Η Πολιτική Oικονομία του Ίντερνετ

1

2 Η Πολιτική Oικονομία του Ίντερνετ Κορίννα Πατέλη, Μετάφρ. Β Καλαιτζάκης, δημοσιευμένο στο J. Curran (1999) Media Organisations London:Arnold Η ανάπτυξη του Ίντερνετ στη Δύση έχει συνοδευτεί από την άνοδο μιας ύποπτα υπεραισιόδοξης ιδεολογίας (της Ιντερνετοφιλίας), η οποία βλέπει σε αυτό τη θεραπεία ενός αριθμού δεινών που μαστίζουν τη σύγχρονη κοινωνία. Αυτή η ηγεμονική προσέγγιση των αλλαγών που επιφέρει το Ίντερνετ εκτείνεται σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δράσης, από τους ακαδημαϊκούς κύκλους μέχρι την οικονομία και την πολιτική. Έχει αποφασιστικά καθορίσει την αντίληψη και τις συζητήσεις μας για το Ίντερνετ, περιθωριοποιώντας οποιαδήποτε προσέγγιση δεν προσυπογράφει τον τεχνολογικό ντετερμινισμό και τη θεώρηση του μέλλοντός μας ως αναπότρεπτα κατατείνοντος προς την ελεύθερη αγορά. Παρότι ορισμένοι έχουν επισημάνει τη μεταφυσική, εικοτολογική και μελλοντολογική φύση των συναφών συζητήσεων (Barbrook και Cameron 1996, Hacker 1996, Sardar 1996), η έλλειψη συστηματικής κριτικής και η ολιστική φύση του εξεταζόμενου δόγματος έχουν οδηγήσει σε μια πρωτοφανή κίνηση για την απελευθέρωση της επικοινωνίας από κάθε ρυθμιστικό πλαίσιο που δεν συνάδει προς την ελεύθερη αγορά και την άκριτη εισαγωγή του ηλεκτρονικού εμπορίου on-line. Το Ίντερνετ έχει αναγορευτεί σε σύμβολο του καπιταλισμού της παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς. Διαφωνώντας προς το ισχύον παράδειγμα, το κεφάλαιο αυτό θέλει να δείξει ότι η on-line επικοινωνία καθορίζεται από τη διαπλοκή κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών παραγόντων, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό αποφασίζουν για το μέλλον του Ίντερνετ. Συνεπώς, η θέσπιση ενός πλαισίου ρυθμίσεων για τις σχετικές με το Ίντερνετ βιομηχανίες έχει ύψιστη σημασία, αν θέλουμε αυτό να αποβεί ωφέλιμο για το κοινό καλό. Η Ιντερνετοφιλία έχει εξαγγείλει την αναπότρεπτη άφιξη μιας ολότελα νέας εποχής, μιας εποχής που τα χαρακτηριστικά της διαφέρουν δραματικά, που οι αρετές και οι μηχανισμοί της είναι αδύνατον να κατανοηθούν με τις αναλυτικές μεθόδους του παρελθόντος. Διαιωνίζει σταθερά την ιδέα μιας απερίφραστης ρήξης με το παρελθόν. Η κινητήρια δύναμη αυτής της καινοτομίας καινοτομίας είναι ακραιφνώς τεχνολογική πρόκειται για μια αλλαγή ουσίας, για μια ποιοτική μεταβολή (Kahin και Nesson 1997: vii) η οποία συνακόλουθα εγκαινιάζει έναν νέο τρόπο παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης της πληροφορίας. Το βασικό μοτίβο είναι η μετάβαση από την αναλογική στην ψηφιακή πληροφορία η ικανότητα να

3 αποθηκεύουμε την πληροφορία σε συνδυασμούς του ενός και του μηδενός είναι το κλειδί για τη νέα εποχή (Gore 1994, Negroponte 1995: 11-20). Οι κυριότερες αρετές της νέας τεχνολογίας είναι η καινοτομία και ο δυναμισμός. Όλα είναι καινούρια, όλα τελούν υπό διαρκή ταχεία κίνηση. Αυτό που είναι καινούριο σήμερα θα έχει παλιώσει αύριο, γιατί το ψηφιακό εμπλουτίζει όλες της όψεις της κοινωνίας με δυναμισμό. Ο δυναμισμός καταστρέφει την εξουσία καθιστώντας την προσωρινή. Κατά συνέπεια, όλα θα μεταμορφώνονται αδιάκοπα, τίποτε δεν θα χάνει τη φρεσκάδα του, καμιά δομή δεν θα επικρατεί. Καμιά γνώση δεν θα είναι διαχρονική, καμιά πολιτική οριστική, κανένα ερώτημα μόνιμο επομένως, η αντίληψη που έχουμε για τη γνώση πρέπει να αλλάξει. Οι υποστηρικτές της Ιντερνετοφιλίας διατείνονται ότι η ψηφιοποίηση της τεχνολογίας επιφέρει αλλαγές στο σύνολο της κοινωνίας, αλλαγές που είναι αδύνατο να γίνουν κατανοητές, να προσεγγιστούν και να αντιμετωπισθούν, αν δεν εγκαθιδρυθεί μια νέα φιλοσοφία. Η συνεχής αναφορά στον χρόνο και τη διαρκή ανανέωση της γνώσης κολλάει στους επικριτές της τεχνοπίας την ετικέτα του «οπισθοδρομικού» ενώ χαρακτηρίζει την αντίληψή τους για την τεχνολογική αλλαγή ως «πενιχρή» αυτοί είναι οι «ψηφιακοί άστεγοι» (Negroponte 1995:7). Μέσω αυτής της διαδικασίας, οι εναλλακτικές οπτικές φιμώνονται και οι ιντερνετοφιλικοί συγγραφείς αυτοαναγορεύονται σε κυβερνο-οραματιστές. Η Ιντερνετοφιλία υποστηρίζει ότι η ιντερνετική επικοινωνία θα προαγάγει την ελευθερία. Η ελευθερία είναι το δικάιωμα που αντιπροσωπεύει ο δυνητικός ορίζοντας η αξία που λαμβάνει προτεραιότητα έναντι οποιασδήποτε άλλης. Εντούτοις, ο όρος σε αυτά τα συμφραζόμενα δηλώνει την αρνητική ελευθερίας, καθ όσον πρόκειται για ελευθερία από εξωτερικούς περιορισμούς (εν αντιθέσει προς μια θετική έκφραση της ελευθερίας). Η Ιντερνετοφιλία είναι προσηλωμένη στην ιδέα ότι το Ίντερνετ είναι ελεύθερο, μια κυρίαρχη οντότητα υπεράνω των υφιστάμενων σχέσεων, υπεράνω της κοινωνίας. Δυνητικότητα στην εποχή του Ίντερνετ συμαίνει ελευθερία από την πραγματικότητα, και ελευθερία από την πραγματικότητα σημαίνει ελευθερία από οποιαδήποτε κοινωνική, οικονομική ή πολιτική μικρο- ή μακρο-διαδικασία, της κουλτούρας μη εξαιρουμένης. Το Ίντερνετ αντικαθιστά το δομημένο, κλειστό σύστημα της φαύλης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με ένα εγγενώς ελεύθερο παράδειγμα άμεσης δημοκρατίας. Το να είσαι ένας Νετοπολίτης και να συμμετέχεις σε αυτήν την απεντοπισμένη αγορά αποτελεί φυσικό δικαίωμα στον ψηφιακό κόσμο έναν κόσμο ελεύθερο από κάθε εδαφικότητα και κάθε κοινωνικό φραγμό. Ελευθερία δράσης στο Ίντερνετ σημαίνει ελευθερία λόγου. Η ελευθερία της

4 έκφρασης το σύμβολο, ουσιαστικά, της κυβερνο-ελευθερίας- είναι αυτό για το οποίο αγωνίζονται οι Νετοπολίτες. Επιπλέον υποστηρίζεται ότι το Ίντερνετ είναι παγκόσμιο (Gore 1994a:7), γιατί καταργεί την απόσταση και ως εκ τούτου αίρει τους περιορισμούς της γεωγραφίας (Negroponte 1 99 5: 16 5, Johnson κ α ι Post 1997:6), μετασχηματίζοντας τη γεωπολιτική της πληροφορίας, δηλαδή την άνιση πρόσβαση των κατοίκων του πλανήτη στην πληροφορία λόγω γεωγραφικής θέσης (Negroponte 1996a). Η γεωγραφία είναι παρωχημένη περιττή, όπως περιττή είναι και η γεω-εξουσία. Το Ίντερνετ, λοιπόν, θα ενδυναμώσει τα άτομα που ενοικούν στις κοινωνικές παρυφές, και τους θεσμούς και τις χώρες της κοινωνικο-οικονομικής περιφέρειας (Poster 1995, Turckle 1995, Johnson και Post 1997). Θα ανατρέψει τη σημερινή εξουσιαστική δομή μεταμορφώνοντας τους πολίτες του πλανήτη από ορθόδοξους θεατές της πολυθρόνας σε ενεργούς παραγωγούς on-line πληροφορίας (Goodwin 1996). Μια τέτοια ενδυνάμωση καθίσταται περαιτέρω εφικτή από το ότι, από τεχνικής άποψης, το Ίντερνετ είναι αποκεντρωμένο: δεν έχει κέντρο και άρα δεν μπορεί να ελεγχθεί τεχνικά (Negroponte 1995, Barrett 1996, Caruso 1996, Gates 1996, Volkmer 1996, Froomkin 1997, Johnson και Post 1997, Schwartz 1997). Εν πάση περιπτώσει, ο όγκος και μόνο της διερχόμενης πληροφορίας καθιστά αδύνατη την άσκηση οποιουδήποτε ελέγχου επ αυτής (Johnson και Post 1997). Το σκεπτικό είναι ότι η τεχνική αδυναμία ρύθμισης και ελέγχου παραλύει την εξουσία του εθνικού κράτους (Caruso 1996: 57). Αυτό και το ενδιαφέρον της Ιντερνετοφιλίας για την ατομική ελευθερία συνεπάγονται ότι η Ιντερνετοφιλία είναι εγγενώς αντι-ετατιστική (Chapman 1995, Poster 1995, Barlow 1996, Gidary 9 9, Heilemann 1996, Kline και Burstein 1996, Negroponte 1996, Steele 1996, Economist 1996, 1997a, Volkmer 1996, Abrams 1997, Froomkin 1997, Johnson και Post 1997, Browning 1998). Το κράτος παρουσιάζεται ως ένας ατελέσφορος αναχρονισμός, ένας γραφειοκρατικός εχθρός της ελευθερίας, η δε ύπαρξή του ως περιττή για την εύρυθμη λειτουργία του Ίντερνετ. Το κράτος χάνει τη νομιμότητά του στον on-line κόσμο (Johnson και Post 1997:10) οφείλει -και θα το κάνει- να οδεύσει προς το μαρασμό, καθώς ο κυβερνοχώρος θα διευρύνεται ολοένα περισσότερο (Negroponte 1995:230, Barlow 1996a). Αυτή την εμπιστοσύνη στο Ίντερνετ συμμερίζονται οι θιασώτες της Ιντερνετοφιλίας, άνθρωποι προερχόμενοι από διάφορους χώρους οι οποίοι ποικίλλουν στην εστίασή τους. Στον ακαδημαϊκό και το δημοσιογραφικό χώρο μπορούμε να διακρίνουμε, κατ αρχάς, μια φιλελεύθερη-λαϊκιστική προσέγγιση η οποία δίνει ιδιαίτερο βάρος στην ατομική ελευθερία και στο Ίντερνετ ως εμπορευματική αγορά ιδεών (Negroponte 1995, Froomkin 1997, Dyson 1998) οι πιο πρόσφατοι υποστηρικτές μιας τέτοιας προσέγγισης είναι οι θιασώτες του

