ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Ενότητα 10: ΤΟ ΜΗ ΟΝ ΚΑΙ Η ΚΤΙΣΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Α.Ε.Α.Θ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΕΡΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας 1 Διαφαίνεται η ριζική διαφορά που υπάρχει στην κοσμολογία μεταξύ χριστιανισμού και ελληνικής σκέψης. Η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργειών στον Θεό είναι η πιο σημαντική για την κατανόηση του μυστηρίου της δημιουργίας. 4
Σκοποί ενότητας 2 Στην ενότητα αυτή διευκρινίζονται οι έννοιες του μηδενός, του μη όντος, εξηγείται η αιτία της τρεπτότητας, η εμφάνιση του κακού στον κόσμο και η μοναδικότητα του αγαθού. 5
Περιεχόμενα ενότητας ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ 6
10.1 Το μη ον και η κτιστότητα Κλειδί για την κατανόηση της πατερικής θεολογίας είναι η δημιουργία ἐκ τοῦ μὴ ὄντος ή ἐκ τοῦ μηδενός. Το γενητό ή το κτιστό προέρχονται από το αγένητο ή άκτιστο ἐκ τοῦ μὴ ὄντος ή ἐκ τοῦ μηδενός. Η ριζική διαφοροποίηση σε σχέση με την ελληνική σκέψη: Δε βρίσκεται στο γεγονός ότι ο κτιστός κόσμος προκύπτει από το τίποτα ή από το μηδέν αλλά Στο ότι ο κόσμος πραγματώνεται με τους δημιουργικούς λόγους της θείας βούλησης όχι από τη θεία ουσία παρά μόνο από τη δημιουργική ενέργεια.
10.2 Το μη ον και η κτιστότητα Το μυστήριο της δημιουργίας: Είναι η δυνατότητα του μοναδικού όντος να παράγει με τους συναϊδίους δημιουργικούς λόγους τον κτιστό κόσμο ανόμοιο κατά την ουσία προς τον Εαυτό Του. Η φιλοσοφική σκέψη και η κοινή εμπειρία ποτέ δεν μπορούν να δεχτούν αυτό το μυστήριο, γιατί κάθε τι που παράγει κάτι άλλο το παράγει από την ουσία του. Δεν είναι δυνατόν να παράγει κάτι ριζικά ανόμοιο προς την ουσία του.
10.3 Το μη ον και η κτιστότητα Το μηδέν: Είναι πλασματική παράσταση. Μας βοηθάει να κάνουμε λόγο για την απουσία ενός πράγματος. Μηδέν δεν υπάρχει. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχει ως πράγμα. Και φυσικά τίποτα δεν παράγεται από το τίποτα. Αυτό σημαίνει ότι το μηδέν είναι ανύπαρκτο και γι αυτό τίποτα δεν μπορεί να προέλθει απ αυτό.
10.4 Το μη ον και η κτιστότητα Το μηδέν (συνέχεια): Πάγια αξιωματική άποψη του φιλοσοφικού κόσμου είναι ότι τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα και ότι τίποτα δεν πάει στο τίποτα. (Τίμαιος Πλάτωνα) Στη θεολογία οι λόγοι είναι θελήματα, αιτίες και προορισμοί των πραγμάτων στη θεία βούληση. Ο κόσμος δε γίνεται από το τίποτα, αλλά προέρχεται από τη θεία ενέργεια σύμφωνα με τους λόγους της θείας βούλησης.
10.5 Το μη ον και η κτιστότητα Ἐκ τοῦ μὴ ὄντος. Σημαίνει ότι ο κόσμος δεν προέρχεται από τη θεία ουσία, δεν είναι ομοούσιος με τον Θεό και άρα είναι κτιστός και εξαρτώμενος από τη θεία δημιουργική ενέργεια. Συνεπώς ο κόσμος ως πραγματωμένη κατάσταση δεν υπήρχε μαζί με τον Θεό. Υπήρχαν μόνο οι λόγοι, ως αιτίες, που υπάρχουν προαιώνια στη βούληση του Θεού. Αυτό σημαίνει πως το είναι δεν είναι αυθύπαρκτο, αυτοδύναμο και ανεξάρτητο.
