Ομιλία του Υφυπουργού Ανάπτυξης κου Θανάση Σκορδά στο CapitalVision 2012 Κυρίες, κύριοι, Η έννοια της ανάπτυξης είναι τόσο πολυφορεμένη στο σύγχρονο πολιτικό λεξιλόγιο, που αν δεν δώσουμε, ο καθένας από την πλευρά του, τις απαραίτητες πολιτικές εξηγήσεις, κινδυνεύει, αντί να μας βοηθήσει στη συνεννόηση και τη συνεργασία, να περιπλέξει την ασυνεννοησία και να εντείνει το «διάλογο κωφών». Γι αυτό στο πρώτο μέρος της ομιλίας μου θα εξηγήσω πού εγώ εντοπίζω τις παθογένειες της αναπτυξιακής προσπάθειας στο παρελθόν και στο δεύτερο μέρος θα αναφέρω μερικές σκέψεις για το μέλλον. Πιστεύω ότι μάλλον συμφωνούμε πως μετά τον πόλεμο, η Ελλάδα ανέπτυξε μια αντίληψη, μια κουλτούρα, ψευδεπίγραφης ανάπτυξης, που σκοπό είχε όχι την απορρόφηση, αλλά επιτρέψτε μου την έκφραση- την απορρούφηξη της βοήθειας που εδόθη στη χώρα από το εξωτερικό, είτε αυτή ήταν το σχέδιο Μάρσαλ, είτε τα ευρωπαϊκά πακέτα μετά την ένταξη της χώρας στην Ευρώπη. Αυτή η αντίληψη, μας ωθούσε να προσεγγίζουμε την ανάπτυξη από τη μεριά της ζήτησης κι ως εκ τούτου, η ελληνική κοινωνία έτεινε στην συνεχή αύξηση της κατανάλωσης. Ο βασικός πυλώνας αυτού του τύπου της ανάπτυξης ήταν το μπετόν και η άσφαλτος. Από την κεντρική εξουσία, μέχρι τον τελευταίο κοινοτάρχη, δήμαρχο ή νομάρχη της εποχής, αναπτύσσονταν δομές στο χώρο εξουσίας τους, οι οποίες στρέφονταν στο μπετόν και την άσφαλτο και «τάιζαν» όχι μόνο το καταναλωτικό μοντέλο, αλλά και το πελατειακό κράτος μέσα από τον ξεπεσμένο πολιτικαντισμό. Το ανέκδοτο για τα γιοφύρια που θα έκτιζαν οι πολιτικοί και τα ποτάμια που θα έφερναν, ώστε να έχουν λόγο ύπαρξης τα γιοφύρια, δεν ήταν και τόσο ανέκδοτο 1
Πρόσθετο πρόβλημα στην εξάπλωση των φαινομένων που περιέγραψα, ήταν και το ό,τι η Ελλάδα δεν διέθετε μια αστική τάξη, η οποία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μοχλός ενός άλλου, υγιέστερου αναπτυξιακού προτύπου για τη χώρα. Δεν είδαμε, εκτός εξαιρέσεων, πολλές σοβαρές και με διάρκεια προσπάθειες στη βιομηχανία και την εξαγωγική δραστηριότητα. Αυτό το οποίο βλέπαμε είναι κυρίως μια κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα μεταπρατικού τύπου. Σε αυτό το πλαίσιο, ακόμα και η οραματική επιλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή να συνδέσει την Ελλάδα με την Ευρωπαϊκή οικογένεια, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 60, δεν βοήθησε στον εξορθολογισμό του αναπτυξιακού μοντέλου. Από τη μια, η περιπέτεια της επταετίας κι από την άλλη η προβληματική διαχείριση των κοινοτικών πόρων, συντήρησαν αντί να μεταβάλλουν το κρατικοδίαιτο μοντέλο ανάπτυξης. Σπατάλη