ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ECRI ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

CRI(2011)20 Version grecque Greek version ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ECRI ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (τέταρτος κύκλος επιτήρησης) Υιοθετήθηκε στις 23 Μαρτίου 2011 ηµοσιεύθηκε στις 31 Μαΐου 2011

ECRI Secretariat Directorate General of Human Rights and Legal Affairs Council of Europe F-67075 STRASBOURG Cedex Tel.: + 33 (0) 388 41 29 64 Fax: + 33 (0) 388 41 39 87 E-Mail: combat.racism@coe.int www.coe.int/ecri

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ECRI ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (τέταρτος κύκλος επιτήρησης) Υιοθετήθηκε στις 23 Μαρτίου 2011 ηµοσιεύθηκε στις 31 Μαΐου 2011 Παρακαλούµε να σηµειώσετε ότι το παρόν έγγραφο είναι µετάφραση. Σε περίπτωση αµφιβολίας, θα πρέπει να αναφερθείτε στις πρωτότυπες εκδόσεις στα Αγγλικά και στα Γαλλικά

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 9 ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ... 13 I. ΎΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΙΑΤΑΞΕΩΝ... 13 ΙΕΘΝΗ ΝΟΜΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ... 13 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΑΤΑΞΕΙΣ... 14 ΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ... 15 ΙΑΤΑΞΕΙΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ... 16 - ΝΟΜΙΚΗ ΑΡΩΓΗ... 17 Ε ΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΙΑΤΑΞΕΩΝ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ... 18 ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ, ΤΟΥΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΙΚΑΣΤΕΣ... 19 ΌΡΓΑΝΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΑ Ι ΡΥΜΑΤΑ... 20 - ΕΠΙΤΡΟΠΟΣ ΙΟΙΚΗΣΕΩΣ (ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ)... 20 - ΕΘΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ... 22 - ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ... 22 II. ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΣΕ ΙΑΦΟΡΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ... 22 ΑΠΟΝΟΜΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ... 22 ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ... 23 ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ... 27 ΣΤΕΓΑΣΗ... 31 ΥΓΕΙΑ... 31 III. Ο ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΛΟΓΟ... 32 ΚΛΙΜΑ ΑΠΟΨΕΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ... 32 ΜΜΕ, ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΙΑ ΙΚΤΥΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΕΥΣΕΩΝ... 33 IV. ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗ ΒΙΑ... 34 V. ΕΥΠΑΘΕΙΣ / ΣΤΟΧΕΥΟΜΕΝΕΣ ΟΜΑ ΕΣ... 35 ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΟΙ... 35 ΡΟΜΑ... 36 AΡΜΕΝΙΟΙ, ΛΑΤΙΝΟΙ ΚΑΙ ΜΑΡΩΝΙΤΕΣ... 38 ΕΛΛΗΝΟΠΟΝΤΙΟΙ... 39 ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ... 39 - ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ (Α ΕΙΕΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ) ΚΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ... 39 - ΜΕΤΡΑ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ... 40 - AΙΤΟΥΝΤΕΣ ΑΣΥΛΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ... 41 - ΚΡΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΕΛΑΣΗ... 45 VI. ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΩΝ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ... 46 VII. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΥΛΕΤΙΚΩΝ ΙΑΚΡΙΣΕΩΝ... 48 VIII. ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ... 48 ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΕΝ ΙΑΜΕΣΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ... 51 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 53 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ... 57 5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισµού και της Μισαλλοδοξίας (ECRI) θεσπίστηκε από το Συµβούλιο της Ευρώπης. Είναι ένα ανεξάρτητο όργανο παρακολούθησης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων ειδικευµένο σε ζητήµατα που αφορούν το ρατσισµό και τη µισαλλοδοξία. Αποτελείται από ανεξάρτητα και αµερόληπτα µέλη, τα οποία διορίζονται βάσει του ηθικού τους κύρους και της αναγνωρισµένης εµπειρογνωµοσύνης τους σε ό,τι αφορά την αντιµετώπιση του ρατσισµού, της ξενοφοβίας, του αντισηµιτισµού και της µισαλλοδοξίας. Στα πλαίσια των θεσµοθετηµένων δραστηριοτήτων της, η ECRI διενεργεί εργασίες επιτήρησης ανά χώρα, που αναλύουν την κατάσταση σε καθένα από τα κράτη µέλη όσον αφορά τον ρατσισµό και τη µισαλλοδοξία και καταρτίζει υποδείξεις και προτάσεις για την αντιµετώπιση των προβληµάτων που προσδιορίζονται. Η επιτήρηση της ECRI ανά χώρα αφορά όλα τα κράτη µέλη του Συµβουλίου της Ευρώπης σε ισότιµη βάση. Η εργασία διεκπεραιώνεται σε πενταετείς κύκλους που καλύπτουν εννέα µε δέκα χώρες το χρόνο. Οι εκθέσεις του πρώτου κύκλου ολοκληρώθηκαν στα τέλη του 1998, εκείνες του δευτέρου κύκλου στα τέλη του 2002 και εκείνες του τρίτου κύκλου στα τέλη του 2007. Η εργασία πάνω στον τέταρτο κύκλο εκθέσεων ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2008. Η µεθοδολογία εργασίας για την προετοιµασία των εκθέσεων περιλαµβάνει την ανάλυση εγγράφων, µια επίσκεψη επαφής στη σχετική χώρα και έπειτα, έναν εµπιστευτικό διάλογο που διεξάγεται µε τις εθνικές αρχές. Οι εκθέσεις της ECRI δεν είναι αποτέλεσµα ερευνών ή µαρτυριών. Αποτελούν αναλύσεις ικανού όγκου πληροφοριών που συλλέγονται από µια ευρεία ποικιλία πηγών. Οι µελέτες της τεκµηρίωσης στηρίζονται σε σηµαντικό αριθµό εθνικών αλλά και διεθνών γραπτών πηγών. Η επί τόπου επίσκεψη παρέχει την δυνατότητα απ ευθείας συναντήσεων µε τους σχετικούς κύκλους (κυβερνητικούς και µη κυβερνητικούς) µε στόχο την συλλογή εµπεριστατωµένων πληροφοριών. Η διαδικασία του εµπιστευτικού διαλόγου µε τις εθνικές αρχές επιτρέπει σε αυτές, εφόσον το κρίνουν απαραίτητο, να παρέχουν σχόλια για το προσχέδιο της έκθεσης µε σκοπό την αποκατάσταση τυχόν ουσιαστικών λαθών που θα µπορούσε να περιέχει η έκθεση. Με την ολοκλήρωση του διαλόγου οι εθνικές αρχές µπορούν, εφόσον το επιθυµούν, να ζητήσουν να επισυναφθούν οι απόψεις τους στην τελική έκθεση της ECRI. Ο Τέταρτος κύκλος των εκθέσεων ανά χώρα επικεντρώνεται στην εφαρµογή και την αξιολόγηση. Εξετάζουν κατά πόσο έχουν ακολουθηθεί οι κύριες συστάσεις των προηγούµενων εκθέσεων της ECRI και περιλαµβάνουν µια αξιολόγηση των πολιτικών που υιοθετήθηκαν και των µέτρων που ελήφθησαν. Οι εκθέσεις αυτές περιέχουν επίσης µια ανάλυση των νέων εξελίξεων στην εν λόγω χώρα. Απαιτείται προτεραιότητα στην εφαρµογή κάποιων συγκεκριµένων συστάσεων που επιλέγονται από εκείνες που γίνονται στη νέα έκθεση του τέταρτου κύκλου. Μέσα σε όχι περισσότερα από δύο χρόνια µετά τη δηµοσίευση της έκθεσης αυτής, η ECRI θα εφαρµόσει µια διαδικασία ενδιάµεσης παρακολούθησης σχετικά µε αυτές τις συγκεκριµένες συστάσεις. Η έκθεση που ακολουθεί συντάχθηκε από την ECRI µε τη δική της πλήρη ευθύνη. Εκτός από τα σηµεία όπου υποδεικνύεται ρητά, καλύπτει την κατάσταση όπως είχε µέχρι τις 9 εκεµβρίου 2010 και οποιαδήποτε µεταγενέστερη εξέλιξη µετά την ηµεροµηνία αυτή δεν καλύπτεται στην ακόλουθη ανάλυση ούτε λαµβάνεται υπόψη στα συµπεράσµατα και τις προτάσεις που υπέβαλε η ECRI. 7

