Η ΕΓΓΥΗΤΙΚΗ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΣΕ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΙ ΕΠΙΤΑΓΗ

ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΝΟΜΙΚΗΣ Α.Π.Θ. ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΚΑΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΩΝ Η ΕΓΓΥΗΤΙΚΗ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΣΕ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΙ ΕΠΙΤΑΓΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: ΣΤ. ΚΟΡ Η - ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΣΥΝΤΑΞΑΣ: ΗΜΗΤΡΙΟΣ Θ. ΑΠΟΣΤΟΛΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. Η ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗ 2. ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΟΓΡΑΦΩΝ 3. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΧΩΡΗΣΗ, ΩΣ ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗΣ ΑΞΙΟΓΡΑΦΩΝ 4. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗΣ 5. Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΝΣΤΑΣΕΩΝ 6. Ι ΙΑΙΤΕΡΑ ΕΙ Η ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Β. Η ΤΡΙΤΕΓΓΥΗΣΗ 7. ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 8. Η ΝΟΜΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΤΡΙΤΕΓΓΥΗΤΗ 9. ΙΑΦΟΡΕΣ ΤΡΙΤΕΓΓΥΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΓΓΥΗΣΗΣ Γ. Η ΕΓΓΥΗΤΙΚΗ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗ 10. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΜΟΡΦΗ 11. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΝΟΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 12. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΡΙΤΕΓΓΥΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΓΓΥΗΤΙΚΗΣ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗΣ 13. Η ΑΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΤΗ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΩΣ ΕΓΓΥΗΤΙΚΗ 14. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΓΓΥΗΤΙΚΗΣ ΜΕ ΛΟΙΠΕΣ Ι ΙΑΙΤΕΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΙΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ - ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συναλλαγµατική και η επιταγή είναι τα δύο πιο διαδεδοµένα στις συναλλαγές αξιόγραφα εδώ και αρκετά έτη τόσο στην ηµεδαπή έννοµη τάξη όσο και στο εξωτερικό. Η προτίµηση και η εµπιστοσύνη µε την οποία οι συναλλασσόµενοι έχουν περιβάλλει τους προαναφερθέντες πιστωτικούς τίτλους µόνο τυχαία δεν είναι. Οι νοµοθετικές διατάξεις που ρυθµίζουν τα θέµατα τους, δίχως να ταυτίζονται πάντοτε και απολύτως µεταξύ τους, προσφέρουν σηµαντικά πλεονεκτήµατα στα συναλλασσόµενα µέρη, ιδίως δε εξασφαλίζουν ταχύτητα και ασφάλεια, στοιχεία απαραίτητα για την ανάπτυξη των εµπορικών συναλλαγών 1, καθώς οι πιστωτικοί τίτλοι είναι προορισµένοι να κυκλοφορούν 2. Οι παραπάνω επιθυµητές ιδιότητες των αξιογράφων αυτών εµφανίζονται έντονα όταν εξετάζουµε το θεσµό της οπισθογράφησης τους 3. Η οπισθογράφηση προβλέπεται από τους νόµους 5325/1932 και 5960/1933 ως ο χαρακτηριστικός τρόπος µεταβίβασης της συναλλαγµατικής και της επιταγής αντίστοιχα αλλά όχι και ως ο µοναδικός. Άλλωστε αµφότερα τα προαναφερθέντα αξιόγραφα κατατάσσονται στα «γεννηµένα εις διαταγή», δηλαδή µεταβιβάζονται µε οπισθογράφηση ακόµα κι αν δεν αναγράφεται σε αυτά η ρήτρα «εις διαταγή». Επιπλέον εξοπλίζεται εκ του νόµου µε συγκεκριµένα αποτελέσµατα (µεταβιβαστικό, νοµιµοποιητικό, εγγυητικό). Υπογραµµίζουµε ακόµη ότι προβλέπονται από το νοµοθέτη και ιδιαίτερες µορφές οπισθογράφησης µε σηµαντικές διαφορές στα έννοµα αποτελέσµατα τους σε σχέση µε την «κανονική» οπισθογράφηση. Η εγγυητική οπισθογράφηση είµαι µια τέτοια ιδιαίτερη περίπτωση οπισθογράφησης, η οποία όµως δεν θεσπίστηκε από το Νοµοθέτη αλλά καθιερώθηκε στην πρακτική από τους συναλλασσόµενους. Το κυριότερο της χαρακτηριστικό, όπως θα φανεί στη συνέχεια, είναι ότι δεν αποσκοπεί στη µεταβίβαση του αξιογράφου αλλά στην εξασφάλιση της πληρωµής του τίτλου. Για το λόγο αυτό αποκαλείται και κεκαλυµµένη ή κρυφή τριτεγγύηση. Πράγµατι οι δύο αυτοί θεσµοί παρουσιάζουν πολλά κοινά 1 Βλ. Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Ευθύνη Του Οπισθογράφου Στη Συναλλαγµατική Και Στην Επιταγή», 2007, σελ. 7 2 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 223, Ε. Λεβαντή «ίκαιον των Αξιογράφων», Τεύχος 1 ο, 1972, σελ. 65 επ. 3 Βλ. Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 31 3

αλλά και σηµαντικές διαφορές, ιδίως στις σχέσεις που διαµορφώνονται ανάµεσα στα εµπλεκόµενα πρόσωπα. Η παρούσα φιλοδοξώντας να παρουσιάσει τις ιδιαιτερότητες της εγγυητικής οπισθογράφησης αποπειράται την ένταξη της στο πλαίσιο των διατάξεων που ρυθµίζουν τους δύο θεσµούς του ικαίου των Αξιογράφων που «συγγενεύουν» στενότερα µε αυτή, ήτοι την οπισθογράφηση και την τριτεγγύηση. Έτσι επιχειρούνται συνοπτικές, κατά το εφικτό, παρουσιάσεις της οπισθογράφησης, τόσο της βασικής, «κανονικής» της µορφής όσο και των ιδιαίτερων µορφών της, µε έµφαση στα έννοµα αποτελέσµατα τους αλλά και της τριτεγγύησης. Σκοπός µας είναι, µέσα από αυτή τη διαδικασία, να καταστεί σαφές ότι η εγγυητική οπισθογράφηση δανείζεται στοιχεία και από τους δύο αυτούς θεσµούς προσπαθώντας να τηρήσει µια ισορροπία µεταξύ τους. Επιπλέον επιχειρούνται κατ επανάληψη απόπειρες σύγκρισης µεταξύ διαφορετικών θεσµών του ικαίου των Αξιογράφων αλλά και µε θεσµούς του κοινού ικαίου. Η προσφυγή στο τελευταίο καθίσταται απαραίτητη κατά τη γνώµη µας, διότι αφενός το ίκαιο των Αξιογράφων δεν υφίσταται αποκοµµένο και ανεπηρέαστο από τα γενικώς ισχύοντα στο ηµεδαπό ίκαιο κι αφετέρου εντοπίζονται κενά στους νόµους 5325/1932 και 5960/1933 αναφορικά µε τις εσωτερικές σχέσεις των συναλλασσοµένων προσώπων 4, οπότε καλούµαστε συµπληρωµατικά να εφαρµόσουµε το κοινό δίκαιο. Τέλος επιθυµώντας την ανάδειξη της επιρροής της διεθνούς σύµβασης της Γενεύης στο ηµεδαπό ίκαιο γίνονται αναφορές, όπου κρίνεται σκόπιµο, στο Ιταλικό ίκαιο, το οποίο επίσης την έκανε αποδεκτή και στο Κυπριακό και Αγγλικό ίκαιο, τα οποία ανήκουν στην οµάδα των χωρών του αγγλοσαξονικού κύκλου και προβλέπουν ιδιαίτερες ρυθµίσεις 5. 4 Βλ. Ι. Μάρκου «Αυτοτέλεια και Αναιτιώδες στη Συναλλαγµατική», 1991, σελ. 25 επ. 5 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 84 επ. 4