πόρων, κατατμήσεις έργων και πολλά άλλα, που δεν δημιούργησαν πραγματική προστιθέμενη αξία, αλλά συντήρησαν τις παθογένειες. Χαρακτηριστικό είναι ότι μετά από τρεις δεκαετίες και διαδοχικά πακέτα στήριξης, η χώρα δεν έχει καταφέρει να φτιάξει ένα ολοκληρωμένο και σύγχρονο δίκτυο υποδομών. Η επιλογή ενός αναπτυξιακού υποδείγματος, βασισμένου στη ζήτηση, είχε και μια ακόμα παρενέργεια, κατά τη γνώμη μου πολύ σημαντική: Ενώ η ανάπτυξη ενέχει μια ποιοτική διάσταση, το μεταπολεμικό μοντέλο ουσιαστικά αντικατέστησε την έννοια της ανάπτυξης, με την αμιγώς ποσοτική έννοια της μεγέθυνσης. Αυτό το επιχειρηματικό περιβάλλον, που σκοπό είχε τη μεγέθυνση κι όχι την ανάπτυξη, δημιούργησε και συγκεκριμένους αξιακούς κώδικες, προέβαλε και συγκεκριμένα πρότυπα επιχειρηματικής και πολιτικής δράσης, γέννησε και συγκεκριμένες παραδοχές για την κοινωνική αποδοχή και άνοδο. Κυρίες και κύριοι, Με βάση τα παραπάνω, έκπληξη δεν συνιστά η εκδήλωση της σημερινής κρίσης. Έκπληξη συνιστά το γεγονός ότι αντέξαμε ως τώρα και δεν μπήκαμε νωρίτερα σε αυτή την πρωτοφανή περιδίνηση. Βέβαιο, πάντως, είναι ότι η ελληνική κοινωνία δεν έχει τίποτα να ωφεληθεί αν καθίσουμε όλοι και κλαίμε πάνω από το χυμένο γάλα. 2
Για να περάσουμε σε μια εποχή πραγματικής ανάπτυξης, πρέπει πρώτα να συμφωνήσουμε και να προχωρήσουμε σε αλλαγή του υποδείγματος. Πρέπει να προσεγγίσουμε την ανάπτυξη όχι από την πλευρά της ζήτησης, αλλά από εκείνη της προσφοράς. Διότι προσφορά, σημαίνει παραγωγή και δημιουργία. Και τον πλούτο που θέλουμε να απολαύσουμε, οφείλουμε πρώτα να τον δημιουργήσουμε. Για να δομήσουμε ένα αναπτυξιακό υπόδειγμα βασισμένο στην παραγωγή, χρειαζόμαστε τρεις παράγοντες: Επενδύσεις, εξωστρέφεια και ανταγωνιστικότητα. Ξέρω ότι είναι λέξεις και έννοιες που χρησιμοποιούνται πολύ, σε κάθε ευκαιρία. Και επίσης, ότι παρά τις προσπάθειες που ξεκίνησαν κατά καιρούς, παραμένουν λέξεις και έννοιες. Δεν έχουν περάσει στην πράξη, όπως θα έπρεπε. Σήμερα, όμως, το μέτρο με το οποίο κρίνεται ο καθένας μας, δεν είναι τι λέει, αλλά τι κάνει. Επενδύσεις λοιπόν, εξωστρέφεια και ανταγωνιστικότητα. Αλλά πού, πώς, και με ποιους; Πρώτα από όλα, επενδύουμε στην καινοτομία. Η πίεση που δεχόμαστε αφ ενός από τις χώρες χαμηλού κόστους και αφ ετέρου από τις χώρες υψηλής τεχνολογικής ικανότητας, δεν αντιμετωπίζεται με τις υφιστάμενες πρακτικές έρευνας και τεχνολογίας ή επαγγελματικής κατάρτισης. Την εποχή που σε άλλες χώρες η επιχειρηματικότητα διδάσκεται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, εμείς εδώ καταφέραμε να ακυρώνουμε τα προγράμματα έρευνας