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Από τη δηµοσίευση της τρίτης έκθεσης της ECRI για την Κύπρο στις 16 Μαΐου 2006, παρουσιάστηκε πρόοδος σε αρκετούς τοµείς που καλύφθηκαν από την έκθεση αυτή. Η Κύπρος υιοθέτησε νόµους που παρέχουν ένα περιεκτικό νοµικό πλαίσιο για τη διαφύλαξη της ισότητας και την καταπολέµηση των διακρίσεων. Νέα ποινική νοµοθεσία πρόκειται να θεσπιστεί σύντοµα που δηλώνει ρητά ότι τα ρατσιστικά κίνητρα για οποιοδήποτε αδίκηµα, αποτελούν επιβαρυντικό στοιχείο. Έχουν γίνει σηµαντικές προσπάθειες για τη διάδοση πληροφοριών και την αύξηση της ευαισθητοποίησης µέσα από εκδόσεις, φεστιβάλ και δηµόσιες εκδηλώσεις. Το ηλεκτρονικό Σύστηµα Αναφοράς Εγκληµάτων µέσω διαδικτύου εξασφαλίζει κάποια καταγραφή των περιστατικών και των αδικηµάτων µε ρατσιστικά κίνητρα. Γίνονται προσπάθειες εκπαίδευσης και ενηµέρωσης της αστυνοµίας σχετικά µε το ρατσισµό. Έχει ιδρυθεί µια Ανεξάρτητη Αρχή ιερεύνησης Ισχυρισµών και Παραπόνων σχετικά µε την αστυνοµία. Οι έρευνες της έχουν σαν αποτέλεσµα ποινικές ή πειθαρχικές κυρώσεις εναντίον µελών της αστυνοµίας. Έχει υπάρξει πρόοδος στην «πολυπολιτισµική εκπαίδευση». Η εκπαίδευση των δασκάλων έχει ενισχυθεί, µε επικέντρωση στη συνεχή κατάρτιση στη διδασκαλία των Ελληνικών ως δεύτερης γλώσσας, τη διδασκαλία των παιδιών µε µεταναστευτικό υπόβαθρο και τις εθνοτικές και γλωσσικές διακρίσεις. Ένα Παρατηρητήριο κατά της Βίας έχει δηµιουργηθεί για την καταγραφή και την ανάλυση επεισοδίων βίας στα σχολεία και αξιολόγησης των περιστατικών µε ρατσιστικό ή ξενοφοβικό περιεχόµενο. Θετικά µέτρα υπέρ των Τουρκοκυπρίων περιλαµβάνουν τη δωρεάν υγειονοµική περίθαλψη, τη δωρεάν εκπαίδευση σε δηµόσια ή ιδιωτικά σχολεία και τη συντήρηση των τζαµιών, των κοιµητηρίων και των τουρκοκυπριακών περιουσιών. Ένας νόµος που υιοθετήθηκε το 2006 επιτρέπει στους Τουρκοκύπριους κατοίκους να ψηφίζουν και να εκλέγονται στις κοινοβουλευτικές, δηµοτικές και κοινοτικές εκλογές και να ψηφίζουν στις προεδρικές εκλογές. Πρόσθετο προσωπικό έχει διοριστεί στην Υπηρεσία Ασύλου µε αποτέλεσµα µια σηµαντική µείωση στις συσσωρευµένες εκκρεµούσες αιτήσεις ασυλίας. Η ECRI χαιρετίζει τις θετικές αυτές εξελίξεις στην Κύπρο. Ωστόσο, παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί, κάποια ζητήµατα συνεχίζουν να προκαλούν ανησυχία. Οι διατάξεις του ποινικού, αστικού και διοικητικού δικαίου ενάντια στο ρατσισµό και τις φυλετικές διακρίσεις, σπάνια εφαρµόζονται. εν κρατιούνται αρχεία προσφυγής στα δικαστήρια υποθέσεων διάκρισης ή των αποτελεσµάτων τους. Το Γραφείο της Επιτρόπου ιοίκησης (Συνηγόρου του Πολίτη) στερείται επαρκών ανθρώπινων και οικονοµικών πόρων και δεν απολαµβάνει την ελευθερία του διορισµού του προσωπικού του. εν είναι πολύ γνωστό στις ευπαθείς οµάδες. Υπάρχει µια δυσανάλογα υψηλή συγκέντρωση Τουρκοκυπρίων και Ροµά µαθητών σε συγκεκριµένα σχολεία. Η αδυναµία να ικανοποιηθούν οι εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών αυτών αποτελεί µια πραγµατική άρνηση του δικαιώµατος εκπαίδευσής τους. Η έλλειψη οποιασδήποτε πρόσβασης στην εκπαίδευση για τα παιδιά των Ροµά στον οικισµό στα Πολεµίδια, έξω από τη Λεµεσό, αποτελεί παραβίαση του ιδίου δικαιώµατος. Επιπλέον, αυτός ο οικισµός αποτελεί πραγµατικό διαχωρισµό από τον πληθυσµό της πλειοψηφίας. Υπάρχει µια αξιοσηµείωτη αύξηση του ρατσισµού στα σχολεία. Η Κύπρος δεν έχει πολιτική ένταξης. Η ευπαθής κατάσταση των ξένων οικιακών βοηθών δεν έχει βελτιωθεί. Ετοιµάζεται νοµοθεσία για την καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης µέσω των «εικονικών γάµων». Αρνητικές συµπεριφορές 9