Α. Η ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗ 2. ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΟΓΡΑΦΩΝ Όπως, ήδη από την εισαγωγή της παρούσας, αναφέραµε οι πιστωτικοί τίτλοι είναι προορισµένοι να κυκλοφορούν 6, για το λόγο αυτό η Θεωρία τους έχει αποδώσει τον χαρακτηρισµό του µέσου ή του οργάνου κυκλοφορίας απαιτήσεων 7. Επιπλέον είναι γνωστό ότι ένα χρηµατόγραφο, πέρα από το υλικό, ενσώµατο πράγµα (έγγραφο), περιλαµβάνει και µια ενοχική, χρηµατική, απαίτηση (δικαίωµα) και ότι τα δύο αυτά στοιχεία συνδέονται µε ένα ιδιαίτερο τρόπο, ώστε για την άσκηση του δικαιώµατος να είναι απαραίτητη η κατοχή του εγγράφου, σύµφωνα µε τον ορισµό του Brunner 8. Με βάση τα παραπάνω συµπεραίνουµε ότι ο κάτοχος ενός αξιογράφου έχει δύο επιλογές είτε να αναµείνει τη λήξη του, µεταχειριζόµενος αυτό ως µέσο παροχής πίστωσης, είτε να το µεταβιβάσει µε έναν από τους περισσότερους τρόπους που προβλέπει το ίκαιο µας 9, τόσο «εν ζωή» όσο και «αιτία θανάτου», ήτοι µε συµφωνία και παράδοση, εκχώρηση, οπισθογράφηση, καθολική ή οιονεί καθολική διαδοχή. Στο σηµείο αυτό πρέπει να επισηµανθεί ότι η επιλογή ενός από τους παραπάνω τρόπους µεταβίβασης δεν αφήνεται στην απόλυτη ελευθερία του κατόχου αλλά περιορίζεται εκ του νόµου, όπως θα φανεί παρακάτω. Στη συνέχεια θα επιχειρηθεί µια λίαν συνοπτική παρουσίαση των προαναφερθέντων τρόπων µεταβίβασης, κατά την οποία ιδιαίτερη έκταση και έµφαση θα δοθεί στην οπισθογράφηση, ως τον κατ εξοχήν ιδιαίτερο τρόπο µεταβίβασης αξιογράφων. Α) Συµφωνία και παράδοση: είναι γνωστή µέθοδος µεταβίβασης της κυριότητας από το κοινό ίκαιο, καθώς προβλέπεται από το άρθρο 1034 του Αστικού Κώδικα µε τίτλο «κτήση κινητού µε σύµβαση». Πρόκειται για κατά παράγωγο τρόπο κτήση της κυριότητας του αξιογράφου, το οποίο εν 6 Βλ. και Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 100 7 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 171, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 104, Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 223 8 Βλ. ενδεικτικά Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 4 επ., Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 13 αλλά και Λ. Κοτσίρη «Η αξιογραφική ιδέα της ενσωµατώσεως», Αρµεν. 1978, σελ. 885 επ. µε κριτική σκέψη επί του ορισµού 9 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ.171, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 104 5

προκειµένω αντιµετωπίζεται ως κινητό πράγµα 10. Η σύµβαση είναι άτυπη, εµπράγµατη και διακρίνεται από την ενοχική ή υποσχετική, αναιτιώδης ή αφηρηµένη, καθώς αναπτύσσει τα έννοµα αποτελέσµατα της ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή το κύρος της αιτίας, δηλαδή της ενοχικής σύµβασης, και ολοκληρώνεται µε την παράδοση του πράγµατος 11. Εντοπίζονται κάποιες διαφορές ανάµεσα στα ισχύοντα στον Αστικό Κώδικα αναφορικά µε την κτήση της κυριότητας παρά µη κυρίου και ορισµένες διατάξεις του ικαίου των Αξιογράφων, αλλά θα τις αναπτύξουµε στην οικεία ενότητα. Με τον τρόπο αυτό µεταβιβάζονται τα ανώνυµα χρεόγραφα όπως η τραπεζική επιταγή στον κοµιστή 12 αλλά και η συναλλαγµατική στην περίπτωση που η τελευταία οπισθογράφηση της είναι λευκή 13, χωρίς βέβαια αυτό να σηµαίνει ότι µετατρέπεται σε αξιόγραφο στον κοµιστή κατά παράβαση των νοµοθετικών διατάξεων (αρ. 11 παρ. 1 του Ν. 5325/1932, αρ. 68 και 76 του ν.δ. του 1923) 14, όπως θα δούµε σε επόµενη ενότητα. Τέλος επισηµαίνουµε ότι και τα παραπάνω αξιόγραφα δύνανται να µεταβιβαστούν µε οπισθογράφηση, πλην όµως η οπισθογράφηση αυτή δεν αναπτύσσει όλα της τα αποτελέσµατα παρά µόνο το εγγυητικό 15. Β) Εκχώρηση: επίσης γνωστή από το Αστικό ίκαιο (άρθρο 455 ΑΚ επ.), ορίζεται ως η µεταβίβαση της απαίτησης µε σύµβαση που καταρτίζει ο δανειστής (εκχωρητής) µε τρίτο (εκδοχέα), δίχως να απαιτείται η συναίνεση 10 Βλ. αντί άλλων Κ. Βαβούσκου «Εµπράγµατον ίκαιον», Έκδοση 6 η, 1986, σελ. 210 επ., Β. Βαθρακοκοίλη «Ερµηνεία Νοµολογία Αστικού Κώδικα», Τόµος 4 ος, Ηµιτόµος 1 ος, 2007, σελ. 437 επ.,. Παπαστερίου «Εγχειρίδιο Εµπραγµάτου ικαίου», Τεύχος ΙΙΙ/α, 2004, σελ. 204 επ., F. Messineo «I Titoli di Credito», Έκδοση 2, Τόµος 3 ος, 1964, σελ. 262 11 Βλ. εκτενέστερα Κ. Βαβούσκου «Εµπράγµατον ίκαιον», Έκδοση 6 η, 1986, σελ. 210 επ., Β. Βαθρακοκοίλη «Ερµηνεία Νοµολογία Αστικού Κώδικα», Τόµος 4 ος, Ηµιτόµος 1 ος, 2007, σελ. 437 επ. 12 Βλ. Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τεύχος 2 ο, 1950, σελ. 30 επ., Ι. Βελέντζα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, σελ. 105 επ., Α. Ροδόπουλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, 1968, σελ. 52, Γ. Τριανταφυλλάκη «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 192, Ι. Καχριµάνη «Ακάλυπτη Επιταγή από τη Βεβαίωση µη Πληρωµής ως την Είσπραξη», Έκδοση 3 η, 2001, σελ. 41 επ., Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, Έκδοση 1 η, 1948, σελ. 268 επ., παρόµοια αντιµετωπίζεται το ζήτηµα στο Κυπριακό ίκαιο, Χ. Λούκα «Τραπεζική Επιταγή», 1987, σελ. 92 και στο Αγγλικό F. Ryder «Byles on Bills of Exchange», Έκδοση 26 η, 1988, σελ. 87 επ. 13 Βλ. Ε. Σκαλίδη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 4 η, 2001, σελ. 62, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 140, Α. Guest «Bills of Exchange», Έκδοση 15 η, 1998, σελ. 296 14 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 199 επ., Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 122, παρόµοια και στην Ιταλία E. Caputo «Titloli di Credito», Έκδοση 2 η, 1970, σελ. 383, 402, G. Ferri «Titoli di Credito», Έκδοση 2 η, 1965, σελ. 121 15 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ.367, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τεύχος 2 ο, 1950, σελ. 30 επ., Γ. Τριανταφυλλάκη «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 192, Ι. Βελέντζας «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, σελ. 105 επ., Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, Έκδοση 1 η, 1948, σελ. 268 επ. 6