10.6 Το μη ον και η κτιστότητα Μὴ ὄν. Στο σημείο αυτό χρειάζεται άκρα προσοχή γιατί και οι πλατωνικοί και νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι μιλούν για μὴ ὄν. Εννοούν όμως το μὴ ὄν αδημιούργητο και ριζικά αντίθετο από το νοητό και ιδεατό ον, που μονάχα αυτό ως ον μπορεί να δώσει μορφή στην κάθε υλική ή αισθητή πραγματικότητα. Ωστόσο, στη φιλοσοφία και τα δύο, το ον και το μη ον, είναι αδημιούργητα.
10.7 Το μη ον και η κτιστότητα Αντιθέτως, στο μὴ ὄν στη χριστιανική κοσμολογία αφορά την κτιστή πραγματικότητα, αισθητή και νοητή, που είναι δημιούργημα του Θεού και προέρχεται από την ανυπαρξία στην ύπαρξη με τους δημιουργικούς λόγους της θείας βούλησης από τις θείες δημιουργικές ενέργειες. Συνεπώς το μὴ ὄν στη χριστιανική φιλοσοφία είναι δημιουργημένο.
10.8 Το μη ον και η κτιστότητα Τι σημαίνει ότι ο κόσμος είναι γενητός: Τα κτιστά όντα έχουν το είναι από μια γένεση που τείνει σε ολοκλήρωση. Επειδή όμως προέρχονται από το μη ον αντίρροπη κίνηση προς την ολοκλήρωση της γενέσεως είναι η απογένεση. Στα κτιστά όντα υπάρχει το είναι και ως αντίρροπη εκμηδενιστική δύναμη το μη είναι. Ολάκερη η δημιουργία, αισθητή και νοητή, κινείται κατά δύο κατευθύνσεις: ή προοδεύει και εκλαμπρύνεται ή φθίνει φθειρόμενη και τείνει προς τον εκμηδενισμό..
10.9 Το μη ον και η κτιστότητα Τι σημαίνει ότι ο κόσμος είναι γενητός (συνέχεια): Απέναντι στον δημιουργό Θεό δεν υπάρχει κανένας αυθύπαρκτος σκοτεινός κόσμος, υπάρχει μονάχα το τραύμα της δημιουργίας. Δεν υπάρχει καμία άλλη διάσταση αντίθετη προς τη δημιουργία. Η πρόοδος και η οπισθοδρόμηση συντελούνται στον ίδιο κορμό της δημιουργίας, η οποία στην πορεία της παρουσιάζει το τραύμα.
10.10 Το μη ον και η κτιστότητα Η τρεπτότητα των λογικών όντων. Τα λογικά όντα που κατά την κατασκευή τους τείνουν σε μια ολοκλήρωση, μπορούν να καθυστερήσουν στην ανάπτυξη του είναι, να χάσουν την τελείωση, κάνοντας στροφή προς τον αντίθετο πόλο. Όχι προς τη θεία τελειότητα αλλά προς το μηδενισμό. Αυτό μπορούν να το κάνουν μόνο τα αυτεξούσια λογικά όντα.
10.11 Το μη ον και η κτιστότητα Όταν λοιπόν τα λογικά μέσω της αυτεξούσιας κίνησής τους απομακρύνονται από τις τελειωτικές ενέργειες της θεότητας χάνεται η τελειότητα, επέρχεται ο θάνατος, ως απώλεια της θείας ζωής, και δημιουργείται το τραύμα της δημιουργίας. Αντί για την τελειότητα ο άνθρωπος δημιουργεί αναρίθμητα είδωλα για να πετύχει την αναγνώριση την ευτυχία και τον αποθανατισμό.