προς τους µετανάστες, τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες εκφράζονται συνήθως στον πολιτικό λόγο και στα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Υπάρχει αύξηση της προβολής των εξτρεµιστικών οµάδων κατά της µετανάστευσής. Ορισµένοι ακραίοι εθνικιστικοί ιστότοποι διαδίδουν οµιλίες µίσους. Οι αιτούντες άσυλο, όπως όλοι οι άλλοι αιτούντες δηµόσια βοήθεια, πρέπει να περιµένουν αρκετούς µήνες για την επεξεργασία των αιτηµάτων τους και τη λήψη επιδοµάτων πρόνοιας. Αντιµετωπίζουν µεγάλες δυσκολίες στην εύρεση στέγασης. Η πρόσβασή τους στην απασχόληση περιορίζεται σε συγκεκριµένους ανειδίκευτους τοµείς έξι µήνες µετά την καταχώρηση της αίτησής τους για διεθνή προστασία. Η εργοδότηση των αιτούντων άσυλο µε προβλήµατα υγείας δεν είναι σαφώς συντονισµένη µεταξύ των διαφόρων συναρµόδιων υπηρεσιών. Η νοµική αρωγή παρέχεται µόνο κατά το στάδιο της έφεσης σε σχέση µε απορριπτικές αποφάσεις ασυλίας και οι συνθήκες είναι τέτοιες που λίγοι την λαµβάνουν. Στην παρούσα έκθεση, η ECRI ζητά όπως οι Κυπριακές αρχές αναλάβουν επιπρόσθετη δράση σε αρκετούς τοµείς. Στα πλαίσια αυτά, παρέχει µια σειρά συστάσεων, περιλαµβανοµένων και των παρακάτω. εδοµένα πρέπει να συγκεντρώνονται συστηµατικά σχετικά µε την εφαρµογή των διατάξεων του αστικού και διοικητικού δικαίου ενάντια στο ρατσισµό και τις φυλετικές διακρίσεις. Το Σύστηµα Αναφοράς Εγκλήµατος θα πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω και το σύστηµα αρχειοθέτησης των δικαστηρίων θα πρέπει να ταξινοµεί τις υποθέσεις ανάλογα µε το αντικείµενο και να υποδεικνύει τα ρατσιστικά στοιχεία*. Οι αρχές θα πρέπει να επιδιώκουν αυτό το στόχο της διασφάλισης του ότι η ποινική νοµοθεσία δηλώνει ρητά ότι τα ρατσιστικά κίνητρα οποιουδήποτε αδικήµατος αποτελεί επιβαρυντικό στοιχείο. Στο Γραφείο της Επιτρόπου ιοίκησης θα πρέπει να παραχωρηθούν οι απαραίτητοι ανθρώπινοι και οικονοµικοί πόροι για να λειτουργεί αποτελεσµατικά και πρέπει να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία µε την παροχή της ελευθερίας να διορίζει το δικό του προσωπικό. Οι πληροφορίες σχετικά µε τα δικαιώµατα και τη µη-διάκριση θα πρέπει να παράγονται και να κατανέµονται στις γλώσσες των ευπαθών οµάδων. Θα πρέπει να υπάρχει πιο ίση κατανοµή ελληνόφωνων και µη ελληνόφωνων παιδιών σε διαφορετικά σχολεία. Πρέπει να ληφθούν επείγοντα µέτρα για την πλήρη εφαρµογή του προγράµµατος Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας σχετικά µε το 18 ο ηµοτικό Σχολείο, για να διασφαλιστεί το ότι το δικαίωµα εκπαίδευσης το οποίο διαφυλάσσεται από το Άρθρο 2 του Πρωτοκόλλου της ΕΣΑ τυγχάνει σεβασµού*. ωρεάν µεταφορά προς και από το σχολείο θα πρέπει να παρασχεθεί επειγόντως στα παιδιά των Ροµά που ζουν στον οικισµό Πτολεµίδια για να ασκήσουν το δικαίωµά τους στην εκπαίδευση. ιαβουλεύσεις µε την κοινότητα των Ροµά που ζει σε αυτόν τον οικισµό θα πρέπει να πραγµατοποιηθούν µε σκοπό το κλείσιµό του και τη µεταφορά των κατοίκων του σε κανονική στέγαση. Πρέπει να γίνουν προσπάθειες παρακολούθησης των δραστηριοτήτων των εξτρεµιστικών οµάδων και τιµωρίας της υποκίνησης του µίσους. Επίσης πρέπει να ληφθούν µέτρα αποτροπής του Ίντερνετ από το να χρησιµοποιείται για τη διάδοση ρατσιστικών σχολίων και υλικού. Όλες οι πράξεις ρατσιστικής βίας θα πρέπει να ερευνώνται λεπτοµερώς µε σκοπό τη δίωξη και την δέουσα τιµωρία των δραστών. Οι αρχές θα πρέπει να τροποποιήσουν τα νοµοθετικά τους σχέδια για την υιοθέτηση µιας πολιτικής που απαιτεί από τους υπηκόους τρίτων κρατών να περάσουν µια προγαµιαία συνέντευξη µε τις αρχές µετανάστευσης πριν δοθεί άδεια γάµου µε * Η σύσταση στην παράγραφο αυτή θα υπόκειται σε µια διαδικασία ενδιάµεσης παρακολούθησης από την ECRI µέσα στα επόµενα δύο χρόνια από τη δηµοσίευση της παρούσας έκθεσης 10

Κύπριους πολίτες ή πολίτες της ΕΕ*. Μια ολοκληρωµένη πολιτική στέγασης για τους µετανάστες και τους αιτούντες άσυλο θα πρέπει να υιοθετηθεί καθώς επίσης να καθοριστεί ένα όργανο για την παροχή υπηρεσιών στέγασης. Μια λιγότερο περιοριστική προσέγγιση στην απασχόληση των αιτούντων άσυλο θα πρέπει να υιοθετηθεί και θα πρέπει να ληφθούν µέτρα για τη διευκόλυνση της ενσωµάτωσής τους στην αγορά εργασίας. Οι αρχές πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι αιτούντες άσυλο έχουν πρόσβαση σε νοµική αρωγή κατά τη διάρκεια ολόκληρης της διαδικασίας ασυλίας και όχι µόνο στο στάδιο έφεσης. Θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι αιτούντες άσυλο έχουν την επίγνωση της παροχής νοµικής αρωγής για την αµφισβήτηση απορριπτικών αποφάσεων ασυλίας ενώπιον του Ανωτάτου ικαστηρίου. 11

ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ I. Ύπαρξη και Εφαρµογή Νοµικών ιατάξεων ιεθνή νοµικά κείµενα 1. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI συνέστησε οι Κυπριακές Αρχές να επικυρώσουν τη Σύµβαση για τη Συµµετοχή Αλλοδαπών στη ηµόσια Ζωή σε Τοπικό Επίπεδο και να εφαρµόσουν όλες τις διατάξεις που περιλαµβάνονται σε αυτό το κείµενο, περιλαµβανοµένου του Κεφαλαίου Γ, το οποίο αφορά τη χορήγηση δικαιωµάτων εκλέγειν και εκλέγεσθαι στους αλλοδαπούς κατοίκους. Συνέστησε επίσης οι Κυπριακές αρχές να επικυρώσουν την Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την Ιθαγένεια, την Ευρωπαϊκή Σύµβαση για το Νοµικό Καθεστώς των ιακινούµενων Εργαζοµένων και τη ιεθνή Σύµβαση για την Προστασία των ικαιωµάτων Όλων των ιακινούµενων Εργαζοµένων και των Μελών των Οικογενειών τους. 2. Η ECRI σηµειώνει ότι κανένα από τα παραπάνω νοµικά κείµενα δεν έχει επικυρωθεί από την Κύπρο και λυπάται που δεν υπάρχουν σχέδια να γίνει κάτι τέτοιο. Η επικύρωση της Ευρωπαϊκής Σύµβασης για την Ιθαγένεια θα παρείχε µια διεθνή νοµική βάση για την απόκτηση της Κυπριακής ιθαγένειας και την αποµάκρυνση των πρακτικών διάκρισης πολιτικής φύσης σε ορισµένες στενά καθορισµένες περιπτώσεις, οι οποίες συζητιούνται παρακάτω. Λαµβανοµένου υπόψη του αυξανόµενου πληθυσµού µεταναστών στην Κύπρο, η επικύρωση της ιεθνούς Σύµβασης για την Προστασία των ικαιωµάτων Όλων των ιακινούµενων Εργαζοµένων και των Μελών των Οικογενειών τους θα σηµατοδοτούσε µια οριστική δέσµευση για την ανάπτυξη µιας πολιτικής ένταξης και το σεβασµό των δικαιωµάτων αυτού του τµήµατος της κοινωνίας. Θα βοηθούσε επίσης τις αρχές στον αγώνα τους να ελέγξουν την παράνοµη µετανάστευση εξαλείφοντας τα κίνητρα για εργατική εκµετάλλευση και εργασία υπό καταχρηστικές συνθήκες που πυροδοτούν τη λαθροµετανάστευση. Επιπλέον, η επικύρωση της Σύµβασης για την Συµµετοχή των Αλλοδαπών στον ηµόσιο Βίο σε Τοπικό Επίπεδο θα έδινε την ευκαιρία στους οµολογουµένως λίγους ξένους υπηκόους που διαµένουν νόµιµα στην Κύπρο για πέντε χρόνια, να συµµετέχουν στη ζωή της κοινότητας ψηφίζοντας και υποβάλλοντας υποψηφιότητα στις τοπικές εκλογές. 3. Η ECRI συνιστά και πάλι την επικύρωση από την Κύπρο της Σύµβασης για την Συµµετοχή των Αλλοδαπών στον ηµόσιο Βίο σε Τοπικό Επίπεδο, την Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την Ιθαγένεια και τη ιεθνή Σύµβαση για την Προστασία των ικαιωµάτων Όλων των ιακινούµενων Εργαζοµένων και των Μελών των Οικογενειών. 4. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI συνέστησε στις Κυπριακές αρχές να κάνουν βήµατα για τη βελτίωση της ευαισθητοποίησης της νοµικής κοινότητας και του κοινού σχετικά µε τις διατάξεις κατά των φυλετικών διακρίσεων που περιλαµβάνονται στα διεθνή νοµικά κείµενα τα οποία επικύρωσε η Κύπρος. Συνέστησε ότι, για να γίνει αυτό, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους τρόπους µε τους οποίους οι διατάξεις αυτές συµπληρώνουν και ενισχύουν την προστασία κατά των διακρίσεων η οποία παρέχεται από την πρωτογενή νοµοθεσία κατά των διακρίσεων. 5. Η επίδραση των σχετικών εκστρατειών αύξησης της ευαισθητοποίησης που οργανώνεται από τις αρχές συζητιέται σε άλλο σηµείο αυτής της έκθεσης. 13