του οφειλέτη 16. Πρόκειται για σύµβαση άτυπη, δεν προϋποθέτει την τήρηση συγκεκριµένου τύπου για να συναφθεί έγκυρα, εκποιητική, όχι υποσχετική, µεταβιβάζει άµεσα την απαίτηση και αναιτιώδης, διότι η επέλευση του εννόµου αποτελέσµατος δεν εξαρτάται από την ύπαρξη ή το κύρος της αιτίας της, δηλαδή την υποσχετική δικαιοπραξία 17. Για να συναφθεί έγκυρα απαιτούνται ικανότητα προς δικαιοπραξία και ικανότητα διάθεσης της απαίτησης, συµφωνία των συµβαλλοµένων µερών και εκχωρητή απαίτηση, δηλαδή κάθε απαίτηση, ακόµα και µελλοντική ή υπό αίρεση, που δεν είναι ακατάσχετη, προσωποπαγής ή ρητώς συµφωνηθείσα ως ανεκχώρητη 18. Όπως προαναφέρθηκε για τη σύναψη της σύµβασης εκχώρησης δεν απαιτείται η συναίνεση του οφειλέτη, προκειµένου όµως να επέλθουν τα έννοµα αποτελέσµατα της, απαιτείται να γνωστοποιηθεί σε αυτόν µέσω του θεσµού της αναγγελίας, η οποία αποτελεί σύµφωνα µε την ορθότερη γνώµη όρο του ενεργού της εκχώρησης 19. Η ύπαρξη και ο χρόνος της αναγγελίας είναι ιδιαιτέρως κρίσιµα στοιχεία όχι µόνο για την επέλευση των εννόµων αποτελεσµάτων της εκχώρησης αλλά και διότι καθορίζει σε περίπτωση περισσότερων εκδοχέων τον επικρατέστερο, σύµφωνα µε την αρχή της χρονικής προτεραιότητας, αλλά και ποιες ενστάσεις δύναται να προτείνει ο οφειλέτης στον εκδοχέα, ήτοι όλες τις ενστάσεις που είχε κατά του εκχωρητή πριν από την αναγγελία 20. Ο εκδοχέας είναι ειδικός διάδοχος του εκχωρητή, η απαίτηση µεταβιβάζεται χωρίς καµία µεταβολή στο περιεχόµενο της, ήτοι µε τα ίδια ακριβώς πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα που είχε και πριν τη µεταβίβαση. Έτσι παρατηρούµε ότι µεταβιβάζονται εκ του νόµου µαζί µε την απαίτηση και οι εµπράγµατες ασφάλειες της όπως η υποθήκη και το ενέχυρο (ΑΚ 458) 21. Επειδή όµως ο εκδοχέας είναι ειδικός διάδοχος του εκχωρητή δεν διαθέτει περισσότερα 16 Βλ. µεταξύ άλλων Γ. Μιχαηλίδου Νουάρου «Ενοχικόν ίκαιον», σελ. 293 επ., Π. Φίλιου «Ενοχικό ίκαιο Γενικό Μέρος», Έκδοση 3 η, 2004, σελ. 200 επ. Α. Γεωργιάδη «Ενοχικό ίκαιο Γενικό Μέρος», Τόµος 2 ος, Έκδοση 3 η, σελ. 170 επ. 17 Βλ. µεταξύ άλλων Γ. Μιχαηλίδου Νουάρου «Ενοχικόν ίκαιον», σελ. 293 επ., Π. Φίλιου «Ενοχικό ίκαιο Γενικό Μέρος», Έκδοση 3 η, 2004, σελ. 200 επ. Α. Γεωργιάδη «Ενοχικό ίκαιο Γενικό Μέρος», Τόµος 2 ος, Έκδοση 3 η, σελ. 173 επ. 18 Βλ. Γ. Μιχαηλίδου Νουάρου «Ενοχικόν ίκαιον», σελ. 299 επ., Α. Γεωργιάδη «Ενοχικό ίκαιο Γενικό Μέρος», Τόµος 2 ος, Έκδοση 3 η, σελ. 170 επ 19 Βλ. Α. Γεωργιάδη «Ενοχικό ίκαιο Γενικό Μέρος», Τόµος 2 ος, Έκδοση 3 η, σελ. 196 20 Βλ. Α. Γεωργιάδη «Ενοχικό ίκαιο Γενικό Μέρος», Τόµος 2 ος, Έκδοση 3 η, σελ. 196 επ., Γ. Μιχαηλίδου Νουάρου «Ενοχικόν ίκαιον», σελ. 302 21 Βλ. µεταξύ άλλων Γ. Μιχαηλίδου Νουάρου «Ενοχικόν ίκαιον», σελ. 303 επ., Π. Φίλιου «Ενοχικό ίκαιο Γενικό Μέρος», Έκδοση 3 η, 2004, σελ. 209 επ. Α. Γεωργιάδη «Ενοχικό ίκαιο Γενικό Μέρος», Τόµος 2 ος, Έκδοση 3 η, σελ. 199 επ. 7

δικαιώµατα από αυτόν έναντι του οφειλέτη, µε αποτέλεσµα ο τελευταίος να βαρύνεται µε τις ίδιες ακριβώς υποχρεώσεις και απέναντι στον εκδοχέα αλλά και να προτείνει, όπως προαναφέρθηκε, όλες τις ενστάσεις που είχε κατά του εκχωρητή (ΑΚ 463), πέρα από τις ενστάσεις που διαθέτει προσωπικά κατά του εκδοχέα και τις ενστάσεις σχετικά µε το κύρος της σύµβασης εκχώρησης 22. Όσον αφορά τέλος τις υποχρεώσεις και την ευθύνη του εκχωρητή αναφέρουµε τις ειδικές του υποχρεώσεις να παράσχει στον εκδοχέα όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και να του παραδώσει τα αναγκαία έγγραφα για την ικανοποίηση της απαίτησης (ΑΚ 456), πλέον της γενικότερης υποχρέωσης να αποφύγει κάθε ενέργεια που µαταιώνει την ικανοποίηση της και ότι ευθύνεται απέναντι στον εκδοχέα µόνο για την ύπαρξη της απαίτησης, όχι για τη φερεγγυότητα του οφειλέτη, και µάλιστα µόνο στην εκχώρηση από επαχθή αιτία, ενώ στην εκχώρηση από χαριστική αιτία ούτε για την ύπαρξη της απαίτησης, εκτός και αν συµφωνηθεί αντίθετα (ΑΚ 467). Γίνεται δεκτό σχεδόν οµόφωνα ότι η συναλλαγµατική και η επιταγή, ως χρηµατόγραφα που ενσωµατώνουν ενοχική απαίτηση, δύνανται να µεταβιβασθούν και µε εκχώρηση 23. Αυτό ισχύει γενικά για κάθε χρηµατόγραφο εις διαταγή, ενώ για τα ονοµαστικά αξιόγραφα, όπως είναι η συναλλαγµατική ή η επιταγή επί της οποίας ο εκδότης αυτής έθεσε τη ρήτρα «ουχί εις διαταγήν», «µη οπισθογραφήσιµος» ή κάποια άλλη ισοδύναµη, καταργώντας έτσι το οπισθογραφήσιµο του τίτλου, η εκχώρηση είναι δια νόµου η µοναδική επιλογή (αρ. 11 παρ. 2 του ν. 5325/1932) 24. Υποστηρίζεται δε ότι κι αν ακόµα λάβει χώρα οπισθογράφηση ενός τέτοιου 22 Βλ. άλλων Γ. Μιχαηλίδου Νουάρου «Ενοχικόν ίκαιον», σελ. 306 επ. 23 Βλ. ενδεικτικά Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 171 επ., Ε. Σκαλίδη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 4 η, 2001, σελ. 63, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 103, Σ. Γιαννόπουλου «Αξιόγραφα», 1978, σελ. 26, Α. Ροδόπουλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, 1962, σελ. 119, ενώ Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 239 επ. µε αντίθετη άποψη και επιχειρηµατολογία. Αντίστοιχα σύµφωνα µε τη µάλλον απολύτως κρατούσα άποψη στην Ιταλία επιτρέπεται η µεταβίβαση κατά το κοινό δίκαιο G. Ferri «Titoli di Credito», Έκδοση 2 η, 1965, σελ. 133 επ., V. Salandra «Manuale di Diritto Commerciale», Τόµος 2 ος, 1966, σελ. 260 επ., ενώ παρόµοια δυνατότητα µάλλον αναγνωρίζει και το Αγγλικό ίκαιο Α. Guest «Bills of Exchange», Έκδοση 15 η, 1998, σελ. 297 επ. 24 Βλ. ενδεικτικά Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 172, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 105 επ., V. Salandra «Manuale di Diritto Commerciale», Τόµος 2 ος, 1966, σελ. 260 επ.,ανάλογα και στο Αγγλικό ίκαιο. Guest «Bills of Exchange», Έκδοση 15 η, 1998, σελ. 310 επ. 8

