ΦΙΛΦΛΦΠΚΟ? ΣΥΛΛΟΓΟ? PAfrNA??»* ΙΑΟΑ<ΤΙΚΟΚ rkwoaikon ΚΑΤΑ ΤΜΜΗΝΙΑΚ <ΚΛΙΑΟΜ<ΝΟΝ

ΦΙΛΦΛΦΠΚΟ? ΣΥΛΛΟΓΟ? PAfrNA??»* ΙΑΟΑ<ΤΙΚΟΚ rkwoaikon ΚΑΤΑ ΤΜΜΗΝΙΑΚ <ΚΛΙΑΟΜ<ΝΟΝ ΤΟΜΟΣ ΚΖ' ΔΡ. 2 (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 1985> ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΡΥ ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ, Προκήρυξις διαγωνισμού δια τήν συγγραφών πραγματείας ύπο τον τίτλον «Ή Ελλάς καί ή Ένωσις τής Ευρώπης».. σελ. 161 ΚΟΝΙΔΑΡΗ Ι. ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ, Ή παρουσία τής 'Ορθοδοξίας είς τήν OÎκουμενικήν Κίνησιν καί το μέλλον της» 163 177 ΜΕΛΑΝΓΓΟΥ Γ. NIK., Ή εποχή μας καί ή κλασσική παιδεία» 178 189 ΒΑΛΑΩΡΑ Γ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, 'Ιδιομορφίες τοΰ Γένους τών Ελλήνων...» 190 209 ΤΖΟΥΓΑΝΑΤΟΥ Δ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Κάρολος Τζέιμς Νάπιερ, Ένας μεγάλος φιλέλληνας καί φίλος τής Κεφαλονιάς» 210 233 ΑΓΑΠΗΤΊΔΗ Ι. ΣΩΤ., Το χρέος τής κοινωνίας για το παιδί καί, είδικότερά, για το μαθητή τοϋ χωριοϋ?» 234 249 ΚΕΣΣΙΔΗ Χ. ΘΕΟΧΑΡΗ, «Θεωρία» καί «Θεωρητική Ζωή» στην αρχαιοελληνική φιλοσοφία...,» 250 266 ΜΟΣΚΟΒΗ ΒΑΣΙΛΗ, Τρεις νέοι λυρικοί ποιητές, Βαγγέλης Σαχπέρογλου Γιώργος Παπασωτηρίου Κώστας Σαρίνας» 267 294 ΔΕΛΗΚΩΣΤΑΝΤΗ ΚΩΣΤΑ, Ή εσωτερικότητα τής ελευθερίας κατά το Λούθηρο Kai ή φιλοσοφική αμφισβήτηση της στην εποχή μας...» 295 308 ΒΟΛΑΝΑΚΗ ΗΛ. ΙΩΑΝΝΟΥ, Έρευναι επί τών παλαιοχριστιανικών μνημείων τής Δωδεκανήσου» 309 317

Ιΐ.Α* Κ Α * $ * tatatrikw H<H*AIK*K ΚΑΤΑ ΤΝΜΗΗΙΑΗ <ΚΑΙΛ*Μ«ΗΦΗ Ιδιοκτήτης: Γραφεία : Πλατεία ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ Άγ. Γεωργίου Καρύτση 8 'Αθήναι (Τ. 105 61). ^ Επιτροπή Συντάξεως ΓΈΡ. ΙΩ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ : Πρόεδρος Φιλολογικού Συλλόγου Γ. Κ. ΠΟΥΡΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ: Γενικός Γραμματεύς Φ.Σ.Π. NIK. ΛΙΒΑΔΑΡΑΣ : 'Αντιπρόεδρος Φ.Σ.Π. ΓΕΩΡΠΟΣ ΜΚ. ΠΑΠΑΧΑΤΖΗΣ : Τέως Πρύτανις ΠΑΣΠΕ. Παρνασσός Υπεύθυνος κατά νόμον έκδοτης Γερ. Ίω. Κονιδάρης Λεωφ. 'Αλεξάνδρας 120 Προϊστάμενος Τυπογραφείου: ΕΥΑΓΓ. ΜΠΟΥΛΟΥΚΟΣ Όδός Φωτομάρα 54, 'Αθήναι - Τηλ. 9238.933 Τιμή τεύχους Δρχ. 300 (Α.Ν. 1092/1938, άρθρον 6, 1) ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ (συμπεριλαμβανομένων καΐ τών ταχυδρομικών): 'Εσωτερικού Δρχ. 1000. 'Εξωτερικού Δολλ. 30. Δια Συλλόγους, Σχολεία Δρχ. 500. Δια Τράπεζας, 'Επιχειρήσεις, 'Οργανισμούς, 'Ανωνύμους 'Εταιρείας, Δήμους καί Κοινότητας Δρχ. 5000. ΧΡΟΝΙΚΑ ΠΕΝΘΗ ΑΡΑΒΑΝΠΝΟΥ ΙΩ. ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ, Ζαχαρίας Βλυσσίδης, Επικήδειος 6 Μαΐου 1985. σελ. 318 ΨΗΦΙΣΜΑ Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός σελ. 318-319 ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ ΠΟΥΡΝΑΡΟΠΟΥΛΟΥ Κ. Γ., Δρος Ν. Ν. Δρακουλίδη: Τα σωστά καί τα λάθη για γονείς καί παιδιά. (Άπό τή γέννηση δως τήν ενηλικίωση),. σελ. 319-320 Βιβλία αποστελλόμενα είς τό περιοδικόν αναγγέλλονται. 'Αποστελλόμενα είς διπλούν βιβλιοκρίνονται. Χειρόγραφα δημοσιευόμενα ή μή δέν επιστρέφονται. 'Εμβάσματα αποστέλλονται έπ' ονόματι τοΰ Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός.

ΠΡΟΚΗΡΥΞΕ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΔΙΑ ΤΗΝ ΣΥΓΓΡΑΦΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΣ ΥΠΟ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟΝ «Η ΕΛΛΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ» ΜΕ ΒΡΑΒΕΙΟΝ 200.000 ΔΡΧ. Ή πραγματεία περί του θέματος: «Ή Ελλάς και ή Ένωσις της Ευρώπης» πρέπει να εχη έπιστημονικον χαρακτήρα και νά στηρίζεται εις την Έλληνικήν και διεθνή βιβλιογραφίαν και ιδίως ν' αναφέρεται εις την συμβολήν τής Ελλάδος εις τον πολιτιστικόν, κοινωνικόν, οίκονομικόν και πολιτικον βίον τής Ευρώπης και τάς συγχρόνους ποικίλας άνάγκας τής Ελλάδος και τής Ευρώπης. Ή μελέτη του θέματος δέον νά εκτείνεται εις 20 τουλάχιστον τυπογραφικά φύλλα (350 δακτυλογραφημένας σελίδας περίπου) και να είναι αδημοσίευτος. Εις τον διαγωνισμόν μπορούν να μετάσχουν "Ελληνες το γένος επιστήμονες τής Ελλάδος και του εξωτερικού. Προθεσμία δια την παράδοσιν των δακτυλογραφημένων χειρογράφων ορίζεται διετής, αρχίζει δε άπό τής δημοσιεύσεως περιλήψεως τής παρούσης είς τον ήμερήσιον Τύπον των 'Αθηνών και λήγει τήν 28ην Φεβρουαρίου 1987. Ή παράδοσις τής πραγματείας θα γίνη είς τήν Γραμματείαν του Συλλόγου εντός σφραγισμένου φακέλλου με τό ψευδώνυμον του διαγωνιζομένου, εντός δε τοΰ φακέλλου τό όνοματεπώνυμον αύτοϋ. Ό φάκελλος θα άνοιγή μετά τήν βράβευσιν ενώπιον τής όρισθησομένης Επιτροπής και του Προεδρείου τής 'Εφορείας του Συλλόγου εις δημοσίαν συνεδρίαν ή οποία θα άνάγγελθή δια των 'Εφημερίδων. Τό έργον πού θα βραβευθή, θα έκδοθή υπό του Φ. Σ. Παρνασσός είς αριθμόν αντιτύπων όρισθησόμενον υπό τής 'Εφορείας και ο συγγραφεύς θα λάβη τό '/ίο των έκδοθησομένων. Έν 'Αθήναις τη 17 'Ιανουαρίου 1985 Ό Πρόεδρος Ό Γενικός Γραμματεύς ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ Ι. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΠΟΥΡΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Καθηγητής Πανεπιστημίου 'Αθηνών Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστ. 'Αθηνών 11