Συνταγµατικές και άλλες βασικές διατάξεις 6. Το Σύνταγµα του 1960 της Κυπριακής ηµοκρατίας περιέχει µια πρόβλεψη κατά της διάκρισης που αντιστοιχεί στο Άρθρο 14 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης Ανθρωπίνων ικαιωµάτων (ΕΣ Α), αλλά περιλαµβάνει επιπλέον την πρόβλεψη να ανήκει κάποιος είτε στην ελληνική είτε στην τουρκική «κοινότητα». Επίσης αναγνωρίζει τρεις «θρησκευτικές οµάδες», τους Λατίνους, τους Μαρωνίτες και τους Αρµένιους οι οποίοι ήταν υποχρεωµένοι να επιλέξουν να ανήκουν σε µια από τις δυο κοινότητες για να µπορούν τα µέλη τους να ασκούν τα πολιτικά τους καθήκοντα και να απολαµβάνουν τα πολιτικά τους δικαιώµατα. Όλοι επέλεξαν να ανήκουν στην ελληνική κοινότητα. Το σύνταγµα δεν αναγνωρίζει καµία οµάδα ως εθνική µειονότητα. Οι Ροµά θεωρούνται ως µέρος της τουρκικής κοινότητας 1. Η ECRI σηµειώνει ότι το Σύνταγµα συνεχίζει να συντηρεί τη διαίρεση των Κύπριων πολιτών όσον πάνω σε εθνικές γραµµές. 7. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI συνέστησε στις Κυπριακές αρχές να διασφαλίσουν ότι οι διατάξεις για την πολιτογράφηση εφαρµόζονται σε όλες τις περιπτώσεις χωρίς διάκριση και ιδιαίτερα ότι ενισχύουν τη διαφάνεια όσον αφορά την εφαρµογή των αιτηµάτων για πολιτογράφηση, όπως κριτήρια για δηµόσια τάξη, διαµονή και γλώσσα. 8. Η ECRI σηµειώνει ότι η κατάσταση σχετικά µε την πολιτογράφηση δεν έχει αλλάξει. εδοµένης της πολύ περιοριστικής πολιτικής µετανάστευσης που ισχύει αυτή τη στιγµή, αυτό έχει γίνει θέµα µικρότερης σηµασίας. 9. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI συνέστησε στις Κυπριακές αρχές να κάνουν το καλύτερο που µπορούν για να διασφαλίσουν ότι το δικαίωµα των παιδιών στην Κυπριακή ιθαγένεια, όπως θεσπίζεται από το νόµο, γίνεται σεβαστό εις βάθος. Ενθάρρυνε τις αρχές να επικοινωνούν ευρέως και αποτελεσµατικά αναφορικά µε την ανάγκη να γίνεται σεβαστό αυτό το δικαίωµα, προκειµένου να αποφεύγονται οι µισαλλόδοξες και ξενοφοβικές συµπεριφορές στο δηµόσιο διάλογο. 10. Όπως περιγράφηκε στην τρίτη έκθεση, η απόκτηση της Κυπριακής ιθαγένειας είναι δια της αρχής του αίµατος, εκτός των περιπτώσεων όπου ο ένας γονέας θεωρείται ότι εισήλθε ή κατοικεί παράνοµα στην Κύπρο. Η ECRI σηµειώνει ότι συνεχίζουν να υπάρχουν νοµικά εµπόδια για παιδιά Κυπρίων πολιτών να παντρευτούν Τούρκους υπηκόους. Αυτό εξηγείται από τις αρχές ως µια νόµιµη προσπάθεια πρόληψης δραστικών αλλαγών στη δηµογραφική σύνθεση της Κύπρου. Το θέµα εξακολουθεί να αποτελεί ένα αµφιλεγόµενο πολιτικό ζήτηµα στην καρδιά του «Κυπριακού προβλήµατος» και αναπόφευκτα ξυπνά ξενοφοβικά συναισθήµατα. Το Υπουργικό Συµβούλιο συνεχίζει ν αποφαίνεται επί των αιτήσεων χορήγησης ιθαγένειας σε αυτές τις περιπτώσεις. Παρόλο που οι αρχές ισχυρίζονται ότι οι αιτήσεις εξετάζονται κατά περίπτωση µε βάση ένα σύνολο κριτηρίων που υιοθετήθηκαν από το Υπουργικό Συµβούλιο και ότι η µεγάλη πλειοψηφία των αποφάσεων είναι θετικές, η διαδικασία είναι χρονοβόρα και στο µεταξύ τα παιδιά τα οποία αφορούν οι αιτήσεις αυτές παραµένουν χωρίς έγγραφα ταυτότητας. Η ECRI λυπάται που αυτή η κατάσταση από πενταετίας δεν έχει εξελιχθεί σε έναν πιο ευνοϊκό τρόπο και ανησυχεί ιδιαίτερα ότι τα παιδιά πληρώνουν το τίµηµα µιας ανεπίλυτης πολιτικής διαµάχης και διάκρισης που βασίζεται στην ιθαγένεια ενός από τους γονείς. Όπως τονίστηκε παραπάνω, η επικύρωση της Ευρωπαϊκής Σύµβασης για την Ιθαγένεια θα µπορούσε να επιφέρει µια άµεση λύση παρέχοντας ξεκάθαρους κανόνες για την απόκτηση ιθαγένειας. 1 Βλ. τρίτη Γνωµοδότηση για την Κύπρο της Συµβουλευτικής Επιτροπής για της Σύµβαση Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων που υιοθετήθηκε στις 19 Μαρτίου 2010, 36. 14