αξιογράφου, αυτή είναι άκυρη, δύναται δε να µετατραπεί σε εκχώρηση υπό τις προϋποθέσεις του ΑΚ 182 25. Επίσης γίνεται δεκτό από τη συντριπτική πλειοψηφία της επιστηµονικής κοινότητας ότι προκειµένου να ολοκληρωθεί η µεταβίβαση του αξιογράφου απαιτείται και παράδοση του τίτλου 26. Αντίθετα µέρος της θεωρίας 27 υποστηρίζει ότι η παράδοση του τίτλου δεν είναι απαραίτητη για τη σύµβαση εκχώρησης παρά το γεγονός ότι η κατοχή του τίτλου είναι απαραίτητη για την άσκηση των εκ του τίτλου δικαιωµάτων και υπάρχει µόνο ενοχική αξίωση παράδοσης του τίτλου. Παρά ταύτα η εκχώρηση ως θεσµός του Αστικού ικαίου δε λαµβάνει υπόψη του τις ιδιαίτερες συνθήκες και ανάγκες του ικαίου των Αξιογράφων ούτε και των εµπορικών συναλλαγών που το διαµόρφωσαν και απαιτούν ταχύτητα και ασφάλεια στις συναλλαγές και µάλιστα επί αλλεπαλλήλων µεταβιβάσεων απαιτήσεων, µε αποτέλεσµα να παρουσιάζει πολλά µειονεκτήµατα σε σύγκριση µε την οπισθογράφηση, όπως θα δούµε παρακάτω. Γ) Καθολική διαδοχή: ισχύουν οι κοινές διατάξεις του Κληρονοµικού ικαίου (ΑΚ 1710 επ.) αναφορικά µε τα φυσικά πρόσωπα, ενώ για τα νοµικά πρόσωπα εφαρµόζουµε τις διατάξεις που προβλέπουν τη συγχώνευση αυτών ή αντίστοιχες µεταβολές στη µορφή τους (οιονεί καθολική διαδοχή) 28. Σε αυτές τις περιπτώσεις βέβαια, όπως και στην ειδική διαδοχή, ο κάτοχος δεν προστατεύεται από τα άρθρα 16 και 17 του ν. 5325/1932 όπως θα δούµε και στη συνέχεια 29, γίνεται όµως δεκτό ότι δύναται να οπισθογραφήσει περαιτέρω το αξιόγραφο 30. ) Οπισθογράφηση: ιδιαίτερος τρόπος µεταβίβασης που προβλέπεται ειδικά από το ίκαιο των Αξιογράφων, είναι ο πλέον 25 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 226, Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 116 ενώ Κ. Κιουρκτσόγλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», 1996, σελ. 58 αντίθετος 26 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 171 επ., Ε. Σκαλίδη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 4 η, 2001, σελ. 63, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 103, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 106 επ., Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 79, Ε. Λεβαντή «ίκαιον των Αξιογράφων», Τεύχος 1 ο, 1972, σελ. 160, Γ. Τριανταφυλλάκη «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 90 27 Βλ. Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 116, Κ. Κιουρκτσόγλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», 1996, σελ. 62, Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 247 28 Βλ. Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 104 29 Βλ. ενδεικτικά Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 242 30 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 242, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 104, Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 181, Σ. Γιαννόπουλου «Αξιόγραφα», 1978, σελ. 26, αντίθετοι όµως οι Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 118, Κ. Κιουρκτσόγλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», 1996, σελ. 72 9

χαρακτηριστικός και συνηθισµένος τρόπος για τη µεταβίβαση των αξιογράφων εις διαταγή, λόγω της ταχύτητας, ασφάλειας και των λοιπών πλεονεκτηµάτων που προβλέπονται, όπως θα δούµε στη συνέχεια 31. Ως οπισθογράφηση ορίζουµε την έγγραφη µονοµερή δήλωση βουλήσεως του οπισθογράφου επί του τίτλου µε την οποία µεταβιβάζονται προς τον υπέρ ου η οπισθογράφηση τόσο τα εκ του αξιογράφου δικαιώµατα όσο και το επί του αξιογράφου δικαίωµα 32. Σύµφωνα µε την κρατούσα άποψη για την ολοκλήρωση της µεταβίβασης απαιτείται και η παράδοση του τίτλου (σύµβαση δόσεως και λήψεως) 33. Σε κάθε περίπτωση βέβαια αναγνωρίζεται ότι για την άσκηση των δικαιωµάτων είναι απαραίτητη η κατοχή του εγγράφου, όπως ο νόµος ορίζει. Σύµφωνα πάλι µε την κρατούσα άποψη και µε τα παραπάνω η οπισθογράφηση είναι παράγωγος τρόπος κτήσης δικαιώµατος και σύµβαση 34. Το θέµα βέβαια έχει προκαλέσει διαφωνίες στην επιστηµονική κοινότητα µε αφορµή αφενός τη θέση επί του ζητήµατος της γέννησης της ενοχής από αξιόγραφο (δηµιουργικές και συµβατικές θεωρίες), αφετέρου δε τις ιδιαιτερότητες τις οπισθογράφησης, ιδίως τον περιορισµό της προβολής των ενστάσεων. Έτσι έχουν προβληθεί και οι απόψεις ότι η οπισθογράφηση αποτελεί µονοµερή δικαιοπραξία και όχι σύµβαση, από όσους υποστηρίζουν τη δηµιουργική θεωρία 35, αλλά και ότι µεταβιβάζει πρωτότυπο, αυτόνοµο δικαίωµα, σε µια µάταιη προσπάθεια 31 Βλ. Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 31 επ., Α. Τσιριντάνη «Ενστάσεις κατ Απαιτήσεων εκ Συναλλαγµατικής», Έκδοση 2 η, 1969, σελ. 142 32 Βλ. Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 37, Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 174, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 142, Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 80 33 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 174, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 142 επ., Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 81, Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 117, Γ. Τριανταφυλλάκη «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 91, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 102,, όπως και οι Ιταλοί V. Salandra «Manuale di Diritto Commerciale», Τόµος 2 ος, 1966, σελ. 261, F. Messineo «I Titoli di Credito», Έκδοση 2, Τόµος 3 ος, 1964, σελ. 269 παρόµοια αντιµετωπίζεται το ζήτηµα στο Κυπριακό ίκαιο, Χ. Λούκα «Τραπεζική Επιταγή», 1987, σελ. 92 αλλά και στο Αγγλικό Α. Guest «Bills of Exchange», Έκδοση 15 η, 1998, σελ. 296, Ryder F. «Negotiable Instruments», 1970, σελ. 47 επ. αντίθετος όµως ο Λ. Κοτσίρης «Η αξιογραφική ιδέα της ενσωµατώσεως», Αρµεν. 1978, σελ. 891 επ. ο οποίος υποστηρίζει ότι αρκεί η οπισθογράφηση για την ολοκλήρωση της µεταβίβασης 34 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 174, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 142 επ., Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 81, Γ. Τριανταφυλλάκη «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 91, Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 34, Λ. Κοτσίρης «Η αξιογραφική ιδέα της ενσωµατώσεως», Αρµεν. 1978, σελ. 891 επ. 35 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 236 επ., Κ. Κιουρκτσόγλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», 1996, σελ. 62, Α. Ροδόπουλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, 1962, σελ. 119, F. Messineo «I Titoli di Credito», Έκδοση 2, Τόµος 3 ος, 1964, σελ. 270 επ. 10

να εντάξουν την οπισθογράφηση σε µία από τις ήδη γνωστές στο κοινό δίκαιο κατηγορίες µεταβιβαστικών δικαιοπραξιών, αγνοώντας τις ιδιαιτερότητες του θεσµού που προέβλεψε ρητά ο νοµοθέτης (π.χ. το αρ. 17 του Ν. 5325/1932) 36. Η διάσπαση των απόψεων που προαναφέρθηκε αντανακλά εν µέρει τις διάφορες απόψεις που καλλιεργήθηκαν από τη γερµανική θεωρία 37 και εν συντοµία έχουν ως εξής: α) θεωρία της νέας εντολής την οποία ο νόµιµος κοµιστής δίδει άµεσα στον πληρωτή και έµµεσα σε κάθε υπόχρεο από το αξιόγραφο να γίνει η πληρωµή στον υπέρ ου η οπισθογράφηση 38. β) θεωρία της προσφοράς ευθύνης προς άγνωστο πρόσωπο από τον εκδότη και τους οπισθογράφους προς τον κάθε υπέρ ου. Αµφότερες οι θεωρίες αυτές δέχονται πρωτότυπη κτήση δικαιώµατος. γ) θεωρία της αιρέσεως, σύµφωνα µε την οποία η µεταβίβαση των δικαιωµάτων τελεί υπό τη διαλυτική αίρεση ότι ο οπισθογράφος θα πληρώσει ο ίδιος το αξιόγραφο σε περίπτωση αναγωγής. δ) τέλος νεότερη άποψη δέχεται ότι ο οπισθογράφος παρά τη µεταβίβαση των δικαιωµάτων, εξακολουθεί να ευθύνεται αλλά παράλληλα διατηρεί δικαίωµα προσδοκίας για ανάκτηση του αξιογράφου εφόσον αναγκασθεί να πληρώσει, οπότε και αποκτά αξίωση αποζηµίωσης κατά των προηγούµενων υπογραφέων. Οι δύο τελευταίες θεωρίες δέχονται παράγωγη κτήση. Αναγνωρίζοντας την αδυναµία των παραπάνω θεωριών να αντιµετωπίσουν ικανοποιητικά εν συνόλω τα ζητήµατα της οπισθογράφησης, η γερµανική θεωρία κατέληξε σε ένα απλό και ορθό συµπέρασµα: η οπισθογράφηση είναι ένας τρόπος µεταβίβασης απαίτησης εν ζωή που οδηγεί σε παράγωγη κτήση των δικαιωµάτων, άνευ αίρεσης ή όρου, µε την ιδιαιτερότητα του περιορισµού προβολής των ενστάσεων που ειδικά ο νόµος προβλέπει 39. 36 Βλ. Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 114, Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 247, Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 117, Ι. Βελέντζα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, σελ. 111 37 Βλ. αναλυτικά για τις σχετικές θεωρίες αλλά και κριτική κατά αυτών Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 175 επ., Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 143 επ., Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 81 επ., Γ. Τριανταφυλλάκη «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 91, Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 32 επ. 38 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 236 επ., Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 107 επ. 39 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 177, Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 34 επ., Γ. Τριανταφυλλάκη 11

