ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ-ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΑΚΑΔ.ΕΤΟΣ: 2010-2011 ΕΥΝΟΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 14 IOYNIΟΥ 2011 Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, Καθηγήτρια ΕΜΠ
ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΑΙ ΜΗ ΑΝΑΣΤΡΕΨΙΜΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ Σύνθετο κοινωνικό, οικονομικό πολιτιστικό φαινόμενο του 20 ού αιώνα, που προσλαμβάνει μαζικές διαστάσεις. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού WTO, ποικίλοι αρμόδιοι φορείς και ειδικοί επιστήμονες, έχουν προβλέψει ότι το φαινόμενο θα παρουσιάζει συνεχώς ανοδικές τάσεις κατάταεπόμεναχρόνια. Λόγοι : Ηάνοδος του βιοτικού επιπέδου των αναπτυγμένων χωρών, Οι ευκολίες των μέσων μαζικής μεταφοράς και του διαδικτύου, Η γενικευόμενη κοινωνική οργάνωση της εργασίας, Η γενικευόμενη αστικοποίηση.
2008: 922εκ αφίξεις 944δις US $ =642 δις EURO. Inbound Tourism, 1990-2008 International Tourist Arrivals by month Source: World Tourism Organization (UNWTO)
Τα σημαντικότερα κίνητρα: Πολιτισμός και φύση Από τη δεκαετία του εβδομήντα ειδικοί επιστήμονες, αλλά και παγκόσμιοι οργανισμοί έχουν επισημάνει ότι οι τάσεις ανάπτυξης του τουρισμού θα αποβούν πιεστικές σε βάρος περιοχών, που παρουσιάζουν : φυσικό ενδιαφέρον, πολιτιστικό ενδιαφέρον, ή συνδυάζουν και τα δύο.
Τα σημαντικότερα κίνητρα: στον κόσμο Source: World Tourism Organization (UNWTO)
Τα σημαντικότερα κίνητρα: στην Ευρώπη Source:Survey on the attitudes of Europeans towards tourism
Η αναγκαία πολιτική Προκειμένου λοιπόν να παραμείνουν σε ένα ανεκτό επίπεδο οι επιπτώσεις του τουρισμού στις φυσικές και πολιτιστικές τοποθεσίες απαιτούνται: προσεκτική διερεύνηση και μελέτη του φαινομένου, σχεδιασμός μιας σχετικής αποτελεσματικής και πολλών επιπέδων πολιτικής.
Ο πολιτιστικός τουρισμός: μια εναλλακτική μορφή τουρισμού Η αυθεντικότητα και ποικιλία των πολιτιστικών αξιών στους τόπους τουριστικού προορισμού, αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση της ελκυστικότητάς τους Προκειμένου να αντισταθμιστούν οι αρνητικές επιπτώσεις και ιδιαίτερα οι αλλοιώσεις και καταστροφές, που προκαλούνται στο πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον από τη μαζική και μη ελεγχόμενη τουριστική επισκεψιμότητα πρέπει : να ελεχθούν οι τουριστικές πιέσεις, να υιοθετηθούν πολιτικές διαχείρισης των τουριστικών ρευμάτων και χωροθέτησης τουριστικών εξυπηρετήσεων και εγκαταστάσεων στα πλαίσια της φέρουσας ικανότητας για την πληρότητα και χρήση των μνημείων των πολιτιστικών και φυσικών τοποθεσιών.
Η έννοια του πολιτιστικού τουρισμού (1) Ο πολιτιστικός τουρισμός ορίζεται από τη Χάρτα Πολιτιστικού Τουρισμού, (1976 Βρυξέλλες από 17 διεθνείς οργανισμοί, μεταξύ τους ICOMOS και WTO) ως μία εναλλακτική μορφή τουρισμού προοριζόμενη όχι μόνον για την ανακάλυψη μνημείων, συνόλων, τοποθεσιών, αλλά και για τη διατήρηση και προστασία τους. Με την ίδια ερμηνευτική οπτική η Νέα Χάρτα Πολιτιστικού Τουρισμού, στο (Μεξικό 1999 ICOMOS) διαπιστώνει ότι ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί παράγοντα γνώσης και κοινωνικής ανάπτυξης, αλλά θα πρέπει να αναπτύσσεται στα πλαίσια της φέρουσας ικανότητας (carrying capacity), των ευαίσθητων τόπων πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς.,ώστε να μην εξελιχθεί σε παράγοντα αρνητικών πιέσεων,ιδιαίτερα όταν η υποδομή των τόπων αυτών είναι περιορισμένη ή ανεπαρκής..