ΠΑ^ΚΑΗ^^ ΤΟΜΟΣ ΚΖ' ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 1985 ΑΡΙΘ. 2 ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ Ι. ΚΟΝΙΔΑΡΗ Καθηγητού του Πανεπιστημίου 'Αθηνών Γενικού Γραμματέως τοΰ 'Ιδρύματος «Οικουμενική 'Ορθοδοξία» Μέλους της Κεντρικής 'Επιτροπής τοΰ Παγκοσμίου Συμβουλίου 'Εκκλησιών Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΝ ΚΙΝΗΣΙΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ 'Υπόμνημα προς τήν Ίεράν Σύνοδον τής Εκκλησίας της 'Ελλάδος Πεντήκοντα ετη εις την Οικουμενική ν Κίνησιν (1933), ήτοι προ της ιδρύσεως τοΰ Παγκοσμίου Συμβουλίου τών 'Εκκλησιών το 1948 (Amsterdamm), είναι διάστημα χρόνου σχετικώς μέγα, εν σχέσει προς τον άνθρώπινον βίον. Όθεν ή συσσωρευθεΐσα πείρα επιτρέπει τήν χάραξιν μιας προοπτικής, δια το μέλλον του Π.Σ.Ε. και τήν θέσιν της 'Ορθοδοξίας ή καλύτερον και ακριβέστερον «της Καθολικής 'Ορθοδοξίας»* εν αύτώ. Και τα δύο ταΰτα προβλήματα είναι μεγάλα και περιλαμβάνονται είς το μέγιστον πρόβλημα της Ενώσεως τών διηρημένων 'Εκκλησιών και Όμολογιών, πού προέκυψαν α) άπό τάς αρχαίας Αιρέσεις (Άνατολικαί Έκκλησίαι 5: 'Αρμενική, Κοπτική, Συριακή, Αιθιοπική και του Μαλάβαρ της Ινδίας), β) άπό τήν διαμόρφωσαν της «Καθολικής Εκκλησίας» τής Δύσεως εις Ρωμαιοκαθολικήν (192 μ.χ. άλλοίωσις και 1054 Σχίσμα προς Άνατολήν) και τήν Διαμαρτύρησιν του Λουθήρου κ.λπ. (1517). Αύτη ώδήγησεν είς τον Προτεσταντισμόν, αντί δέ να μεταρρύθμιση, τήν εχουσαν ανάγκην μεταρρυθμίσεως Ρωμαιοκαθολικήν Έκκλησίαν, ώς Έκκλησιαστικοπολιτικόν Όργανισμόν, ό όποιος αποτελεί οιονεί έπέκτασιν τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ύπό νέον εντελώς ένδυμα, μέ τον Πάπαν επί κεφαλής ώς άλάθητον ηγέτη ν (1870 Α' Σύνοδος Βατικανού) και τήν Σύνοδον, ώς απλούν συμβουλευτικόν όργανον τοΰ Πάπα, κατέληξεν εις τό να ίδρυση όχι 'Εκκλησίας άλλα Όμολογίας μεταρρυθμισμένας. Ούτω διεμορφώθησαν οί τρεις τύποι του Χριστιανισμού: α) Ό Καθολικός 'Ορθόδοξος μέ τήν Σύνοδον ώς άποφασιστικόν όργανον ήδη * Ό όρος (1850) είναι ό δογματικώς και ίστορικώς ορθότερος, διότι αιτιολογεί τήν συνέχειαν τής Μιας 'Αγίας Καθολικής και 'Αποστολικής 'Εκκλησίας. Βλέπε κατωτέρω.

164 Γερασίμου Ι. Κονιδάρη άπο της 'Αρχαίας και αδιαιρέτου 'Εκκλησίας μέχρι σήμερον, β) τον Ρωμαιοκαθολικισμον μέχρι της ανόδου εις τον Θρόνον της Ρώμης τοϋ Πάπα Ιωάννου του 23ου (1958) και γ) τον δια τοϋ υποκειμενισμού και τών Ιστορικών Συνθηκών εις τον άπελπϊ,στικώς διηρημένον Προτεσταντισμόν, ό όποιος δέν είναι Εκκλησία, αλλ' αποτελείται άπο πολλάς Όμολογίας καί παραφυάδας (Denorainationen). Αύται εις το πεδίον της 'Ιεραποστολής (Συνέδριον Εδιμβούργου 1910), ήσθάνθησαν τήν ανάγκην τής δημιουργίας τής Οικουμενικής Κινήσεως, προς «Ένωσιν τών Εκκλησιών», διότι αντιμετώπισαν τήν πικράν παρατήρησιν τών Ειδωλολατρών: ημείς είμεθα ελεγον ηνωμένοι εις τήν πίστιν μας και εσείς ήρθατε μέ τάς διαιρέσεις σας καί μας διηρέσατε θρησκευτικώς καί δή καί εις ομάδας έχθρευομένας αλλήλους. Ή Ελληνική 'Ορθοδοξία* μέ τήν φιλελευθέραν παράδοσιν καί τον διάλογον εις τάς Οίκουμενικάς Συνόδους, δεομένη πάντοτε υπέρ τής ενώσεως, ήτο προετοιμασμένη δια τον διάλογον προπαρασκευής τής Ενώσεως, δι' δ καί προσεχώρησεν από τό 1920 είς τήν Οικουμενική ν Κίνησιν. 'Εξέθεσε δέ τήν θέσιν της εις τήν περιώνυμον Έγκύκλιον του Οικουμενικού Πατριαρχείου τοϋ 1920, δτε προέτεινε συνεργασίαν επί τών Πρακτικών ήθικών ζητημάτων καί τήν ϊδρυσιν «Κοινωνίας τών Εκκλησιών» τ.ε. επικοινωνίας καί συνεργασίας κατά τό παράδειγμα τής τότε ιδρυθείσης «Κοινωνίας τών Εθνών». Τό αυτό έτος έξέθεσεν εν Γενεύη τό όρθόδοξον Πρόγραμμα ό αείμνηστος Καθηγητής 'Αλιβιζάτος, τονίσας τήν όρθήν γραμμήν: ότι μεγάλην σημασίαν θα είχαν οι διμερείς διάλογοι, πράγμα τό όποιον ώδήγησεν μετά τήν ϊδρυσιν τοϋ Παγκοσμίου Συμβουλίου τών 'Εκκλησιών (1948) είς τάς διμερείς διαπραγματεύσεις δια τήν "Ενωσιν, διότι μόνον από αύτάς, θα είναι δυνατόν να προέλθη πράγματι ή Ένωσις τών 'Εκκλησιών, εφ' όσον ή Έκκλησιολογία, ώς βάσις τής Ενώσεως, δύναται να διαμορφωθή μόνον εις τάς διμερείς διαπραγματεύσεις, διότι είς τον πολυμερή διάλογον Εκκλησιών καί μή 'Εκκλησιών, αί δογματικαί κοσμοθεωρητικαί προϋποθέσεις είναι όλως διάφοροι καί πολύ ποικίλαι, δι' ο καί ή προσέγγισις είναι δυσχερής, ή δέ δογματική ακρίβεια είναι σχεδόν αδύνατος. Είς τό Οίκουμενικόν Συμβούλιον τών 'Εκκλησιών συνεχωνεύθησαν (1948) κατ' αρχήν, αί δύο μεγάλαι οργανώσεις: Πίστεως καί Τάξεως (Faith and Order) καί Ζωής καί 'Εργασίας (Life and Work), ήτοι τοϋ Πρακτικοΰ Χριστιανισμού. Τό 1959 προσετέθη τό Οίκουμενικόν Συμβούλιον Ιεραποστολών καί είτα μετεμορφώθη τό Α' τμήμα: Πίστεως καί Τάξεως, εις Πίστεως καί μαρτυρίας, δτε πλέον ή έκτασις τών θεμάτων, μέ τα όποια ασχολείται ό πολυμερής διάλογος είναι τοιαύτης φύσεως, ώστε να είναι δυσχερής ή * Οΐ Σλάβοι προσήλθον άργότερον (1961).