10.12 Το μη ον και η κτιστότητα Το νομιζόμενο αγαθό. Μετά την αποτυχία της τελείωσης, οδηγείται στο σφετερισμό κάθε νομιζόμενου αγαθού. Αυτή είναι η τραγωδία της ανθρώπινης πτώσης, της φθοράς και του θανάτου. Η σωτηρία του ανθρώπου είναι μια ανάκληση του αρχαίου κάλλους, της τελειότητας στην ώριμη βαθμίδα.
10.13 Το μη ον και η κτιστότητα Το κακό το δημιουργεί η αυτεξούσια κίνηση εξαιτίας της κτιστότητας και άρα της τρεπτότητας. Το κακό δεν υπάρχει ως πραγματικότητα ή ως πηγή. Είναι η κατάσταση του παραμορφωμένου αγαθού.
10.14 Το μη ον και η κτιστότητα Θέση κλειδί της βυζαντινής φιλοσοφία και θεολογίας αποτελούν η τρεπτική φύση και η αυτεξούσια κίνησή τους. Μόνο κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις γίνεται κατανοητό: Το πρόβλημα του κακού. Η σφοδρή αντιμανιχαϊστική τάση των πατέρων. Η αγαθότητα κάθε κτιστού δημιουργήματος, αισθητού και νοητού. Η πρωτοποριακή φιλοσοφία των Βυζαντινών για τον άνθρωπο, την κτίση και την ιστορία.
10.15 Το μη ον και η κτιστότητα Η μοναδικότητα του αγαθού. Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός στο έργο του Κατά Μανιχαίων απορρίπτει τη διαρχία αυτής της αίρεσης, που θεωρούσε αυθύπαρκτους τους κόσμους του καλού και του κακού, του φωτός και του σκότους, του πνεύματος και της ύλης. Με βάση τις προϋποθέσεις της βιβλικής κοσμολογίας τονίζει ότι μόνο το είναι του Θεού και το είναι των κτισμάτων υπάρχουν. Το πρώτο είναι άκτιστο και το δεύτερο κτιστό. Το πρώτο είναι αγαθό κατ ουσία, το δεύτερο κατά χάρη.
10.16 Το μη ον και η κτιστότητα Κακό δεν υπάρχει πουθενά. Μ αυτόν τον τρόπο η κτίση απελευθερώνεται από κάθε αυθυπαρξία καλών και κακών περιοχών, οντοτήτων και δυνάμεων. Τα πάντα είναι αγαθά, αισθητά και νοητά, και στέκονται ενώπιον της πηγής του είναι, της ζωής, του λόγου και της τελείωσης, απ όπου είναι διαρκής η τροφοδοσία της συντήρησης και της προαγωγής. Η τρεπτότητα και το αυτεξούσιο, ως όροι και όρια της κτιστότητας, δεν είναι κακά πράγματα γιατί αυτά τα ίδια οδηγούν και στην καλή αλλοίωση, στην αύξηση, στην πρόοδο και στην τελείωση.
10.17 Το μη ον και η κτιστότητα Το κακό ως ανυπαρξία του όντος. Το κακό δεν είναι πράγμα. Αν συμβεί διάβρωση, φθίση, μείωση και παραμόρφωση του πράγματος, τότε η αλλοίωση αυτή είναι κακό. Πρόκειται για κακή αλλοίωση (αγαθού) πράγματος και όχι για κακό πράγμα. Πάντοτε το κακό είναι υστερογενές, έρχεται διαρκώς και αμετακίνητα δεύτερο.