5 αγοραίου ντετερμινισμού (Barlow 1996, Tapscott 1996, Economist 1997, Huber 1997, Kahin 1997, Rosseto 1997: 244, Schwartz 1997, Solomon 1998). Κατά δεύτερον, εντοπίζουμε μια περισόττερο μετανεωτερική προσέγγιση, η οποία εξετάζει πώς η ιντερνετική επικοινωνία απελευθερώνει το υποκείμενο από την οντολογική κατάρα της νεωτερικότητας (Poster 1995, Turckle 1995, Reid 1996, Renan 1996). Στον πολιτικό χώρο, η κυβέρνηση Clinton στις ΗΠΑ και η προσέγγιση Bangeman στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξαν οι κυριότεροι υπέρμαχοι της φιλελευθεροποίησης της επικοινωνίας εν ονόματι της σύγκλησης (Clinton 1992, 1998, κυβέρνηση Clinton 1993, 1995, 1997, Gore 1993, 1994, 1994a, CEC 1994:8,15,1997, KPMG 1996, Bangeman 1997, 1997a, Papas 1997:5). Αλλά και στον επιχειρηματικό κόσμο, η εκμετάλλευση της ψηφιακής στιγμής υπήρξε αναπόφευκτη (Gates 1996, Hammond 1996, Henning 1997). Η Ιντερνετοφιλία εκδηλώνεται κατά δυο τρόπους. Παρότι αυτοί δεν διαχωρίζονται απόλυτα, ο πρώτος, τα βασικά δόγματα του οποίου αναλύσαμε προηγουμένως, αρνείται να δεχθεί ότι υπάρχει ιδιοκτησία στον on-line κόσμο (Barlow 1996:172, Negroponte 1995: 59) ή ότι η ύπαρξη ιδιοκτησίας έχει κάποια επίπτωση για τον on-line κόσμο (Turckle 1995). Το Ίντερνετ οικοδομείται ως ένα εγγενώς αναρχικό σύστημα, αντιπαρατιθέμενο στο τρέχον ιδιοκτησιακό σύστημα. Η δεύτερη έκφανση της Ιντερνετοφιλίας, επί του παρόντος ηγεμονική, συμμερίζεται αυτά τα χαρακτηριστικά, αλλά διακρίνεται επιπλέον από μιαν αποθέωση του υφιστάμενου ιδιοκτησιακού συστήματος, από έναν αγοραίο ντετερμινισμό ο οποίος, με την εξαγγελία της σύγκλησης, περιβάλλεται κύρος φυσικού νόμου ως η μόνη οδός για το μέλλον της δημόσιας πολιτικής. Εν ολίγοις, το Ίντερνετ και η αγορά παρουσιάζονται ως κατ ουσίαν παρεμφερείς οντότητες, αδιαχώριστες και αυτορρυθμιζόμενες. Η δεύτερη έκφανσητης Ιντερνετοφιλίας αναπτύχθηκε ως απάντηση στην αρχόμενη εμπορευματοποίηση του Ίντερνετ. Το Ίντερνετ θεωρείται πλέον ως εμπόρευμα: «έχει πιαστεί στα δίχτυα των μεγάλων εταιρειών (it has gone corporate)», έχει καταστεί πλέον συρμός (Andrews 1994, Lohr 1994, Economist 1996, Miller 1996: 23-4, Henning 1997: 17-18, Hudson 1997: 11-37, Noam 1997, Schwartz 1997: 1 5, Sassen 1998). Μπροστά σε αυτήν την εμπορευματοποίηση, οποιοσδήποτε ισχυρισμός ότι το Net αίρεται υπεράνω των υλικών σχέσεων χάνει πλέον το έρεισμά του. Εις αντικατάστασή του ήλθε μια αποθέωση μια τολμηρή διαβεβαίωση, χαρακτηριστική του γενικότερου κλίματος της συζήτησης για το Ίντερνετ και την ιδιοκτησία, δηλαδή, ότι το Ίντερνετ δίνει αφορμή για την ανάδυση ενός απόλυτα νέου οικονομικού περιβάλλοντος, μιας νέας οικονομίας. Πρόκειται για μια «ψηφιακή οικονομία», βασισμένη στην αφθονία μάλλον παρά στην έλλειψη για μιαν αγορά όπου η προσφορά είναι ίση με τη ζήτηση και οι τιμές

6 καθορίζονται στο κατώτερο βέλτιστο επίπεδο όπου τα ολιγοπώλια αποφεύγονται λόγω του χαμηλού κόστους εισόδου στην αγορά όπου οι δυσλειτουργίες της αγοράς είναι πλέον παρελθόν και η ποικιλία εξασφαλισμένη. Αυτή η αγορά αποτελεί έναν παράδεισο για τους παραγωγούς και τους καταναλωτές. Ειδοποιό γνώρισμά της είναι ο δυναμικός ανταγωνισμός (Gilder 1996:5). Στον κόσμο των bits δεν υπάρχει συσκευασία ούτε διανομή (γίνονται αυτόματα). Τα οριακά κόστη έχουν καταργηθεί και τούτο έχει ως συνέπεια οι οικονομίες κλίμακας να μην αποφέρουν πλέον ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Ενώ η διαφορική τιμολόγηση είναι δύσκολη σε μια ατομική οικονομία, είναι ζήτημα ενός επιπλέον κλικ στην οικονομία των bits. Τέτοια χαρακτηριστικά οδηγούν σε μιαν αύξηση της αποτελεσματικότητας του δικτύου. Πρόκειται για μιαν αγορά κινούμενη από τη ζήτηση. Γιατί, αν αναγκαία συνθήκη για την αποδοτικότητα της αγοράς είναι η οριακή διάθεση πληρωμής να ισούται με το οριακό κόστος (Varian 1996, Negroponte 1997), η τιμή στο Net ισούται με την οριακή διάθεση πληρωμής. Με άλλα λόγια, οι τιμές καθορίζονται από τη ζήτηση και, αντί της ελλιπούς προσφοράς, η οικονομία του Web «παρουσιάζει ελλιπή ζήτηση» (Schwartz 1997a:2). Η ζήτηση μπορεί επιτέλους να πάρει την εκδίκησή της, μπορεί να αποκτήσει τη δύναμη που ανέκαθεν της άξιζε, γιατί αυτή είναι η αγορά του πλήθους (Negroponte 1997a:112). Με άλλα λόγια, οι παραδοσιακές αγοραστικές συνθήκες που είναι δυνατόν να οδηγήσουν στην εκμετάλλευση βασίζονται στην έλλειψη. Αν το Ίντερνετ είναι η τέλεια αγορά, τότε ο καπιταλισμός είναι το τέλειο σύστημα, γιατί καμιά ανισότητα δεν πρόκειται να παραχθεί. Κατά τα λεγόμενα του Bill Gates (1996:207): Ο καπιταλισμός, σαφώς το σπουδαιότερο απ όσα οικονομικά συστήματα έχουν κατασκευαστεί, έχει κατά την περασμένη δεκαετία αποδείξει σαφώς τα πλεονεκτήματά του έναντι των εναλλακτικών συστημάτων. Καθώς το Ίντερνετ εξελίσσεται στο ευρέος φάσματος, παγκόσμιο διαδραστικό δίκτυό του, τα πλεονεκτήματα αυτά θα μεγιστοποιηθούν. Οι παροχείς προϊόντων και υπηρεσιών θα βλέπουν τι θέλουν οι αγοραστές πολύ αποτελεσματικότερα απ ό,τι πριν και οι καταναλωτές θα αγοράζουν πολύ αποτελεσματικότερα. Νομίζω ότι ο Adam Smith θα ήταν ευτυχής. Αν η αγορά δεν μπορεί να ελεγχθεί, καμιά εταιρεία δεν μπορεί να αυξάνει διαρκώς τα κέρδη της και οι προσπάθειες αποικισμού του κυβερνοχώρου είναι καταδικασμένες να αποτύχουν (Bloomberg News 1997, Kantor 1998). Μέσω της ιδέας της νέας οικονομίας, η αγορά και το Ίντερνετ κατασκευάζονται ως ουσιαστικά παρεμφερείς οντότητες το Ίντερνετ εμφανίζει μια βασική ομοιότητα