Ή παρουσία της 'Ορθοδοξίας εις την Οίκουμενικήν Κίνησιν και το μέλλον της 165 εις βάθος μελέτη των θεμάτων, πού αφορούν την προπαρασκευήν της Ενώσεως, καίτοι βεβαίως κατά τήν τελευταίαν δεκαετίαν γίνονται πολλαί μελέται. Έδώ πρέπει να σημειώσω πρώτον, ότι υπάρχει εν μέγιστον πρόβλημα δια τον Προτεσταντισμόν, το όποιον δυσχεραίνει τήν πρόοδον της Ενώσεως ή όρθότερον τήν προπαρασκευήν της Ενώσεως! ή έκκλησιαστικοποίησις του Προτεσταντισμού, διότι Προτεσταντική 'Εκκλησία δεν υπάρχει, καθ' όν χρόνον ό υποκειμενισμός και αί παραδόσεις των 'Ομολογιών δεν αφήνουν να προοδεύση ούτε αυτό τό Παγκόσμιον Συμβούλιον τών 'Εκκλησιών, πού είναι και Συμβούλιον μ ή 'Εκκλησιών, Όμολογιών και τών παραφυάδων αυτών και άρα όλιγίστων πραγματικών 'Εκκλησιών και οργανώσεων, αί όποΐαι αυξάνουν και πληθύνονται. II Συμβουλίου 'Εκκλησιών και μη 'Εκ Σκοπός και μέλλον τον Παγκοσμίου κλησιών α) Ή αρχική διατύπωσις του άρθρου βάσει του Καταστατικού Χάρτου του Παγκοσμίου Συμβουλίου 'Εκκλησιών, καθ' ο μετεΐχον αί Έκκλησΐαι, αί όποΐαι έπίστευον εις τον Ίησοϋν Χριστόν, ώς θεόν και Σωτήρα, διωρθώθη δια της αποδοχής της Πίστεως εις τήν Τριάδα. Ή τροποποίησις έγένετο είς τό Νέο Δελχί, είς τήν Γ' Γενικήν Συνέλευσιν του Παγκοσμίου Συμβουλίου 'Εκκλησιών (1961) δια μεγάλης πλειοψηφίας άλλ' ουχί δια παμψηφίας! 'Ιδού ή νέα βάσις: Τό Οϊκουμενικόν Συμβούλιον τών 'Εκκλησιών είναι μία Κοινωνία 'Εκκλησιών, αί όποΐαι ομολογούν τον Κύριον Ίησοΰν Χριστόν ώς θεόν και Σωτήρα, συμφώνως προς τήν Άγίαν Γραφή ν και ένεκα τούτου από κοινού επιδιώκουν να εκπληρώσουν (τήν άποστολήν των) είς ην είναι κεκλημέναι, είς δόξαν θεού, του Πατρός, του Υιού και του 'Αγίου Πνεύματος. β) Ένω εις τό παλαιότερον Καταστατικόν (προ του Nairobi 1975) ώρίζετο ορθώς, ότι τό Παγκόσμιον Συμβούλιον 'Εκκλησιών, τό άποτελεσθέν εκ τών δύο κυρίως παγκοσμίων Κινήσεων, περί ών έγένετο ανωτέρω λόγος, ότι (III) έκαλεΐτο να διευρύνη περαιτέρω τό έργον τών παγκοσμίων Κινήσεων δια τήν «πίστιν και τήν τάξιν» και του «πρακτικού Χριστιανισμού» και τοΰ «Διεθνούς 'Ιεραποστολικού Συμβουλίου», είς τό νέον Καταστατικόν ή 1η αύτη παράγραφος κατέστη 7η!! Και τούτο διότι εν τω μεταξύ χρόνω τό Παγκόσμιον Συμβούλιον 'Εκκλησιών κατέστη επί μάλλον ανεξάρτητος από τών ίδρυτριών 'Εκκλησιών και τών Όμολογιών, παραφυάδων τοΰ Προτεσταντισμού, οργανισμός,

166 Γερασίμου Ι. Κονιδάρη ώστε ν' απόκτηση κϋρος, το όποιον βεβαίως δεν δύναται να έπιβάλη τάς απόψεις του επί των 'Εκκλησιών, αί όποΐαι έχουν, ως ή ημετέρα, ύπεύθυνον ήγεσίαν εν τη Συνόδφ. Ή Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία συνεργαζόμενη μετά του Παγκοσμίου Συμβουλίου 'Εκκλησιών άπό του 1961 έχει μόνον τακτικά μέλη εις την Έπιτροπήν «Πίστεως και Τάξεως», ήτοι τήν σπουδαιοτέραν Έπιτροπήν μετά τήν Κεντρικήν Έπιτροπήν, ή οποία εκλέγεται άνα 7ετίαν άπό τήν Γενικήν Συνέλευσιν (μέχρι τούδε 6 Γενικαί Συνελεύσεις) και μόνον παρατηρητάς εις τήν Κεντρικήν Έπιτροπήν. γ) Εϊναι άξιοσημείωτον να παρουσιάσωμεν το άρθρον 3 του Καταστατικού, δια να τό εχωμεν προ οφθαλμών, προκειμένου να κρίνωμεν τό θέμα «σκοπός και μέλλον του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών» και τό δεύτερον θέμα «τήν θέσιν της Καθολικής 'Ορθοδόξου Εκκλησίας έν αύτώ». Μετά τούτο θά εχωμεν και τήν δυνατότητα να ϊδωμεν τί απουσιάζει άπό τό Καταστατικον και ποία είναι ή πραγματικότης, ην ύπεδηλώσαμεν έν αρχή της 5ης παραγράφου. Προσέξατε τον Ιον σκοπόν!! * * * Ή περιοχή της αποστολής του Οικουμενικού Συμβουλίου των Εκκλησιών εκτείνεται επί τών ακολούθων λειτουργιών και σκοπών: α) Ν ά καλή τάς Εκκλησίας εις τον σκοπόν της ορατής Ένότητος εις μίαν Πίστιν, εις μίαν Εύχαριστίαν, τήν Κοινωνίαν, ή οποία ευρίσκει εις κοινήν ζωήν έν Χριστώ και να πορεύωνται προς αυτήν τήν Ενότητα, δια να πιστεύση ό κόσμος! β) Να διευκολύνη τήν Κοινήν μαρτυρίαν τών Εκκλησιών πανταχού εις κάθε τόπον. γ) Να ύποστηρίζη τάς Εκκλησίας εις τήν εύρεΐαν παγκόσμιον ίεραποστολικήν και ευαγγελική ν αποστολή ν των. δ) Να έκφράζη τήν έν τη ανάγκη κοινήν άποστολήν τών Εκκλησιών έν τή Διακονία εις τον άνθρωπον, δια να καταρρίπτη τους περιορισμούς, οί όποιοι χωρίζουν τους ανθρώπους και να προάγη τήν συμβίωσιν τής ανθρωπινής κοινωνίας έν δικαιοσύνη και ειρήνη. ε) Να ένθαρρύνη και να προάγη τήν άνανέωσιν τής Εκκλησίας έν τή Ένότητι και τή θεία λατρεία τή "Ιεραποστολή και Διακονία!! στ) Ν' άναλαμβάνη και διατηρή σχέσεις προς τα εθνικά και περιφερειακά χριστιανικά συμβούλια και όμολογιακάς παγκοσμίους ομοσπονδίας και άλλας οίκουμενικάς οργανώσεις. ζ) Να διευρύνη περαιτέρω τήν έργασίαν τών διεθνών Κινήσεων «δια τήν πίστιν και τήν τάξιν» και δια του πρακτικού Χριστιανισμού ωσαύτως και τό διεθνές συμβούλιον 'Ιεραποστολών και τό Παγκόσμιον Συμβούλιον δια τήν Χριστιανικήν Παιδείαν.