και τεχνολογίας, μετατρέποντάς τα σε ευκαιρίες δημιουργίας μικρομάγαζων, μέσα στους κόλπους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Για δε τα περίφημα ΚΕΚ, κάθε σχόλιο περιττεύει Άμεση, λοιπόν, διασύνδεση της έρευνας με την καινοτομία και της καινοτομίας με την Αγορά. Δεύτερο σημείο που θέλω να τονίσω: είναι δυνατόν το αναπτυξιακό μας όραμα να είναι η μετατροπή μας σε χώρα χαμηλού κόστους; Προσωπικά, το αρνούμαι. Πιστεύω ότι πρέπει να διεκδικήσουμε τη μετατροπή μας σε χώρα υψηλής ποιότητας, με προϊόντα και υπηρεσίες, που ακολουθούν κανόνες τυποποίησης, πιστοποίησης και αυστηρής διαπίστευσης. Αυτό είναι το εισιτήριο για το ταξίδι της ανάπτυξης. 3
Συνεχίζοντας, πέρα από τα κάθε λογής διοικητικά εμπόδια, ένας από τους σημαντικούς λόγους για τους οποίους δεν αποτελούμε επενδυτικό προορισμό, είναι ότι είμαστε μια μικρή χώρα και καμία σοβαρή προσπάθεια δημιουργίας οικονομιών κλίμακος δεν θα έχει αποτέλεσμα, αν απευθύνεται μόνο στην εγχώρια αγορά. Τη λύση, μας τη δίνει ένα εθνικό σχέδιο εξωστρεφούς οικονομικής δράσης. Οι εξωστρεφείς οικονομίες διασφαλίζουν την κερδοφορία των επενδύσεων που γίνονται σε αυτές και ο Έλληνας έχει αποδείξει ότι μπορεί να τα καταφέρει ακόμα και στα πιο ανταγωνιστικά περιβάλλοντα. Συνεπώς, το ζητούμενο δεν είναι η ατομική ανάπτυξη, αλλά η συλλογική, η καθολική ανάπτυξη, που προϋποθέτει εξωστρεφή χαρακτηριστικά στην οικονομική δράση. Το ηλεκτρονικό εμπόριο είναι ένας τομέας που μπορεί να απογειώσει την ελληνική παραγωγή, δεν απαιτεί σημαντικά κεφάλαια και αναδεικνύει την καινοτομία και την ευρηματικότητα. Ένας δύσπιστος, αλλά συνάμα καλόπιστος ακροατής θα ρωτούσε: Πώς θα γίνουν όλα αυτά, όταν κάθε πονηρός προσφεύγει στη δικαιοσύνη και ουσιαστικά ματαιώνει κάθε επένδυση, πολύ πριν τελεσιδικήσει η σχετική προσφυγή; Έχετε δίκιο Αν δεν αλλάξουμε μυαλά, δεν γίνεται τίποτα. Κοιτάξτε, δεν μιλώ για έκπτωση περιβαλλοντικών όρων. Μιλώ για το αυτονόητο, ότι στην Ελλάδα πρέπει να γίνουν επενδύσεις για να βγούμε από το τέλμα της κρίσης. Κι επενδύσεις θα γίνουν όπως γίνονται σε όλες τις χώρες του κόσμου: Όταν υπάρχει φιλικό περιβάλλον για επενδύσεις. Όχι όταν τις διώκουμε. Όταν η επιχειρηματικότητα και το κέρδος θα αποενοχοποιηθούν. Ας καταλάβουν όλοι, επιτέλους, ότι οι επενδυτές έχουν πολλές επιλογές άλλων χωρών και δεν θα χάσουν τον καιρό τους επιχειρώντας να αλλάξουν γνώμη σε όσους πιστεύουν ότι μόνοι αυτοί γνωρίζουν τα πάντα. Κυρίες και κύριοι, Για την αλλαγή του αναπτυξιακού υποδείγματος, θεωρώ ότι υπάρχουν τρία προαπαιτούμενα: 4