7 προς την αγορά. Μάλιστα, γίνεται μεταφορά της. Όπως το θέτει ο Kahin (1887:184): Και πάλι, όμως, αυτή καθεαυτήν η αγορά ουδέποτε έχει κινηθεί με τόση ταχύτητα. Μέσα σε μια διογκούμενη επενδυτική κοινότητα, το Ίντερνετ θεωρείται όχι μόνον ως η Εθνική Επικοινωνιακή Υποδομή του παρελθόντος και του μέλλοντος(;), αλλά και ως ένας αχανής ορίζοντας νεωτερισμού και επιχειρηματικής πρωτοβουλίας. Είναι ταυτόχρονα υποστατό, έλλογο και θεσμικό, ένα οργανικό πλέγμα ασύλληπτου πλούτου και ζωτικότητας. Εμφανίζει μια παράξενη ομοιότητα με την ίδια την αγορά στην οποία, με την έλευση του ηλεκτρονικού εμπορίου, υπόσχεται να δώσει νέα πνοή, στα πλαίσια ενός αμοιβαίου εναγκαλισμού. Δεδομένων των αρετών της νέας οικονομίας, για ποιο λόγο να στερήσουμε τον κόσμο από την ευκαιρία που του παρέχεται, να εγκαθιδρύσει το Ίντερνετ ένα περιβάλλον ανταγωνισμού και να δράσει ως φορέας εκδημοκρατισμού και σε άλλους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας, πέραν της επικοινωνίας; Προβάλλοντας αυτό το επιχείρημα, η Ιντερνετοφιλία θέτει το ηλεκτρονικό εμπόριο στο κέντρο της ατζέντας. Αν το Ίντερνετ είναι μια οικονομία αφθονίας, τότε η αγορά και η πώληση αγαθών άλλων από την επικοινωνία δε θα έπρεπε να θέτει σε κίνδυνο την ηλεκτρονική επικοινωνία (Hagel κ α ι Armstrong 1997: 16). Το Ίντερνετ βαθμηδόν ορίζεται όχι αποκλειστικά ως ένα μέσο επικοινωνίας αλλά και ως μια πλατφόρμα παράδοσης, ως μια υποδομή/τεχνολογία στην οποία μπορούν να «τρέξουν» πολλές εφαρμογές, κατά τις επιθυμίες των χρηστών (Lehr 1998, Solomon 1998). Δεδομένης της προοπτικής να χρησιμοποιηθεί το Net τόσο για το ηλεκτρονικό εμπόριο όσο και για την ηλεκτρονική επικοινωνία, αλλά και για οποιαδήποτε άλλη εφαρμογή, πώς επιβάλλει κανείς ένα πλαίσιο ρύθμισης; Και, εν όψει μιας τόσο τέλειας ψηφιακής οικονομίας, γιατί θα έπρεπε κανείς να επιβάλει οποιαδήποτε ρύθμιση; Οι επαγγελίες της νέας οικονομίας έχουν ενδυναμώσει το αντι-ετατιστικό υπόβαθρο της Ιντερνετοφιλίας. Η εκστρατεία εναντίον κάθε κρατικής παρέμβασης που εξαπέλυσε η CDA συνοδεύεται από μια ηγεμονική πεποίθηση ότι το Ίντερνετ δεν περιορίζεται, δεν είναι δυνατόν ούτε θα έπρεπε να περιορίζεται από ρυθμίσεις. Το πάγιο επιχείρημα που διευκολύνει το αίτημα της Ιντερνετοφιλίας για ελάχιστη δυνατή ρύθμιση και για την παγίωση ενός καθεστώτος ελεύθερης αγοράς είναι η σ ύ γ κ λ ι σ η. Α υ τ ό π ο υ τ ο ν ί ζ ε τ α ι ε ί ν α ι ό τ ι ο ι τ η λ ε π ι κ ο ι ν ω ν ί ε ς, μ ι α φιλελευθεροποιημένη βιομηχανία, και η εκπομπή, κατά το μάλλον ή ήττον υποκείμενη σε κρατικές ρυθμίσεις, συγκλίνουν σε μια τεχνολογία. Είναι παράλογο να έχουμε δυο διαφορετικά ρυθμιστικά παραδείγματα για την ίδια τεχνολογία. Ένα

8 φιλελευθεροποιημένο παράδειγμα είναι σε θέση να αντεπεξέλθει καλύτερα στην διαρκή τεχνολογική αλλαγή αλλά και στην πολυλειτουργική φύση του Net. Εν ολίγοις, αν διαφορετικές εφαρμογές πρόκειται να συμβιώσουν on-line, τότε μόνον ένα φιλελευθεροποιημένο ρυθμιστικό καθεστώς μπορεί να τις χειριστεί κατάλληλα. Στη δημόσια πολιτική, η σύγκλιση είναι ο πυρήνας της δεύτερης έκφανσης της Ιντερνετοφιλίας. Οι δυο εκφράσεις της Ιντερνετοφιλίας εμφανίζουν πολλές ομοιότητες: για την πρώτη, δεν υφίσταται διαχωρισμός μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης on-line. Για τη δεύτερη, ένας τέτοιος διαχωρισμός μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης online είναι εφικτός, αλλά στερείται σημασίας, εφ όσον η μεταξύ τους εξουσιαστική σχέση έχει ανατραπεί από την τέλεια αγορά. Η αντίδραση Παρατηρείται μια τάση να αντιλαμβανόμαστε την Ιντερνετοφιλία ως μια ιδεολογία η οποία διέρχεται σήμερα μια περίοδο αντίδρασης, ως την έκφραση της εφηβείας του Ίντερνετ, ως μια υπερβολή θεραπευμένη από την ωρίμανση του μέσου (Betig 1997, Hudson 1997, Noam 1997, Sassen 1998). Μια τέτοια προσέγγιση είναι παραπλανητική. Κατ αρχάς, δεν επαληθεύεται χρονολογικά, εφ όσον η ιντερνετοφιλική φιλολογία διαρκώς αυξάνεται. Κατά δεύτερον, είναι και η ίδια ιντερνετοφιλική, καθ όσον απηχεί την ιδέα της συνεχούς μεταβολής. Κατά τρίτον δε, υποτιμά τη σπουδαιότητα που έχει η δεύτερη έκφανση της Ιντερνετοφιλίας για τον επιχειρηματικό κόσμο το Ίντερνετ έχει καταστεί παρθένο οικονομικό έδαφος για κάθε τολμηρό επιχειρηματία. Τέταρτον, δεν λαμβάνει υπόψη το ότι την ίδια ώρα που οι συγγραφείς μιλούν για αντίδραση, χαράσσονται δημόσιες πολιτικές οι οποίες απηχούν και προωθούν τα ανωτέρω αιτήματα. Η Ιντερνετοφιλία διαφέρει από τις υπεραισιόδοξες ιδεολογίες που συνόδεψαν, λόγου χάριν, την άνοδο της καλωδιακής τηλεόρασης, κατά το ότι επιφέρει δραματικές αλλαγές στην πολιτική, όσον αφορά τη ρύθμιση των επικοινωνιακών τεχνολογιών: ο Νόμος περί Τηλεπικοινωνιών [Telecommunications Act] του 1996 και η Πράσινη Βίβλος για τη Σύγκλιση [Green Paper on Convergence] υπήρξαν πρωτοφανείς στην ιστορία της μαζικής επικοινωνίας κινήσεις προς την απελευθέρωση από οποιοδήποτε ρυθμιστικό πλαίσιο. Το σενάριο της αντίδρασης παραβλέπει την καίρια συμβολή της δημόσιας πολιτικής στην προώθηση της ιντερνετοφιλικής ατζέντας. Το πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης πολιτικής που τέθηκε από την Ιντερνετοφιλία στο όνομα του τεχνολογικού ντετερμινισμού έχει ωθήσει κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο να υιοθετήσουν ένα εκπορευόμενο από τις ΗΠΑ φιλελεύθερο πλαίσιο για τη ρύθμιση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Οποιαδήποτε σποραδική αντίδραση εναντίον μιας τέτοιας ατζέντας έχει καταδικαστεί ως δείγμα οπισθοδρομικότητας ή