Όσον αφορά τον τύπο της οπισθογράφησης απαιτείται αυτή να είναι έγγραφη (αρ. 13 παρ. 1 του ν. 5325/1932), χειρόγραφη, όπως και κάθε άλλη δήλωση βουλήσεως µε τις οποίες αναλαµβάνονται υποχρεώσεις από αξιόγραφο, αλλά όχι και ιδιόγραφη καθώς δύναται να γίνει και δια αντιπροσώπου 40. Συγκεκριµένη θέση για την οπισθογράφηση ο νόµος δεν προβλέπει, αρκεί αυτή να βρίσκεται επί του αξιογράφου ή στο πρόθεµα του 41. Συνήθως βέβαια γράφεται στο πίσω µέρος του αξιογράφου, όπως γίνεται αντιληπτό και από τη χαρακτηριστική ονοµασία, χωρίς όµως αυτό να θεωρείται και απαραίτητο 42. Σηµειώνουµε πάντως ότι αν η οπισθογράφηση τοποθετηθεί στο εµπρός µέρος απαιτείται ειδική και σαφής δήλωση ότι αφορά οπισθογράφηση, διότι απλή υπογραφή στο εµπρός µέρος αν δεν αποτελεί υπογραφή εκδότη ή αποδέκτη, θεωρείται ως τριτεγγύηση (αρ. 31 παρ. 2 του ν. 5325/1932) 43. Πέρα από την τήρηση ορισµένου τύπου, η έγκυρη οπισθογράφηση προαπαιτεί και έγκυρο αξιόγραφο, άλλως δύναται να µετατραπεί σε εκχώρηση σύµφωνα µε το ΑΚ 182 και υπό τους όρους αυτού 44. Αναφορικά µε το περιεχόµενο της οπισθογράφησης ο νόµος δεν προβλέπει ορισµένο τύπο 45. Έτσι, πέρα από την υπογραφή του οπισθογράφου που είναι απαραίτητη, µια οπισθογράφηση δύναται να περιέχει και φράσεις δηλωτικές της µεταβιβάσεως αλλά και το όνοµα του νέου δικαιούχου 46. Σε περίπτωση δε που δεν αναφέρει το τελευταίο αυτό στοιχείο γίνεται λόγος για λευκή οπισθογράφηση, την οποία θα αναλύσουµε «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 91 επ., Β. Μπρακάτσουλα «ιαταγές Πληρωµής Πιστωτικοί Τίτλοι & ιαδικασία», Έκδοση 2 η, 1983, σελ. 221 40 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 177 επ., V. Salandra «Manuale di Diritto Commerciale», Τόµος 2 ος, 1966, σελ. 263, Α. Guest «Bills of Exchange», Έκδοση 15 η, 1998, σελ. 302 41 Βλ. Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 178, Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 82, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 148 επ., Ε. Λεβαντή «ίκαιον των Αξιογράφων», Τεύχος 1 ο, 1972, σελ. 161 42 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 228 επ., Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 122 αλλά αντίθετο τον Κ. Κιουρκτσόγλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», 1996, σελ. 65, παρόµοια αντιµετωπίζεται το ζήτηµα στο Κυπριακό ίκαιο, Χ. Λούκα «Τραπεζική Επιταγή», 1987, σελ. 95 και στο Αγγλικό Α. Guest «Bills of Exchange», Έκδοση 15 η, 1998, σελ. 302 43 Βλ. Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 178, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 148 44 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 178, Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 119 επ., Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 109 45 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 178, Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 82, Γ. Τριανταφυλλάκη «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 92, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 111 επ. 46 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 229 επ. 12

σε οικεία ενότητα της παρούσας. Ως λευκή αντιµετωπίζεται και η οπισθογράφηση «εις τον κοµιστή» (αρ. 13 παρ. 3 του ν. 5325/1932). Επίσης δεν είναι απαραίτητη η χρονολόγηση της 47. Παρά τα ήδη εκτεθέντα ο νόµος θέτει κάποια όρια ως προς τη διαµόρφωση του περιεχοµένου µιας οπισθογράφησης, ώστε να µην παραβιάζονται βασικές αρχές του ικαίου των Αξιογράφων. Απαιτεί αυτή να είναι απλή και καθαρή, δηλαδή να µην περιέχει αίρεση, όρο ή προϋπόθεση, διότι, όπως συµβαίνει και µε την εντολή πληρωµής του εκδότη, δεν επιτρέπεται να εξαρτάται από γεγονότα µέλλοντα και εξωτερικά, µη συναγόµενο από το κείµενο του αξιογράφου η ικανοποίηση των δικαιωµάτων που απορρέουν από αυτό 48. Σε αντίθεση όµως µε την εντολή του εκδότη, εν προκειµένω η παραβίαση του ανωτέρω κανόνα δεν επισύρει την ακυρότητα του αξιογράφου. Απλά θεωρείται ως µη γεγραµµένος και η οπισθογράφηση παράγει κανονικά τα αποτελέσµατα της, έστω και αντίθετα µε τη βούληση του οπισθογράφου 49. Παρόµοια ρύθµιση περιέχεται και σε ίκαια που δεν υιοθέτησαν τη Σύµβαση της Γενεύης, όπως το Αγγλικό και το Κυπριακό, τα οποία προβλέπουν µεν την ύπαρξη της υπό όρους (conditional) οπισθογράφησης, παρέχουν δε τη δυνατότητα στον πληρωτή να τους αγνοήσει 50. Κάποιες προσθήκες στο περιεχόµενο της οπισθογράφησης επιτρέπονται, οι λεγόµενες ρήτρες, όπως και στην έκδοση, µε διαφορετικά όµως αποτελέσµατα. Έτσι σε περίπτωση που οπισθογράφος θέσει π.χ. τη ρήτρα «άνευ συντάξεως διαµαρτυρικού», αυτή αναπτύσσει έννοµα αποτελέσµατα µόνο απέναντι στο συγκεκριµένο οπισθογράφο, δεν καλύπτει κάθε υπογραφέα υπόχρεο. Επίσης ο οπισθογράφος µπορεί να αποκλείσει την ευθύνη του και για την πληρωµή και για την αποδοχή 51, ενώ διαφορετικά αποτελέσµατα επισύρει και η ρήτρα «ουχί οπισθογραφήσιµος» όταν τίθεται από οπισθογράφο: δεν µετατρέπει το αξιόγραφο σε ονοµαστικό και συνεχίζει να µεταβιβάζεται κανονικά µε οπισθογράφηση, πλην όµως ο θέσας τη ρήτρα οπισθογράφος ευθύνεται 47 Βλ. Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 80, V. Salandra «Manuale di Diritto Commerciale», Τόµος 2 ος, 1966, σελ. 263 48 Βλ. Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 111, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 112 49 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 179 επ., Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 80, V. Salandra «Manuale di Diritto Commerciale», Τόµος 2 ος, 1966, σελ. 263 50 Βλ. Χ. Λούκα «Τραπεζική Επιταγή», 1987, σελ. 100 επ., F. Ryder «Byles on Bills of Exchange», Έκδοση 26 η, 1988, σελ. 104, Α. Guest «Bills of Exchange», Έκδοση 15 η, 1998, σελ. 307 επ. 51 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 251 13