Η έννοια του πολιτιστικού τουρισμού (2) Είκοσι χρόνια μετά την Agenda 21 στα πλαίσια του Παγκόσμιου Συνεδρίου για τον αειφόρο τουρισμό (Lanzarotte 1995) αναγνωρίζεται η ανάγκη να βασίζεται η τουριστική ανάπτυξη στα κριτήρια της αειφορίας. Δηλαδή να είναι: οικολογικά συμβατή και οικονομικά βιώσιμη, ηθικά και κοινωνικά αποδεκτή. να σέβεται και να υπολογίζει τις εύθραυστες ισορροπίες του πολιτιστικού (ανθρωπογενούς) και φυσικού περιβάλλοντος. να προωθεί τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπως αυτήν του πολιτιστικού τουρισμού σε συνδυασμό με φυσιολατρικό,οικολογικό κά τουρισμό.
Δυσκολία να τηρηθούν αυτές οι κατευθύνσεις για δύο λόγους: Οι τουρίστες ζητούν όλο και περισσότερα θεάματα και πολιτιστικές εμπειρίες, έστω και αν αυτό κοστίζει περισσότερο, ενώ η παρουσία τους και μόνον αρκεί για να πιέζονται αρνητικά οι κοινωνίες και οι τόποι υποδοχής τους. Η αυξανόμενη οικονομική σημασία των πολιτιστικών πόρων στα πλαίσια της Ενωμένης Ευρώπης, λόγω της αυξανόμενης τουριστικής ζήτησης.
Παραδείγματα Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την Ελλάδα Ακρόπολη των Αθηνών (έτος εγγραφής 1987, Κριτήρια I, II, III, IV, VI με 1.071.000 επισκέπτες το 2008, τον Αύγουστο ~5.000 επισκέπτες περίπου ημερησίως.) Του Αρχαιολογικού χώρου των Δελφών (έτος εγγραφής 1987, Κριτήρια I, II, III, IV, VI με 205.000 επισκέπτες το 2008) Του Αρχαιολογικού χώρου της Ολυμπίας (έτος εγγραφής 1989, Κριτήρια I, II, III, IV, VI με 355.619 επισκέπτες το 2009)
Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης
Εντατικοποίηση των επισκέψεων Κατά το διάστημα των τριών μηνών, που πέρασαν από τα εγκαίνιά του, η προσέλευσητων επισκεπτών έφθασε στα όρια των 15.000 περίπου επισκεπτών ημερησίως, δηλαδή 1.500 2.000 άτομα την ώρα μεταξύ τωνοποίωνπλειοψηφούν οι ξένοι επισκέπτες.
Ο τουρισμός συμβάλλει σταθερά στην ενσωμάτωση της πολιτιστικής κληρονομιάς στον κόσμο της οικονομίας! Η κληρονομιά αναδεικνύεται σε ευκαιρία αξιοσημείωτων επενδύσεων και παρεμβάσεων αναβάθμισης πόλεων η ευρύτερων περιοχών. Ο τουρισμός αποτελεί συντελεστή υπολογίσιμων πληθυσμιακών μετακινήσεων, με ποικίλα κίνητρα, απαιτώντας σημαντικές επενδύσεις. Ο σχέση τουρισμού πολιτισμού εισάγει την κληρονομιά σε μια οικονομική και κοινωνική δυναμική με ποίκιλες επιπτώσεις.
