Y ΙΚΤΥΟ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ 20/10/2014 15:05 Jump to Comments Βιβλιοπαρουσίαση: Χτίζοντας ένα δηµοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο Το βιβλίο Χτίζοντας ένα δηµοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο καταγράφει την προσπάθεια µίας οµάδας εκπαιδευτικών να δηµιουργήσουν ένα δηµοκρατικό σχολείο στο κέντρο της Αθήνας. Το βιβλίο αποτελεί ουσιαστικά την διδακτορική διατριβή του δασκάλου και ερευνητή Πέτρου Χαραβιτσίδη, ο οποίος δίδασκε την ίδια περιόδο στο σχολείο, υπό την εποπτεία του καθηγητή Γ. Τσιάκαλου. Εκδόθηκε το 2013 από τις εκδόσεις Επίκεντρο. ιαβάζοντας το βιβλίο ο αναγνώστης µεταφέρεται στην καθηµερινή πραγµατικότητα ενός δηµόσιου δηµοτικού σχολείου, του 132ου, στο σχολικό συγκρότηµα της Γκράβας. Τα προβλήµατα της εκπαιδευτικής πράξης και του µαθητικού πληθυσµού είναι οξυµένα, ενώ σε µεγάλο ποσοστό (περίπου 75%) οι µαθητές είναι αλλόγλωσσοι. Οι συνθήκες αυτές ωθούν τους εκπαιδευτικούς, µε πρωτοβουλία της διευθύντριας και του συλλόγου διδασκόντων, σε αλλαγή των καθιερωµένων σχολικών πρακτικών. Πιο συγκεκριµένα δηµιουργούν τµήµατα διδασκαλίας της µητρικής γλώσσας των µαθητών τους εκµεταλλευόµενοι τον τότε θεσµό της Ολυµπιακής Παιδείας, ενώ παράλληλα οι ίδιοι διδάσκουν εθελοντικά ελληνικά για τους µετανάστες-γονείς. Επιπλέον, µέσα από µελέτη και αυτό-µόρφωση, αρχίζουν να εισάγουν βιωµατικές και επικοινωνιακές τεχνικές στην παρουσίαση των γνωστικών αντικειµένων και αξιοποιούν τη µητρική γλώσσα και τον πολιτισµό των µαθητών τους στην διαδικασία της µάθησης. Επίσης, στο πλαίσιο του σεβασµού της διαφορετικότητας στην καθηµερινή σχολική ζωή διευρύνουν το περιεχόµενο των εθνικών γιορτών υπερβαίνοντας τα εθνικοπατριωτικά πρότυπα και προβάλλοντας πανανθρώπινες αξίες και αντικαθιστούν την καθιερωµένη πρωινή προσευχή µε το ποίηµα του Ρίτσου Πρωινό Άστρο, (περισσότερες λεπτοµέρειες για τις
δράσεις του σχολείου στην ιστοσελίδα της οµάδας δασκάλων του 132ου:http://www.132grava.net/132grava/?q=node/3) Ο συγγραφέας µέσα από τα προσωπικά ηµερολόγια των εκπαιδευτικών, συνεντεύξεις, αλλά και τη συστηµατική παρατήρηση της ερευνητικής οµάδας παρουσιάζει τόσο την οργάνωση και την πορεία των µαθηµάτων ελληνικών στους γονείς και αλβανικών στα παιδιά όσο και τις απόψεις και τις στάσεις εκπαιδευτικών και γονέων (ελλήνων και µεταναστών) σχετικά µε τις πρωτοβουλίες των εκπαιδευτικών και τα αποτελέσµατα που αυτές έχουν αναφορικά µε το γνωστικό επίπεδο των µαθητών, την σχέση παιδιών και σχολείου και την σχέση γονέων και σχολείου. Η έρευνα εντάσσεται στο θεωρητικό πλαίσιο της κριτικής παιδαγωγικής, ενώ µεθοδολογικά ακολουθεί τις ποιοτικές έρευνες. Εµπεριέχεται επίσης µία επισκόπηση της βιβλιογραφίας για τη δίγλωσση εκπαίδευση και την ανάγκη διδασκαλίας της µητρικής γλώσσας σε αλλόγλωσσους µαθητές. Το βιβλίο καταγράφει λεπτοµερώς την προσπάθεια εφαρµογής µιας κριτικής