφαλιστικών µέτρων; 0.0.0.35. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 35: "Κατάργηση ενοχικών δικαιωµάτων µε νόµο"- ιεθνής προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων Ο Α βρίσκεται σε ανάγκη και δανείζεται από τον Β ένα σεβαστό χρηµατικό ποσό, υπογράφοντας σχετικό συµφωνητικό. Επειδή κατά το ίδιο χρονικό διάστηµα και πολλοί άλλοι πολίτες δανείζονται χρήµατα από ιδιώτες λόγω της παρατηρούµενης οικονοµικής δυσπραγίας, δηµιουργείται έντονο κοινωνικό πρόβληµα και, υπό το βάρος της πίεσης των δανειοληπτών, η Βουλή αποφασίζει µε νόµο την κατάργηση των αξιώσεων των δανειστών που προέκυψαν κατά το κρίσιµο χρονικό διάστηµα. Ο Β προσφεύγει στο δικαστήριο, υποστηρίζοντας ότι ο ως άνω νόµος είναι αντισυνταγµατικός λόγω αντίθεσής του στο άρθρο 17 του Συντάγµατος, που προστατεύει την ιδιοκτησία. Ο δικηγόρος του Α αντιλέγει ότι το το άρθρο 17 του Συντάγµατος εφαρµόζεται µόνο στα εµπράγµατα δικαιώµατα και φαίνεται να πείθει το δικαστή. Τότε, ο δικηγόρος του Β επικαλείται το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣ Α που προστατεύει την περιουσία γενικώς, αλλά ο δικηγόρος του Α αντιτείνει και πάλι ότι το Σύνταγµα υπερισχύει της ΕΣ Α και, εποµένως, δεν µπορεί να εφαρµοσθεί στη συγκεκριµένη περίπτωση. Ερώτηση: Ποιος και µε ποια νοµική βάση θα δικαιωθεί από το ικαστήριο; 0.0.0.36. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 36 "Κατάργηση περιουσίας ικηγορικού Συλλόγου και αυτοδιοίκησης Πανεπιστηµίων" - Τα νπδδ ως φορείς ατοµικών δικαιωµάτων Ο ικηγορικός Σύλλογος Α, διαµαρτυρόµενος για την καθυστέρηση απονοµής της δικαιοσύνης και τη µη καταβολή των ποσών που το Κράτος οφείλει στο ασφαλιστικό ταµείο των δικηγόρων, προβαίνει σε πορείες και πολυήµερη αποχή από τα δικαστήρια. Οι ενέργειες αυτές εξοργίζουν τον Υπουργό ικαιοσύνης και επιχειρεί να προωθήσει νοµοθετική ρύθµιση στη Βουλή, µε την οποία αφαιρείται, χωρίς αποζηµίωση, σηµαντική ακίνητη περιουσία του ικηγορικού Συλλόγου. Η Νοµική Σχολή του Πανεπιστηµίου, θεωρώντας ότι η επιχειρούµενη ρύθµιση είναι αντισυνταγµατική, αποφασίζει να συµπαρασταθεί στους δικηγόρους και εκδίδει οξύτατο ψήφισµα διαµαρτυρίας. Τότε, ο Υπουργός ικαιοσύνης για να εκδικηθεί το Πανεπιστήµιο, εισάγει σε νοµοσχέδιο διάταξη, σύµφωνα µε την οποία τα όργανα διοίκησης του Πανεπιστηµίου αυτού δεν θα εκλέγονται πλέον, αλλά θα διορίζονται από τον Υπουργό Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων. Ερώτηση : Μπορούν ο ικηγορικός Σύλλογος και το Πανεπιστήµιο να επικαλεσθούν παραβίαση συνταγµατικών τους δικαιωµάτων; 13

0.0.0.37. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 37: "Realities - Big Brother" - Τηλεοπτικές εκποµπές και προστασία της ανθρώπινης αξίας. Για τις ανάγκες γνωστού τηλεοπτικού παιχνιδιού, κάµερες παρακολουθούν επί καθηµερινής βάσεως τη συµβίωση ορισµένων ανθρώπων σε όλους τους χώρους ενός σπιτιού ( πλην του λουτρού). Αποσπάσµατα µεταδίδονται καθηµερινά από την τηλεόραση, ενώ η συµβίωση αυτή µεταδίδεται 'ζωντανά' και από το ιαδίκτυο 23 ώρες το 24τετράωρο. Το Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης επιβάλλει πρόστιµο στον τηλεοπτικό σταθµό, µε το σκεπτικό ότι η πλήρης κατάργηση της ιδιωτικής ζωής και ο υποβιβασµός του ανθρώπου σε αντικείµενο παρατήρησης προσβάλλει την ανθρώπινη αξία, τόσο των ίδιων των συµµετεχόντων όσο και του ανθρώπου γενικώς ( άρθρο 2 παρ. 1Σ). Ο τηλεοπτικός σταθµός ανταπαντά ότι οι "διαγωνιζόµενοι" συµµετέχουν µε την ελεύθερη βούλησή τους και, εποµένως, δεν τίθεται ζήτηµα προσβολής της ανθρώπινης αξίας, ιδιαίτερα από τη στιγµή κατά την οποία δεν παρεµβαίνει η κρατική εξουσία. Ενόψει των επιχειρηµάτων αυτών, το Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης αποφασίζει να ζητήσει γνωµοδότηση από γνωστό Συνταγµατολόγο. Ερώτηση: Πώς θα αποφασίζατε εάν ήσασταν στη θέση του Συνταγµατολόγου; ΕΠΙΠΕ Ο Γ : ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 0.0.0.38. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 38: "Προσωποκράτηση εµπόρου" - Προσωπικότητα και ανθρώπινη αξία. Ο έµπορος Α, ηλικίας 80 ετών, χρωστάει στον προµηθευτή του Β, οµοίως έµπορο, ένα µεγάλο χρηµατικό ποσό, το οποίο δεν µπορεί να αποπληρώσει, επειδή εδώ και µήνες επισκευάζεται το πεζοδρόµιο έµπροσθεν του καταστήµατός του µε αποτέλεσµα να µην είναι εύκολα προσπελάσιµο. Επιπλέον, ο Α αντιµετωπίζει και προβλήµατα υγείας και πολλές ηµέρες δεν µπορεί να µεταβεί στο κατάστηµά του για να το λειτουργήσει. Παρόλα ταύτα, ο Β δίνει εντολή στο δικηγόρο του να υποβάλει αίτηση προσωποκράτησης κατά του Α σύµφωνα µε το άρθρο 1047 ΚΠολ, το οποίο προβλέπει τη δυνατότητα προσωποκράτησης εµπόρων για εµπορικές υποθέσεις. Ο δικηγόρος του Α προβάλλει ενώπιον του ικαστηρίου ότι η προσωποκράτηση ως µέσο αναγκαστικής εκτέλεσης επιτρέπεται µόνον όταν ο οφειλέτης έχει τη δυνατότητα να εκπληρώσει τη συµβατική του υποχρέωση και το αποφεύγει από πρόθεση, ιδίως µε απόκρυψη των περιουσιακών του στοιχείων ή µε άλλες δόλιες ενέργειες (µεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων σε τρίτους, εξαγωγή κεφαλαίων στο εξωτερικό). Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, η προσωποκράτηση αντίκειται στην ανθρώπινη αξία ( άρθρο 2 παρ. 1 Σ ), στην αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1 Σ ) και στο άρθρο 11 του ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα ( ν. 2462/1997 ), σύµφωνα µε το οποίο "κανείς δεν φυλακίζεται αποκλειστικά λόγω της αδυναµίας του να εκπληρώσει συµβατική υποχρέωση". Ο δικηγόρος του Β αντιλέγει ότι ο νόµος δεν κάνει καµία διάκριση και ζητεί την αποδοχή της αίτησης προσωποκράτησης. Ερωτήσεις: 1. Ευσταθεί η επιχειρηµατολογία του δικηγόρου του Α και, ιδίως, το σκεπτικό περί παραβίασης της ανθρώπινης αξίας; 2. Ποια θα ήταν η απάντηση εάν ο Α δεν χρωστούσε στον Β, αλλά στο Ελληνικό ηµόσιο και αυτό υπέβαλε αίτηση προσωποκράτησης σύµφωνα µε τις διατάξεις του Κώδικα ιοικητικής ικονοµίας; Θα είχε σηµασία εάν οι προσωποκρατούµενοι για χρέη προς το ηµόσιο δεν κρατούνταν σε ιδιαίτερο χώρο αλλά µαζί µε τους ποινικούς κρατούµενους; 0.0.0.39. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 39 : "Κατάργηση της νοµοθετικής απαγόρευσης της κλωνοποίησης" - Ανθρώπινη αξία και βιοϊατρικές εξελίξεις. 14

Υπό την πίεση της επιστηµονικής κοινότητας αλλά και ιδιωτικών νοσηλευτικών ιδρυµάτων που προσδοκούν τεράστια οικονοµικά οφέλη, η Βουλή αποφασίζει την κατάργηση της διάταξης του άρθρου 1455 ΑΚ, το οποίο απαγορεύει την αναπαραγωγική κλωνοποίηση ανθρώπων. Κατόπιν τούτου, ο ιατρός Α ανακοινώνει στον τύπο ότι σε λίγους µήνες θα επιχειρήσει για πρώτη φορά την ανθρώπινη κλωνοποίηση στην Ελλάδα, έχοντας, µάλιστα, συνάψει και σχετικές συµβάσεις µε τους δότες του γενετικού υλικού. Η Εκκλησία της Ελλάδας, αλλά και σειρά σωµατείων και φυσικών προσώπων, ασκούν αγωγή και αίτηση ασφαλιστικών µέτρων και ζητούν την απαγόρευση του εγχειρήµατος του Α, υποστηρίζοντας ότι ναι µεν καταργήθηκε η διάταξη του άρθρου 1455 ΑΚ πλην, όµως, η ανθρώπινη κλωνοποίηση εξακολουθεί να είναι απαγορευµένη στην ελληνική έννοµη τάξη λόγω αντίθεσής της στην αρχή της ανθρώπινης αξίας ( άρθρο 2 παρ. 1 Σ ). Ερώτηση: Πώς θα αποφασίζατε στη θέση του ικαστηρίου; 0.0.0.40. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 40: «Ο πιλότος»-επεκτατική εφαρµογή αρχής ισότητας. Ο Υπουργός Μεταφορών διαπιστώνει ότι η Ολυµπιακή Αεροπορία έχει πολύ περισσότερους υπαλλήλους από αυτούς που χρειάζεται, µε αποτέλεσµα η εταιρεία αυτή να µην είναι πλέον βιώσιµη. Κατόπιν τούτου, αποφασίζει να µειώσει το προσωπικό της εταιρείας και εκδίδει υπουργική απόφαση µε την οποία θεσπίζει ευνοϊκά κίνητρα ( µείωση ορίου ηλικίας και προσαύξηση ηµερών ασφάλισης ) για την εθελούσια έξοδο των ιπτάµενων φροντιστών και συνοδών που αποτελούν το µεγαλύτερο ποσοστό των υπαλλήλων της εταιρείας. Ο Α, ιπτάµενος χειριστής ( πιλότος ), επιθυµεί και αυτός να αποχωρήσει µε τους ίδιους ευνοϊκούς όρους από την εταιρεία και υποβάλλει σχετική αίτηση στο ΙΚΑ, το οποίο και την απορρίπτει. Ερωτήσεις: 1) Είναι νόµιµη η άρνηση του ΙΚΑ; 2) Τί θα αποφασίσει το ικαστήριο, το οποίο θα εκδικάσει την προσφυγή κατά της άρνησης του ΙΚΑ; 0.0.0.41. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 41 ( διδαχθέν): «Ο αµελής δικηγόρος» - Ειδικές µορφές ισότητας: Η δικονοµική ισότητα. Ο Α πληροφορείται την 1 η Ιουλίου ότι η αρµόδια διοικητική αρχή του αφήρεσε την άδεια της βιοτεχνίας του. Μεταβαίνει αµέσως στον δικηγόρο του κ. Αµελίδη και τον καλεί να ασκήσει αίτηση ακύρωσης εντός 60 ηµερών, όπως ορίζει ο νόµος. Ο κ. Αµελίδης βάζει τον φάκελλο σε ένα συρτάρι, το οποίο ανοίγει τυχαία στις 10 Οκτωβρίου, οπότε διαπιστώνει έντροµος ότι αµέλησε να ασκήσει την αίτηση ακύρωσης. Στη συνέχεια σκέπτεται µήπως τελικώς δεν συντρέχει εκπρόθεσµο λόγω της αναστολής των δικονοµικών προθεσµιών στην περίοδο των δικαστικών διακοπών και ανατρέχει στο νόµο, ο οποίος, όµως, ορίζει ότι οι δικονοµικές προθεσµίες αναστέλλονται για τους ιδιώτες κατά τον µήνα Αύγουστο και µόνο για το ηµόσιο για το διάστηµα από 1 η Αυγούστου έως 15 Σεπτεµβρίου. Ερώτηση: Θα είναι εµπρόθεσµη η αίτηση ακύρωσης του κ. Αµελίδη εάν κατατεθεί την 10 η Οκτωβρίου; 0.0.0.42. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 42 ( διδαχθέν): «Το αυθαίρετο» - Οχι ισότητα στην παρανοµία. Σε µια περιοχή της Αττικής ανακαλύπτονται σηµαντικές αρχαιότητες και για τον λόγο αυτό ο Υπουργός Πολιτισµού χαρακτηρίζει την περιοχή αδόµητη ζώνη, η νοµιµότητα δε της υπουργικής αυτής απόφασης επιβεβαιώνεται από το ΣτΕ, το οποίο απορρίπτει σχετική αίτηση ακύρωσης των θιγόµενων ιδιοκτητών. Παρόλα ταύτα, ο Α ανεγείρει µια πολυτελέστατη έπαυλη χωρίς οικοδοµική άδεια. Τότε και ο Β, παρακινούµενος και από την γυναίκα του που τον κατηγορεί ότι µονίµως «πηγαίνει µε το σταυρό στο χέρι», ανεγείρει και αυτός ένα µικρό ισόγειο κτίσµα. Η πολεοδοµία «κάνει τα στραβά µάτια» στην έπαυλη του Α, χαρακτηρίζει, όµως, ως αυθαίρετο το µικρό ισόγειο κτίσµα του Β και η υπόθεση καταλήγει στο ιοικητικό Εφετείο, όπου ο δικηγόρος του Β επικαλείται παραβίαση της συνταγµατικής αρχής της ισότητας, αφού κάποιες αυθαίρετες κατασκευές χαρακτηρίζονται κατεδαφιστέες και κάποιες άλλες ( και, µάλιστα, κατά πολύ ογκωδέστερες και πολυτελέστερες ) όχι. 15

Ερώτηση: Ευσταθεί ο ισχυρισµός του δικηγόρου του Β ; 0.0.0.43. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 43: «Ο µισογύνης ήµαρχος» - Ποσοστώσεις και συνταγµατική αρχή της ισότητας. Ο Α επιθυµεί να εκλεγεί ήµαρχος, πλην, όµως, επειδή είναι γνωστός µισογύνης, καµία γυναίκα δεν επιθυµεί να κατέλθει υποψήφια µε το ψηφοδέλτιό του. Τελικώς εκλέγεται ήµαρχος και ο αντίπαλός του υποβάλλει ένσταση ενώπιον του ιοικητικού Πρωτοδικείου προβάλλοντας παραβίαση νοµοθετικής διάταξης, η οποία ορίζει ότι το 1/3 τουλάχιστον των υποψηφίων δηµοτικών συµβούλων κάθε συνδυασµού θα πρέπει να προέρχεται από το ένα φύλο. Ο Α υποστηρίζει στο ικαστήριο ότι η νοµοθετική αυτή διάταξη παραβιάζει τη συνταγµατική αρχή της ισότητας και είναι ανεφάρµοστη, επειδή ουσιαστικά του στερεί το δικαίωµα να είναι υποψήφιος ήµαρχος και επειδή αποκλείεται η συµµετοχή υποψηφίων δηµοτικών συµβούλων, οι οποίοι δεν µπορούν να θέσουν υποψηφιότητα λόγω της «ποσόστωσης» υπέρ του άλλου φύλου. Ερώτηση: 1. Τί θα αποφασίσει το δικαστήριο; 0.0.0.44. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 44: «Οι γυναίκες δικηγόροι» - Η εικόνα ως στοιχείο ης προσωπικότητας. Η Α, δικηγόρος στο επάγγελµα, γιορτάζει τα γενέθλιά της και µαζί µε άλλες δύο φίλες της, που είναι και αυτές δικηγόροι στο επάγγελµα, αποφασίζουν να διασκεδάσουν σε νυκτερινό κέντρο. Για κακή τους τύχη, όµως, το ίδιο βράδυ βρίσκεται στο ίδιο νυκτερινό κέντρο και ο φωτορεπόρτερ γνωστής εφηµερίδας «κοινωνικού σχολιασµού», ο οποίος µαθαίνει ότι οι τρεις φίλες είναι δικηγόροι και τις φωτογραφίζει χωρίς να το αντιληφθούν. Την επόµενη ηµέρα κυκλοφορεί η εφηµερίδα µε τη φωτογραφία αυτή και µε τη λεζάντα : «Τα κορίτσια του νόµου το γλεντάνε». Οι τρεις φίλες αποφασίζουν να προσφύγουν στο δικαστήριο, ζητώντας αποζηµίωση. Ερωτήσεις: 1. Θα δικαιώσει το δικαστήριο τις τρεις φίλες και µε ποιό σκεπτικό; 2. Θα ήταν διαφορετική η απόφαση του δικαστηρίου εάν οι τρεις φίλες ήταν γνωστές δικηγόροι που εµφανίζονταν συχνά στα «τηλεοπτικά παράθυρα» για να εκφράσουν τις απόψεις τους; 0.0.0.45. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 45: " Η αστυνοµική περίπολος" - Χρήση όπλων από αστυνοµικούς και δικαίωµα της ζωής. Οι Α και Β, αστυνοµικοί, περιπολούν κατά τη διάρκεια µιας νύκτας και διαπιστώνουν ότι ένα µικρό παιδί επιχειρεί να κλέψει σοκολάτες από ένα περίπτερο. Τότε ο Α - χωρίς να δηλώσει την ιδιότητά του ως αστυνοµικού και χωρίς να καλέσει το παιδί να σταµατήσει - πυροβολεί το µικρό παιδί και το τραυµατίζει ελαφρά στο χέρι. Μετά την έλευση του ασθενοφόρου που παραλαµβάνει το µικρό παιδί, οι Α και Β συνεχίζουν την περιπολία τους και αντιλαµβάνονται έναν ύποπτο που τρέπεται σε φυγή όταν τον καλούν να σταµατήσει για έλεγχο. Ο Α στοχεύει τον ύποπτο µε το όπλο του, αλλά ο Β τον προτρέπει να περιµένει προκειµένου να ζητήσει τηλεφωνικά συµβουλές από τον δικηγόρο του. Ερωτήσεις: 1. Τι θα συµβουλεύσει ο δικηγόρος τους αστυνοµικούς ; 2. Θα τιµωρηθούν πειθαρχικά οι αστυνοµικοί για το επεισόδιο µε το µικρό παιδί; 0.0.0.46. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 46: "Ο περιβαλλοντολόγος δικηγόρος" - Το δικαίωµα στο περιβάλλον Ο Α αποφασίζει να χτίσει σε ένα ωραιότατο δάσος της Βόρειας Αττικής, λαµβάνοντας παρανόµως άδεια κοπής εκατόν υπεραιωνόβιων πεύκων. Επειδή ο Α είναι πανίσχυρος στην περιοχή κανένας δεν στρέφεται εναντίον του, για κακή του, όµως, τύχη το αντιλαµβάνεται ο δικηγόρος Β, κάτοικος του κέντρου της Αθήνας. Τότε, ο Α προσφεύγει στο δικαστήριο, επειδή δε είναι και Σύµβουλος του ικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, πείθει 16

και τον ικηγορικό Σύλλογο να προσφύγει και αυτός στο ικαστήριο. Ο Α, µόνιµος κάτοικος Ραφήνας, για λόγους αντεκδίκησης αποφασίζει και αυτός να προσφύγει στο δικαστήριο, προσβάλλοντας την οικοδοµική άδεια που έλαβε ο Β για την ανέγερση εξοχικού στο Σούνιο. Ερώτηση: Ποιοι θίγονται στο δικαίωµά τους στο περιβάλλον και ποια ένδικα βοηθήµατα ασκούνται µε έννοµο συµφέρον; 0.0.0.47. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 47: "Ο άτυχος ιδιοκτήτης" - Οριοθέτηση του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας. Ο Α είναι κάτοικος δύο ακινήτων, ενός εντός και ενός εκτός σχεδίου πόλεως. Ο συντελεστής δόµησης του πρώτου ακινήτου ( εντός σχεδίου ) µειώνεται µε πρόσφατο νόµο από 2 σε 1,2, ενώ το δεύτερο ακίνητο (εκτός σχεδίου), που θα µπορούσε να ανοικοδοµηθεί λόγω της µεγάλης του έκτασης, χαρακτηρίζεται ως αδόµητη ζώνη για λόγους προστασίας του παρακείµενου αρχαιολογικού χώρου. Ο Α θεωρεί ότι πλήττεται το δικαίωµα της ιδιοκτησίας του ( άρθρο 17 Σ ) και γι αυτό προσφεύγει δικαστικώς, ζητώντας αποζηµίωση. Ερώτηση: Τι θα αποφασίσει το ικαστήριο επί της αγωγής του Α; 0.0.0.48. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 48: "Ο σκληρός έφορος" - Συνταγµατικότητα της απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα. Ο έµπορος Α χρωστάει ένα αρκετά σηµαντικό ποσό στο ηµόσιο λόγω φόρων της επιχείρησής που ουδέποτε κατέβαλε. Μία ηµέρα αποφασίζει να πάει στο εξωτερικό για να κλείσει µια εµπορική συµφωνία, που θα τον βοηθήσει να πληρώσει τα χρέη του στο ηµόσιο. Ο έφορος µαθαίνει ότι ο Α σκοπεύει να ταξιδέψει στο εξωτερικό, πιστεύει, όµως, ότι ο Α πρόκειται να φύγει οριστικά από την Ελλάδα για να γλιτώσει από τα χρέη και γι' αυτό εκδίδει πράξη απαγόρευσης εξόδου του Α από τη Χώρα. Ερώτηση: Είναι σύµφωνη µε το Σύνταγµα η πράξη αυτή του Εφόρου; 0.0.0.49. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 49: "Η Ζωηρή φαρµακοποιός" - Χρήση παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων. Η νυµφευµένη φαρµακοποιός Φ συνάπτει ερωτική σχέση µε τον Ε. Ο σύζυγος της Σ µετά από πληροφορίες αναθέτει στον ιδιωτικό ντετέκτιβ Ι την παρακολούθηση της συζύγου του. Ο Ι πράγµατι καταγράφει τηλεφωνική ερωτική συνοµιλία της Φ και του Ε. Μετά το γεγονός αυτό, ο Σ µε µοναδικό αποδεικτικό στοιχείο την µαγνητοταινία προσφεύγει στο ικαστήριο και αιτείται την έκδοση διαζυγίου. Η Φ, η οποία δεν επιθυµεί το διαζύγιο, αντιτείνει ότι το αποδεικτικό µέσο είναι παράνοµο και δεν πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά το άρθρο 19 παρ. 3. Ο Σ αντιτείνει ότι εν προκειµένω δεν αεφαρµόζονται τα Σ διότι πρόκειται γαι σχέση µεταξύ ιδιωτών και δη συζύγων. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Θα ληφθεί υπόψη η µαγνητοταινία ως νόµιµο αποδεικτικό µέσο; (α) Οριοθέτηση / περιορισµός: Η πράξη της εναγοµένης, δηλαδή η διατήρηση εξωσυζυγικών σχέσεων, είναι πράξη, που αντίκειται στον νόµο και τα χρηστά ήθη. Η απαγόρευση διατήρησης εξωσυζυγικών σχέσεων δεν συνιστά περιορισµό - καθόσο δεν συρρικνώνει το περιεχόµενο - αλλά οριοθέτηση διότι βρίσκεται έξω από τα όρια της νόµιµης άσκησης του δικαιώµατος της προσωπικότητας. Υπερβαίνοντας τα νόµιµα όρια άσκησης του δικαιώµατός της εµφανίζεται ως το επιτιθέµενο µέρος της συγκεκριµένης διαφοράς και δεν ευσταθεί εποµένως ο ισχυρισµός της, ότι άσκησε το κατοχυρούµενο συνταγµατικά δικαίωµα ανάπτυξης της προσωπικότητάς της. Παράλληλα όπως προκύπτει από τα πραγµατικά περιστατικά µαγνητοφωνήθηκε εν αγνοία της και χωρίς την συναίνεσή της η τηλεφωνική της συνοµιλία µε τον εραστή της πράγµα το οποίο συνιστά περιορισµό του κατά το άρθρο 19 του Συντάγµατος δικαιώµατος του απορρήτου. Η εναγοµένη καταχρηστικά και κατά παράβαση του άρθρου 25 παρ. 3 Σ. επικαλείται το δικαίωµα στο απόρρητο προκειµένου να συγκαλύψει την κατά τα παραπάνω αποδοκιµαζόµενη πράξη της. Σε κάθε όµως περίπτωση κατά το 17

άρθρο 19 παρ.3 απαγορεύεται η χρήση αποδεικτικών µέσων, που έχουν αποκτηθεί κατά παράβαση του άρθρου αυτού και των άρθρων 9 και 9Α. Και επειδή εν προκειµένω δεν πρόκειται για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρού εγκλήµατος, το απόρρητο ισχύει εν προκειµένω ως ειδική ρύθµιση έναντι της ειδικής του άρθρου 25 παρ. 3, καθόσο υπάρχει διαφορετική ρητή νοµική µεταχείριση. Πρέπει εποµένως να εξετασθεί παραπέρα ο συγκεκριµένος περιορισµός του δικαιώµατος του απορρήτου. (β) Γενική / ειδική σχέση: Στη προκειµένη περίπτωση πρόκειται για άσκηση συνταγµατικού δικαιώµατος όχι στις σχέσεις κράτους - πολιτών, αλλά στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών, στις οποίες τα συνταγµατικά δικαιώµατα εφαρµόζονται κατά το άρθρο 15 1 εδ. γ. Εξεταστέο αν το περιοριζόµενο δικαίωµα, δηλαδή το δικαίωµα του απορρήτου της εναγοµένης ασκείται στο πλαίσιο γενικής ή ειδικής σχέσης. Επειδή η εναγοµένη φορέας του περιοριζόµενου εν προκειµένω δικαιώµατος του απορρήτου είναι έγγαµη αλλά και το περιεχόµενο της τηλεφωνικής επικοινωνίας αφορά τον ρυθµιζόµενο µε το άρθρο. 