9 προστατευτισμού. Ένας τελείως διαφορετικός, νεοφιλελεύθερος τρόπος αντίληψης της επικοινωνίας έχει υπαγορευθεί εν ονόματι της τεχνολογίας. Η συμβολική δύναμη του Ίντερνετ στην εξυπηρέτηση της ανάπτυξης του καπιταλιστικού κράτους και την αναβίωση τη χρεοκοπημένης πολιτικής της ελεύθερης αγοράς διαρκώς αυξάνει. Με την έλευση του ηλεκτρονικού εμπορίου, οι επιπτώσεις αυτής της δύναμης εκτείνονται και σε άλλες, πέραν της επικοινωνίας, περιοχές. Δεν υπάρχει αντίδραση (φαινόμενο ) ενάντια στη συμβολική δύναμη του Ίντερνετ. Τέλος, η ιδέα μιας αντίδρασης (ενός ) παραγνωρίζει πόσο καίριες επιπτώσεις είχε η εισαγωγή του ηλεκτρονικού εμπορίου για τη γενικότερη φύση του Ίντερνετ. Το ηλεκτρονικό εμπόριο αλλάζει τη λειτουργία που επιτελεί το Ίντερνετ, μετατρέποντάς το από μέσο επικοινωνίας σε πλατφόρμα παράδοσης. Ένα περισσότερο οικείο αντίστοιχό του θα ήταν να εισήγαμε 500 νέα κανάλια τηλεαγοράς και να υποστηρίζαμε ότι αυτό δεν θα επηρέαζε τη λειτουργία της τηλεόρασης. Η εισαγωγή του ηλεκτρονικού εμπορίου on-line πρέπει να αντιμετωπισθεί κριτικά. Κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει ακόμη επαρκώς, γιατί η περί αντίδραστική () φιλολογία και οι μέχρι τούδε απόπειρες κριτικής ανάλυσης εμφανίζουν μια επιπλέον αδυναμία. Ανάγουν κάθε ένσταση στο ζήτημα της πρόσβασης και, ως εκ τούτου, μια ανάλυση περί «πλουσίων και πτωχών της πληροφορίας» παρουσιάζεται ως το μόνο αντίπαλο δέος της Ιντερνετοφιλίας (Bettig 1997, Sussman 1997:171). Μολονότι η πρόσβαση είναι ένα σημαντικό θέμα, η εστίαση της κριτικής σε αυτήν αφήνει την εντύπωση ότι εκείνο που στραγγαλίζει την ψηφιακή δημοκρατία είναι η έλλειψη υποδομής και πρόσβασης. Όμως μια τέτοια άποψη απηχεί τα ιντερνετοφιλικά δόγματα που πρέπει να καταρριφθούν. Η άνιση εξάπλωση της ανάπτυξης του Ίντερνετ γίνεται παραδεκτή στις εκθέσεις της ΟΟΣΑ, σε επίσημα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε εκθέσεις για την παγκόσμια πληροφοριακή υποδομή, κλπ. Μια κριτική που εστιάζει στην πρόσβαση είναι φορμαλιστική, δεν προβαίνει σε κανονιστικά αιτήματα και δεν υπεραμύνεται κάποιας ιδεώδους λειτουργίας για το Ίντερνετ δηλώνει απλώς και πάλι ότι το άτομο θα πρέπει να έχει πρόσβαση στο Ίντερνετ. Δε συζητά το περιεχόμενο του Ίντερνετ. Το περιεχόμενο θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε. Για να παρουσιάσουμε μια γόνιμη κριτική, πρέπει να κατανοήσουμε ότι το πρόβλημα δεν είναι η στάθμη ευφορίας της Ιντερνετοφιλίας, ότι δεν φταίει το ότι τα ορθά ερωτήματα έχουν τεθεί και η Ιντερνετοφιλία δίνει απλώς εσφαλμένες απαντήσεις. Το πρόβλημα είναι τα εσφαλμένα ερωτήματα. Τι σημαίνει το αίτημα για πρόσβαση στο Ίντερνετ; Πρόσβαση σε τι; Και πρόσβαση για ποιον σκοπό; Γιατί θα έπρεπε να δοθεί το δικαίωμα στους υπέρμαχους του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς να ηγεμονοποιήσουν ένα μέσο και να καθορίσουν την όλη φύση

10 του; Γιατί η αγορά εμφανίζει περισσότερες εγγενείς ομοιότητες με το Ιντενρνετet απ ό,τι με το ραδιόφωνο; Γιατί θα έπρεπε το ηλεκτρονικό εμπόριο και η ηλεκτρονική επικοινωνία να συνυπάρξουν ακόμη και αν είναι συμβατές; Μήπως βάζουμε εμπορεύματα στα σχολεία μας, μολονότι ίσως δεχόμαστε ότι αυτό δε θα παρεμπόδιζε τη μαθησιακή διαδικασία; Γιατί θεωρείται δεδομένο ότι το ιδεώδες είναι ένα Ίντερνετ για τις χρήσεις του οποίου αποφασίζει το άτομο; Και ποιος έχει a priori δεχθεί ότι υφίσταται μια κυρίαρχη οντότητα που ονομάζεται αφηρημένα «άτομο», η οποία θα καθορίσει μια τέτοια πρόσβαση; Μπορούμε να ασκήσουμε κριτική στο φιλοσοφικό υπόβαθρο της Ιντερνετοφιλίας για τους ίδιους λόγους που ασκούμε κριτική και σε πολλά νεοφιλελεύθερα δόγματα: μια εμπιστοσύνη στο αφηρημένο άτομο (Marx 1968: 29), μια αβάσιμη πεποίθηση ότι το ατομικό είναι αποκομμένο από το κοινωνικό, ότι είναι κυρίαρχο (MacIntyre 1981, 1988, 1990, Sandel 1982, Walzer 1983, Taylor 1990a), και μια πίστη στην αρνητική ελευθερία, θεμελιωμένη στην ταυτολογία ότι ο άνθρωπος, όντας γεννημένος ελεύθερος, οφείλει και να είναι ελεύθερος. Πέραν αυτών, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η Ιντερνετοφιλία είναι ένα δόγμα τεχνολογικού ντετερμινισμού. Μπορεί ακόμη να υποστηριχθεί ότι φυσικοποιεί και πραγμοποιεί την αγορά και το Net. Επιπλέον, η Ιντερνετοφιλία δείχνει μιαν αδικαιολόγητη εμπιστοσύνη στην άμεση δημοκρατία. Επίσης παραβλέπει ότι η έλλειψη δεν είναι ένα φαινόμενο που επιβάλλεται από την τεχνολογία, αλλά μια οικονομική πραγματικότητα. Κατά συνέπεια, ασχέτως του περί ποιας τεχνολογίας πρόκειται, δεν υφίσταται κάτι ανάλογο με μια οικονομία της αφθονίας, αφ ης στιγμής τα οικονομικά αγαθά είναι εξ ορισμού ελλιπή. Η συνέχεια στον ψηφιακό κόσμο Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα θεμελιακά για την κατανόηση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας ερωτήματα πρέπει να αλλάξει δραστικά. Για να το επιτύχουμε αυτό, είναι ανάγκη να αποκαταστήσουμε τις προσεκτικά κατασκευασμένες ρήξεις με το παρελθόν και να θέσουμε την εξουσία ως κεντρική έννοια στην αντίληψή μας για το Ίντερνετ. Η Ιντερνετοφιλία αποσυνδέει το Ίντερνετ από τις οικονομικές, ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες, αφήνοντας το κοινό της με τη βεβαιότητα ότι η γνώση του δυνητικού κόσμου δεν προϋποθέτει μια κατανόηση αυτών των συνθηκών. Καθιερώνει ένα αναλυτικό πλαίσιο διεπόμενο από την ουσιοκρατία της δυνητικής επικοινωνίας, μια τάση περιγραφής και ανάλυσης του Ίντερνετ μέσα σε ένα ιστορικό, θεσμικό και προπαντός οικονομικό κενό, καθώς ο βασικός ισχυρισμός είναι ότι, ακόμη και αν υπάρχει μια ιντερνετική οικονομία, η οικονομία αυτή είναι νεοφανής και διαφορετική. Αυτό συνακόλουθα καθιστά με επιδέξιο τρόπο πλεοναστικό κάθε μέλημα σχετικά με την

11 οικονομική ανισότητα, τη δημόσια λειτουργία και τον πλουραλισμό. Προκειμένου, συνεπώς, να είναι δυνατή οποιαδήποτε μεταβολή παραδείγματος, επιβάλλεται να συνοδεύεται από μιαν αντίληψη της on-line επικοινωνίας ως υλικά εντοπισμένης μέσα στις τρέχουσες κοινωνικο-οικονομικές εξουσιαστικές δομές και άρα ως διαμορφούμενης από υλικούς παράγοντες. Η τρέχουσα εικόνα του Ίντερνετ έρχεται σε κραυγαλέα αντίθεση με τους ιντερνετοφιλικούς ισχυρισμούς. Οι ανισότητες στην ανάπτυξη του Ίντερνετ και η φύση της εν λόγω ανάπτυξης αντικατοπτρίζουν μάλλον παρά ανατρέπουν τις εξουσιαστικές δομές του ετατιστικού καπιταλισμού. Αυτό δεν είναι απορίας άξιον, δεδομένου ότι δεν έχει γίνει καμιά προσπάθεια να αναπτυχθεί το Ίντερνετ κατά οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Το Ίντερνετ δεν αναπτύχθηκε μέσα σε ένα οικονομικό κενό, αλλά αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου πλαισίου και οικονομικού περιβάλλοντος. Ως επικοινωνιακό μέσο, η λειτουργία του καθίσταται δυνατή από έναν συνδυασμό τεχνολογιών, η παραγωγή των οποίων έχει εμπορευματοποιηθεί εδώ και, τουλάχιστον, μια δεκαετία, -η συνολική αξία του τομέα της πληροφορικής και των επικοινωνιών εκτιμήθηκε σε 1,3 τρισ. δολάρια ΗΠΑ (Herman και McChesney 1997). Οι εκτιμήσεις για τη συμμετοχή του Ίντερνετ σε αυτή την οικονομία ποικίλλουν. Σύμφωνα με την Forrester Research, η ιντερνετική δραστηριότητα απέφερε έσοδα άνω των 2,2 δισ. δολαρίων το 1995 η Active Media ισχυρίζεται ότι τα επίσημα on-line έσοδα για το 1997 ανήλθαν σε 21,4 δισ. δολάρια ΗΠΑ, ενώ σύμφωνα με την εκτίμηση της Forrester άγγιξαν τα 14,4 δισ. Οι εκτιμήσεις για τα έσοδα που θα αποφέρει το Ίντερνετ το 2001 ποικίλλουν από τα 45,5 δισ. δολάρια ΗΠΑ που εκτιμά η Forrester (Forrester 1995) ώς την πρόβλεψη του ίδιου του Gates, ο οποίος κάνει λόγο για 13-15 δισ. δολάρια η Active Media αυξάνει αυτό το νούμερο σε 1.234 δισ. δολάρια για το 2002. Συνεπώς, το Ίντερνετ είναι ένα εμπορευματοποιημένο μέσο: η ανταλλακτική αξία της on-line επικοινωνίας λαμβάνει προτεραιότητα έναντι των άλλων αξιών της. Αυτή η προτεραιοποίηση εκδηλώνεται με τρεις κυρίως μορφές, καθεμιά από τις οποίες αποφέρει σημαντικά έσοδα. Κατ αρχάς, με την εμπορευματοποίηση της πρόσβασης: η αγορά της παροχής υπηρεσιών Ίντερνετ αξίζει σήμερα 8,4 δισ. δολάρια (η AOL μόνο έχει 13 εκατ. συνδρομητές και η αξία της εκτιμάται σε 2 δισ. δολάρια). Κατά δεύτερον, με την εμπορευματοποίηση των εργαλείων πλοήγησης και των μηχανών αναζήτησης (τα έσοδα της Yahoo μόνο ανέρχονταν σε 30.206.000 δολάρια κατά το πρώτο τρίμηνο του 1998). Κατά τρίτον, με τη διαφήμιση: τα έσοδα από τη διαφήμιση στο Web αυξήθηκαν κατά 28%, αγγίζοντας τα 169,8 εκατ. δολάρια το πρώτο τρίμηνο του 1997 (Cowles/Simbanet 1997). Χάριν σαφήνειας, η οικονομία του Ίντερνετ μπορεί να διακριθεί σε υποδομή και περιεχόμενο όπως φαίνεται στον Πίνακα 3.1. Ένας τέτοιος διαχωρισμός (μολονότι