Ή παρουσία της 'Ορθοδοξίας εις τήν Οίκουμενικήν Κίνησιν και το μέλλον της 167 Κριτική Θεώρησις ΙΠ 1. Είναι προφανής ή ύποβάθμισις του κυρίου έργου του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών. "Οταν δε λέγομεν κύριον έργον έννοοϋμεν εκείνο πού αναφέρεται εις τήν προπαρασκευήν της Ενώσεως, ή όποια όμως είναι αδύνατον νά έπιτευχθή εάν πρώτον δεν καθορισθή το περιεχόμενον και ή μέθοδος του Διαλόγου, τ.ε. ότι πρόκειται περί Διαλόγου της αληθείας, της εν τη 'Αγία Γραφή και τη Ίερα Παραδόσει περιεχόμενης, διατυπουμένης όμως μετ' επιστήμης (πρώτη πρότασίς μου τό 1966 εν λόγω εις Πανεπιστήμιον Αθηνών)*. Τα κείμενα πρέπει να είναι επιστημονικώς θεμελιωμένα. Τό τελευταΐον τοΰτο σημεΐον ά φορα εις τήν μέθοδον πού μειώνει τήν εγγενή δυσχέρειαν, ή οποία υπάρχει εκ του γεγονότος ότι τό Παγκόσμιον Συμβούλιον 'Εκκλησιών και προσθέτω άπό τίνος χρόνου καί μή Εκκλησιών 'Ομολογιών 'Οργανώσεων κ.λπ. (170 εις τό Ν. Δελχί 1961 και 13 τό 1984!!) πού πολλάκις αποτελούν μίαν ένορίαν (αριθμητικώς) π.χ. τών 'Αθηνών και δεν είναι ούτε θέλουν νά γίνουν πραγματικαί Έκκλησίαι. 'Ιδού ή κυρία προϋπόθεσις. 2. Ό πολυμερής διάλογος του Παγκοσμίου Συμβουλίου 'Εκκλησιών, δια νά βοηθήση τους διμερείς διάλογους, πού γίνονται μεταξύ 'Εκκλησιών, πρέπει νά εξέταση καί νά δεχθή τήν μορφήν της 'Εκκλησίας τών δύο πρώτων αιώνων, καθ' ους όχι μόνον αί ανεξάρτητοι έπ' αλλήλων Έκκλησίαι έπισκοπαί έδημιούργησαν τον Κανόνα της Καινής Διαθήκης, κατά τό πλείστον αύτοϋ μέρος, ώς ασφαλές γραπτόν μνημεΐον τής ιστορικής εν Χριστώ Άποκαλύψεως αλλά καί διεπίστωσαν τήν ύπαρξιν τής αποστολικής διαδοχής, καθώρισαν καί καθιέρωσαν τους οριστικούς όρους τών τριών Ιερατικών βαθμών, πού είναι δι' ή μας υποχρεωτικοί. Μεταξύ αυτών τών κοινών χαρακτηριστικών είναι καί ή διαμόρφωσις τής πολυμελούς Συνόδου, ώς αποφασιστικού οργάνου, ουχί συμβουλευτικού, ώς είναι παρά τοις Ρωμαιοκαθολικούς, τών 'Εκκλησιών, πού ήσθάνοντο έαυτάς ώς τήν Μίαν Ε Αγίαν Καθολικήν καί Άποστολικήν Έκκλησίαν, ήδη προ του Κυπριανού (μέσα γ' αιώνος). Καί αύται είναι βαρυσήμαντοι. 3. 'Εδώ πρέπει νά εΐπωμεν, ότι ήμεϊς οι όντως 'Αρχαίοι Καθολικοί, τ.ε. 'Ορθόδοξοι Καθολικοί, ή όρθότερον, δογματικώς καί ιστορικώς, Καθολικοί 'Ορθόδοξοι** φέρομεν άκεραίαν τήν ευθύνη ν, διότι δεν έθέσαμεν σαφώς τό * Περί Μ. Βασιλείου ώς οικουμενικού εκκλησιαστικού ήγέτου. ** Ό όρος ούτος υπάρχει εις τον Συνοδικον τόμον περί τοΰ Αυτοκέφαλου τής Εκκλησίας τής Ελλάδος. Πρβλ. Βαρνάβα Τζωρτζάτου Κείμενα καί Έμμ. Κωνσταντινίδου δια το Αύτοκέφαλον.

168 Γερασίμου Ι. Κονιδάρη θέμα και τήν μέθοδον, ουδέ έξεφράσαμεν την γνώμην, ότι ή "Ενωσις των 'Εκκλησιών, όταν ποτέ έπιτευχθή, θα προέλθη άπό τους διμερείς διαλόγουςδιαπραγματεύσεις και ότι είναι εύκολώτερον εκεί να σχηματισθή μία Έ κ κλησιολογία, ώς βάσις της Ενώσεως εν τη άληθεία, παρά εις τον πολυμερή διάλογον. 4. Ό πολυμερής λοιπόν διάλογος επί τοΰ Οικουμενικού επιπέδου πρέπει να έχη ακριβή σκοπόν και μέθοδον, δι' δ και είναι ανάγκη να προτείνωμεν ή μάλλον να προτείνη ή Καθολική 'Ορθόδοξος 'Εκκλησία μας, όπως πάντες οι αντιπρόσωποι τών 'Εκκλησιών, τών Όμολογιών κ.λπ. είναι όχι απλώς θεολόγοι, αλλά και ειδικώτερον συγγραφείς διακεκριμένοι τών συγγενών προς το άντικείμενον μαθημάτων, ήτοι τής Δογματικής, τής Ιστορίας τών Δογμάτων και Συμβολικής και τής Γενικής 'Εκκλησιαστικής Ιστορίας. Διότι ούτω μόνον υπάρχει περίπτωσις ο Θεολογικός διάλογος τής αληθείας να γίνη γόνιμος και να βοηθήση τό έπαναλαμβάνομεν τους διμερείς διάλογους διαπραγματεύσεων προς Ένωσιν (εννοείται επισήμων αντιπροσωπειών τών 'Εκκλησιών συγκροτουμένων δια τών Συνόδων των). 5. Έδώ θα πρέπει να προσθέσω δύο ακόμη θέματα, άτινα καθιστούν δυσχερή τον θεολογικόν διάλογον τής αληθείας, ιδία μέ τους Προτεστάντας, οί όποιοι δέν αισθάνονται τό πρόβλημα των, τό μέγιστον, τ.ε. τήν ανάγκην έκκλησιαστικοποιήσεως τών όμολογιών τους και τήν δυσχέρειαν πού προσετέθη δια τής αναμίξεως τής 'Επιτροπής «τής Πίστεως και Τάξεως» εις πολλά και ποικίλα θέματα, πού προσετέθησαν δια τής μεταβολής τής δικαιοδοσίας του τμήματος εις: «Πίστεως και Μαρτυρίας», ώστε να συμβαίνη να συζητούνται τα ενδιαφέροντα βεβαίως, αλλά πλέον απίθανα αντικείμενα, πού τίθενται εις τήν ήμερησίαν διάταξιν τών συζητήσεων*. Βεβαίως είναι ταϋτα λίαν ενδιαφέροντα και ζωτικά, π.χ. περί τών δικαιωμάτων τοΰ άνθρωπου, τοΰ Ρατσισμοΰ, περί τών σχέσεων Θρησκείας και 'Επιστήμης, αλλά ταΰτα μή αφήνοντα επαρκή χρόνον, τον άλλως όλως ανεπαρκή, προς έξέτασιν και συζήτησιν τών διαρκώς αποστελλομένων νέων κειμένων, είς τους συμμετέχοντας εις τά σύντομα συνέδρια ή συσκέψεις τοΰ Παγκοσμίου Συμβουλίου 'Εκκλησιών (τό επεσήμανα είς τό Montreal, Γ' Συνέδριον τής «Πίστεως και Τάξεως» τό 1963) δεν επιτρέπουν βαθεΐαν μελέτην τών κειμένων. Είναι αδύνατος ή λεπτομερής έξέτασις και ή κριτική έρευνα τών ύπό τών ειδικών συνήθως προτεσταντών συντασσομένων εισηγήσεων ή πορισμάτων τών συζητήσεων. 6. Νέαν άπόδειξιν τοΰ γεγονότος τούτου άποτελοΰν τά 3 κείμενα «Περί Βαπτίσματος, Θείας Ευχαριστίας και Λειτουργήματος», πού συνετάγησαν * Τήν άλήθειαν ταύτην υποδεικνύουν πολλά κείμενα εν τω Πρακτικώ τής Κεντρικής Επιτροπής τοΰ 1984.