Η κοινοτική πολιτική Από τις αρχές της δεκαετίας του 90, η Ευρωπαϊκή Ένωση διαμορφώνει μια πολιτική τουριστικής ανάπτυξης συνδεδεμένη με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Τα επιχειρήματα της πολιτικής αυτής παραμένουν προσανατολισμένα προς την οικονομική ανάπτυξη, υποτάσσοντας την πολιτική προστασίας στο οικονομικό όφελος. Σειρά προγραμμάτων, όπως τα Leader, Interreg και Phare ανταποκρίνονται στο στόχο αυτό τα τελευταία 20 χρόνια, ενώ το πρόγραμμα Raphael το μοναδικό για την προστασία και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς έλαβε ένα μικρό ποσοστό χρηματοδότησης.
Η συγκρότηση της Ομάδας για την Αειφορία του Τουρισμού (ΟΑΤ) Το 2004, η Επιτροπή συγκρότησε την ΟΑΤ με σκοπό να ενθαρρυνθεί η συνέργεια μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων και να προσφερθεί συμβολή στη διαδικασία της ατζέντας 21 για την αειφορία του ευρωπαϊκού τουρισμού, με έμφαση στο περιβάλλον. Η ΟΑΤ συγκροτήθηκε από εμπειρογνώμονες που εκπροσωπούν τις ενώσεις του κλάδου, από εκπροσώπους τουριστικών προορισμών, συνδικαλιστικών οργανώσεων,την κοινωνία των πολιτών. Εκπροσωπούνται επίσης οι διοικήσεις των κρατών μελών και διεθνείς οργανισμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού.
Η κοινοτική ανακοίνωση(2006) Ανανεωμένη πολιτική της ΕΕ για τον τουρισμό: για μια ισχυρότερη σύμπραξη υπέρ του ευρωπαϊκού τουρισμού αναγνωρίζει ότι: Ο τουρισμός είναι σημαντικός για την ανάπτυξη της συντριπτικής πλειονότητας των ευρωπαϊκών περιφερειών. Οι υποδομές του συμβάλλουν στην τοπική ανάπτυξη,στη διατήρηση ή δημιουργία θέσεων εργασίας σε περιοχές, που βρίσκονται σε βιομηχανική ή αγροτική παρακμή ή που υφίστανται αστική ανάπλαση. Η ανάγκη για βελτίωση της ελκυστικότητας των περιφερειών ωθεί τους ενδιαφερόμενους προς πρακτικές και πολιτικές περισσότεροβιώσιμεςκαιφιλικέςπροςτοπεριβάλλον. Ο αειφόρος τουρισμός διαδραματίζει μείζονα ρόλο στη διατήρηση και την αναβάθμιση της πολιτιστικής και της φυσικής κληρονομιάς σε έναν ολοένα μεγαλύτερο αριθμό τομέων, γεγονός που με τη σειρά του επηρεάζει θετικά τη δημιουργία απασχόλησης και ανάπτυξης.
Βασικοί στόχοι για την ανανεωμένη τουριστική πολιτική: Η απόδοση άμεσης προτεραιότητας στους στόχους της ανάπτυξης και της απασχόλησης, που συμβαδίζει με την προώθηση των κοινωνικών ή περιβαλλοντικών στόχων, Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής τουριστικής βιομηχανίας και η δημιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας μέσω της αειφόρου ανάπτυξης του τουρισμού στην Ευρώπη και παγκοσμίως.
Η Δράση για ένα πιο αειφόρο ευρωπαϊκό τουρισμό και η Η Ατζέντα για έναν αειφόρο και ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό τουρισμό (2007,η Ευρωπαϊκή Ατζέντα 21) Το μέλλον του ευρωπαϊκού τουρισμού στηρίζεται στην ποιότητα της τουριστικής εμπειρίας. Με την ενσωμάτωση της μέριμνας για αειφορία στις δραστηριότητές τους, oι ενδιαφερόμενοι φορείς θα προστατεύουν τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Ευρώπης ως τον ελκυστικότερο τόπο προορισμού τουριστών στον κόσμο, με την εγγενή ποικιλομορφία του, την ποικιλία των τοπίων του και των πολιτισμών του. Ο χειρισμός της μέριμνας για αειφορία με τρόπο κοινωνικά υπεύθυνο θα βοηθήσει τον κλάδο να ανακαινίσει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του και να αυξήσει την ποιότητα και την αξία τους
Βασικές διαπιστώσεις: Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη οικονομική δραστηριότητα ο τουρισμός μπορεί να αναπτύξει συνέργειες σε στενή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον και την κοινωνία. Αυτό συμβαίνει επειδή η ανάπτυξη των τόπων τουριστικών προορισμών συνδέεται στενά με το φυσικό περιβάλλον, την πολιτιστική ποικιλομορφία, την κοινωνική αλληλεπίδραση, την ασφάλεια και την ευημερία των τοπικών πληθυσμών τους. Αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν τον τουρισμό την κινητήρια δύναμη για τη συντήρηση και την ανάπτυξη των τόπων προορισμού άμεσα μέσω της αύξησης της συνειδητοποίησης και της υποστήριξης του εισοδήματός τους και έμμεσα με την παροχή μιας οικονομικής αιτιολογίας για την παροχή τέτοιας υποστήριξης και από άλλους παράγοντες.