21 παρ.1 θεσµό του γάµου, η άσκηση του πραγµατοποιείται στο πλαίσιο του συνταγµατικά προστατευόµενου αυτού θεσµού. Εποµένως το δικαίωµα επικοινωνίας και το συναφές δικαίωµα του απορρήτου δεν ασκείται στο πλαίσιο γενικής, αλλά στο πεδίο ειδικής διαπροσωπικής σχέσης. (γ) Απλός περιορισµός / προσβολή: Στο Σύνταγµα δεν αναφέρεται ρητά οποιοσδήποτε περιορισµός του απορρήτου της επικοινωνίας στο θεσµό του γάµου. Πλην όµως ο συντακτικός νοµοθέτης κατοχυρώνει ταυτόχρονα δικαιώµατα και θεσµούς και εν προκειµένω το ατοµικό δικαίωµα στο απόρρητο (άρθρ, 19) και ο θεσµός του γάµου. Ο συντακτικός νοµοθέτης κατοχυρώνει αρµονικά δικαιώµατα και θεσµούς, έτσι ώστε το περιεχόµενο των µεν να µη θίγει το περιεχόµενο των δεν και αντιστρόφως. Από την αρχή της βασικής ισχύος των συνταγµατικών δικαιωµάτων συνάγεται εν προκειµένω η εφαρµογή του δικαιώµατος του απορρήτου στο θεσµό του γάµου, όπως προκύπτει και από το άρθρο 25 παρ. 1 εδ.γ. εν είναι εποµένως ορθός ο ισχυρισµός του ενάγοντος συζύγου ότι το απόρρητο δεν ισχύει στην συγκεκριµένη περίπτωση διότι πρόκειται για ιδιωτική σχέση. Όµως η ισχύς του δικαιώµατος του απορρήτου εκτείνεται µόνο µέχρι του σηµείου που δεν θίγει τον θεσµό του γάµου, δηλαδή µόνο κατά το πεδίο εκείνο στο οποίο δεν υπάρχει αιτιώδης συνάφεια και εποµένως εφαρµόζεται ο κανόνας : απαγορεύεται η επιβολή αναιτιωδών περιορισµών. Αντίθετα στο πεδίο που καλύπτεται από δεσµό αιτιώδους συνάφειας των περιεχοµένων δικαιώµατος του απορρήτου και θεσµού του γάµου, το δικαίωµα περιορίζεται και µόνο κατά το µέτρο που επιβάλλεται από τον αιτιώδη αυτό σύνδεσµο. Στη προκειµένη περίπτωση το δικαίωµα στο απόρρητο της εναγοµένης αναφερόµενο στη συζυγική απιστία συνδέεται αιτιωδώς µε τον θεσµό του γάµου στο περιεχόµενο του οποίου ως "συγκλήρωσης του βίου παντός" αναµφισβήτητα ανήκει η συζυγική πίστη, η οποία και αποτελεί το κοινό αντικειµενικό στοιχείο. Κατά συνέπεια µεταξύ των συζύγων δεν µπορεί να υπάρχει "σεξουαλικό απόρρητο" και δεν µπορεί να αντιτάσσεται τέτοιο απόρρητο από τον ένα σύζυγο στον άλλο, καθόσο βασικό γνώρισµα του προστατευόµενου συνταγµατικά γάµου είναι η κοινή σεξουαλική ζωή των συζύγων. Όπως προκύπτει από τα παραπάνω εν προκειµένω πρόκειται για ειδικό περιορισµό δηλαδή για περιορισµό συγκεκριµένου δικαιώµατος (απόρρητου) σε συγκεκριµένο θεσµό (γάµου). Ο συγκεκριµένος ειδικός περιορισµός ναι µεν δεν προβλέπεται ρητά, προκύπτει όµως ευθέως από γραπτές διατάξεις του Συντάγµατος και συγκεκριµένα από τη συνδυασµένη εφαρµογή των άρθρων 19 και 21 παρ. 1. Ο ειδικός αυτός περιορισµός αφορά µόνο την σεξουαλική ζωή των συζύγων και όχι και άλλα θέµατα πχ επαγγελµατικά κλπ τα οποία ενδεχοµένως εµπεριέχονται στην συγκεκριµένη µαγνητοταινία. Από τον περιορισµό του απορρήτου και µεταξύ των συζύγων σε διάφορα άλλα θέµατα όχι όµως και στην σεξουαλική τους ζωή, από το ότι δηλαδή δεν υπάρχει και δεν αναγνωρίζεται σεξουαλικό απόρρητο µεταξύ των συζύγων, συνάγεται ότι στην περίπτωση αυτή δεν απαγορεύεται η χρήση αποδεικτικών µέσων έστω και αν έχουν ληφθεί παράνοµα, διότι η απαγόρευση αυτή ισχύει µόνον όπου ισχύει το απόρρητο, δηλαδή η προστατευόµενη µυστικότης, όχι όµως και σε περιπτώσεις που υπάρχει µεν µυστικότητα, πλην όµως δεν προστατεύεται (µη απόρρητο). 18