Ή παρουσία της 'Ορθοδοξίας εις την Οίκουμενικήν Κίνησιν και το μέλλον της 169 τελικώς εις την Lima του Περοϋ (1982) και εστάλησαν μετά την ΣΤ' Γενικήν Συνέλευσιν εν Βανκούβερ του Καναδά (1983) εις τάς Εκκλησίας μέλη, δια να λάβουν θέσιν αί Έκκλησίαι και δσαι θέλουν ν' αποδεχθούν. Δι' ήμας δεν υπάρχει θέμα αποδοχής, διότι και όταν έχουν συγγενείς προς τάς ημετέρας θεολογικός απόψεις (ώνομάσθησαν: Konvergenzerklârungen, κάκιστα, διότι ημπορεί νά περιέχουν έρευνητέας συγγενείς απόψεις, άλλα δεν είναι δηλώσεις επίσημοι), ώς πορίσματα συζητήσεων και εκθέσεως διαφορών, στερούνται όμως δογματικής ακριβείας και τοϋτο κατά λόγον φυσικόν και αυτονόητον. Ή θεολογική ώραιολογία παρουσιάζει άοριστίαν. 7. Και εδώ ακριβώς πρέπει νά παρουσιάσω κάτι το σημαντικόν δι' ημάς: τήν πρότασιν τής Lima (ϊδε ανωτέρω) περί αποδοχής του θεσμού «τής επισκοπής», ώς σημαντικού δια τήν Ενότητα τής'εκκλησίας(3 μελέταιέρευναι περί τούτου εις τήν βιβλιογραφίαν κατωτέρω) πού επιβάλλει νά μήν άπορρίψωμεν τα τρία κείμενα άλλα νά τα σχολιάσωμεν έμπεριστατωμένως, διότι δύνανται ν' αποτελέσουν, μαζί με τήν πρότασίν μας (1980 1982) περί αποδοχής τοϋ Οικουμενικού Συμβόλου τής Πίστεως (Νικαίας Κωνσταντινουπόλεως, 325 381), τήν άπαρχήν δια τήν Έκκλησιαστικοποίησιν του Προτεσταντισμού. IV Εις τα ανωτέρω πρέπει νά προσθέσω κάτι πολύ ενδιαφέρον δια τάς εκ της νοοτροπίας τών Προτεσταντών προερχομένας δυσχέρειας ουσιαστικής προπαρασκευής τής Ενώσεως. Εΐπον ανωτέρω, ότι εΐναι μέγας ό αριθμός τών Προτεσταντικών Όμολογιών και παραφυάδων (Denominatimen), πού προστίθενται εις τον αριθμόν τών μελών Έκκλησιών (πάντοτε και μή Εκκλησιών) τοΰ Π.Σ.Ε. και δυσχεραίνουν τήν άνάλογον παρουσίαν τών 'Ορθοδόξων, πού δίδουν τον χαρακτήρα τής Οίκουμενικότητος εις τό Παγκόσμιον Συμβούλιον τών Εκκλησιών (_170 εις Νέον Δελχί, 313 τό 1984 εις Γενεύην). Εΐναι προφανές ότι εις τάς 45 θέσεις τών μελών τής Κεντρικής Επιτροπής δεν χωρούν ν' αντιπροσωπευθούν πάσαι αί Έκκλησίαι μέλη τοΰ Π.Σ.Ε. Ευτυχώς, ότι ελήφθη μέριμνα δια τήν προστασίαν τών ολίγων 'Ορθοδόξων 'Εκκλησιών, έστω και αυτονόμων, πού φυσικώς δέν αυξάνονται, ενώ αί Προτεσταντικαί Όμολογίαι και παραφυάδες αυξάνονται ώς ή άμμος τής θαλάσσης. Χάριν παραδείγματος αναφέρομαι εις τάς τελευταίας έγγραφάς νέων μελών 'Εκκλησιών:

170 Γερασίμου Ι. Κονιδάρη 1. 'Ορθόδοξος Φινλανδική Εκκλησία. Αυτόνομος ύπό τό Οίκουμενικόν Πατριαρχεϊον. Πιστοί 58.500. Ιερείς 60, 1 'Αρχιεπίσκοπος, 2 Μητροπολΐται, 1 βοηθός 'Επισκόπου. "Εχει ίστορίαν 800 ετών*. 2. Μεθοδική 'Εκκλησία εν 'Ινδία. Υφίσταται άπό του 1981. Μέλη 600.000. 11 περιφερειακά σύνεδρα. 6 «Επίσκοποι» και 750 «κεχειροτονημένοι» κληρικοί!! 3. Μεθοδική 'Εκκλησία εν Samia (Αυστραλία). Μέλη 48.000. 168 κληρικοί, 128 Κοινότητες! 4. Κοινή 'Επιτροπεία της Ένότητος 'Αδελφών εν Tansania. Μέλη (35.020 + 46.636 + 32.000) της 'Αφρικής. 5. Τό Ήνωμένον Χριστιανικόν Συμβούλιον της Siéra Leone εν 'Αφρική. 6. Τό Συμβούλιον τών 'Εκκλησιών εν Namibia (Αφρική). 7. Ή Πρεσβυτεριανή 'Εκκλησία εν Σουδάν με 60.000 μέλη. 8. Ή 'Επισκοπική Βαπτιστική Κοινωνία εν 'Αφρική με 61.000 μέλη. 9. Ή Ένότης τών 'Αδελφών εν Νικαράγουα με 37.000 μέλη και 154 Κοινότητες. Ταϋτα άρκοϋν, δια να μή εισέλθω εις λεπτομέρειας, δια ν' άντιληφθώμεν τό γεγονός, ότι ό κατακερματισμένος Προτεσταντισμός με τάς περιέργους ενώσεις ή ύπό ενωσιν Denominatiomen, όχι μόνον αυξάνει τον αριθμόν τών μελών του Π.Σ.Ε. άλλα και δεν προάγει τήν "Ενωσιν. * * * Δια ν' άντιληφθώμεν τό γεγονός τής μή προαγωγής της πραγματικής Ενώσεως, ιδία τών Προτεσταντών μεταξύ των (!!) και του τρόπου αντιμετωπίσεως τής Ρωμαιοκαθολικής 'Εκκλησίας, θα παραθέσωμεν εν δύο ουσιαστικά σημεία εξ αφορμής προσφάτου άρθρου ανωνύμου (n.ii;), δημοσιευθέντος εις τήν «Frankfurter Rundschau» τής 28ης Αυγούστου 1984 μέ τήν έπιγραφήν: «'Απέτυχε προσέγγισις Προτεσταντών και Καθολικών». Παρά τήν συμφωνίαν εις θεμελιώδη θέματα τής Πίστεως μεταξύ Προτεσταντών και Καθολικών, λέγει ό αρθρογράφος, «απέτυχε δι' άπρόβλεπτον χρόνου διάστημα μία θεσμική 'Εκκλησιαστική Κοινωνία Προτεσταντών και Καθολικών ένεκα τής άποκλειστικότητος άξιώσεως τής Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας». Αυτόν τον ισολογισμόν τοϋ «Καθολικού και Ευαγγελικού Διαλόγου» μέχρι σήμερον έξήγαγεν, εις μίαν συνέντευξίν του, ό διευθυντής 'Ομολογιακού 'Ινστιτούτου Reinhard Frieling (Bansheim), ομιλών προς τήν ύπηρεσίαν Τύπου Ευαγγελικής 'Εκκλησίας. «'Εφ' όσον ισχύει, λέγει, εκείνο τό όποιον εΐπεν ό 'Ιωάννης Παύλος Β' εν Γενεύη, τ.ε. ότι ό 'Επίσκοπος Ρώμης είναι ό εγγυητής τής αληθείας και τής Ένότητος και ή Πίστις εις τον Χρι * 'Ορθώς διότι ό αριθμός τών Καθολ. 'Ορθοδόξων 'Εκκλησιών είναι μικρός.