µόνο απέναντι στο συγκεκριµένο υπέρ ου και όχι σε κάθε επόµενο 52, ώστε να προστατευτεί από πιθανή συµπαιγνία και επιλεκτική δίωξη από µεταγενέστερο κοµιστή 53. Απαγορεύει και θεωρεί άκυρη τη µερική οπισθογράφηση (αρ. 12 παρ. 2 του ν. 5325/1932), διότι εφόσον είναι απαραίτητη η κατοχή του εγγράφου για την άσκηση του δικαιώµατος και η µερική οπισθογράφηση διασπά την απαίτηση µεταβιβάζοντας τη εν µέρει σε άλλο δικαιούχο, διατηρώντας παράλληλα ως δικαιούχο τον οπισθογράφο για το υπόλοιπο, εκ των πραγµάτων ένας από τους δύο δεν θα δύναται να ικανοποιηθεί λόγω της µη κατοχής του εγγράφου 54. ε θεωρείται όµως µερική οπισθογράφηση όταν µετά από µερική πληρωµή το αξιόγραφο οπισθογραφείται για το υπόλοιπο ποσό ή όταν γίνεται οπισθογράφηση προς πλείονες, οπότε οι τελευταίοι ασκούν από κοινού τα εκ του αξιογράφου δικαιώµατα τους 55. Αναφορικά µε τα πρόσωπα που περιλαµβάνει µια οπισθογράφηση, ήτοι τον οπισθογράφο και τον υπέρ ου η οπισθογράφηση σηµειώνουµε τα παρακάτω: Α) Ο οπισθογράφος απαιτείται κατ αρχήν να διαθέτει ικανότητα προς ανάληψη υποχρέωσης από αξιόγραφο ( αρ. 79 του ν. 5325/1932), ήτοι αφενός δικαιοπρακτική ικανότητα, καθώς η οπισθογράφηση είναι δικαιοπραξία, όπως ήδη εκτέθηκε, αφετέρου ικανότητα προς εµπορική δικαιοπραξία, διότι η ανάληψη υποχρέωσης από αξιόγραφο είναι αντικειµενικώς εµπορική δικαιοπραξία (αρ. 2 ν.δ. αρµοδιότητας εµποροδικείων) 56. Επιπλέον πρέπει να είναι ο δικαιούχος, ο νόµιµος κοµιστής, δηλαδή ο κάτοχος του αξιογράφου που στηρίζει το δικαίωµα του σε µια αδιάκοπη σειρά οπισθογραφήσεων (αρ. 16 παρ. 1 του ν. 5325/1932, 52 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 225, Ε. Λεβαντή «ίκαιον των Αξιογράφων», Τεύχος 1 ο, 1972, σελ. 167 αντίθετος όµως Κ. Κιουρκτσόγλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», 1996, σελ. 56 53 Βλ. Ι. Καχριµάνη «Ακάλυπτη Επιταγή από τη Βεβαίωση µη Πληρωµής ως την Είσπραξη», Έκδοση 3 η, 2001, σελ. 39 54 Βλ. Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 111 επ., παρόµοια αντιµετωπίζεται το ζήτηµα στο Κυπριακό ίκαιο, Χ. Λούκα «Τραπεζική Επιταγή», 1987, σελ. 94 αλλά και στο Αγγλικό F. Ryder «Byles on Bills of Exchange», Έκδοση 26 η, 1988, σελ. 101, Α. Guest «Bills of Exchange», Έκδοση 15 η, 1998, σελ. 302 55 Βλ. Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 113 56 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 96 επ. και 181, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 69 επ. και 110, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 107 επ. 14

ανάλυση του όρου σε επόµενη ενότητα της παρούσας) 57. Σύµφωνα µε την κρατούσα και µάλλον ορθή άποψη η προαναφερθείσα αδιάκοπη σειρά διατηρείται ακόµα και όταν οπισθογραφεί το αξιόγραφο πρόσωπο που απέκτησε το δικαίωµα όχι από οπισθογράφηση αλλά σύµφωνα µε τις διατάξεις του κοινού δικαίου, όπως ο κληρονόµος που απέκτησε δυνάµει καθολικής διαδοχής ή ο ειδικός διάδοχος (εκδοχεύς) στα πλαίσια µιας σύµβασης εκχώρησης 58. Στην περίπτωση αυτή το εξωτερικό κενό καλύπτεται µέσω της καθολικής ή ειδικής διαδοχής, την οποία και καλείται να αποδείξει µε τα νόµιµα µέσα απόδειξης ο εκάστοτε δικαιούχος 59. Β) Υπέρ ου η οπισθογράφηση δύναται να είναι κάθε πρόσωπο, φυσικό ή νοµικό, είτε είχε εµφανιστεί και προηγουµένως στη συναλλαγµατική (π.χ. εκδότης, αποδέκτης ή προγενέστερος οπισθογράφος ή τριτεγγυητής) είτε για πρώτη φορά τώρα περιέχεται σε αυτό, το οποίο και σε κάθε περίπτωση διατηρεί το δικαίωµα να την οπισθογραφήσει εκ νέου (αρ. 11 παρ. 3 του ν. 5325/1932) 60. Αν αποκτήσει τη συναλλαγµατική πρόσωπο ήδη υπόχρεο δεν δύναται να στραφεί κατά προσώπων προς τα οποία ευθύνεται και ο ίδιος (ένσταση δόλου) και δεν επέρχεται απόσβεση της ενοχής λόγω σύγχυσης (ΑΚ 453), εφόσον δεν λήξει η συναλλαγµατική, παρότι συµπίπτει στο ίδιο πρόσωπο η ιδιότητα του οφειλέτη και του δανειστή, λόγω της αρχής αυτοτέλειας των υπογραφών (αρ. 7 του ν. 5325/1932), ατονούν όµως προσωρινά οι υποχρεώσεις των προηγουµένων υπογραφέων και αναβιώνουν µε τη νέα οπισθογράφηση 61. 57 Βλ. Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 146, Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 181, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 110, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 107 58 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 181, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 146, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 107, Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 82, Σ. Γιαννόπουλου «Αξιόγραφα», 1978, σελ. 26, Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 242, αντίθετοι όµως οι Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 118 και Κ. Κιουρκτσόγλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», 1996, σελ. 72 καθώς ο πρώτος αναγνωρίζει το δικαίωµα αυτό µόνο στον καθολικό ενώ ο δεύτερος ούτε και σε αυτόν 59 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 181 60 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 182, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 146 επ., Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 109 επ., Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 82, Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 232, V. Salandra «Manuale di Diritto Commerciale», Τόµος 2 ος, 1966, σελ. 263 61 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 182,, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Έκδοση 1η, σελ. 110 επ., Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 147, Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 118, Α. Guest «Bills of Exchange», Έκδοση 15 η, 1998, σελ. 323, D. Rihardson «A Guide to Negotiable Instruments», Έκδοση 7 η, 1983, σελ. 92 15

Ειδικά για την περίπτωση που η συναλλαγµατική οπισθογραφηθεί στον πληρωτή αναφέρουµε τα παρακάτω: 1) Αν έχει αποδεχτεί τη συναλλαγµατική δύναται είτε να αναµένει τη λήξη της και την απόσβεση της απαίτησης λόγω σύγχυσης (ΑΚ 453) είτε να την οπισθογραφήσει σε τρίτο πρόσωπο, πλην όµως η ευθύνη του δεν επηρεάζεται καθώς η ευθύνη του αποδέκτη υπερκαλύπτει κάθε άλλη 62. 2) Αν δεν είναι και αποδέκτης δύναται να την κρατήσει µέχρι να λήξει οπότε και να στραφεί κατά των υποχρέων από αναγωγή υπογραφέων της (αµφισβητείται αν απαιτείται σύνταξη διαµαρτυρικού) ή να την οπισθογραφήσει και να αναλάβει ευθύνη απέναντι στα πρόσωπα που θα αποκτήσουν τη συναλλαγµατική 63. Σε αυτό το σηµείο οφείλουµε να αναφέρουµε κάποιες διαφοροποιήσεις που εντοπίστηκαν ανάµεσα στα προαναφερθέντα και τις αντίστοιχες ρυθµίσεις περί επιταγής, οι οποίες αιτιολογούνται από τη διαφορά της φύσης των δύο αξιογράφων. Έτσι παρατηρούµε ότι και στην επιταγή επιτρέπεται η οπισθογράφηση προς τον εκδότη, προηγούµενο οπισθογράφο ή τριτεγγυητή αλλά αφενός αποδέκτης της επιταγής δε νοείται αφετέρου µεταβίβαση µε οπισθογράφηση στον πληρωτή απαγορεύεται καθώς δε δύναται ο τελευταίος να αναλάβει καµίας µορφής υποχρέωση εξ επιταγής 64. Ο αντίστοιχος νόµος προβλέπει ότι οπισθογράφηση επιταγής στον πληρωτή ισχύει ως εξόφληση (αρ. 15 παρ. 4 του ν. 5960/1933) και στερείται τόσο µεταβιβαστικού όσο και εγγυητικού αποτελέσµατος 65. Πρόκειται για µαχητό τεκµήριο εξόφλησης 66, η δε πρόβλεψη του από το νόµο είναι σύµφωνη µε τη φύση της επιταγής, ως µέσο πληρωµής το οποίο 62 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 182 επ., Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 234, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 109 επ., Ε. Λεβαντή «ίκαιον των Αξιογράφων», Τεύχος 1 ο, 1972, σελ. 168 63 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 183, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 147 64 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 355, Ι. Μάρκου «ίκαιο Επιταγής», Έκδοση 4 η, 2007, σελ. 185 επ., Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, Έκδοση 1 η, 1948, σελ. 240 επ. 65 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 369, Ι. Μάρκου «ίκαιο Επιταγής», Έκδοση 4 η, 2007, σελ. 185 επ., Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, Έκδοση 1 η, 1948, σελ. 240 επ., Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, 1950, σελ. 32 επ., Α. Ροδόπουλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, 1968, σελ. 57 66 Βλ. Ι. Μάρκου «ίκαιο Επιταγής», Έκδοση 4 η, 2007, σελ. 186 16