Πρώτον, κουλτούρα επιχειρηματικότητας. Πρέπει με κάθε τρόπο να ενισχύσουμε την επιχειρηματικότητα από επιλογή, κι όχι από ανάγκη, όπως συνέβαινε επί δεκαετίες. Δεύτερον, πολιτική και κοινωνική δέσμευση πάνω σε ένα μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, προκειμένου να παράγουμε τον πλούτο που θα απολαμβάνουμε. Και τρίτον, αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και της αξιοπιστίας της οικονομίας μας τόσο προς το εσωτερικό της χώρας, όσο και προς το εξωτερικό, προς τη διεθνή κοινότητα. Όπως σας είπα και πριν, θεωρώ ότι στις μέρες μας δεν κρίνονται ούτε οι απόψεις, ούτε οι εξαγγελίες, ούτε οι προθέσεις. Εδώ που είμαστε κρίνεται η πράξη και μόνον αυτή. Στο Υπουργείο Ανάπτυξης, ήδη εντατικοποιήσαμε τον εποπτικό και ελεγκτικό ρόλο της Πολιτείας, όπως προκύπτει από τις παραπομπές που έκανε η Επιτροπή Ανταγωνισμού, τους ελέγχους που διενεργεί σχεδόν καθημερινά η Υπηρεσία Εποπτείας της Αγοράς και τα πορίσματα του Συνηγόρου του Καταναλωτή. Συγχρόνως, βελτιώνουμε τις συνθήκες λειτουργίας του ανταγωνισμού στην Αγορά, με την άρση κανονιστικών εμποδίων, με την αναμόρφωση της αγορανομικής νομοθεσίας, με την συμφωνία για χρήση της εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ, με την απλοποίηση διαδικασιών κλπ. Ειδικότερα στις δημόσιες προμήθειες προχωρούμε σε βαθιά τομή, με σκοπό την αποκοπή του ομφάλιου λώρου μεταξύ κράτους και κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών, που λειτούργησε ως μόνιμη εστία διαφθοράς και διαπλοκής. Επίσης, προσπαθούμε να αξιοποιήσουμε το ΕΣΠΑ, ενώ ένας νέος Αναπτυξιακός νόμος που έρχεται τις αμέσως προσεχείς εβδομάδες, θα δώσει ώθηση στην προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων και δημιουργίας παραγωγικών, συνεπώς βιώσιμων, θέσεων εργασίας. Όλα αυτά είναι αρκετά για να βγάλουν τη χώρα από τη σημερινή κατάσταση; Όχι, αν δεν είναι ανάλογο το κλίμα στην κοινωνία: Χρειαζόμαστε και πάλι, όπως σε όλες τις δύσκολες στιγμές μας, την εθνική μας αυτοπεποίθηση αντί της μοιρολατρίας και της μιζέριας. Χρειαζόμαστε να πιστέψουμε και πάλι στις δυνατότητες του Έλληνα, του καθενός από εμάς. 5
Τα έχουμε καταφέρει και σε χειρότερες περιόδους, σε πολέμους, σε καταστροφές, σε ξεριζωμούς. Στη σημερινή εθνική προσπάθεια, δεν περισσεύει κανείς. Όλοι έχουμε το ρόλο μας. Αρκεί να αφήσουμε πίσω μας τις όποιες κομματικές ή μικροπολιτικές προτεραιότητες και να αναδείξουμε μέσα μας και γύρω μας, τις εθνικές αναγκαιότητες. Αρκεί να καταλάβουμε ότι οι στιγμές είναι πραγματικά κρίσιμες. Πραγματικά ιστορικές. Τότε, θα τα καταφέρουμε. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας- 6