12 τεχνητός) καθιστά σαφές ότι το Ίντερνετ είναι υλικά εντοπισμένο αυτό σημαίνει ότι η λειτουργία του είναι εξαρτάται εξολοκλήρου από την ιντερνετική υποδομή. Τα δυο σκέλη της ιντερνετικής οικονομίας είναι ιεραρχικά διαρθρωμένα χωρίς την υποδομή, είναι αδύνατον να υπάρξει on-line δραστηριότητα ή περιεχόμενο (OECD 1997). Την υποδομή στο Ιντερνετ συνηστούν παραγωγή και διανομή του on-line κόσμου, η δε διανομή έχει ύψιστη σημασία. Η ποιότητα σύνδεσης(connectivity), το εύρος ζώνης και ο ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός είναι για το Ίντερνετ ό,τι η μετάδοση, η λήψη, η ευκρίνεια και οι τηλεοπτικές συσκευές για την τηλεοπτική εκπομπή και αυτά είναι αγαθά σε έλλειψη. Η ταχύτητα, η σταθερότητα και η ασφάλεια είναι οι παράγοντες που συνθέτουν την ποιότητα σύνδεσης. TO ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Η ΥΠΟΔΟΜΗ τηλεπικοινωνιών Σχήμα 3.1 Η οικονομία του Ίντερνετ Παραγωγοί εκπομπών, παραγωγοί ιστοσελίδων, παροχείς περιεχομένου on-line, σχεδιαστές ιστοσελίδων, παροχείς βάσεων δεδομένων, διαφημιστές, κυβερνήσεις, on-line χρήστες; Μηχανές αναζήτησης, εργαλεία πλοήγησης, παροχείς υπηρεσιών Ίντερνετ, βιομηχανίες λογισμικού και ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού, φορείς δημόσιων Ο διαχωρισμός υποδομής/περιεχομένου επιπλέον κατευθύνει την ηλεκτρονική επικοινωνία προς παλαιότερες βιομηχανίες, προς παλαιού τύπου αγορές με καλά εδραιωμένους παίκτες. Αυτό πρέπει να προσμετρηθεί στην εκτίμηση της ιδέας μιας «οικονομικής ρήξης με το παρελθόν». Η δρομολόγηση των ιντερνετικών βιομηχανιών προς παλαιότερες βιομηχανίες υπονομεύει την ιδέα μιας απόλυτα «νέας οικονομίας», μιας παρθένας αγοράς, αμόλυντης από τα μονοπώλια των παλιών ΜΜΕ, όπου «ο καθείς μπορεί να δοκιμάσει την τύχη του» το Ίντερνετ αναπόφευκτα καθορίζεται από παλαιότερες οικονομίες και βιομηχανίες. Υπάρχει, ασφαλώς, σύγκλιση στην οικονομία του Ίντερνετ. Ένας ακριβέστερος όρος για να περιγράψουμε αυτό το φαινόμενο είναι η «κάθετη ενοποίηση». Οι Παροχείς Υπηρεσιών Ίντερνετ αγοράζονται από τις τηλεπικοινωνιακές εταιρείες, οι μηχανές αναζήτησης εγκαινιάζουν κοινοπραξίες με τις τηλεπικοινωνιακές εταιρείες και τους Παροχείς Υπηρεσιών Ίντερνετ (MCI και Yahoo), οι εταιρείες εκπομπής(;) με τις τηλεπικοινωνιακές εταιρείες (LineOne, η κοινοπραξία της BT και της News Corporation). Αφ ης στιγμής η υποδομή καθορίζει το περιεχόμενο, η κάθετη ενοποίηση ή οι συμμαχίες υποκινούνται από εταιρείες οι οποίες αποτελούν μέρος της υποδομής του Ίντερνετ και αυτές ωφελούν.

13 Επειδή ακριβώς η υποδομή καθορίζει το περιεχόμενο, δεν μπορούμε να πούμε ότι το Ίντερνετ αίρεται υπεράνω των γεωγραφικών και οικονομικών συνθηκών. Υπάρχει μια ιντερνετική αρχιτεκτονική, μια γεω-οικονομία η οποία καθορίζει την ηλεκτρονική δραστηριότητα. Μια τέτοια γεω-οικονομία συνιστά μια σειρά ανισοτήτων, οι οποίες καθορίζουν όχι μόνο ποιος χρησιμοποιεί το Ίντερνετ, αλλά προ πάντων τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται. Δεν κοστίζουν όλες οι συνδέσεις στο Ίντερνετ το ίδιο, ούτε μοιράζονται την ίδια ταχύτητα ή το ίδιο εύρος ζώνης δεν αυξάνουν όλες οι χρήσεις του Ίντερνετ με τον ίδιο ρυθμό δεν επιτρέπουν όλοι οι τύποι συνδρομής το ίδιο εύρος δραστηριότητας δεν έχει όλο το περιεχόμενο τις ίδιες πιθανότητες να φτάσει στον χρήστη. Χαρτογραφώντας τις ανισότητες του Ίντερνετ Σύμφωνα με τα στοιχεία της Network Wizzards έδειχναν μόνο 15 χώρες σε όλον τον κόσμο με περισσότερους από 100.000 hosts καταχωρημένους με δικό τους domain name (Network Wizzards 1997). Όλες αυτές οι χώρες βρίσκονταν στη Δύση, γεγονός που αφήνει 128 χώρες με λιγότερους από 100 συνδεδεμένους υπολογιστές. Ομοίως η Ο Ο Σ Α Communication Outlook εντοπίζει το 92% του συνόλου των Internet hosts στην περιοχή του ΟΟΣΑ. Από τα στατιστικά δεδομένα της Network Wizzards μπορούμε να συμπεράνουμε ότι τουλάχιστον το 60% αυτών των hosts βρίσκονται στις ΗΠΑ (Kahin 1997: 156). Το 1995 δεν υπήρχε κανένας host computer στην Ονδούρα, ενώ το 1997 υπήρχαν μόνο 400. Σήμερα, υπάρχουν 45.000 χρήστες στην Τζαμάικα (Foga 1998). Υπάρχουν 500 hosts στο Μαρόκο, ενώ απουσιάζουν παντελώς από ορισμένες κεντροαφρικανικές χώρες. Χαρακτηριστικοί δείκτες δείχνουν επίσης ότι η Ευρώπη υπολείπεται δραματικά όσον αφορά τον κυβερνοχώρο. Στο τέλος του 1997, υπήρχαν συνολικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση 4,38 εκατ. hosts, αριθμός που αντιπροσωπεύει αύξηση της τάξεως του 140% σε σχέση με προηγούμενα έτη, και πάλι όμως πολύ χαμηλός, αν λάβουμε υπόψη τον συνολικό εκτιμούμενο αριθμό hosts παγκοσμίως. Οι διαφορές μεταξύ των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι δραματικές. Στην Ελλάδα υπήρχαν 2,7 hosts ανά 1000 κατοίκους και μόνο 0,2 domain names, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο υπήρχαν 17,0 hosts ανά 1000 κατοίκους και οι δυο χώρες απέχουν παρασάγγας από τους 95 hosts ανά 1000 κατοίκους που υπήρχαν στη Φινλανδία (ESIS 1998). Τέτοιες διαφορές αποδεικνύουν το ακριβώς αντίθετο απ ό,τι ισχυρίζεται η Ιντερνετοφιλία: η γεω-οικονομική περιφέρεια δεν μετατρέπεται σε κέντρο στον δυνητικό κόσμο. Οι ποικίλες προσπάθειες σκιαγράφησης ενός προφίλ του μέσου χρήστη επιβεβαιώνουν αυτές τις ανισότητες. Η CommerceNet Nielsen βρήκε ότι η πρόσβαση στο Ίντερνετ στις ΗΠΑ και τον Καναδά είχε αυξηθεί κατά 50%,