10.18 Το μη ον και η κτιστότητα Το κακό ως ανυπαρξία του όντος. Προηγείται το όποιο (αγαθό) πράγμα, και μετά, αν συμβεί η διαβρωτική αλλοίωση, τότε εισβάλλει το λεγόμενο κακό. Δεν υπάρχει φυσικό κακό. Το κακό είναι η αλλοίωση κάθε πραγματικότητας, όταν η αυτεξούσια κίνηση οδηγήσει τα όντα στη στέρηση της θείας τελειωτικής ζωής.
10.19 Το μη ον και η κτιστότητα Το κακό ως ανυπαρξία του όντος. Το νόημα και το περιεχόμενο της σωτηρίας είναι η επανασύνδεση ανθρώπινης και θείας ζωής, ώστε ο άνθρωπος να κερδίσει και πάλι με μια τελειωτική πορεία την ομοίωσή του κατά χάρη με τον Θεό.
10.20 Το μη ον και η κτιστότητα Η άποψη της φιλοσοφίας ότι το κακό είναι στέρηση του αγαθού: Σε καμία περίπτωση δεν είναι ίδια με τη θέση της βυζαντινής φιλοσοφίας. Κατά τη φιλοσοφική άποψη το κακό υπάρχει ως πράγμα, ως στόφα κατώτερη, ως άμορφο υλικό. Το κακό είναι τα υλικά πράγματα.
10.21 Το μη ον και η κτιστότητα Η άποψη της φιλοσοφίας ότι το κακό είναι στέρηση του αγαθού (συνέχεια): Σύμφωνα με τις φιλοσοφικές απόψεις τα υλικά πράγματα όταν στερούνται το νοητό στοιχείο εκπίπτουν στη φθορά και στο φθοροποιό γίγνεσθαι, και έτσι χάνουν το είδος, και την ομορφιά (την ευμορφία) του άφθαρτου νοητού κόσμου. Στην προκειμένη περίπτωση το κακό εκλαμβάνεται ως το κατώτερο φθαρτό γίγνεσθαι των υλικών πραγμάτων.
10.22 Το μη ον και η κτιστότητα Η άποψη της φιλοσοφίας ότι το κακό είναι στέρηση του αγαθού (συνέχεια): Κατά τη βυζαντινή φιλοσοφία η κάθε κατά φύση αγαθή κτιστή πραγματικότητα, υλική και νοητή, εξαιτίας της τρεπτότητας και της αυτεξούσιας κίνησης, μπορεί να χάσει την αυξητική πρόοδο και να καταπέσει στη μηδενιστική αλλοίωση. Αυτός είναι και ο λόγος που καταπολέμησαν με σφοδρότητα τη μανιχαϊστική άποψη για τις δύο αρχές, του καλού και του κακού.
10.23 Το μη ον και η κτιστότητα Στην αρχαία ελληνική και ιδιαιτέρως στην ηρακλείτεια φιλοσοφία επικρατεί η άποψη ότι το καλό έχει νόημα μόνο με το αντίθετό του, π.χ. η χαρά με την οδύνη, η ευδαιμονία με την κακοδαιμονία, και τόσα άλλα. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί σωστό από την ορθόδοξη θεολογία, αρκεί να γίνουν οι απαραίτητες διευκρινήσεις. Κάθε πρόοδος στη δημιουργική πορεία του ανθρώπου είναι νίκη κατά των μηδενιστικών δυνάμεων.
10.24 Το μη ον και η κτιστότητα Τίποτα το δημιουργικό και ανώτερο δεν επιτελεί κανείς, αν δεν ξεπεράσει τις αλλοτριωτικές δυνάμεις. Έτσι, το κακό γίνεται κέντρισμα για άνοδο και δημιουργία προκαλεί με την πτώση του και καλεί για το ξεπέρασμά του.
10.25 Το μη ον και η κτιστότητα Γι αυτό και η ορθόδοξη πατερική διδασκαλία αναγνωρίζει το κακό ως μέσο διαπαιδαγώγησης του ανθρώπου, και η θέση αυτή έχει κάποια σχέση με την ηρακλείτεια άποψη. Ωστόσο, εννοείται μέσα στα πλαίσια της δημιουργίας από το μη ον και της αναγκαιότητας να ξεπεραστεί το μηδέν, οπότε ο άνθρωπος μαζί με τον Θεό γίνεται συνεργάτης και συνδημιουργός.