ιατάξεις του ποινικού δικαίου 11. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI συνέστησε στις Κυπριακές αρχές να προβούν σε περαιτέρω βήµατα για τη βελτίωση της εφαρµογής των υφιστάµενων διατάξεων του ποινικού δικαίου κατά του ρατσισµού 2 και των φυλετικών διακρίσεων 3. Συνιστά συγκεκριµένα να ενισχύσουν τις προσπάθειές τους για να διασφαλίσουν ότι όλοι όσοι εµπλέκονται στο σύστηµα ποινικής δικαιοσύνης, από τους δικηγόρους ως την αστυνοµία, τις διωκτικές αρχές και τα δικαστήρια, να εφοδιάζονται µε εκτενή γνώση αναφορικά µε τις ισχύουσες διατάξεις κατά του ρατσισµού και των φυλετικών διακρίσεων και να είναι πλήρως συνειδητοποιηµένοι αναφορικά µε την ανάγκη να αντιµετωπίζουν δραστικά και εις βάθος όλες τις εκδηλώσεις των φαινοµένων εκείνων, και ιδιαίτερα, των φυλετικά υποκινούµενων αδικηµάτων. 12. Οι αρχές έχουν διαβεβαιώσει την ECRI ότι όλοι όσοι συµµετέχουν στο σύστηµα ποινικής δικαιοσύνης έχουν πλήρη γνώση των ισχυουσών διατάξεων ενάντια στο ρατσισµό και τις φυλετικές διακρίσεις 4. εν θα µπορούσε να δοθεί ιδιαίτερη εξήγηση για το γιατί αυτές οι διατάξεις του ποινικού δικαίου σπάνια εφαρµόζονται, αλλά δεν θεωρείται ως λόγος η έλλειψη γνώσης, ούτε η έλλειψη εκπαίδευσης. Ένας δηµόσιος λειτουργός τόνισε ότι δεν είχε εµφανιστεί καµία υπόθεση που θα έχρηζε δίωξης και ότι ένας βαθµός ανεκτικότητας απαιτείτο για την εγγύηση της ελευθερίας έκφρασης. Μια άλλη ανεπίσηµη πηγή ανέφερε ότι υπάρχει γενικός δισταγµός εκ µέρους του Γραφείου του Γενικού Εισαγγελέα να ασκήσει δίωξη για αδικήµατα που σχετίζονται µε το ρατσισµό. Η ECRI θεωρεί ότι οι παραπάνω ανησυχίες θα µπορούσαν να αντιµετωπιστούν µε την εκπαίδευση και την αύξηση της ευαισθητοποίησης (βλ. παρακάτω τµήµα σχετικά µε την εκπαίδευση των οργάνων επιβολής του νόµου, των εισαγγελέων και των δικαστών). 13. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI συνέστησε σθεναρά όπως οι Κυπριακές αρχές εισαγάγουν µια διάταξη η οποία να αντιµετωπίζει ρητά τα ρατσιστικά κίνητρα ενός αδικήµατος ως ειδικό επιβαρυντικό στοιχείο. 14. Οι αρχές έχουν πληροφορήσει την ECRI ότι η Επιτροπή Νοµικών της Βουλής έχει ολοκληρώσει τις συζητήσεις για ένα νοµοσχέδιο που υιοθετεί την Απόφαση Πλαίσιο του Συµβουλίου της ΕΕ 2008/913/JHA και περιλαµβάνει µια πρόνοια που δηλώνει ρητά ότι τα ρατσιστικά κίνητρα για οποιοδήποτε αδίκηµα αποτελούν επιβαρυντικό στοιχείο κατά την επιµέτρηση της ποινής. Ο νόµος θα υιοθετηθεί το Φεβρουάριο 2011 5. Η ECRI καλωσορίζει αυτή τη θετική εξέλιξη. 2 Σύµφωνα µε την υπ αριθµό 7 Σύσταση Γενικής Πολιτικής, ρατσισµός είναι η πεποίθηση ότι λόγοι όπως «η φυλή», το χρώµα, η γλώσσα, η θρησκεία, η ιθαγένεια, η εθνική ή εθνοτική καταγωγή, δικαιολογούν την καταφρόνηση για ένα άτοµο ή µια οµάδα ατόµων ή την έννοια της ανωτερότητας ενός ατόµου ή µιας οµάδας ατόµων. 3 Σύµφωνα µε την Σύσταση Γενικής Πολιτικής Αριθ. 7, «άµεση φυλετική διάκριση» είναι οποιαδήποτε διαφορετική µεταχείριση βασίζεται σε λόγους όπως «η φυλή», το χρώµα, η γλώσσα, η θρησκεία, η ιθαγένεια ή η εθνική ή εθνοτική καταγωγή που δεν έχει αντικειµενική και λογική αιτιολόγηση. 4 Οι διατάξεις αυτές περιλαµβάνουν: Άρθρο 2A (1) του Νόµου 13/1967 όπως τροποποιήθηκε από το Νόµο 11(III)/92 και από το Νόµο 28(III)/99 (υποκίνηση πράξεων ή δραστηριοτήτων που ενδέχεται να προκαλέσουν φυλετικές διακρίσεις, βία ή µίσος) Άρθρο 2A (3) του ίδιου νόµου (δηµόσια έκφραση ιδεών οι οποίες είναι φυλετικά προσβλητικές). Άρθρο 2A (4) του ίδιου νόµου (απόρριψη για την παροχή αγαθών και υπηρεσιών κατά την άσκηση του επαγγέλµατος κάποιου, που εισάγει διακρίσεις). Άρθρο 2A (2) του ίδιου νόµου (σύσταση ή συµµετοχή σε οργανώσεις οι οποίες προωθούν τις φυλετικές διακρίσεις). Άρθρο 47 σε συνδυασµό µε το Άρθρο 48 (στ) του Ποινικού Κώδικα (δηµοσίευση υλικού που προωθεί την έχθρα ή την εχθρικότητα µεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων). Άρθρο 51 (1) του Ποινικού Κώδικα (δηµόσιες δηλώσεις οι οποίες ενδέχεται να υποδαυλίσουν την έχθρα µεταξύ των κοινοτήτων). Άρθρο 51 A (1) του Ποινικού Κώδικα (προαγωγή των πράξεων βίας, αµοιβαίας έριδας ή πνεύµατος µισαλλοδοξίας) και Άρθρο 105 του Ποινικού Κώδικα (συµπεριφορά από τα µέλη του δηµόσιου τοµέα που εισάγει διακρίσεις). 5 Παρόλο που η έκθεση καλύπτει την κατάσταση µέχρι τις 9 εκεµβρίου 2010, η ECRI θεώρησε σηµαντικό να συµπεριλάβει αυτή την πληροφορία για την οποία οι Κυπριακές αρχές επέσυραν την προσοχή της. 15