εξαντλεί τη χρησιµότητα του αν καταλήξει στα χέρια του πληρωτή 67. Κατ εξαίρεση των ανωτέρω το επόµενο εδάφιο του αρ. 15 παρ. 4 του ν. 5960/1933 προβλέπει µία περίπτωση οπισθογράφησης επιταγής στον πληρωτή µε κανονικά αποτελέσµατα, όταν ο πληρωτής διαθέτει περισσότερα υποκαταστήµατα και η οπισθογράφηση γίνεται προς υποκατάστηµα διάφορο από εκείνο επί του οποίου έχει εκδοθεί η επιταγή 68. Αυτό συµβαίνει διότι εκτιµάται ότι η επιταγή δύναται να κυκλοφορήσει περαιτέρω µέχρι να καταλήξει στο κατάστηµα επί του οποίου είχε εκδοθεί 69 και στην πράξη αποτελεί µια µέθοδο προεξόφλησης της επιταγής 70. Το υποκατάστηµα καθίσταται νόµιµος κοµιστής της επιταγής µε πλήρη δικαιώµατα, εκτός του δικαιώµατος για παραπέρα οπισθογράφηση, και σε περίπτωση µη πληρωµής διατηρεί δικαίωµα αναγωγής κατά των υποχρεών 71. Τέλος υπογραµµίζουµε εκ νέου ότι ο πληρωτής αδυνατεί να οπισθογραφήσει την επιταγή επί ποινή ακυρότητας της οπισθογράφησης (αρ. 15 αρ. 2 του ν. 5960/1933) ώστε να µη δηµιουργείται ευθύνη του ούτε από αναγωγή 72. 3. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΧΩΡΗΣΗ, ΩΣ ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗΣ ΑΞΙΟΓΡΑΦΩΝ Ήδη από τη συνοπτική παρουσίαση των θεσµών της εκχώρησης και της οπισθογράφησης γίνεται αντιληπτό ότι παρουσιάζονται σηµαντικές διαφορές ανάµεσα τους, οι οποίες δικαιολογούνται από το διαφορετικό ρόλο που διαδραµατίζουν στο χώρο των συναλλαγών, καθώς η εκχώρηση, θεσµός του Αστικού ικαίου αφορά απαιτήσεις που συνήθως δε µεταβιβάζονται κατ επανάληψη, σε πλήρη αντίθεση µε τις απαιτήσεις που ενσωµατώνονται στα 67 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 369, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, 1950, σελ. 32 επ. 68 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 369 επ., Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, 1950, σελ. 32 επ., Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, Έκδοση 1 η, 1948, σελ. 243 69 Βλ. Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, 1950, σελ. 33 70 Βλ. Ι. Μάρκου «ίκαιο Επιταγής», Έκδοση 4 η, 2007, σελ. 186 επ. 71 Βλ. Ι. Μάρκου «ίκαιο Επιταγής», Έκδοση 4 η, 2007, σελ. 186 επ., Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, Έκδοση 1 η, 1948, σελ. 243, Ι. Βελέντζα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, σελ. 113, Α. Καραµανλή - Μπαρουτάκη «Το ίκαιο Της Επιταγής, Θεωρία-Νοµολογία-Υποδείγµατα», 1996, σελ. 107 72 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 370, Ι. Μάρκου «ίκαιο Επιταγής», Έκδοση 4 η, 2007, σελ. 185, Γ. Τριανταφυλλάκη «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 191, Ι. Βελέντζα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, σελ. 114, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, 1950, σελ. 33, Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, Έκδοση 1 η, 1948, σελ. 243 επ. 17

αξιόγραφα και είναι προορισµένες να κυκλοφορούν 73. Για το λόγο αυτό η οπισθογράφηση προσφέρει πολλά πλεονεκτήµατα στους συναλλασσόµενους, εξασφαλίζει ταχεία και ασφαλή µεταβίβαση των απαιτήσεων, εξυπηρετώντας την κυκλοφοριακή αποστολή των αξιογράφων και ως εκ τούτου την ασφάλεια στις συναλλαγές 74. Παρακάτω απαριθµούνται οι διαφορές ανάµεσα στους δύο θεσµούς, οι οποίες παράλληλα αποτελούν και τα πλεονεκτήµατα της οπισθογράφησης έναντι της εκχώρησης: 1) Η οπισθογράφηση δεν είναι άτυπη δικαιοπραξία, όπως η εκχώρηση, αλλά απαιτεί έγγραφο τύπο επί του αξιογράφου, ούτως ώστε να προκύπτει άµεσα και µε ασφάλεια η ύπαρξη, το πρόσωπο, η µορφή και η έκταση της ευθύνης του υπόχρεου 75. 2) εν απαιτείται αναγγελία, η οποία, πέρα από οχληρή διατύπωση 76, ως όρος του ενεργού περιπλέκει το καθεστώς των δικαιωµάτων εκ του εγγράφου κατά τρόπο µη ανεκτό από το ίκαιο των Αξιογράφων. 3) Η εκχώρηση είναι αστική δικαιοπραξία συνήθως, ενώ η οπισθογράφηση πάντα εµπορική. 4) Η εκχώρηση θεωρείται αναµφίβολα σύµβαση, η δε οπισθογράφηση από µέρος της Θεωρίας (όσους τάσσονται υπέρ της δηµιουργικής θεωρίας) θεωρείται και µονοµερής δικαιοπραξία 77. 5) Στην εκχώρηση η απαίτηση µεταβιβάζεται ακριβώς όπως υπήρχε στα χέρια του εκχωρητή µε αποτέλεσµα ο οφειλέτης να αντιτάσσει κατά του εκδοχέα και τις ενστάσεις που διατηρούσε κατά του εκχωρητή (ΑΚ 463). Αντίθετα ο καλόπιστος υπέρ ου η οπισθογράφηση αποκτά το δικαίωµα ελεύθερο από αυτές τις ενστάσεις, πλην συγκεκριµένων 73 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 172, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 144 74 Βλ. Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 31 επ. 75 Βλ. Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 144 76 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 172 77 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 243 επ., Κ. Κιουρκτσόγλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», 1996, σελ. 62, Α. Ροδόπουλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, 1962, σελ. 119 18

εξαιρέσεων, λόγω της ειδικής προστασίας του αρ. 17 του ν. 5325/1932. 6) ιαφέρει και η ευθύνη του εκχωρητού (µόνο για την ύπαρξη της απαίτησης, όχι τη φερεγγυότητα του πληρωτή και µόνο σε επαχθή εκχώρηση), από την αντίστοιχη του οπισθογράφου, ο οποίος ευθύνεται και για την αποδοχή και για την πληρωµή του αξιογράφου, εκτός και εάν έθεσε ειδική ρήτρα. 7) Επιπλέον ο οπισθογράφος ευθύνεται απέναντι σε περισσότερα άτοµα αν ο υπέρ ου οπισθογραφήσει περαιτέρω το αξιόγραφο, ενώ ο εκχωρητής µόνο στον εκδοχέα του. 8) Η εκχώρηση µεταβιβάζει µόνο την απαίτηση, ενώ η οπισθογράφηση τόσο το δικαίωµα εκ του εγγράφου όσο και το δικαίωµα επί του εγγράφου 78. 9) Ο εκχωρητής βαρύνεται µε την ειδική υποχρέωση να παράσχει στον εκδοχέα όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και τα αναγκαία έγγραφα για την ικανοποίηση του δικαιώµατος 79. 4. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Σύµφωνα µε την κρατούσα άποψη, η οπισθογράφηση έχει τρία αποτελέσµατα ή ενέργειες: νοµιµοποιητικό, µεταβιβαστικό και εγγυητικό 80. Νοµιµοποιητικό αποτέλεσµα: έρεισµα στο νόµο βρίσκει στο αρ. 16 παρ. 1 του ν. 5325/1932 και στο αρ. 19 του ν. 5960/1933, µε ταυτόσηµο περιεχόµενο, και σύµφωνα µε αυτό νόµιµος κοµιστής του αξιογράφου θεωρείται ο κάτοχος του εφόσον στηρίζει το δικαίωµα του σε αδιάκοπη 78 Βλ. Η. Αναστασιάδη «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 1 ος, Έκδοση 2 η, 1947, σελ. 244 επ., Κ. Κιουρκτσόγλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», 1996, σελ. 62, Α. Ροδόπουλου «Πιστωτικοί Τίτλοι», Τόµος 2 ος, 1962, σελ. 119 επ., Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 144 επ. 79 Βλ. Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 106 80 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 184, Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 35 επ., Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 1 ος, σελ. 112, Ε. Σκαλίδη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 4 η, 2001, σελ. 67, Β. Μπρακάτσουλα «ιαταγές Πληρωµής Πιστωτικοί Τίτλοι & ιαδικασία», Έκδοση 2 η, 1983, σελ. 224 ενώ υποστηρίζουν ότι τα αποτελέσµατα της οπισθογράφησης περιορίζονται σε δύο οι Ε. Λεβαντή «ίκαιον των Αξιογράφων», Τεύχος 1 ο, 1972, σελ. 162, Α. Τσιριντάνη «Ενστάσεις Κατ Απαιτήσεων Εκ Συναλλαγµατικής», Έκδοση 2 η, 1969, σελ. 136 19