Ή παρουσία της 'Ορθοδοξίας εις τήν Οίκουμενικήν Κίνησιν και το μέλλον της 171 στον απαγορεύει ν' άποκλίνη άπο αυτό το Δόγμα, είναι ή Οικουμένη εν τη έννοια ενός ενιαίου Θεσμού άνευ ελπίδος». "Οθεν ό εν λόγω διευθυντής είπεν, ότι αύτη ή άποψις ακριβώς ένεκα της Πίστεως είς τον Χριστόν απορρίπτεται αυτή ή άποψις και άπό τάς αλλάς 'Εκκλησίας. Εις τοΰτο το σημεϊον υφίσταται σαφώς όρατόν τό δίλημμα των Όμολογιών. Ό μέχρι τοϋδε διάλογος εδειξεν δτι, τόσον ή συμφωνία μεταξύ τών 'Εκκλησιών δσον και δτι τους χωρίζει, δικαιολογείται (εννοεί εκατέρωθεν) είς τα θεμέλια της Πίστεως. 'Ενώ κατά τήν «Καθολικήν διδασκαλίαν ή 'Εκκλησία με το χειροτονημένον Ίερατεϊον» (ή 'Ιεραρχία υπάρχει κατά θείαν θέλησιν), ώς ή κυρίως αρμοδία μεσολαβούσα αρχή της Πίστεως, δεν εγγυάται κατά τήν ίδέαν άποψιν τοϋ Λουθήρου τήν αληθή πίστιν. Αυτή τ.ε. ή αληθής πίστις μεταβιβάζεται κατά τήν Προτεσταντική ν διδασκαλίαν δια τοϋ Λόγου καί τών Μυστηρίων. Ό ειδικός εις τήν έπιστήμην της 'Ομολογιακής Γνώσεως κ. Frieling, έλαβε θέσιν έναντι της δημοσίας άποτυχούσης προόδου είς τήν άπόπειραν, της επί τέσσαρα έτη διαρκούσης «'Επιτροπής τής Κοινής Οικουμενικής», άποτελεσθείσης έκ Γερμανών (Ρωμαιοκαθολικών καί Προτεσταντών) τουλάχιστον επί τοϋ πεδίου τοϋ έθνικοΰ, ή οποία άποσκοποΰσε είς τήν συμβίωσιν τών Κοινοτήτων. Μεθ' δ συνεπάγεται ό εν λόγω θεολόγος, οιονεί αύθεντικώς τονίζων δτι «χωρίς διαμαρτυρίας δέν υπάρχουν μεταρρυθμίσεις καί χωρίς μεταρρυθμίσεις δέν υπάρχει Οικουμένη». «'Εάν προσθέτει έκ λόγων διαλυματικών καί εκκλησιαστικών ό λόγος τών επισκόπων μας (!) πίπτει είς τα μαλακά, τότε οφείλουν οι προτεστάνται τής (προφανώς λαϊκής) βάσεως άπό κοινοϋ μέ τής θιγομένης καθολικής Χριστιανοσύνης να μάθουν πάλιν να διαμαρτυρούνται» κατά τήν οποίαν διαμαρτυρίαν, αί ύπό τών ευαγγελικών έπιθυμηταί πρόοδοι είς τό ζήτημα τών γάμων προσώπων, πού ανήκουν είς διαφόρους Όμολογίας καί ή κοινή χορήγησις (άδεια) συμμετοχής είς τήν Θείαν Εύχαριστΐαν, ευαγγελικών κ.λπ. προτεσταντών καθώς καί ή συμμετοχή είς τάς Οικουμενικός λειτουργίας απομακρύνουν (άπό τήν άπαγόρευσιν). Κατέστη σαφές, δτι τα Καθολικά μέλη τής 'Επιτροπής, αύτάς τάς επερωτήσεις ήσθάνθησαν ώς ουχί έντιμον ένόχλησιν τής (Ρωμαιο)καθολικής 'Εκκλησίας. Κατά τήν άποψιν τοϋ Όμολογιολόγου (ασχολουμένου μέ τάς όμολογίας) Frieling, ή Ρωμαιοκαθολική 'Εκκλησία διατηρεί καί επιμένει είς τάς απαγορεύσεις της καί όταν οι Καθολικοί δέν τάς προσέχουν. Λόγοι τής τοιαύτης στάσεως είναι ή φροντίς αποτροπής Προτεσταντικών επιδράσεων καί αγωνία έναντι τοϋ γεγονότος, δτι είναι δυνατόν να στηρίζεται ή Οικουμένη έπί τής συνυπάρξεως καί ουχί τής αληθείας. Ή «Καθολική Εκκλησία» βλέπει έαυτήν, έν προκειμένω, ώς άπλοΰν ύπερασπιστήν τής αληθείας. Διατηρεί τήν