παιδαγωγικής προσέγγισης στην πράξη. Εκτιµούµε πως το πιο χρήσιµο στοιχείο του είναι ότι αποτελεί µία ωµή καταγραφή της ελληνικής σχολικής πραγµατικότητας χωρίς εξωραισµούς και φανφάρες. Αγγίζει έτσι µία σειρά από ευαίσθητα θέµατα. Θέµατα που όλους µας απασχολούν, αλλά δύσκολα τα συζητάµε. Πιο συγκεκριµένα αναφέρεται στους προβληµατισµούς των εκπαιδευτικών, περιγράφει τα βήµατα και τις πρακτικές που ακολουθήθηκαν στην καθηµερινή σχολική πράξη, τη δηµοκρατική λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων όπου όλες οι απόψεις εκφράζονται και είναι σεβαστές, την αποτελεσµατική σχολική ηγεσία που δρα καταλυτικά στην πραγµάτωση των εκπαιδευτικών σχεδιασµών*. Τι όµως µπορούµε να αποκοµίσουµε εµείς σήµερα από την εµπειρία του 132ου Σ; Κατά την γνώµη µας δύο πράγµατα πρέπει να διδαχθούµε. Το πρώτο αφορά την ίδια την έννοια του δηµοκρατικού σχολείου. Τι εννοούµε όταν µιλάµε για ένα δηµοκρατικό σχολείο; Συνήθως αναφερόµαστε στην αρνητική ελευθερία των παιδιών είτε ως σεβασµό στην προσωπικότητα τους είτε ως σεβασµό της διαφορετικότητας (εθνικής, θρησκευτικής κτλ). Το 132ο Σ µας προσφέρει όµως µία πλουσιότερη κατανόηση. ηµοκρατία σηµαίνει την καλλιέργεια της θετικής ελευθερίας των παιδιών και περισσότερων εκείνων που βρίσκονται σε µειονεκτική θέση. Θετική ελευθερία σηµαίνει την καλλιέργεια των ικανοτήτων, των γνώσεων που καθιστά το παιδί ικανό να επιτυγχάνει τους σκοπούς του και να συµµετέχει στις οµαδικές διαδικασίες. Οι αλλόγλωσσοι µαθητές και γονείς του 132ου Σ δεν βιώσαν απλώς την αποδοχή της διαφορετικής τους ταυτότητας. Είχαν την ευκαιρία να αντιµετωπίσουν πρακτικά τα προβλήµατα τους. Οι µαθητές µάθαιναν την µητρική τους γλώσσα, ώστε να επικοινωνούν καλύτερα µε τους συγγενείς τους και να εκµεταλλευτούν µαθησιακά τους δύο πολιτισµούς, ενώ οι γονείς µάθαιναν ελληνικά, ώστε να βελτιωθεί η επικοινωνία τους µε
το σχολείο, να βοηθούν τα παιδιά στο σπίτι, αλλά και να εξυπηρετούνται καλύτερα σε δηµόσιες υπηρεσίες, να βρίσκουν καλύτερες δουλειές. Με λίγα λόγια το σχολείο διέγνωσε τις ανάγκες τους και προσαρµόστηκε σε αυτές. Η επικέντρωση στην θετική ελευθερία δεν µπορεί παρά να έχει δύο σηµαντικές συνέπειες για ένα σχολείο. Η πρώτη αφορά την ίδια την µάθηση. Η µάθηση αποκτά περιεχόµενο. εν µαθαίνω απλώς πως να µαθαίνω. Αλλά µαθαίνω πως να αλλάζω τον κόσµο γύρω µου. Μαθαίνω για να αλλάζω τον κόσµο γύρω µου. Και έτσι η µάθηση αποκτάει νόηµα για το ίδιο το παιδί. Η δεύτερη συνέπεια αφορά την σχέση σχολείου και κοινότητας. Συχνά µιλάµε για την αναγκη της σύνδεσης του σχολείου µε την κοινωνία. Ωστόσο, αυτό γίνεται πάντα µε την κοινωνία σιωπηλή. Το σχολείο είναι εκείνο που θέτει το πλαίσιο ορθής λειτουργίας. Το σχολείο επιβάλλει κανόνες, ρυθµούς και στόχους. Και οι γονείς πρέπει να ακολουθούν. Όταν ο λόγος δίνεται στην κοινότητα τότε αυτός έχει συνήθως ένα φολκλορικό χαρακτήρα. Στο 132ο Σ έχουµε όµως µία διαφορετική περίπτωση. Το