σειρά οπισθογραφήσεων 81. Έτσι δηµιουργείται ένα µαχητό τεκµήριο υπέρ του κατόχου του αξιογράφου που στηρίζεται σε αδιάκοπη σειρά οπισθογραφήσεων ότι αυτός είναι ο δικαιούχος 82. Θεωρείται λοιπόν ότι εφόσον ένα πρόσωπο νοµιµοποιείται τυπικά µέσω της κατοχής του αξιογράφου και της αδιάκοπης σειράς των οπισθογραφήσεων, νοµιµοποιείται και ουσιαστικά δίχως να απαιτείται από αυτό σχετική απόδειξη 83. ηµιουργείται µε τον τρόπο αυτό ένα «φαινόµενο ικαίου» που προστατεύει τον καλόπιστο τρίτο, όπως θα δούµε στη συνέχεια 84. Επιπλέον έχουµε αντιστροφή του βάρους απόδειξης, το οποίο επιρρίπτεται πλέον στον οφειλέτη που αρνείται την πληρωµή 85. Ακόµα όµως και στη περίπτωση που ελλείπει η ουσιαστική νοµιµοποίηση, λόγω π.χ. πλαστότητας µιας υπογραφής ή δικαιοπρακτικής ανικανότητας ενός υπογράψαντος, και το αποδείξει αυτό ο οφειλέτης δεν είναι βέβαιο ότι θα απαλλαγεί από τις υποχρεώσεις του, διότι χάρη στην αρχή της αυτοτέλειας των υπογραφών (αρ. 7 του ν. 5325/1932) η υποχρέωση κάθε υπογραφέα είναι ανεξάρτητη από τις υποχρεώσεις των υπολοίπων µε αποτέλεσµα να µη θίγεται το κύρος της από την ακυρότητα προηγούµενης 86. Αντίστοιχο τεκµήριο συναντάµε στο Αστικό ίκαιο (ΑΚ 1110), ονοµάζεται τεκµήριο κυριότητας και ορίζει ότι ο νοµέας κινητού πράγµατος θεωρείται ότι είναι και ο κύριος του 87. Σε πρακτικό επίπεδο η σηµασία του νοµιµοποιητικού αποτελέσµατος της οπισθογράφησης είναι µεγάλη, συµβάλλει δε ιδιαίτερα στην ενίσχυση 81 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 184 82 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 184, Ε. Σκαλίδη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 4 η, 2001, σελ. 70, Ι. Βελέντζα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, σελ. 114 επ., Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 1 ος, σελ. 118, E. Caputo «Titoli di Credito», Έκδοση 2 η, σελ. 406 83 Βλ. Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 1 ος, σελ. 118 επ., Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 184, Ι. Μάρκου «ίκαιο Επιταγής», Έκδοση 4 η, 2007, σελ. 194 επ., Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 39 επ. 84 Βλ. Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 132, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 124 και αναλυτικότερα για το φαινόµενο ικαίου σε Λ. Κοτσίρη «Φαινόµενον ικαίου και Αρχή της Εµπιστοσύνης», ΑΡΜΕΝ. 1967, σελ. 875 επ. 85 Βλ. Λ. Γεωργακόπουλου «Εγχειρίδιο Εµπορικού ικαίου», Τόµος 2 ος, Τεύχος 1 ο, 1997, σελ. 77 86 Βλ. Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 39 επ., Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 1 ος, σελ. 119, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 165 επ., Ι. Μάρκου «ίκαιο Συναλλαγµατικής», 1992, σελ. 132, Α. Λουκόπουλου «Περί Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1969, σελ. 124 87 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 184, Β. Μπρακάτσουλα «ιαταγές Πληρωµής Πιστωτικοί Τίτλοι & ιαδικασία», Έκδοση 2 η, 1983, σελ. 226, Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 83, ενώ αναλυτικά για το τεκµήριο κυριότητας κινητών πραγµάτων σε Κ. Βαβούσκο «Εµπράγµατον ίκαιον», Έκδοση 6 η, 1986, σελ. 322 επ. 20

της κυκλοφοριακής ικανότητας των αξιογράφων 88, καθώς η ύπαρξη των δικαιωµάτων των µερών προκύπτει από το αξιόγραφο, δίχως προσφυγή σε στοιχεία εκτός αυτού 89. Ειδικότερα ο µεν κοµιστής δεν είναι υποχρεωµένος να αποδείξει το ουσιαστικό του δικαίωµα, ο δε οφειλέτης ελευθερώνεται αν καταβάλλει στο τυπικά νοµιµοποιούµενο κοµιστή κατά τη λήξη της συναλλαγµατικής ελέγχοντας µόνο την εξωτερική κανονικότητα της σειράς των οπισθογραφήσεων (αρ. 40 ν. 5325/1932) 90. Αν ο οφειλέτης θέλει να αποφύγει την πληρωµή θα πρέπει αυτός να αποδείξει τόσο την έλλειψη ουσιαστικής νοµιµοποίησης όσο και το γεγονός ότι η κρίσιµη υπογραφή είναι δική του ή ότι ο κοµιστής κακόπιστα απέκτησε το αξιόγραφο κατ αρ. 16 παρ. 2 του ν. 5325/1932 (περισσότερα για τη διάταξη αυτή στην επόµενη ενότητα) 91. Επιπλέον χάρη στο νοµιµοποιητικό αποτέλεσµα της οπισθογράφησης κάθε νέος δικαιούχος δύναται να επικαλεστεί καλόπιστη κτήση εφόσον ο οπισθογράφος του νοµιµοποιούνταν τυπικά 92, ενώ προστατεύει και τον δικαιούχο του οποίου το αξιόγραφο απωλέσθηκε ή κλάπηκε, διότι η έλλειψη της υπογραφής του αποκλείει την καλόπιστη περαιτέρω κτήση (εκτός αν πλαστογραφηθεί η υπογραφή του µε δυσµενέστατες για το δράστη ποινικές κι αστικές συνέπειες) 93. ύο είναι οι τυπικές προϋποθέσεις από τις οποίες εξαρτάται η επέλευση του νοµιµοποιητικού αποτελέσµατος της οπισθογράφησης 94 : 88 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 185, Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 39 επ., Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 165, Γ. Τριανταφυλλάκη «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 94 89 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 185, Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 41, Γ. Τριανταφυλλάκη «Εισαγωγή στο ίκαιο των Αξιογράφων», 2008, σελ. 94, Β. Μπρακάτσουλα «ιαταγές Πληρωµής Πιστωτικοί Τίτλοι & ιαδικασία», Έκδοση 2 η, 1983, σελ. 226 90 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 185, Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 40 επ., Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 1 ος, σελ. 118 επ., Λ. Γεωργακόπουλου «Εγχειρίδιο Εµπορικού ικαίου», Τόµος 2 ος, Τεύχος 1 ο, 1997, σελ. 77, E. Caputo «Titoli di Credito», Έκδοση 2 η, σελ. 380, 385 91 Βλ. Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 40, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 2 ος, 1950, σελ. 119, Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 166 92 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 185, Ν. Ρόκα «Αξιόγραφα», σελ. 84, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 1 ος, σελ. 119 επ., Κ. Βούτση «ίκαιον των Αξιογράφων», Τόµος 1 ος, 1989, σελ. 165 93 Βλ. Ι. Μάρκου «ίκαιο Επιταγής», Έκδοση 4 η, 2007, σελ. 195 94 Βλ. Α. Κιάντου Παµπούκη «ίκαιο Αξιογράφων», Έκδοση 5 η, 1997, σελ. 185, Ν. ελούκα «Αξιόγραφα», Τόµος 1 ος, σελ. 117, Μ. Κορδή Αντωνοπούλου «Η Μετοπισθογράφηση της Συναλλαγµατικής», 1997, σελ. 39 21