14 φτάνοντας από 23 εκατ. χρήστες που είχε εκτιμηθεί ότι υπήρχαν κατά την περίοδο Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 1996 σε 34 εκατ. χρήστες τον Απρίλιο του 1997. Μια έρευνα της Find/SVP και της Jupiter Communications βρήκε ότι 14,7 εκατ. νοικοκυριά στις ΗΠΑ είχαν συνδεθεί on-line (αριθμός διπλάσιος εκείνου των προηγουμένων ετών), ενώ η International Data Corp εκτίμησε ότι 20% των αμερικανικών νοικοκυριών ήταν on-line[διέθεταν σύνδεση on-line] (IDC 1998). Η Jupiter εκτιμά ότι 3,7 εκατ. νοικοκυριά είναι συνδεδεμένα στο Net στην Ευρώπη, ενώ 3,4 στις Ασιατικές χώρες του Ειρηνικού. Ομοίως, έρευνα αγοράς της PC Meter εκτίμησε ότι το 11% του συνόλου των 98,8 εκατ. νοικοκυριών στις ΗΠΑ είχαν πρόσβαση στο Internet (ενώ το ποσοστό για έναν χρόνο νωρίτερα ήταν 4,4%). Τα πορίσματα των ερευνών που αποπειρώνται να προσδιορίσουν τον αριθμό των χρηστών στις ΗΠΑ κυμαίνονται από τη χαμηλή εκτίμηση της Morgan Stanley (8 εκατ.) ως την εντυπωσιακή εκτίμηση της Wirtin Worldwide (περισσότεροι από 35 εκατ.). Το Internet μοιάζει με ένα δέντρο, απ τον κορμό του οποίου ξεφυτρώνουν κλαδιά που μεγαλώνουν αδιάκοπα. Ο τρόπος που μεγαλώνει αυτό το δέντρο δεν είναι τυχαίος υπαγορεύεται από διεθνείς οικονομικο-πολιτικές δομές. Η ζήτηση γ ι α backbone capacity προς μια δεδομένη χώρα έχει ως αποτέλεσμα ένα περισσότερο συγκεντρωμένο δίκτυο, το οποίο κάνει τις συνδέσεις προς αυτή τη χώρα ταχύτερες και περισσότερο ισχυρές(;), γεγονός που με τη σειρά του αυξάνει τη ζήτηση. Υπάρχει μια βασική ιντερνετική ραχοκοκαλιά, ένα κεντρικό διηπειρωτικό δίκτυο στο οποίο έχουν συνδεθεί μικρότερα δίκτυα. Οι ΗΠΑ βρίσκονται στο κέντρο της πλειονότητας αυτών των συνδέσεων. Όπως παρατηρεί ο R. Hagen, διευθυντής ιντερνετικής μηχανικής στην MCI, «Αν ρίχνατε μια ματιά σ έναν χάρτη της παγκόσμιας υποδομής του Ίντερνετ, όλες οι γραμμές θα συνέκλιναν προς τις ΗΠΑ, κι αυτός δεν είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος για να χτίσεις ένα δίκτυο». (Evagoras 1997:7). Αν λοιπόν, λόγου χάριν, ένα πακέτο πληροφοριών έπρεπε να μεταδοθεί από το Μπουένος Άιρες στη Λίμα, θα έπρεπε να πάει μέσω Ουάσιγκτον ή Πόρτλαντ (MIDS 1997). Οι ραχοκοκαλιές του Ίντερνετ είναι κατασκευασμένες από χωρητικότητα την οποία έχουν στην κατοχή τους οι ανά τον κόσμο PTOs (Public Telephone Operators) (ΟΟΣΑ 1996: 1) αφ ης στιγμής οι επιχειρήσεις εκμισθώνουν γραμμές από τους PTOs και οι χρήστες χρησιμοποιούν τηλεφωνικές γραμμές για να δημιουργήσουν dial-up συνδέσεις, οι ανά τον κόσμο PTOs είναι προφανώς οι πρώτοι πυλωροί του on-line κόσμου. Αυτή η σχέση μεταξύ της τηλεπικοινωνιακής υποδομής και του on-line κόσμου δεν είναι χωρίς σημασία δείχνει ότι, σε μεγάλο βαθμό, η τηλεπικοινωνιακή χωρητικότητα και υποδομή θα καθορίσουν την αύξηση της χρήσης του Internet (συνεπώς και την πρόσβαση) και την αρχιτεκτονική του δικτύου. Αν λάβει κανείς υπ όψη τα βασικά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας

15 τηλεπικοινωνιακής υποδομής, ανακαλύπτει πολλά για το καθεστώς που διέπει το Ίντερνετ. Φέρ ειπείν, το 68% της παγκόσμιας τηλεπικοινωνιακής υποδομής εξυπηρετεί τις ανάγκες του 16,8% του παγκόσμιου πληθυσμού (το οποίο ισοδυναμεί με το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που διαβιοί στην περιοχή του OEDC). (OEDC 1997: 10). Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί το 82% των Internet hosts βρίσκονται στην περιοχή του OEDC. Επιπλέον, ο ρόλος των ΗΠΑ στις παγκόσμιες τηλεπικοινωνίες είναι δυσανάλογα σημαντικός: πέντε από τις επτά κυριότερες τηλεπικοινωνιακές οδούς διέρχονται από τις ΗΠΑ (Cable και Distler 1995: 10). Οι αμερικανικές εταιρείες κυριαρχούν στην παγκόσμια τηλεπικοινωνιακή αγορά (Mansell 1993). Η τηλεπικοινωνιακή υποδομή που υπάρχει σε μια χώρα έχει, συνεπώς, καίρια σημασία για την αύξηση της χρήσης του Internet, τόσο διότι παρέχει χωρητικότητα στους Παροχείς Περιεχομένου Ίντερνετ όσο και διότι παρέχει στους χρήστες οικιακές τηλεφωνικές γραμμές για dial-up χρήση (ΟΟΣΑ 1997). Στην υποδομή συμπεριλαμβάνονται ο τύπος σύνδεσης (αναλογικός, ψηφιακός, με χρήση καλωδίου οπτικών ινών), η χωρητικότητα και η ταχύτητα, καθώς και ο δημόσιος ή ιδιωτικός χαρακτήρας των τηλεπικοινωνιών. Λόγου χάριν, το Μαυροβούνιο, μια νεοϊδρυθείσα δημοκρατία, έχει μόνο έναν τηλεπικοινωνιακό φορέα ο οποίος είναι υπεύθυνος για τη ρύθμιση της παροχής των τηλεπικοινωνιών του όλες οι τηλεπικοινωνιακές γραμμές που συνδέουν το Μαυροβούνιο με τον υπόλοιπο κόσμο πρέπει να διέλθουν από την πρωτεύουσα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, το Βελιγράδι. Λόγω περιορισμένης χωρητικότητας, είναι αδύνατον να εκμισθωθεί αρκετό εύρος ζώνης στους Παροχείς Υπηρεσιών Ίντερνετ. Ο τηλεπικοινωνιακός φορέας αρνείται επίσης να δώσει άδεια για δημιουργία κινητών τηλεπικοινωνιών στην Global System Mobile Communication, μια εταιρεία η οποία προσπαθεί να εφοδιάσει το Μαυροβούνιο με ασύρματες συνδέσεις Ίντερνετ. Έτσι, το Μαυροβούνιο παραμένει εκτός κυβερνοχώρου για λόγους πολιτικούς και εύρους ζώνης. Επιπλέον, το εύρος ζώνης της σύνδεσης ποικίλλει σημαντικά από τη μια περιοχή του πλανήτη στην άλλη, και μαζί του ποικίλλει και η ταχύτητα μετάδοσης. Τα περισσότερα τμήματα της αμερικανικής ραχοκοκαλιάς έχουν εύρος ζώνης 622 Mbits ή και υψηλότερο, γεγονός που τοποθετεί τις ΗΠΑ στο κέντρο της αρχιτεκτονικής υποδομής. Η Ινδία έχει 10 Mbits χωρητικότητας Ίντερνετ amd και η Ρωσία 40, γεγονός που εν μέρει εξηγεί τους χαμηλούς ρυθμούς διείσδυσης του Ίντερνετ σε αυτές τις χώρες (Evagoras 1997). Στην Ευρώπη υπάρχουν λίγες (συνδέσεις με εύρος ζώνης 2-Mbit;), με συνέπεια τέτοιες (συνδέσεις;) να είναι υπερβολικά ακριβές για να μισθωθούν από επιχειρήσεις, γεγονός που ίσως εξηγεί γιατί η Ευρώπη υστερεί σε ψηφιακές επιχειρήσεις και γιατί οι ευρωπαϊκές χώρες αγωνίζονται να αντεπεξέλθουν στη ζήτηση (για μεγαλύτερο εύρος ζώνης;) (ΟΟΣΑ