10.26 Το μη ον και η κτιστότητα Ωστόσο, για την κατανόηση της χριστιανική φιλοσοφίας στο θέμα της δημιουργίας βασική είναι η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργειών στον Θεό: Αποτελεί συνέπεια της βιβλικής κοσμολογίας. Η κτιστή πραγματικότητα, ριζικά ανόμοια προς τη θεία ουσία, μετέχει μόνο στις θείες ενέργειες. Ο Θεός δεν είναι παρών στην κτίση κατ ουσία, αλλά μόνο κατ ενέργεια. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της οντολογίας ανάμεσα στην άκτιστη ουσία του Θεού και την κτιστή των δημιουργημάτων.
10.27 Το μη ον και η κτιστότητα Ωστόσο, για την κατανόηση της χριστιανική φιλοσοφίας στο θέμα της δημιουργίας βασική είναι η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργειών στον Θεό (συνέχεια): Η σχέση θεότητας και κτίσης είναι σχέση μετοχής. Η μετοχή αυτή κινείται στην περιοχή της θείας ενέργειας και ποτέ στην περιοχή της θείας ουσίας. Δεν το επιτρέπει η οντολογική διαφοροποίηση. Πρόκειται για ριζική διαφορά μεταξύ πλατωνικής και χριστιανικής διδασκαλίας.
10.28 Το μη ον και η κτιστότητα Διαφορά φιλοσοφίας-χριστιανισμού ως προς τα όρια της κτιστότητας : Το κτιστό ον δεν γίνεται ποτέ θείο κατά την ουσία. Ο άνθρωπος, ως κτιστός κατά το σώμα και την ψυχή, τελειώνεται με τη συνολική του ύπαρξη, γινόμενος όμοιος κατά χάρη με τον Θεό.
10.29 Το μη ον και η κτιστότητα Διαφορά φιλοσοφίας-χριστιανισμού ως προς τα όρια της κτιστότητας (συνέχεια): Ίδια τύχη έχει και το σώμα και η ψυχή. Η σωτηρία, ως θεωτική και θεραπευτική ενέργεια του Θεού, αίρει τη μηδενιστική ροπή και πλουτίζει τον άνθρωπο με το ευ είναι, πάντοτε στα αξεπέραστα όρια ανάμεσα στην άκτιστη και κτιστή πραγματικότητα.
10.30 Το μη ον και η κτιστότητα ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Ποιο είναι το μυστήριο της δημιουργίας σύμφωνα με τη χριστιανική φιλοσοφία; Μπορούμε να μιλάμε για μηδέν όταν κάνουμε λόγο για χριστιανική κοσμολογία; Τι σημαίνει η ἐκ τοῦ μὴ ὄντος δημιουργία του κόσμου; Το μὴ ὄν της φιλοσοφία και της θεολογίας δηλώνουν την ίδια πραγματικότητα;
10.31 Το μη ον και η κτιστότητα ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): Τι φανερώνει για τη χριστιανική φιλοσοφία το γεγονός ότι ο κόσμος είναι γενητός; Ποια είναι η ιδιαιτερότητα των λογικών όντων για τον χριστιανισμό; Πώς αντιλαμβάνεται το κακό ως απουσία του αγαθού η θεολογία και πώς η φιλοσοφία;
10.32 Το μη ον και η κτιστότητα ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): Ποια είναι η ηρακλείτεια άποψη για το κακό και πώς την αξιοποιεί η χριστιανική φιλοσοφία; Γιατί η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργειών στον Θεό είναι βασική για τη χριστιανική κοσμολογία; Ποια η διαφορά μεταξύ χριστιανισμού και φιλοσοφίας ως προς τα όρια της κτιστότητας ;
10.33 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 1. Το μυστήριο της δημιουργίας σύμφωνα με τη χριστιανική φιλοσοφία είναι ότι σε αντίθεση με τη φιλοσοφική σκέψη και την κοινή εμπειρία, όπου κάθε τι που παράγει κάτι άλλο το παράγει από την ουσία του, ο Θεός πραγματώνει τον κόσμο με τους δημιουργικούς Του λόγους όχι από τη θεία ουσία αλλά από τη δημιουργική Του ενέργεια, δηλαδή τον παράγει ετερούσιο προς τον Εαυτό Του.