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Επειδή σύµφωνα µε τα παραπάνω δεν υπάρχει και κατά συνέπεια δεν αντιτάσσεται µεταξύ των συζύγων απόρρητο αναφερόµενο στη σεξουαλική τους ζωή, και είναι δυνατή και η χρήση παρανόµως ληφθέντων αποδεικτικών µέσων η συγκεκριµένη µαγνητοταινία µε την οποία αποδεικνύεται η µη τήρηση της συζυγικής πίστης και µόνο ως προς το µέρος αυτό, αποτελεί νόµιµο αποδεικτικό µέσο στη δίκη διαζυγίου. 0.0.0.50. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 50: Ο Α έχει συλληφθεί και κρατείται κατηγορούµενος για φόνο τον οποίο δεν έχει διαπράξει, ο ίδιος όµως γνωρίζει καλά ότι το έγκληµα έχει τελέσει ο Ε. Επειδή δεν διαθέτει άλλο τρόπο να αποδείξει την αθωότητά του, παρακαλεί τον αδελφό του Β να εγκαταστήσει κρυφή κάµερα στο σπίτι του πραγµατικού ενόχου Ε µε την ελπίδα, ότι κάποιο σοβαρό θα προκύψει από την παρακολούθηση αυτή. Πράγµατι ο Β πράττει σύµφωνα µε εκείνα που του υποδεικνύει ο έγκλειστος και αθώος Α. Από την παρακολούθηση αποκαλύπτεται, ότι ο Ε έχει τελέσει το έγκληµα το οποίο και οµολογούσε στη σύζυγό του, στην οποία και απεκάλυπτε, ότι στο υπόγειο είχε κρύψει προσωπικά αντικείµενα του θύµατος. Ο Β εκτός από την βινετοκασέτα προσκοµίζει και τα προσωπικά αντικείµενα του θύµατος τα οποία αποκτά µετά από διάρρηξη που πραγµατοποιεί στο σπίτι του πραγµατικού ενόχου Ε. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Θα ληφθούν υπόψη τα προσκοµιζόµενα αποδεικτικά µέσα; 0.0.0.51. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 51: Γενικό Πρακτορείο διανοµής εντύπων "ΕΡΜΗΣ" 1 Ο Ι ιδιοκτήτης του µοναδικού πρακτορείου εντύπων αποφασίζει να µη διανείµει εφηµερίδα συγκεκριµένης πολιτικής τοποθέτησης επικαλούµενος της ελευθερία των συµβάσεων ενώ ο εκδότης της εφηµερίδας Ε διαµαρτύρεται και επικαλείται την πολτική ελευθρία. ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ορθά επικαλείται ο Ι την ελευθερία των συµβάσεων ως ελευθερία επιλογής αντισυµβαλλοµένου και δεν διανέµει το έντυπο συγκεκριµένης πολιτικής τοποθέτησης ; ΑΠΑΝΤΗΣΗ α) - εν είναι νόµιµη η άρνηση του Ι, ιδιοκτήτη πρακτορείου διανοµής εντύπων κάθε φύσης, να µοιράσει έντυπο πολιτικής απόχρωσης, αντίθετης προς τις πολιτικές του πεποιθήσεις, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου ή σε οποιοδήποτε άλλο χρόνο. Η άρνηση αυτή προκαλεί ανοµοιογενή αντίθεση, ανάµεσα στην πολιτική ελευθερία και στο περιεχόµενο της συναλλακτικής σχέσης. Η άρνηση του Ι, ανάγει σε στοιχείο της συναλλακτικής σχέσης την πολιτική κατεύθυνση του εντύπου, δηλαδή συνάγει σε στοιχείο της συναλλακτικής σχέσης, στοιχείο ανοµοιογενές και άσχετο προς το περιεχόµενό της. Με τη συµπεριφορά αυτή, εκτρέπεται από τη φυσική της λειτουργία, η συναλλακτική σχέση και µετατρέπεται σε µέσο παρεµπόδισης της ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτικών ιδεών. Η συµπεριφορά του Ι, είναι αντίθετη προς το περιεχόµενο και τη φύση του επιτελούµενου από την επιχείρηση έργου, για του οποίου την πραγµατοποίηση παρασχέθηκε από το κράτος και η ανάλογη άδεια. Εφόσον πρόκειται για πρακτορείο διανοµής εντύπων κάθε φύσης και πολιτικής απόχρωσης, δεν δικαιούται ο Ι να αρνηθεί τη διανοµή του εντύπου του εκδότη Ε. εν είναι επίσης ορθός ο ισχυρισµός του ιδιοκτήτη του γενικού πρακτορείου διανοµής εντύπων, ότι και ο ίδιος δικαιούται να υποστηρίζει µε τη συναλλακτική δραστηριότητά του, τις πολιτικές του πεποιθήσεις, όπως ακριβώς κάνει ο εκδότης του εντύπου, στο οποίο προσδίνει συγκεκριµένη πολιτική κατεύθυνση. Ο εκδότης του εντύπου 1 Σηµειώσεις σ. 279 19