172 Γερασίμου Ι. Κονιδάρη θέσιν της εις βάρος του πόνου των επί μέρους περιπτώσεων, προσώπων ιδίως εις το θέμα των μικτών γάμων. Κάμνων αύτοκριτικήν ό Frieling καθορίζει, ότι οι Ευαγγελικοί μάλιστα με την «γερμανικήν αύτοϊκανοποίησίν των», βραδύνουν περισσότερον από τους Καθολικούς να αναπτύξουν οίκουμενικήν πνευματικότητα. Καθ' δν χρόνον οι (Ρωμαιο)καθολικοί φαίνεται να έχουν οίκειωθή... ευαγγελική ν θεολογίαν και προτεσταντικήν εύσέβειαν. 'Εμφανίζεται εις τους Προτεστάντας ή Οικουμενική μή εξελιγμένη. Έν αντιθέσει προς τάς «Καθολικάς (Πανεπιστημιακάς) Σχολάς» παίζει ή Οικουμένη και 'Επιστήμη τών 'Ομολογιών εις τήν Πανεπιστημιακήν Εύαγγελικήν Θεολογίαν δευτερεύοντα ρόλον. Ή οικουμενική αδιαφορία τών φοιτητών της Ευαγγελικής Θεολογίας είναι ανυπόφορος. Έγνώριζον βεβαίως επακριβώς λεπτομέρειας περί τών κειμένων του μεταγενεστέρου 'Ιουδαϊσμού του Qumran (πρόκειται περί τών χειρογράφων πού ευρέθησαν προ 45 ετών εις τήν Μοναχικήν Κοινότητα τών Έσσαίων) άλλα δεν γνωρίζουν τίποτε δια τό Οίκουμενικόν Συμβούλιον τών 'Εκκλησιών και περί τών συγχρόνων εξελίξεων εις τήν (Ρωμαίο) καθολικήν Θεολογίαν. Έν τέλει, τό μεγαλύτερον σοβαρόν ενδιαφέρον, όπερ φαίνεται να εμαθον δια τήν Θείαν Εύχαριστίαν οί Ευαγγελικοί χριστιανοί άπό τους Καθολικούς καταγράφει ό Frieling, ώς παράδειγμα της οικουμενικής επιτυχίας Συνεχίζων ό αρθρογράφος περαιτέρω τάς παρατηρήσεις του με νέον ύπότιτλον (zerschlagene Hoffunngen) = κατασυντριβεϊσαι ελπίδες, προσθέτει, ότι ό Καρδινάλιος J. Hòffner, προϊστάμενος του Συνεδρίου τών Γερμανικών Ρωμαιοκαθολικών 'Επισκόπων (αί τοπικαί Σύνοδοι τών Ρωμαιοκαθολικών ονομάζονται ουχί Σύνοδοι, άλλα συνέδρια, διότι προφανώς διεφυλάχθη). Ό ορθός όρος Σύνοδος μόνον δια τάς περί τον Πάπαν Συνόδους δή και τήν νέαν τακτικήν μικράν παρ' αύτω (μετά τον Ίωάννην τον 23ον, ίδρυθείσαν), κατά τέλος του παρελθόντος έτους, κατά τάς επισήμους εκδηλώσεις της Ευαγγελικής 'Εκκλησίας επί τη αποπερατώσει του Ιωβηλαίου έτους του Λουθήρου, έφρόντισε δια να παρουσίαση τήν εκπληξιν. Εις μίαν διαλλακτικήν προσφώνησιν έτόνισε και εδέχθη ό Καρδινάλιος μίαν συνενοχήν της Καθολικής 'Εκκλησίας εις τήν διαίρεσιν τοΰ 16ου αιώνος και καθώρισεν έπειτα, έν τω άγώνι εναντίον μερικών θεολόγων και πρακτικών ανθρώπων της θρησκείας τής εποχής των, ότι ό Λούθηρος ωφέλησε αρκετά καθολικώς. «Αυτός ό τόνος ήκούσθη μετά προσοχής και πολλοί απλοί Χριστιανοί, Ευαγγελικοί και Καθολικοί, οί οποίοι προσπαθούν άπό ετών εις τάς ενορίας των, άλλα και εις τάς 'Εκκλησιαστικός Συνελεύσεις (Kirchentagen), διό μίαν νέαν προσέγγισιν τών Όμολογιών και στην κοινήν ζωντανήν όμολογίαν τής Πίστεως εις τό εν Εύαγγέλιον, αντλούν νέας ελπίδας, ότι μετά τούτον

Ή παρουσία της 'Ορθοδοξίας εις την Οίκουμενικήν Κίνησιν και το μέλλον της 173 τον λόγον θα προχωρήσουν τελικώς και της όδοϋ προς περισσοτέραν οικούμε νην». «Αί ελπίδες όμως αϊ όποΐαι ήδη από του 1980 συνεδέθησαν προς το αποτέλεσμα της επισκέψεως του Πάπα είς αυτήν τήν χώραν, ότι απεφασίσθη ή πρόσκλησις μιας κοινής οικουμενικής Επιτροπής Γερμανών Καθολικών και Προτεσταντών, πρακτικώς έθραύσθησαν, δι' δ και τουλάχιστον δια χρόνον μή δυνάμενον να ύπολογισθή, απέτυχε μια θεσμική εκκλησιαστική Κοινωνία, όπως το διετύπωσε το πράγμα τώρα ό διευθυντής του Όμολογιακου Ινστιτούτου εν Bensheim, ένεκα τής αποκλειστικής απαιτήσεως τής Καθολικής Εκκλησίας. Έν σχέσει προς εκείνο τό όποιον άφορα εν αύτη τη μορφή τήν Κεφαλήν τής Ευαγγελικής 'Εκκλησίας έν Γερμανία και το όποιον δεν ομολογείται και δυνατόν να μή είναι γνωστόν εις καλώς πληροφορημένους κύκλους είναι ενα φανερόν μυστικόν. Αί τρεις παρακλήσεις τής Ευαγγελικής 'Εκκλησίας τής Γερμανίας τεθεΐσαι άπό τον πρόεδρόν των Έπίσκοπον Ed. Lohse, κατά τήν συνάντησίν του μετά του Πάπα έν Mainz, δέν έξεπληρώθησαν καίτοι έξεδηλώθη προθυμία αποδοχής. Επρόκειτο περί αποδοχής τουλάχιστον τής συμφωνίας όπως τα ζεύγη τών γάμων διαφόρων Όμολογιών γίνωνται δεκτά υπό τών Προτεσταντών εις τήν Θίεαν Εύχαριστίαν και τάς Οίκουμενικάς Λειτουργίας». Ταΰτα εννοεί προ τής Ενώσεως. Σπουδαϊον είναι τό έπιμύθιον όπερ ακολουθεί: «'Απειλείται, λοιπόν, μία νέα εποχή πάγου είς τάς σχέσεις μεταξύ τών Όμολογιών ή πρέπει να απαξιώσουν να λάβουν υπ' όψιν οί στρατευμένοι πιστοί, περισσότερον άπό ό,τι συνέβη μέχρι τούδε, τάς απαγορεύσεις τών 'Επισκόπων, αί όποΐαι αντίκεινται είς τήν κοινήν χριστιανικήν ζωήν»!!. V παρουσίαν τής Καθολικής 'Ορθο Εκκλησιών Αι προϋποθέσεις δια την άποτελεσματικήν δοξίας εις το Παγκόσμιον Συμβούλων Παρέθεσα τό ανωτέρω άρθρον δια να δείξω ότι οί Προτεστάνται και αν έτι είναι διακεκριμένοι θεολόγοι στερούνται εκκλησιαστικού φρονήματος, πολλώ μάλλον, ότι δεν έχουν έκκλησιαστικήν αύθεντίαν, διότι δέν έχουν πραγματικάς τυπικάς Έκκλησίας Έπισκοπάς και 'Επισκόπους διαδόχους τών 'Αποστόλων και τό μυστήριον τής Ίερωσύνης. Δέν αντιλαμβάνονται ότι ή ϋπαρξις τής 'Εκκλησίας εξαρτάται εκ τής υπάρξεως τής επισκοπής ως αποστολικής λειτουργίας της περιλαμβανούσης υποχρεωτικώς, ώς ανήκοντα εις τα θεμέλια τής 'Εκκλησίας (ή οποία αποτελείται έκ τοπικών 'Εκκλησιών