16 1996). Τα προβλήματα σταθερότητας του δικτύου που προκαλεί η συμφόρηση (η αδυναμία της προσφοράς να καλύψει τη ζήτηση;) και το περιορισμένο εύρος ζώνης είναι τεράστια. Οι ειδικές συνδέσεις υψηλής ταχύτητας που δέχονται μεγάλες ροές πληροφοριών (514 Kbs και υψηλότερες) δεν είναι προσιτές στο μέσο χρήστη. Η συνηθέστερη σύνδεση με το Internet είναι 28,8 Kbs, προσιτή στο 39,0% των χρηστών, ενώ ακολουθούν οι συνδέσεις με ταχύτητα 14,4 Κbs η ταχύτητα που κατά κανόνα χρησιμοποιεί το 25,5% των χρηστών (Kantor κ α ι Neubarth 1996: 48). Αν συγκρίνει κανείς αυτές τις ταχύτητες σύνδεσης με, ας πούμε, τα 44,736 Mbps που απολαμβάνουν όσοι χρήστες της IBM στέλνουν πληροφορίες μέσω του δικτύου της IBM (τμήμα της ραχοκοκαλιάς των ΗΠΑ), καταλαβαίνει κανείς ότι το εύρος ζώνης στον κυβερνοχώρο δεν είναι απεριόριστο είναι ένα ιδιωτικό αγαθό, το οποίο δεν κατανέμεται εξίσου σε όλους. Σε ένα πολύ βασικό επίπεδο, οι διακυμάνσεις του εύρους ζώνης σημαίνουν ότι δεν έχουν όλοι οι χρήστες το ίδιο σύστημα διανομής στη διάθεσή τους γιατί χωρίς εύρος ζώνης δεν υπάρχει διανομή περιεχομένου. Έτσι, ακόμη και αν κάποιος παράγει on-line περιεχόμενο, είναι άχρηστο χωρίς το εύρος ζώνης που απαιτείται για να το μεταδώσει. Αν κάποιος ήθελε να στείλει ένα πακέτο πληροφοριών 680 MB από την Ατλάντα στο Λας Βέγκας, θα χρειαζόταν 53 ώρες περισσότερο απ όσο ένα πακέτο που θα έστελνε ο κ. Hagen που αναφέραμε στη σ. 93 (ακόμη και αν ήταν συνδρομητής της MCI). Αυτό σημαίνει ότι ο κ. Hagen διαθέτει περισσότερη δύναμη στην on-line επικοινωνία, εφ όσον μπορεί να μεταδώσει και να λάβει περιεχόμενο αποτελεσματικότερα και ταχύτερα. Η εξάρτηση από το εύρος ζώνης σημαίνει ότι το Internet εξ ορισμού δεν είναι ένα περιβάλλον αφθονίας. Καθώς η χρήση αυξάνεται, το διαθέσιμο εύρος ζώνης γίνεται το σημαντικότερο ιδιωτικό αγαθό on-line. Κατ ουσίαν, η χρέωση της κυκλοφορίας γίνεται κανόνας. Αφήνοντας κατά μέρος το πρόβλημα του εύρους ζώνης, το κόστος πρόσβασης στο Internet ποικίλλει σημαντικά σε συνάρτηση με την οικονομική ανάπτυξη και την γεωγραφική θέση. Σύμφωνα με την ΟΟΣΑ, το καλάθι κυκλοφορίας του Internet, που αντιπροσωπεύει την τιμή μιας μηνιαίας συνδρομής συν την pstn χρέωση (peak rate) για 20 ώρες on-line μηνιαίως, αποκαλύπτει δραματικές ανομοιότητες στην τιμολόγηση της πρόσβασης ένας Μεξικανός ο οποίος συνδέεται on-line σε ώρα αιχμής θα πρέπει να πληρώσει τέσσερις φορές περισσότερα από εκείνα που θα πληρώσει ένας Καναδός, ενώ ο Βρετανός χρήστης θα πρέπει να πληρώσει κάτι λιγότερο από τον Μεξικανό, αλλά τουλάχιστον τρεις φορές περισσότερα από εκείνα που θα πλήρωνε ένας Αμερικανός (ΟΟΣΑ 1997).

17 Επιχειρηματική χρήση - εμπορική χρήση Μια επιπλέον παράμετρος της ανισότητας στον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται το Internet αφορά την αύξηση της πρόσβασης και χρήσης του από επιχειρήσεις σε σύγκριση με την πρόσβαση και τη χρήση του από καταναλωτές. Τα αριθμητικά δεδομένα δείχνουν ότι η πρώτη υπερβαίνει κατά πολύ τη δεύτερη. Αυτό σημαίνει ότι η αύξηση της επιχειρηματικής χρήσης δεν συνεπιφέρει αυτόματα αύξηση της καταναλωτικής χρήσης. Η ActivMedia εκτιμά το ποσοστό αύξησης των συνδέσεων επιχειρήσεων με το Internet σε 15% ανά μήνα και το ρυθμό αύξησης της πρόσβασης καταναλωτών σε 50% κάθε χρόνο. Ομοίως, σύμφωνα με την ΟΟΣΑ, σχεδόν τα δύο τρίτα της κυκλοφορίας του Internet συνίστανται από μεταφορές δεδομένων εντός εταιρειών (ΟΟΣΑ 1996). Μια σύγκριση των επικρατειών επιβεβαιώνει αυτά τα συμπεράσματα. Το Σχήμα 3.2 δείχνει τους Internet hosts όπως έχουν καταγραφεί σύμφωνα με το domain name που χρησιμοποιούν. Τον Δεκέμβριο του 1991, υπήρχαν λιγότεροι από 500.000 εμπορικοί host computers, ενώ το προβάδισμα είχαν οι host computers των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Τον Δεκέμβριο του 1996, οι εμπορικοί hosts προπορεύονταν κατά πολύ, έχοντας φτάσει σύμφωνα με εκτιμήσεις τα 4 εκατ. Ο αριθμός των εκπαιδευτικών hosts είχε επίσης αυξηθεί όχι όμως στον ίδιο βαθμόσε 2,5 εκατ. Ακόμη και αν δε θεωρούσαμε αποφασιστική αυτήν τη διαφορά στο ρυθμό ανάπτυξης, μια ματιά στον αριθμό των hosts που εξυπηρετούν Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς θα έπρεπε να μας πείσει. Επιπλέον, το 1996 υπήρχαν 1,3 εκατ. επιχειρήσεις on-line, αριθμός που ίσως το 2001 έχει αυξηθεί σε 8,0 εκατ. Το 82% των 500 εταιρειών που περιλαμβάνονταν στην ειδική έκδοση του περιοδικού Fortune για το 1996 ήταν συνδεδεμένες στο Internet, ενώ οι υπόλοιπες διέθεταν dial-up συνδέσεις και το 100% των μεγάλων εταιρειών διέθεταν σύνδεση με το Internet (Forrester 1996). Επιπλέον, το 1996, η Forrester υπολόγισε ότι ο αριθμός ιστότοπος των μεγάλων εταιρειών έμελλε σε μια διετία να τετραπλασιαστεί από ένα μέσο όρο της τάξεως του 2,5 (Forrester 1996a). Επιπλέον στοιχεία προέρχονται από το WWW. Σύμφωνα με έρευνα της ActivMedia, ο αριθμός εμπορικών ιστοσελίδων αυξήθηκε από 600 το Σεπτέμβριο του 1994 σε 95.000 τον Ιούλιο του 1996. Ο αριθμός εμπορικών ιστοσελίδων που είχαν καταχωρηθεί στη Yahoo (στο directory για τις Web business ) αυξάνεται κατά 19% κάθε μήνα. Ηλεκτρονικό εμπόριο και ηλεκτρονική επικοινωνία Η αύξηση της επιχειρηματικής χρήσης συμπορεύεται με την άνοδο του ηλεκτρονικού εμπορίου, η εισαγωγή του οποίου ουσιαστικά αλλάζει τη λειτουργία του Internet, μετατρέποντάς το από ένα εμπορευματοποιημένο μέσο επικοινωνίας

18 σε ένα σουπερμάρκετ, μια αλλαγή η οποία έχει δώσει αφορμή μάλλον για πανηγυρισμούς π αρά για προ βληματισμό. Το 1997, υπήρχαν 4. 000 κυβερνοκαταστήματα, τα οποία συγκέντρωναν ελάσσονες και μείζονες εμπορικούς οίκους (Flisi 1997). Έρευνα της IDC σε 175 μεγάλες εταιρείες έδειξε ότι το 46% σχεδίαζαν να εγκαταστήσουν τεχνολογία ηλεκτρονικού εμπορίου στις ιστοσελίδες τους (NUA 1997), ενώ το 100% των εταιρειών που ερωτήθηκαν από την Forrester δέχονταν παραγγελίες μέσω του Net, το 41% χρησιμοποιούσαν το Internet για να επιβεβαιώσουν την πληρωμή και το 38% για να επιβεβαιώσουν την παράδοση. Το 67% των εταιρειών που ερωτήθηκαν από τη Forrester είχαν αποφασίσει να επιδοθούν στο ηλεκτρονικό εμπόριο για να εξασφαλίσουν το προβάδισμα. Ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών(;) μεταξύ επιχειρήσεων αναμενόταν να αγγίξει τα 8 δισ. δολάρια το 1997, ποσό που αντιπροσωπεύει άνοδο της τάξεως του 100% σε σύγκριση με το αντίστοιχο του 1996 ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί σε 327 δισ. δολάρια κατά το 2002 (Forrester 1997). Η Anderson Consulting προβλέπει ότι η αγορά ειδών μπακαλικής on-line θα αυξηθεί σε 60 δισ. δολάρια ΗΠΑ κατά την επόμενη δεκαετία. Ο Λευκός Οίκος εκτίμησε ότι ο συνολικός όγκος εμπορικών συναλλαγών στο Internet ενδέχεται να αγγίξει τα 10 δισ. δολάρια στην καμπή του αιώνα (White House 1997). Η ActivMedia εκτιμά ότι τα έσοδα από το ηλεκτρονικό εμπόριο θα αγγίξουν τα 1,2 τρισ. δολάρια το 2001 (ActivMedia 1998). Σύμφωνα με έρευνα που έγινε το 1997, 5,6 εκατ. άνθρωποι, δηλαδή το 15,5% τ ω ν on-line χρηστών, έχουν χρησιμοποιήσει το WWW για να αγοράσουν ένα προϊόν ή μια υπηρεσία ομοίως, το 73% όσων σερφάρουν στο WWW αναζητούν στο Web πληροφορίες για συγκεκριμένα προϊόντα πριν προβούν σε αγορά (Nielsen Media 1997). Για να είναι εφικτή η διεξαγωγή του ηλεκτρονικού εμπορίου, πρέπει να διασφαλίζονται ορισμένοι παράγοντες, γεγονός το οποίο απαιτεί σημαντικές αλλαγές. Οι παράγοντες αυτοί είναι η ασφάλεια, η ταχύτητα και η προστασία των ιδιωτικών δεδομένων όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε άρθρο του Wired, «αν δεν διασφαλιστεί το απόρρητο, δεν γίνεται εμπόριο» (Daves 1998: 135). Η ασφάλεια είναι το απαραίτητο πρώτο βήμα για το ηλεκτρονικό εμπόριο και η κρυπτογράφηση είναι μια θωρακισμένη μορφή ασφάλειας. Τίθεται επίσης το ερώτημα του ρυθμιστικού πλαισίου που θα υιοθετηθεί για την ηλεκτρονική επικοινωνία και το ηλεκτρονικό εμπόριο, εφ όσον κατά παράδοση ανήκαν σε διαφορετικά ρυθμιστικά παραδείγματα (Hartman 1998). Κατά συνέπεια, ακόμη και αν κάποιος διαφωνεί με τις πολιτικές ενστάσεις που στρέφονται εναντίον της εισαγωγής του ηλεκτρονικού εμπορίου, είναι σαφές ότι το ηλεκτρονικό εμπόριο και η ηλεκτρονική επικοινωνία δεν μπορούν εύκολα να συνυπάρξουν. Αν μελετήσει κανείς προσεκτικά το Σχήμα 2.1 και αναλογιστεί τις επιπτώσεις που θα είχε το