Αρχές για την επίτευξη ενός ανταγωνιστικού και αειφόρου τουρισμού Υιοθέτηση μια ολιστικής και ολοκληρωμένης προσέγγισης Μακροπρόθεσμος σχεδιασμός Επίτευξη κατάλληλου βηματισμού και ρυθμού της ανάπτυξης Συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών Χρήση των βέλτιστων διαθέσιμων γνώσεων Ελαχιστοποίηση και διαχείριση του κινδύνου Απεικόνιση των επιπτώσεων σε κόστος Καθορισμός περιορισμών και τήρηση αυτών, εφόσον απαιτείται Διεξαγωγή συνεχούς παρακολούθησης
ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ 2007 2013 2013 1. ΕΠ «Περιβάλλον - Αειφόρος Ανάπτυξη» Το ΕΠ «Περιβάλλον - Αειφόρος Ανάπτυξη» έχει ως κύρια αναπτυξιακή επιδίωξη την προστασία, αναβάθμιση και αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος ώστε να αποτελέσει το υπόβαθρο για την προστασία της δημόσιας υγείας, την άνοδο της ποιότητας ζωής των πολιτών καθώς και παράγοντα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της Οικονομίας.
Άξονας Προτεραιότητας 2 Μέτρο 1 : Πολιτισμός Μέτρο 2 : Τουρισμός Μέτρο 3 : Ανάδειξη Αρχαίας Ολυμπίας Μέτρο 4 : Πάτρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2006
ΕΠ «Περιβάλλον - Αειφόρος Ανάπτυξη Τουρισμός Όσον αφορά στον τομέα του τουρισμού, η προώθηση της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης βασίζεται στην ήπια διαχείριση των φυσικών πόρων, στον εκσυγχρονισμό των τουριστικών επιχειρήσεων, καθώς και στη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού, με στόχο την ουσιαστική αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος. Η βελτίωση της σύνθεσης της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών όλων των κλάδων των τουριστικών επιχειρήσεων, σε συνδυασμό με την προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού θα συμβάλει στην επέκταση της τουριστικής περιόδου και συνεπώς στην αναβάθμιση του τουριστικού προφίλ της οικονομίας.
Σύμφωνα με το ΕΣΠΑ η πολιτική του τουρισμού στην Ελλάδα έχει τις εξής προτεραιότητες: Ενίσχυση του τουριστικού προϊόντος με το συγκριτικό πλεονέκτημα του πολιτιστικού και περιβαλλοντικού αποθέματος που διαθέτει η χώρα καθώς και ενέργειες βελτίωσης του φυσικού περιβάλλοντος ως τουριστικού πόρου, σε συνέργια με δράσεις που περιλαμβάνονται σε άλλα Επιχειρησιακά Προγράμματα. Άμβλυνση της εποχικότητας της τουριστικής δραστηριότητας μέσω των δράσεων διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος της χώρας και της αξιοποίησης της περιβαλλοντικής και φυσικής κληρονομιάς.
ΕΙΔΙΚΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ 2009 Οι βασικοί στόχοι του Χωροταξικού Πλαισίου Κατευθύνσεις, κανόνες, κριτήρια για τη χωρική διάρθρωση, οργάνωση και ανάπτυξη του τουρισμού στον ελληνικό χώρο και των αναγκαίων υποδομών του. Πρόγραμμα δράσης για την επόμενη δεκαπενταετία (2009 2024). Επιδιώκονται: Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος, η εξασφάλιση της προστασίας και της βιωσιμότητας των πόρων, η ενίσχυση πολιτικών περιφερειακής ανάπτυξης η διαμόρφωση ενός σαφέστερου πλαισίου κατευθύνσεων προς τον υποκείμενο σχεδιασμό, τις αδειοδοτούσες αρχές και τις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις
Διάκριση του Εθνικού Χώρου και κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης Το Ειδικό Πλαίσιο με κριτήρια (α) την ένταση και το είδος της τουριστικής δραστηριότητας (β) τη γεωμορφολογία και (γ) την ευαισθησία των πόρων διακρίνει τον Εθνικό Χώρο σε δέκα (10) κατηγορίες περιοχών: τις Τουριστικά Αναπτυγμένες περιοχές, τις Αναπτυσσόμενες Τουριστικά περιοχές, τις περιοχές με κυρίαρχες χρήσεις άλλες από τον τουρισμό και δυνατότητα ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού, τις μητροπολιτικές περιοχές, τα νησιά και τις παράκτιες περιοχές, τις ορεινές περιοχές, τις πεδινές και ημιορεινές περιοχές, τις περιοχές Natura, τους αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία και τους παραδοσιακούς οικισμούς.
Συμπεράσματα: Με το δεδομένο ότι σήμερα τα διεθνή ταξίδια υπερβαίνουν το ένα δισεκατομμύριο ετησίως, θα υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις του τουρισμού στην πολιτιστική κληρονομιά και το φυσικό περιβάλλον. Το αίτημα για έναν βιώσιμο πολιτιστικό τουρισμό είναι επίκαιρο περισσότερο από ποτέ. Ζητήματα όπως: η προστασία των τοπικών πολιτισμών, ο έλεγχος της εμπορευματοποίησης των πολιτιστικών αγαθών, η διασφάλιση της πολιτιστικής ποικιλότητας, το αίτημα συμμετοχής των τοπικών κοινοτήτων στις αποφάσεις, που αφορούν στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, πρέπει να τεθούν στο επίκεντρο της συζήτησης για το βιώσιμο πολιτιστικό τουρισμό..
Το ουσιαστικότερο είναι η διασφάλιση των μηχανισμών, που θα επιτρέπουν στις τοπικές κοινωνίες όχι μόνον να συμμετέχουν στις αποφάσεις, αλλά και να καθορίζουν το χαρακτήρα, τις διαστάσεις, τους οικονομικούς, πολιτιστικούς και οικολογικούς περιορισμούς, που θεωρούν αναγκαίους για την αναστολή των αρνητικών επιπτώσεων από την αλόγιστη τουριστική δραστηριότητα με προορισμό τους πολιτιστικούς τόπους και αγαθά
Δικτυακοί τόποι www.unwto.org/infoshop www.unesco.org/ Sustainable Tourism Programme www.icomos.org http://europa.eu.int/comm/enterprise/services/tourism/policyareas/measures.htm http://ec.europa.eu/enterprise/services/tourism/index_en.htm "2002 Cape Town Declaration on Responsible Tourism in Destinations". http://www.icrtourism.org/capetown.shtml "Ethical Consumer Report 2007". http://www.cooperativebank.co.uk/images/pdf/ethical_consumer_report_2007.pdf. "Responsible Tourism and the Market". http://www.haroldgoodwin.info/resources/goodwin.pdf.
ΠΗΓΕΣ
ΗΕurostat θα εξακολουθήσει να παράγει ειδικές εκδόσεις και δημοσιεύσεις χρήσιμες για τον κλάδο και τις δημόσιες διοικήσεις, όπως το «Ρanorama on tourism», το «Pocketbook on tourism» και η σειρά «Statistics in Focus» για τις χειμερινές και θερινές τάσεις, την ΤΠΕ στον τουρισμό,
ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