10.34 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 2. Στη χριστιανική κοσμολογία καταχρηστικά μιλάμε για μηδέν, γιατί το μηδέν αποτελεί συμβολική παράσταση, η οποία ως πράγμα δεν είναι δυνατόν να υπάρχει. Το φιλοσοφικό αξίωμα σύμφωνα με το οποίο τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα ισχύει και στη χριστιανική διδασκαλία για τη δημιουργία του κόσμου. Έτσι, σωστό είναι να μιλάμε για δημιουργία ἐκ τοῦ μὴ ὄντος από τη θεία ενέργεια σύμφωνα με τους δημιουργικούς λόγους της θείας βούλησης.
10.35 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 3. Ἐκ τοῦ μὴ ὄντος σημαίνει ότι το είναι των κτιστών όντων δεν είναι αυθύπαρκτο και ανεξάρτητο αλλά εξαρτημένο από τη θεία δημιουργική ενέργεια και ότι ο κόσμος δεν είναι ομοούσιος με τον Θεό.
10.36 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 4. Το μὴ ὄν της φιλοσοφίας είναι άκτιστο, ενώ της θεολογίας κτιστό, συνεπώς δηλώνουν δύο εντελώς διαφορετικές πραγματικότητες. Το μὴ ὄν της φιλοσοφίας δηλώνει την αδημιούργητη υλική ή αισθητή πραγματικότητα, ενώ το μὴ ὄν της θεολογίας τη δημιουργημένη κτιστή πραγματικότητα, αισθητή και νοητή.
10.37 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 5. Το ότι ο κόσμος είναι γενητός σύμφωνα με τη χριστιανική φιλοσοφία σημαίνει ότι είναι τρεπτός και αλλοιωτός και ότι κινείται προς δύο κατευθύνσεις, είτε προοδεύει είτε κινείται προς την ανυπαρξία. Ωστόσο, η πρόοδος και η οπισθοδρόμηση συντελούνται στον ίδιο κορμό της δημιουργίας.
10.38 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 6. Στον χριστιανισμό τα λογικά όντα καθορίζουν την κατεύθυνση της τρεπτότητας. Είναι προικισμένα με το αυτεξούσιο και έτσι μπορούν να κατευθύνονται ελεύθερα είτε προς την τελείωση είτε προς την αλλοτρίωση. Έτσι, το τραύμα της δημιουργίας, ως ματαίωση της τελειωτικής πορείας, οφείλεται στην επιλογή των λογικών όντων να απομακρυνθούν από τις τελειωτικές δυνάμεις της θεότητας κάνοντας στροφή προς τον μηδενισμό..
10.39 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 7. Όταν η φιλοσοφία κάνει λόγο για κακό ως απουσία του αγαθού εννοεί ότι τα υλικά πράγματα στερούνται το νοητό στοιχείο, που τους δίνει το είδος-μορφή, και έτσι χάνουν την ομορφιά του άφθαρτου νοητού κόσμου. Συνεπώς, κατά τη φιλοσοφική άποψη το κακό υπάρχει ως πράγμα, ως άμορφη υλική πραγματικότητα.