19 ηλεκτρονικό εμπόριο στην οικονομία του Internet, καταλαβαίνει ότι θα επέτρεπε την είσοδο στην υποδομή του Net εταιρειών οι οποίες ουδεμία σχέση έχουν με την επικοινωνία και, όπως έχουμε δει, η υποδομή καθορίζει το περιεχόμενο. Παροχείς Υπηρεσιών Ίντερνετ: δομώντας την on-line εμπειρία Οι «Παροχείς Υπηρεσιών Ίντερνετ» [Internet Service Providers ISPs] είναι οι δεύτεροι πυλωροί του on-line κόσμου. Κατ αρχάς, η τιμή που καθορίζουν για τις υπηρεσίες που προσφέρουν ρυθμίζει την on-line δραστηριότητα οικονομικά. Έτσι, ο καθορισμός διαφορετικών τιμών για την πρόσβαση στο Ίντερνετ και τη φιλοξενία ιστοσελίδων δημιούργησε τον διαχωρισμό του on-line παραγωγού από τον on-line καταναλωτή. Αν οι Παροχείς Υπηρεσιών Ίντερνετ δεν χρέωναν επιπλέον χρήματα για να βάλουν τις πληροφορίες on-line, ένας τέτοιος διαχωρισμός δε θα είχε επικρατήσει τόσο εύκολα. Η έννοια ενός on-line κοινού και on-line αξιολογήσεων ήταν το μοιραίο επακόλουθο. Εξάλλου, όλοι οι Παροχείς Υπηρεσιών Ίντερνετ διαθέτουν κώδικες συμπεριφοράς, σύνολα κανόνων τους οποίους οι χρήστες πρέπει απαρεγκλίτως να τηρούν και οι οποίοι ενδέχεται να αποβούν επιζήμιοι για το περιεχόμενο. Το φιλτράρισμα του περιεχομένου υιοθετείται πλέον και από τους ακαδημαϊκούς Παροχείς. Εκτός από έναν τέτοιο άμεσο έλεγχο, οι Παροχείς Υπηρεσιών Ίντερνετ ασκούν έλεγχο και μέσω της υπόσχεσής τους να δομήσουν την on-line εμπειρία, να προσδώσουν μορφή στον Ιστό, μια πρόθεση που εκφράζεται καθαρά στις καμπάνιες μάρκετινγκ και διαφήμισης των υπηρεσιών που παρέχουν. Στις καμπάνιες αυτές, παρ ότι το Ίντερνετ έχει οικοδομηθεί ως ένας αχανής ορίζοντας προς εξερεύνηση, κάθε εταιρεία υπόσχεται να μεταμορφώσει το χάος σε παιδική χαρά της γνώσης. Εν ολίγοις, εκείνο που πωλείται είναι η δόμηση. Οι Παροχείς υπόσχονται να καταστήσουν το Ίντερνετ μιαν ασφαλή και δομημένη εμπειρία όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο σύνθημα της LineOne, «Υπάρχει τρόπος ν ανοίξεις δρόμο μέσα στη ζούγκλα;», ή, όπως διαβεβαιώνει η AOL, «Οργανώνουμε τ ο Web για εσάς». Αυτό που επίσης υπόσχονται είναι ότι μια τέτοια δόμηση θα είναι εξατομικευμένη και θα λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε χρήστη. Η καμπάνια της Microsoft συμπυκνώνει πολύ επιτυχημένα αυτή τη διττή υπόσχεση: «Πού θέλετε να βρεθείτε σήμερα;» Ο μύθος του Internet ως ενός χαοτικού τοπίου είναι το αποτελεσματικότερο εργαλείο μάρκετινγκ, γιατί επιτρέπει στις μεγάλες εταιρείες να παρουσιάζονται ως επιτελούσες μια διττή και απολύτως απαραίτητη λειτουργία στον on-line κόσμο: τη δόμηση και την εξατομίκευση. Είναι η αποτελεσματικότερη τεχνική μάρκετινγκ επειδή παρουσιάζει την on-line εταιρεία ως επιτελούσα μια ζωτική λειτουργία, ως έναν θεσμό ο οποίος βοηθά το άτομο να είναι αυτόνομο on-line. Η υπερπροβολή αυτής της διττής λειτουργίας απαλλάσσει

20 τις εταιρείες από την ανάγκη να λογοδοτήσουν για τις συμμαχίες που συνάπτουν και τις κάθετες ενοποιήσεις στις οποίες προβαίνουν, εφ όσον παρουσιάζονται ως ευεργετικές για τον πελάτη, καθώς ο έλεγχος διαρκώς ευρύτερων πτυχών του κυβερνοχώρου καθίσταται ενισχυτικός παράγων της αποδοτικότητας της εταιρείας. Οι δικτυακές πύλες είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς αυτό το ήθος εξαπλώνεται από τους Παροχείς Υπηρεσιών Ίντερνετ στους παροχείς περιεχομένου. Οι δικτυακές πύλες έχουν ως έργο όχι μόνο να παρέχουν νέο περιεχόμενο αλλά και να οργανώνουν το ήδη υπάρχον περιεχόμενο, παραπέμποντας τον χρήστη στους προσφορότερους πόρους. Είναι, συνεπώς, η κυρία είσοδος προς την ιντερνετική εμπειρία, ιδίως για τους νεόκοπους χρήστες, αφού το switching μπορεί να αποβεί δαπανηρό. Όσοι τάσσονται υπέρ ενός εμπορευματοποιημένου Ίντερνετ, παρουσιάζουν τη λειτουργία που επιτελούν οι δικτυακές πύλες ως απλώς πρακτική(επιχειρησιακή; Λειτουργική;). Κατά τα λεγόμενα του M. Pareth, αναλυτή της Goldman Sachs, «οι δικτυακές πύλες είναι υπηρεσίες που συνενώνουν επανεμφανιζόμενες ποσότητες κυκλοφορίας (υπό κυκλοφορία πληροφοριών) και παρέχουν διαφορετικά σύνολα λειτουργικότητας σε αυτές τις (υπό κυκλοφορία πληροφορίες)» (Goldman Sachs 1998:3). Κινητοποιώντας την ιδεολογία του μάρκετινγκ που προηγουμένως παρουσιάσαμε, υποστηρίζεται ότι οι δικτυακές πύλες, παρέχοντας στους χρήστες την απαραίτητη για τη λειτουργία του Ίντερνετ διαμεσολάβηση, προσφέρουν μια ζωτική για το χρήστη υπηρεσία. Εντούτοις, στην πραγματικότητα, αυτό που κάνουν είναι να επιτελούν μια λειτουργία ζωτική για την περαιτέρω εμπορευματοποίηση του Ίντερνετ, εξατομικεύοντας το περιεχόμενο και κατηγοριοποιώντας τις ιστοσελίδες πράγμα το οποίο αποβαίνει προς όφελος όχι του χρήστη αλλά της εταιρείας. Με τον τρόπο αυτό κατευθύνουν την προσοχή εκεί που θέλουν, γιατί αυτή ακριβώς η δρομολόγηση της προσοχής και η συνένωση των (υπό κυκλοφορία πληροφοριών) είναι η αποστολή τους. Οι δικτυακές πύλες αποτελούν το σημείο εκκίνησης για πολλούς καταναλωτές και συνακόλουθα δομούν εσκεμμένα αυτό που ο χρήστης μπορεί να κάνει on-line. Λογισμικό και εργαλεία πλοήγησης Η σημασία του λογισμικού στη δόμηση και διαμόρφωση της πληροφορίας είναι αδύνατον να καλυφθεί διεξοδικά μέσα στα όρια αυτού του κεφαλαίου. Είναι αρκετό να πούμε ότι το λογισμικό είναι φορέας αξίας και ως τέτοιο μπορεί να συνεισφέρει σε δομές οι οποίες προβάλλουν ορισμένα περιεχόμενα περισσότερο από άλλα. Οι μηχανές αναζήτησης επίσης αυξάνουν διαρκώς τη δύναμή τους στον κυβερνοχώρο. Διαμεσολαβούν την on-line εμπειρία παραπέμποντας στο εκάστοτε πρόσφορο περιεχόμενο. Η Yahoo μόνο διαμεσολαβεί περίπου 30 εκατ. εμπειρίες