σχολείο αφουγκράστηκε τις ανάγκες της κοινότητας και αναταποκρίθηκε σε αυτές. Έστελνε πολύγλωσσες ανακοινώσεις, ενώ διοργάνωσε τα µαθήµατα που έχουµε ήδη αναφέρει. Ακόµα και στην διάρκεια των µαθηµάτων ελληνικής γλώσσας άκουγε τους γονείς ως προς την µεθοδολογία (πόσα επίπεδα, πόσες ώρες, πόση γραµµατική κτλ), την θεµατολογία (εργασιακά δικαιώµατα, περίθαλψη) και την λάµβανε υπόψη του. Οι εκπαιδευτικοί πήγαν πέρα από τις εύκολες, ψυχολογικοποιηµένες κοινοτυπίες (π.χ. µα δεν ενδιαφέρονται για τα παιδιά τους ). Έφερε το κοινωνικό πλαίσιο στο προσκήνιο και έδρασε για την αλλαγή του. Σίγουρα το προβληµατικό κοινωνικό πλαίσιο δεν είναι πάντα τόσο ευκολα εντοπίσιµο και αντιµετωπίσιµο. Άλλά ένα δηµοκρατικό σχολείο θα πρέπει να βρει τρόπους για να το φέρνει στην επιφάνεια και να το αντιµετωπίζει. Το δεύτερο σηµαντικό δίδαγµα που πρέπει, κατά την γνώµη µας, να κρατήσουµε από την εµπειρία του 132ου Σ είναι η δηµοκρατική λειτουργία του Συλλόγου διδασκόντων. Οι εκπαιδευτικοί δεν κλείστηκαν στην τάξη τους αντιµετωπίζοντας ατοµικά τα προβλήµατα του σχολείου. Αλλά έχοντας συγκεκριµένα προβλήµατα µπροστά τους και µία λίγο ή πολύ σαφής γενική αντίληψη για το πως αυτά τα προβλήµατα µπορούν να λυθούν αποτελεσµατικά εργάστηκαν συλλογικά και δηµοκρατικά. Πώς έγινε αυτό; Πρώτον, έσπασε το ταµπού της τάξης µέσα από την καλλιέργεια της εµπιστοσύνης και της κοινής ευθύνης. Αν κάποιος αντιµετώπιζε ένα πρόβληµα δεν ένιωθε µειονεκτικά να το συζητήσει µε τους συναδέλφους του και να ζητήσει βοήθεια. εύτερον, υπήρχε διάθεση για µελέτη και επιµόρφωση, ώστε να δοκιµαστούν νέοι τρόποι αντιµετώπισης των προβληµάτων. Σηµαντικό οργανωτικό και παιδαγωγικό ρόλο στις ενέργειες του σχολείου είχε επίσης η διευθύντρια. Και αυτό διότι σε ένα δηµοκρατικό σχολείο δεν χωράει ένας γραφειοκράτης δειυθυντής ξεκοµµένος από την εκπαιδευτική διαδικασία. Τέλος, ακόµα και σε ένα
δηµοκρατικό σύλλογο διδασκόντων δεν συµµετέχουν όλοι το ίδιο ενεργά. Κάποιοι προσφέρουν περισσότερα και κάποιοι δεν θέλουν ή δεν µπορούν να συµµετέχουν. Το σηµαντικό όµως είναι οι πρώτοι να δίνουν τον τόνο στο σχολείο. Έτσι, ώστε κάθε νέος συνάδελφος ή µαθητής που έρχεται να µπορεί να διαισθανθεί τον χαρακτήρα του σχολείου. Θεωρούµε την δηµοκρατική λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων πολύ σηµαντική, διότι απαντάει µε πρακτικό τρόπο στο ερώτηµα πως συµβαίνει η καινοτοµία, η εκπαιδευτική αλλαγή στο σχολείο; Απέναντι στην λογική του υπουργείου οτι για την καινοτοµία αρκεί οι εκπαιδευτικοί να αλλάξουν αντιλήψεις, να αφοµοιώσουν τις θεωρίες, να αρχίσουν να µετρούν τους εαυτούς τους µε δείκτες αξιολόγησεις, η εµπειρία του 132ο Σ µας παρουσιάζει πολύ γλαφυρά ένα συλλογικό, αναστοχαστικό εγχείρηµα. Ένα εγχείρηµα που ξεκίνησε από τις πρακτικές ανάγκες της σχολικής κοινότητας και όχι από την εφαρµογή αφηρηµένων µοντέλων. Ένα εγχείρηµα που σχεδίασε συλλογικές δράσεις, συνεργάστηκε