10.40 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 7. (συνέχεια). Στη θεολογία κάτι τέτοιο δεν ισχύει γιατί το κακό δεν είναι πράγμα αλλά παραμόρφωση και διάβρωση της κατά φύση αγαθής κτιστής πραγματικότητας, υλικής και νοητής, που οφείλεται στην τρεπτότητα και αυτεξούσια κίνηση των λογικών όντων, όταν αυτά επιλέγουν την απόρριψη της αυξητικής τους ωρίμανσης με αποτέλεσμα να βιώνουν τη μηδενιστική αλλοίωσή τους.
10.41 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 8. Σύμφωνα με την ηρακλείτεια άποψη για το κακό, το καλό έχει νόημα μόνο με το αντίθετό του, π.χ. η χαρά με την οδύνη κ.τ.λ. Σύμφωνα με τις ορθόδοξες προϋποθέσεις κάθε πρόοδος θεωρείται νίκη κατά των μηδενιστικών δυνάμεων, ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιτελέσει κάτι το δημιουργικό αν δεν ξεπεράσει τις αλλοτριωτικές δυνάμεις και έτσι το κακό γίνεται κέντρισμα για άνοδο και δημιουργία.
10.42 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 8. (συνέχεια). Γι αυτό και η ηρακλείτεια διδασκαλία αξιοποιείται από την πατερική θεολογία, που παρουσιάζει το κακό ως μέσο διαπαιδαγώγησης του ανθρώπου μέσα στα πλαίσια της δημιουργίας από το μη ον και της αναγκαιότητας να ξεπεραστεί το μη ον ώστε ο άνθρωπος να γίνει συνδημιουργός του Θεού.
10.43 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 9. Η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργειών στον Θεό είναι βασική για τη χριστιανική φιλοσοφία, απορρέει από τη βιβλική κοσμολογία, ξεκαθαρίζει ότι ο Θεός είναι παρών στην κτίση μόνο κατ ενέργεια και όχι κατ ουσία, και φανερώνει ότι η σχέση Θεού και κτίσης είναι σχέση μετοχής στην περιοχή της θείας ενέργειας και ποτέ της θείας ουσίας. 10. Η διαφορά μεταξύ χριστιανισμού και φιλοσοφίας ως προς τα όρια της κτιστότητας είναι ριζική. Σε αντίθεση με την πλατωνική φιλοσοφία το κτιστό δεν γίνεται ποτέ θείο κατά την ουσία, η τελείωση αφορά ολόκληρο τον άνθρωπο ως ενιαία ψυχοσωματική ύπαρξη,
10.44 Το μη ον και η κτιστότητα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 10. Η διαφορά μεταξύ χριστιανισμού και φιλοσοφίας ως προς τα όρια της κτιστότητας είναι ριζική. Σε αντίθεση με την πλατωνική φιλοσοφία το κτιστό δεν γίνεται ποτέ θείο κατά την ουσία, η τελείωση αφορά ολόκληρο τον άνθρωπο ως ενιαία ψυχοσωματική ύπαρξη, και τα όρια μεταξύ κτιστού και ακτίστου παραμένουν πάντοτε αξεπέραστα.
10.45 Το μη ον και η κτιστότητα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ, Μαρία. Εμπειρική βίωση της θείας γνώσης. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Αντ. Σταμούλη, 2013. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Νίκος. Ιστορία της Βυζαντινής Φιλοσοφίας. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1994. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Νίκος. Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία. 1η έκδ. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1990.
10.46 Το μη ον και η κτιστότητα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (συνέχεια): http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/oehler_greekphyl osophy.html. http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/benakis_byz_erev na.html.
Τέλος Ενότητας
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2012. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 54
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 55
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 56
Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ, Μαρία. Εμπειρική βίωση της θείας γνώσης. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Αντ. Σταμούλη, 2013. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Νίκος. Ιστορία της Βυζαντινής Φιλοσοφίας. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1994. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Νίκος. Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία. 1η έκδ. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1990. 57