ασκεί συναλλακτική δραστηριότητα, η οποία όµως από τη φύση του περιεχοµένου της είναι ταυτόχρονα και πολιτική δραστηριότητα. Ο πολιτικός χαρακτήρας του συγκεκριµένου εντύπου εκφράζεται µε την υποστήριξη µιας συγκεκριµένης πολιτικής κατεύθυνσης. Η υποστήριξη συγκεκριµένης πολιτικής παράταξης, προκύπτει από τη φύση του επιτελούµενου έργου. Παράλληλα, αντικείµενο των εργασιών του πρακτορείου διανοµής εντύπων είναι ακριβώς, η διανοµή κάθε φύσης εντύπων. Η φύση του επιτελούµενου έργου της επιχείρησης πρακτορείου εντύπων έχει και αυτή πολιτική σηµασία, γιατί συµµετέχει στον πολιτικό αγώνα, εξασφαλίζοντας τη διάδοση των διάφορων ιδεών στον ευρύτερο χώρο, όχι όµως εκφράζοντας ή υποβοηθώντας µια συγκεκριµένη πολιτική κατεύθυνση. Εφόσον πρόκειται για γενικό πρακτορείο διανοµής εντύπων, η άρνηση διανοµής του συγκεκριµένου εντύπου για λόγους πολιτικούς, προσβάλλει το συνταγµατικό δικαίωµα του εκδότη του εντύπου, δηλαδή το δικαίωµα ελεύθερης έκφρασης των πολιτικών πεποιθήσεων και συµµετοχής στην πολιτική ζωή της χώρας (Σύντ. άρθ. 5 παρ.1, 14 παρ.1, 29 παρ.1). εν είναι εποµένως ορθός ο ισχυρισµός του ιδιοκτήτη του πρακτορείου, ότι η ελευθερία των συµβάσεων του παρέχει ανεξέλεγκτα την ελευθερία επιλογής αντισυµβαλλόµενου, καθόσον το περιεχόµενο του δικαιώµατος προσδιορίζεται από το είδος της επιχειρησιακής δραστηριότητας. Η συµπεριφορά του ιδιοκτήτη του πρακτορείου είναι παράνοµη. 0.0.0.52. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 52 Ο αντιφρονών πολιτικός αρθρογράφος 2 : εν αντίκειται στην πολιτική ελευθερία η υποχρέωση ευθυγράµµισης πολιτικού συντάκτη µε την πολιτική γραµµή του εντύπου, εφόσον προσλήφθηκε για να προσφέρει τις δηµοσιογραφικές του υπηρεσίες υπέρ µιας συγκεκριµένης πολιτικής κατεύθυνσης. εν είναι ορθός ο ισχυρισµός του πολιτικού αρθρογράφου Α, που πρόσκειται στην αντιπολίτευση, ότι δήθεν είναι αντισυνταγµατική η αξίωση του Ι -ιδιοκτήτη της εφηµερίδας και εργοδότη του, που υποστηρίζει την κυβέρνηση- ο οποίος και τον υποχρεώνει να αρθρογραφεί υπέρ της κυβέρνησης. Η παρούσα αντίθεση είναι καταρχήν οµοιογενής, καθόσον το βασικό της στοιχείο, αποτελεί ταυτόχρονα συστατικό στοιχείο και του δικαιώµατος της ελεύθερης έκφρασης των πολιτικών πεποιθήσεων και συστατικό στοιχείο της λειτουργίας της επιχείρησης στην οποία εργάζεται ο Α. Βασικό στοιχείο της προκείµενης αντίθεσης είναι το πραγµατικό περιεχόµενο των δηµοσιευόµενων στην εφηµερίδα άρθρων. Το βασικό αυτό στοιχείο της αντίθεσης αποτελεί ταυτόχρονα και συστατικό στοιχείο του περιεχοµένου της σχέσης, στο πλαίσιο της οποίας εµφανίζεται η αντίθεση, δηλαδή στο πλαίσιο της σχέσης εργασίας. Ο εργοδότης και ιδιοκτήτης της εφηµερίδας δεν αξιώνει από τον εργαζόµενο δηµοσιογράφο να προβεί σε ενέργεια, που βρίσκεται έξω από το περιεχόµενο της σχέσης εργασίας. Στη συγκεκριµένη περίπτωση η φύση, το είδος της παρεχόµενης εργασίας, η συγγραφή άρθρων πολιτικού περιεχοµένου, συνδέεται µε σχέση αιτιώδους συνάφειας µε το δικαίωµα της ελεύθερης έκφρασης των πολιτικών πεποιθήσεων. Το Σύνταγµα κατοχυρώνει την ελευθερία έκφρασης των πολιτικών πεποιθήσεων, αλλά κατοχυρώνει επίσης και την ελευθερία του τύπου ως θεσµό, κατοχυρώνει την ελεύθερη λειτουργία των εφηµερίδων ως οικονοµικών και πολιτικών µονάδων (Σύντ. 1975, άρθ.14). Η ελεύθερη λειτουργία των εφηµερίδων, των επιχειρήσεων του τύπου, ελευθερία στην οποία ανήκει και η δυνατότητα υποστήριξης συγκεκριµένου πολιτικού κόµµατος (Βλ. συνδ. άρθ.17 και άρθ.29 Συντάγµατος 1975.-), εξυπηρετεί αυτή την ίδια τη λειτουργία της ηµοκρατίας. Η πολιτική κατεύθυνση αποτελεί συστατικό στοιχείο της εφηµερίδας ως πολιτικής και οικονοµικής µονάδας, αλλά και στοιχείο του δικαιώµατος έκφρασης των πολιτικών πεποιθήσεων. Από τη συνάντηση αυτή του δικαιώµατος και του θεσµού σε ένα και το αυτό κοινό αντικειµενικό στοιχείο, από την αιτιώδη αυτή συνάφεια, προκύπτει η αναγκαιότητα και η νοµιµότητα του περιορισµού του γενικού αµυντικού περιεχοµένου του δικαιώµατος και η θεσµική προσαρµογή του στο πλαίσιο του συγκεκριµένου θεσµού. Πρόκειται εποµένως για µη γνήσια, αληθοφανή αντίθεση, στην οποία περιέχεται απλός περιορισµός και όχι προσβολή δικαιώµατος. 2 (σηµειώσεις σ. 280 ) 20