µε φορείς, έπεισε την κοινωνία για την αναγκαιότητα του δρόµου που πρέπει να ακολουθήσουν. Τέλος, οφείλουµε να σηµειώσουµε ακόµα ένα στοιχείο που διαφοροποιεί το βιβλίο του Π. Χαραβιτσίδη από άλλες εκπαιδευτικές έρευνες. Μας δίνει την ευκαιρία να ακούσουµε τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Συνήθως κάποιοι ερευνητές εκτός σχολείου µελετούν τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών, τις ταξινοµούν, τις κατατάσσουν, τις κρίνουν. Εδώ έχουµ µία διαφορετική διαδικασία έρευνας. Οι εκπαιδευτικοί περιγράφουν τα βήµατα και τις δράσεις του. Η αφήγηση του ερευνητή δείχνει πως το πλαίσιο και οι περιορισµοί τους γίνονται αφετηρία για διαφορετική σύλληψη του προβλήµατος υπερβαίνοντας τις παραδεδοµένες πρακτικές και ανοίγοντας νέες δυνατότητες δράσης. Αυτή η συλλογική προσπάθεια αλλαγής των πρακτικών του σχολείου και των διαδικασίων µάθησης αποδεικνύεται πιο γόνιµη από τα καλλιστεία αριστείας που διοργανώνει κάθε χρόνο το Υπουργειο, µε τους συµµετέχοντες να παρουσιάζουν µία ωραιοποιηµένη και εξιδανικευµένη είκονα της δουλειάς του. Συµπερασµατκά, οι εµπειρίες σχολείων όπως 132ο Σ αναθερµαίνει τις ελπίδες των εκπαιδευτικών που προσπαθούµε καθηµερινά για την οικοδόµηση δηµοκρατικών και ανθρώπινών σχολείων αποδεικνύοντας πως είναι δυνατόν. είχνει επίσης τις µεγάλες, συστηµατικές και συλλογικές προσπάθειες που πρέπει να γίνουν για να επιτευχθεί ο στόχος µίας δηµοκρατικής εκπαίδευσης. Και για αυτό θεωρούµε πως το βιβλίο του Πέτρου Χαραβιτσίδη Χτίζοντας ένα δηµοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο πρέπει να διαβαστεί από κάθε εκπαιδευτικό που βρίσκει νόηµα στην δουλειά του. *η διευθύντρια του σχολείου αποµακρύνθηκε από τη θέση της στις κρίσεις που έγιναν το
2007 (µεσώ συνέντευξης) και κατηγορήθηκε από τον διευθυντή που την αντικατέστησε για τις πρακτικές που προωθούσε στο σχολείο. Ευτυχώς, το δικαστήριο δικαίωσε τόσο την ίδια όσο και τις πράξεις και αποφάσεις του συλλόγου διδασκόντων του 132ου.Σ. Οµως η διαδικασία αυτή πήγε πίσω το σχολείο. Ο σύλλογος διδασκόντων είχε να αντιµετωπίσει ένα νέο διευθυντή, ο οποίος είχε δηλώσει ότι τοποθετήθηκε κατόπιν εντολής του τότε ΓΓ του υπουργείου παιδείας στο σχολείο προκειµένου να σταµατήσει τη δουλειά που γινόταν! Ο τοπικός σύλλογος δασκάλων στήριξε τους συναδέλφους και τη δουλειά τους απέναντι σε ένα αυταρχικό διευθυντή. Μετα την πανηγυρική αθώωση της διευθύντριας και κατά συνέπεια και του έργου του σχολείου, η διευθύντρια επανήλθε στο σχολείο της. Τραγική ειρωνία: Στις τελευταίες συγχωνεύσεις το σχολείο συγχωνεύτηκε µε ένα άλλο. Προκειµένου να µη µείνει τίποτα στη συλλογική µνήµη που να το θυµίζει. Ο συλλογικός όµως αγώνας των δασκάλων του σχολείου αλλά και των υποστηρικτών του έφερε αποτέλεσµα. Πριν 15 µέρες το υπουργείο ανακάλεσε τη συγχώνευση! Μετά τη συνταξιοδότηση της Στέλλας Πρωτονοταρίου, ιευθυντής τοποθετήθηκε ο Πέτρος Χαραβιτσίδης