15. Η ECRI συνιστά στις αρχές να επιδιώξουν το στόχο τους να διασφαλίσουν ότι η νέα ποινική νοµοθεσία δηλώνει ρητά ότι τα ρατσιστικά κίνητρα για οποιοδήποτε αδίκηµα θα αποτελούν επιβαρυντικό στοιχείο. 16. Σχετικά µε τις άλλες εξελίξεις στο ποινικό δίκαιο, η ECRI σηµειώνει ότι το Μάρτιο 2006, ο νόµος που επικύρωσε το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Σύµβασης για το Έγκληµα στον Κυβερνοχώρο σχετικά µε την ποινικοποίηση πράξεων ρατσιστικού ή ξενοφοβικού χαρακτήρα που διαπράττονται µέσω συστήµατος ηλεκτρονικών υπολογιστών, δηµιούργησε νέα ποινικά αδικήµατα για θέµατα όπως η άρνηση του ολοκαυτώµατος και η διάδοση ρατσιστικού υλικού µέσω του ιαδικτύου. εν υπάρχει ακόµα νοµολογία που να επικαλείται αυτό το νόµο. ιατάξεις αστικού και διοικητικού δικαίου 17. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI συνέστησε στις Κυπριακές αρχές να εξακολουθήσουν την εφαρµογή των υφιστάµενων διατάξεων του αστικού και διοικητικού δικαίου κατά των φυλετικών διακρίσεων των οποίων γίνεται ανασκόπηση και να κάνει βήµατα για τη βελτίωσή τους. Για το σκοπό αυτό, η ECRI συνέστησε στις Κυπριακές αρχές να αναλάβουν ή να στηρίξουν περαιτέρω πρωτοβουλίες για την ευαισθητοποίηση αναφορικά µε το ισχύον νοµικό πλαίσιο κατά των φυλετικών διακρίσεων, ιδιαίτερα µεταξύ των οµάδων οι οποίες εκτίθενται περισσότερο σε αυτό το φαινόµενο. 18. Το 2004, θεσπίστηκαν δύο νόµοι που θα µεταφέρουν τις Οδηγίες 2000/43 και 2000/78, της ΕΕ Κατά της ιάκρισης. Ένας τρίτος νόµος διόρισε την Επίτροπο ιοικήσεως ως το ειδικευµένο σώµα («σώµα ισότητας»). Κατά γενική οµολογία, οι εθνικοί νόµοι συµµορφώνονται µε τις Οδηγίες και η Κύπρος θεωρείται γενικά ότι έχει ένα εµπεριστατωµένο νοµικό πλαίσιο για τη διασφάλιση της ισότητας και την καταπολέµηση της διάκρισης. 19. Ωστόσο, καθώς δεν υπάρχουν στοιχεία για το πόσες υποθέσεις διάκρισης έχουν οδηγηθεί ενώπιον των δικαστηρίων και δεν υπάρχει βάση δεδοµένων για τις δικαστικές αποφάσεις, είναι αδύνατο να εκτιµηθεί η εφαρµογή των διατάξεων του αστικού και διοικητικού δικαίου ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις 6. Παρόλα αυτά είναι γενικά αποδεκτό ότι οι νόµοι κατά της διάκρισης σχεδόν ποτέ δεν έχουν επικληθεί στα δικαστήρια και, σύµφωνα µε τον Επίτροπο ιοικήσεως, καµιά απόφαση δεν έχει ληφθεί από το δικαστήριο πάνω σε αυτή τη νοµοθεσία. Όπως παρατηρήθηκε στην τρίτη έκθεση, αυτό θα µπορούσε να αποδοθεί στο γεγονός ότι ένας µεγάλος αριθµός παραπόνων έχει αποσυρθεί πριν τον τελικό καθορισµό σαν αποτέλεσµα διαµεσολάβησης από το σώµα ισότητας ή φιλικού διακανονισµού. Επίσης πιστεύεται ότι η έλλειψη γνώσης των νοµοθετικών διατάξεων ή το µεγάλο κόστος των αντιδικιών, όπου δεν διατίθεται νοµική αρωγή για τα θύµατα της διάκρισης, θα µπορεί να ερµηνεύσει την περιορισµένη εφαρµογή της νοµοθεσίας. Το ζήτηµα της νοµικής αρωγής συζητιέται παρακάτω. 20. Σχετικά µε την αύξηση της ευαισθητοποίησης, οι Κυπριακές αρχές έχουν κάνει βήµατα για τη διάδοση πληροφοριών στο ευρύ κοινό σχετικά µε τα δικαιώµατά του και σχετικά µε τη µη-διάκριση. Μια πλειάδα εκδηλώσεων έχουν οργανωθεί και µερικές εκδόσεις αύξησης της ευαισθητοποίησης έχουν εκδοθεί από το Υπουργείο Απασχόλησης και το Υπουργείο ικαιοσύνης. Ιδιαίτερα, φυλλάδια πληροφοριών για τη διάκριση στον χώρο εργασίας έχουν µεταφραστεί στα Αγγλικά για να διευκολύνουν µια ευρύτερη κατανόηση από τους αλλοδαπούς εργάτες. Το Τµήµα Εργασίας έχει παράγει µια πλειάδα οδηγιών που παρέχουν χρήσιµες πληροφορίες για τη νοµιµοποίηση της εργασίας και άλλα θέµατα απασχόλησης, κυρίως στα Ελληνικά και τα Αγγλικά, αλλά επίσης στο Τούρκικα, 6 Βλ 27-29. 16

τα Βουλγάρικα, τα Ρουµανικά και τα Πολωνικά. Η ECRI καλωσορίζει αυτές τις πρωτοβουλίες. 21. Η ECRI συνιστά στις αρχές να συνεχίσουν να παράγουν και να διανέµουν πληροφορίες για τα δικαιώµατα και τη µη-διάκριση στις γλώσσες των ευπαθών οµάδων και οι εκστρατείες αύξησης της ευαισθητοποίησης να στοχεύουν συγκεκριµένα αυτές τις οµάδες. 22. Στην τρίτη της έκθεση η ECRI συνιστά στις Κυπριακές αρχές να θεσπίσουν την απαραίτητη νοµοθεσία ώστε να συµµορφωθούν µε την απόφαση του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων στην περίπτωση Aziz vs. Κύπρος 7. 23. Οι Κυπριακές αρχές πληροφόρησαν την ECRI ότι τα δικαιώµατα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι χορηγούνταν µε το Νόµο 2(I)2006 περί «υπάρξεως του δικαιώµατος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι από τα µέλη της Τουρκικής κοινότητας µε συνήθη διαµονή στην ελεύθερη περιοχή της ηµοκρατίας». Σύµφωνα µε την απόφαση του ικαστηρίου (που σηµειώθηκε στην εισαγωγή του Νόµου), ο Νόµος δίνει ισχύ στο δικαίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι σε κοινοβουλευτικές, δηµοτικές και κοινοτικές εκλογές. Επιπλέον, τα µέλη της Τουρκικής κοινότητας µε συνήθη διαµονή έχουν πλέον το δικαίωµα του εκλέγειν στις προεδρικές εκλογές. Η απόφαση του δικαστηρίου µεταφράστηκε αµέσως και δηµοσιεύτηκε στον ιστότοπο του Παγκυπριακού ικηγορικού Συλλόγου. Η ECRI σηµειώνει ότι τον Ιούνιο 2007 η Επιτροπή των Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης εξέτασε τα µέτρα που έλαβε η Κύπρος για την εκτέλεση της δικαστικής απόφασης, δήλωσε ότι είχε ασκήσει τα καθήκοντά της σύµφωνα µε το Άρθρο 46, παράγραφος 2, της Σύµβασης και αποφάσισε να κλείσει την εξέταση της υπόθεσης. - Νοµική αρωγή 24. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI ενεθάρρυνε τις Κυπριακές αρχές να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους ώστε να διασφαλίσουν ότι διατίθεται η δωρεάν νοµική αρωγή στα θύµατα των παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωµάτων, περιλαµβανοµένου του ρατσισµού και των φυλετικών διακρίσεων. Συνέστησε στις Κυπριακές Αρχές να διατηρήσουν υπό εξέταση τις διατάξεις για τη νοµική αρωγή, προκειµένου να διασφαλίσουν ότι δε θέτουν ορισµένες κατηγορίες ατόµων, όπως είναι οι αιτούντες άσυλο και οι µετανάστες, σε ιδιαίτερα δυσµενή θέση. 25. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, δεν υπάρχει καµία νοµική αρωγή για τα θύµατα διάκρισης στις διοικητικές διαδικασίες. Ωστόσο, η ECRI σηµειώνει ότι ο Νόµος περί Παροχής Νοµικής Αρωγής (2002) προβλέπει την παραχώρηση δωρεάν νοµικής αρωγής σε διαδικασίες (και ποινικές και αστικές) ενώπιον των δικαστηρίων για συγκεκριµένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Ένας πίνακας στο τέλος του νόµου δηλώνει ότι αυτό αναφέρεται σε παραβιάσεις των δικαιωµάτων που αναφέρονται στο σύνταγµα και σε έξι νόµους που συµπεριλαµβάνουν διεθνείς συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώµατα συµπεριλαµβανοµένης της ΕΣΑ και της ιεθνούς Σύµβασης για την Κατάργηση Κάθε Μορφής Φυλετικής ιάκρισης. Η ECRI δεν έχει πληροφορίες σχετικά µε την εφαρµογή αυτών των διατάξεων σε περιπτώσεις ρατσισµού ή φυλετικών διακρίσεων. Θυµίζει στις Κυπριακές αρχές την υπ αριθµό 7 Σύσταση Γενικής Πολιτικής για την εθνική νοµοθεσία να καταπολεµήσει τον ρατσισµό και τις φυλετικές διακρίσεις, που συνιστά ότι ο 7 Ο ενάγων διαµαρτυρήθηκε ότι του αρνήθηκαν άδεια να εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους, για να ψηφίσει στις κοινοβουλευτικές εκλογές της 27 ης Μαΐου 2001, επειδή ήταν µέλος της Τουρκοκυπριακής κοινότητας. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι η Κύπρος παραβίαζε το άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου Αριθ. 1 (δικαίωµα για ελεύθερες εκλογές) και το Άρθρο 14 (απαγόρευση διάκρισης) σε συνδυασµό µε το Άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου Αριθ. 1. 17

18 νόµος θα πρέπει να εγγυάται δωρεάν νοµική αρωγή για τα θύµατα που επιθυµούν να προσφύγουν στη δικαιοσύνη ως αιτητές ή ενάγοντες και δεν διαθέτουν τους απαραίτητους πόρους για το σκοπό αυτό. 26. Η ECRI συνιστά και πάλι στις αρχές να λάβουν µέτρα για να διασφαλίσουν ότι οι διατάξεις για την παροχή δωρεάν νοµικής αρωγής για την προσφυγή στα δικαστήρια σε θύµατα συγκεκριµένων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωµάτων εφαρµόζονται επίσης συστηµατικά σε υποθέσεις ρατσισµού και φυλετικής διάκρισης. εδοµένα για την εφαρµογή των νοµικών διατάξεων του αστικού, διοικητικού και ποινικού δικαίου 27. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI συνέστησε στις Κυπριακές αρχές να συγκεντρώνουν στοιχεία σε συστηµατική βάση για την εφαρµογή των υφιστάµενων διατάξεων του αστικού, διοικητικού και ποινικού δικαίου κατά του ρατσισµού και των διακρίσεων. Τα δεδοµένα αυτά θα πρέπει να καλύπτουν τον αριθµό και τη φύση των παραπόνων που υποβάλλονται, τις έρευνες που διενεργούνται και τα αποτελέσµατά τους, τις κατηγορίες που προσάπτονται, καθώς και τις αποφάσεις που εκδίδονται ή/ και την επανόρθωση ή αποζηµίωση που επιδικάζεται. 28. Η ECRI λυπάται που δεν έχουν συλλεχθεί δεδοµένα στον τοµέα του αστικού και διοικητικού δικαίου σύµφωνα µε την παραπάνω σύσταση. εν υπάρχει κανένα στοιχείο για το πόσες υποθέσεις διάκρισης έχουν παραπεµφθεί σε δίκη. εν υπάρχει καµία δηµόσια προσβάσιµη βάση δεδοµένων που αναφέρει τις δικαστικές αποφάσεις. Μόνο το σώµα ισότητας δηµοσιεύει ετήσια δεδοµένα σχετικά µε τον αριθµό παραπόνων που έχει λάβει, το λόγο του παραπόνου και το αποτέλεσµα. 29. Η ECRI συνιστά έντονα στις Κυπριακές αρχές να συγκεντρώνουν συστηµατικά δεδοµένα για την εφαρµογή των νοµοθετικών διατάξεων του αστικού και διοικητικού δικαίου ενάντια στη διάκριση και στις φυλετικές διακρίσεις, περιλαµβανοµένου του αριθµού και της φύσης των παραπόνων που καταχωρήθηκαν καθώς επίσης και των αποφάσεων που ελήφθησαν και/ή της επανόρθωσης ή της αποζηµίωσης που επιδικάστηκε. 30. Όσο για τα δεδοµένα για την εφαρµογή των νοµοθετικών διατάξεων του ποινικού δικαίου, η ECRI σηµειώνει ότι έχουν υπάρξει θετικές εξελίξεις. Το διαδικτυακό Σύστηµα Αναφοράς Εγκληµάτων της αστυνοµίας, ως εσωτερική µέθοδος καταγραφής αδικηµάτων µε ρατσιστικά κίνητρα, δηµιουργήθηκε το 2005 και επεκτάθηκε το 2008 για να καλύπτει επίσης περιστατικά µε ρατσιστικά κίνητρα. Σύµφωνα µε τα δεδοµένα της αστυνοµίας από το 2005 ως το 2009, καταγράφηκαν 37 εγκληµατικές υποθέσεις ή εγκληµατικά περιστατικά µε ρατσιστικά κίνητρα. Είκοσι από αυτές είχαν σαν αποτέλεσµα την ποινική δίωξη και έχουν υπάρξει 16 καταδίκες. Ωστόσο, τα δεδοµένα δεν αποκαλύπτουν πόσες από αυτές, αν υπάρχουν κάποιες, σχετίζονται µε συγκεκριµένες νοµοθετικές διατάξεις ενάντια στον ρατσισµό και τις φυλετικές διακρίσεις. Σύµφωνα και µε τους δηµόσιους λειτουργούς και µε ανεξάρτητους εµπειρογνώµονες, δεν έχει υπάρξει ούτε µία δίωξη που επικαλείται αυτές τις διατάξεις και οι καταδίκες που αναφέρθηκαν παραπάνω σχετίζονται µε άλλα αδικήµατα. 31. Η ECRI σηµειώνει ότι σαν αποτέλεσµα του Συστήµατος Αναφοράς Εγκλήµατος, ο Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύµφωνα µε την έκθεσή του το 2009 έχει µεταφέρει την Κύπρο από τη Σειρά 4 (δεν διατίθενται καθόλου επίσηµα δεδοµένα) στη Σειρά 3 (περιορισµένη αναφορά σε ερευνητικές και δικαστικές υποθέσεις, µε λεπτοµερείς πληροφορίες διαθέσιµες κατόπιν αίτησης, ή επικέντρωσης σε γενική διάκριση).

32. Ωστόσο, η ECRI επίσης σηµειώνει ότι ο συνολικός αριθµός των περιστατικών µε ρατσιστικά κίνητρα που έχουν καταγραφεί, είναι ιδιαίτερα χαµηλός. Η σχετική αστυνοµική µονάδα αναφέρεται ότι είναι ανεπαρκώς επανδρωµένη και επιφορτισµένη µε άλλες αρµοδιότητες µε αποτέλεσµα την λίγη παρακολούθηση του ρατσιστικού εγκλήµατος. Οι εκθέσεις τονίζουν ότι ο αριθµός των ρατσιστικών περιστατικών και αδικηµάτων είναι κατά πολύ µεγαλύτερος από αυτόν που υποδεικνύουν τα δεδοµένα της αστυνοµίας και ότι υπάρχει ελλιπής αναφορά από τα θύµατα. 33. Επιπλέον, η ECRI λυπάται που ούτε το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα ούτε τα δικαστήρια συγκεντρώνουν δεδοµένα για υποθέσεις µε ρατσιστικά στοιχεία. Οι δικαστικές υποθέσεις καταγράφονται µε το όνοµα και τον αριθµό της υπόθεσης, όχι µε το αντικείµενο. 34. Η ECRI ενθαρρύνει τις αρχές να αναπτύξουν περισσότερο το Σύστηµα Αναφοράς Εγκλήµατος για να διασφαλίσουν ότι συγκεντρώνονται και δηµοσιεύονται ακριβή δεδοµένα και στατιστικές σχετικά µε τον αριθµό των ρατσιστικών και ξενοφοβικών περιστατικών και αδικηµάτων που αναφέρονται στην αστυνοµία, τον αριθµό των υποθέσεων οι οποίες εκδικάζονται, τους λόγους της µη εκδίκασης και το αποτέλεσµα των υποθέσεων που εκδικάζονται, σύµφωνα µε την υπ αριθµό 1 Σύσταση Γενικής Πολιτικής της, για την καταπολέµηση του ρατσισµού, της ξενοφοβίας, του αντισηµιτισµού και της µισαλλοδοξίας. Ενθαρρύνει τις αρχές να βελτιώσουν το σύστηµα αρχειοθέτησης στα δικαστήρια έτσι ώστε οι υποθέσεις να ταξινοµούνται επίσης ανάλογα µε το αντικείµενο και σαφώς να υποδεικνύουν τα ρατσιστικά στοιχεία. Εκπαίδευση για τα όργανα επιβολής του νόµου, τους εισαγγελείς και τους δικαστές 35. Στην τρίτη της έκθεση η ECRI συνέστησε στις Κυπριακές αρχές να συνεχίσουν και να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την παροχή εκτενούς και εντός της υπηρεσίας εκπαίδευσης για τα ανθρώπινα δικαιώµατα στους αξιωµατούχους επιβολής του νόµου. Συγκεκριµένα, συνέστησε όλοι οι υπηρετούντες αστυνοµικοί να λάβουν ειδική εκπαίδευση για την αστυνόµευση µιας ποικιλόµορφης κοινωνίας. 36. Σύµφωνα µε διάφορες εκθέσεις, έχει γίνει σηµαντική προσπάθεια για την εκπαίδευση της αστυνοµίας και την αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά µε το ρατσισµό µέσα από προγράµµατα κατάρτισης και σεµινάρια στην Αστυνοµική Ακαδηµία Κύπρου. Η ECRI χαίρεται που σηµειώνει αυτή την πρόοδο και ιδιαίτερα ότι η εντατική εκπαίδευση σε διάφορες πτυχές των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και της µη-διάκρισης αποτελεί τµήµα και της βασικής εκπαίδευσης και της υποχρεωτικής εκπαίδευσης εντός υπηρεσίας. Η βασική εκπαίδευση περιλαµβάνει σειρά µαθηµάτων στην ηθική της αστυνοµίας, την επικοινωνία σε µια πολυπολιτισµική κοινωνία, το Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων, θέµατα ανθρωπίνων δικαιωµάτων σχετικά µε τη µετανάστευση και το άσυλο και τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωµάτων από την αστυνοµία. Στη Σχολή Αξιωµατικών, µαθήµατα περιλαµβάνουν την πολιτισµική-επαγγελµατική συµπεριφορά της αστυνοµίας, το σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων από τις αρχές επιβολής του νόµου, την αστυνόµευση σε µια πολυπολιτισµική κοινωνία και την αστυνοµική ηθική ανεκτικότητα. Η εκπαίδευση πραγµατοποιείται από επαγγελµατίες όπως εγκληµατολόγους, δικηγόρους, δικαστές, ψυχολόγους, µέλη ΜΚΟ και καθηγητές πανεπιστηµίου. 37. Επιπλέον, η ECRI καλωσορίζει τη δηµιουργία του Γραφείου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων στην αστυνοµία. Το Γραφείο αυτό έχει παράγει έναν Κώδικα Ηθικής καθώς και πολυάριθµα φυλλάδια για τα ανθρώπινα δικαιώµατα, τις διακρίσεις, το ρατσισµό και την ξενοφοβία, τα οποία έχουν διανεµηθεί σε όλους 19

20 τους αστυνοµικούς. Άλλα φυλλάδια που προορίζονται για το κοινό έχουν δηµοσιευθεί σε µια ποικιλία γλωσσών. 38. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI ενεθάρρυνε τις Κυπριακές αρχές να παρέχουν στους αστυνοµικούς τη στήριξη και την εκπαίδευση αναφορικά µε τη χρήση των νεοεισαχθεισών κατευθυντηρίων γραµµών για την καταγραφή των φυλετικά υποκινούµενων περιστατικών. 39. Οι Κυπριακές αρχές πληροφόρησαν την ECRI ότι τα κριτήρια προσδιορισµού αδικηµάτων ή περιστατικών µε ρατσιστικό κίνητρο καλύπτονται στο µάθηµα «φυλετικές και άλλες διακρίσεις». Η καταγραφή τέτοιων αδικηµάτων στο ηλεκτρονικό διαδικτυακό Σύστηµα Αναφοράς Εγκλήµατος αποτελεί µέρος επιπλέον µαθηµάτων σχετικά µε τη χρήση των µηχανογραφηµένων συστηµάτων πληροφορικής της αστυνοµίας. Φαίνεται ότι όλοι οι αστυνοµικοί διδάσκονται πλέον πως να αναφέρουν αξιόπιστα δεδοµένα. 40. Η ECRI σηµειώνει ότι οι εισαγγελικές και δικαστικές αρχές δεν λαµβάνουν καµία ειδική εκπαίδευση στον τοµέα του ρατσισµού και των φυλετικών διακρίσεων. Παρέχονται σεµινάρια και σειρές µαθηµάτων αρκετές φορές το χρόνο για συγκεκριµένα θέµατα που σχετίζονται µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα. 41. Η ECRI συνιστά στις Κυπριακές αρχές να ενισχύσουν την αρχική και την εντός υπηρεσίας εκπαίδευση που παρέχεται στις εισαγγελικές και δικαστικές αρχές σχετικά µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα, την ίση µεταχείριση, τη µη διάκριση και τις ισχύουσες διατάξεις του Ποινικού Κώδικα για την καταπολέµηση του ρατσισµού και των φυλετικών διακρίσεων. Όργανα κατά των διακρίσεων και άλλα ιδρύµατα - Επίτροπος ιοικήσεως (Συνήγορος του Πολίτη) 42. Στην τρίτη της έκθεση, η ECRI έκανε µερικές συστάσεις που σχετίζονται µε την Επίτροπο ιοικήσεως: (i) οι εξουσίες και τα καθήκοντα της Επιτρόπου ιοικήσεως στον τοµέα της καταπολέµησης του ρατσισµού και των φυλετικών διακρίσεων πρέπει να τεθούν υπό εξέταση, (ii) οι ανθρώπινοι και οικονοµικοί πόροι που είναι απαραίτητοι για το θεσµό αυτό προκειµένου να εκτελεί αποτελεσµατικά τα καθήκοντά του πρέπει να διατεθούν ταχέως, (iii) η επάρκεια τέτοιων πόρων πρέπει να τεθεί υπό τακτική εξέταση, (iv) όλες οι συστάσεις της Επιτρόπου, ιδιαίτερα στους τοµείς που καλύπτει η εντολή της ECRI πρέπει να τυγχάνουν ταχείας και εις βάθους συµµόρφωσης. 43. Το 2004, η Επίτροπος ιοικήσεως διορίσθηκε ως η εθνική αρχή ισότητας, σε συµµόρφωση µε το Άρθρο 13 της Οδηγίας της ΕΕ για τη Φυλετική Ισότητα. Σύµφωνα µε τον εφαρµοζόµενο νόµο, δύο ξεχωριστές αρχές δηµιουργήθηκαν µέσα στον Επίτροπο ιοικήσεως: το «Σώµα Ισότητας» και το «Σώµα Μη- ιάκρισης». Η Αρχή Ισότητας ασχολείται µε θέµατα απασχόλησης. Το Σώµα Μη- ιάκρισης ασχολείται µε θέµατα διάκρισης σε άλλους τοµείς. Συνεπώς, η Επίτροπος ιοίκησης (Συνήγορος του Πολίτη), υπό την ιδιότητά της αυτή, θα ερευνά τα παράπονα ατόµων, για κακή διαχείριση και διάκριση από δηµόσια όργανα. Υπό την ιδιότητά της ως εθνικό σώµα ισότητας, θα ερευνά παράπονα και στον ιδιωτικό και στο δηµόσιο τοµέα. 44. Από τη δηµιουργία του, έχουν κατατεθεί πάνω από 800 παράπονα. Σύµφωνα µε τις στατιστικές, από την τέταρτη Ετήσια Έκθεση της Κυπριακής Αρχής Μη- ιάκρισης για το έτος 2008, 57 τοις εκατό των παραπόνων προήλθαν από υπηκόους Ευρωπαϊκών κρατών, ενώ το πέντε τοις εκατό έγιναν από Τουρκοκύπριους και ένα τοις εκατό από Ροµά. Η µεγάλη πλειοψηφία των παραπόνων (89 τοις εκατό) αφορούσαν τη διάκριση µε βάση την φυλετική, εθνική ή εθνοτική καταγωγή. Η Ετήσια Έκθεση του 2010 του Οργανισµού