174 Γερασίμου Ι. Κονιδάρη Επισκοπών) τα μυστήρια και δή και τα δύο βασικά συνδεδεμένα από της αρχαιότατης εποχής εις την αυτήν κυρίαν θείαν λειτουργίαν, ήτοι τήν Θείαν Εύχαριστίαν και τήν Ίερωσύνην, ής προΐσταντο οι 'Απόστολοι και οί διάδοχοι αυτών. Αί μαρτυρίαι τής Α' Κλήμεντος (κεφ. 40 44 και 54) και Ιγνατίου εις τα κλασσικά του χωρία (Έφεσίους 4, Φιλαδ. 4, Σμυρναίους 8, 1 9, 1) αποτελούν μετά τής Διδαχής (κεφ. 15) τάς αδιάψευστους μαρτυρίας περί τής αληθείας ταύτης. Ό όρος «καθιστάναι» τής λειτουργίας εις τήν Θείαν Εύχαριστίαν τής Α' Κλήμεντος είναι κανονικός και λειτουργικός, βέβαιων τήν αίωνίαν σύνδεσιν τής Θείας Ευχαριστίας, συσταθείσης ύπό του Κυρίου και τής Ίερωσύνης θεμελιουμένης επί τής αποστολικής εξουσίας. Ή αποστολική Επισκοπή έχει τήν άποστολικήν Ίερωσύνην τών 3 ιερατικών βαθμών με κέντρον τήν διαδοχήν τών 'Αποστόλων εν τοις έπισκόποις, οϊτινες ηγούνται τής Θείας Ευχαριστίας, εν ή καθίσταται εις ώρισμένα σημεία τής Λειτουργίας τής Θείας Ευχαριστίας, έκαστος τών 3 ιερατικών βαθμών. Ή Ένωσις τής Έκκλησίας Έπισκοπής θεμελιοϋται επί τής μυστηριακής Ένότητος εν Χριστώ, τω Λόγω του εν Τριάδι Θεοϋ και τή αποστολική Ίερωσύνη. Ή σύστασις του Μυστηρίου «τής Ίερωσύνης» συνυφαίνεται μετά τής 'Αποστολικής Λειτουργίας ζώντος του Κυρίου, όλοκληροϋται με τήν σύστασιν τής Θείας Ευχαριστίας εν τω Μυστικώ Δείπνω και με τήν έξουσίαν τών 'Αποστόλων ολοκληρωμένη ν μετά τήν Άνάστασιν και τάς εμφανίσεις του Κυρίου και τήν Πεντηκοστήν, ότε ή δυνάμει υπάρχουσα άπο τάς εμφανίσεις του Χριστού 'Εκκλησία κατέστη ενεργεία. Ταύτα τα καθοριστικά σημεία τής αρχαίας και Καθολικής 'Ορθοδόξου Έκκλησιολογίας στηριζομένης επί τής Χριστολογίας και Πνευματολογίας, είναι θεμελιώδη δια τήν τελικήν κρίσιν επί τών δύο εν αρχή τεθέντων ζητημάτων. Το μέλλον του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών είναι προβληματικό ν, εν σχέσει προς τον σκοπόν δι' ον συνεστήθη, εφ' όσον όχι μόνον δεν προάγει τήν Ένωσιν τών Προτεσταντικών Όμολογιών και δή προς τήν κατεύθυνσιν ν' αποτελέσουν Έκκλησίαν, αλλά και πράττει κάτι τό άντίθετον προς ταύτην. Ό λόγος είναι προφανής, όταν εγγράφει μέλη μικράς Κοινότητας 50.000 60.000, πού «βαπτίζονται» ύπ' αυτού ώς «Έκκλησίαι» ενώ δέν εϊναι ούτε επιθυμούν να εϊναι, τότε παγιώνει τό καθεστώς τής απελπιστικής διαιρέσεως του Προτεσταντισμού, εφ' όσον αναγνωρίζονται ώς Έκκλησίαι μέλη, ενώ δέν είναι και πιθανώτατα δέν θά γίνουν, ούτω δέ ταυτοχρόνως δυσχεραίνουν τήν άνάλογον παρουσίαν τών 'Ορθοδόξων. Πρέπει ή ύπόθεσις αύτη να λήξη. 'Επειδή είναι αδύνατος ή διαμόρφωσις μιας Έκκλησιολογίας μεταξύ

Ή παρουσία της 'Ορθοδοξίας εις την Οικουμενική ν Κίνησιν και τό μέλλον της 175 'Εκκλησιών και μη Εκκλησιών, ορθόν είναι νά μελετηθή πρώτον το θέμα Ουσία και Ένότης της Εκκλησίας εις βάθος μέ έκκλησιαστικοϊστορικήν θεμελίωσιν και το θέμα «ή Επισκοπή», ήτοι περί αυτής ή πρότασις τής Lima (1982). Ήδη υπάρχουν 3 μελέται εξ έπόψεως αρχαίας καθολικής ή Καθολικής 'Ορθοδόξου «περί Επισκοπής». Ή VI θέσις τής 'Ορθοδοξίας ή όρθότερον τής καθολικής 'Ορθοδοξίας εις την ΟΙκονμενικήν Κίνησιν. Προϋποθέσεις αποτελεσματικής παρουσίας. Όσα εγράφησαν μέχρι τοϋδε και εις τάς μελετάς μου περί του θέματος και δή και δια τήν προσφοράν τής Καθολικής 'Ορθοδόξου 'Εκκλησίας, ώς κανονικής συνεχείας τής Μιας 'Αγίας Καθολικής και 'Αποστολικής 'Εκκλησίας τοϋ Συμβόλου τής Πίστεως και τών Οικουμενικών Συνόδων, πού είναι αποφασιστικά όργανα δια τα δόγματα, τήν Έκκλησιαστικήν Νομοθεσίαν (Κανόνες) και τήν Διοίκησιν, είναι αρκετά. Τούτο σημαίνει, ότι ή Καθολική 'Ορθόδοξη 'Εκκλησία δεν εισφέρει απλώς μίαν παράδοσιν, άλλα τήν Άποστολικήν και Έκκλησιαστικήν Παράδοσιν και τό εύρύτατον Οικουμενικόν Πνεύμα τής Οικουμενικής 'Ορθοδοξίας και άρα αποτελεί ούσιωδέστατον παράγοντα όχι μόνον δια τήν εννοιαν τής 'Εκκλησίας άλλα και δια τήν ενότητα αυτής και κατ' άκολουθίαν δια τον τίτλον του Παγκοσμίου Συμβουλίου 'Εκκλησιών ώς Οικουμενικού. "Ανευ τής Καθολικής 'Ορθοδόξου 'Εκκλησίας τό Παγκόσμιον Συμβούλιον τών 'Εκκλησιών δεν εϊναι Οικουμενικόν Συμβούλιον, διότι αί δύο Έκκλησίαι (ήλθεν ή ώρα τής αληθείας), ή Παλαιοκαθολική και ή 'Αγγλικανική είναι ανεπαρκείς δια νά δώσουν εις τό Παγκόσμιον Συμβούλιον 'Εκκλησιών Ο ί κουμενικότητα. Αύτη μόνον διά τής παρουσίας τής Καθολικής 'Ορθοδοξίας και τοϋ Ρωμαιοκαθολικισμοϋ εξασφαλίζεται. Όμως ό τελευταίος αποστέλλει μόνον παρατηρητάς εις τάς Γενικάς Συνελεύσεις εις τήν Κεντρικήν Έπιτροπήν, ευρέθη δέ τρόπος διά νά μετέχη διά τακτικών μελών εις τήν Έπιτροπήν Πίστεως και Τάξεως. Δεν φαίνεται όμως πιθανόν ότι θα θελήση ποτέ νά γίνη τακτικόν μέλος, διότι θέλει νά πιστεύη ότι είναι ή 'Εκκλησία, ενώ ή κανονική Συνέχεια τής 'Αρχεγόνου 'Εκκλησίας πού συνέχισε τήν Σύνοδον τήν Α' Άποστολικήν, ώς άποφασιστικόν όργανον εϊναι ή ημετέρα, ή όποια διατηρεί και τήν φιλελευθέραν παράδοσιν (ϊδε Λόγον 'Αλιβιζάτου εις τήν Άκαδημίαν 'Αθηνών). Ή θέσις μας είναι εκ τούτων προδιαγεγραμμένη υπό τους έξης όρους: α) Πρέπει νά έξασφαλίσωμεν τό 35% του νομίμου άριθμοΰ εις τήν Κεντρικήν Έπιτροπήν και τήν Έπιτροπήν Πίστεως και Τάξεως. Εις τούτο δεν δύναται νά περιλαμβάνωνται οι οκτώ αντιπρόσωποι τών πέντε 'Ανατολικών Εκκλησιών. Ή Κεντρική Επιτροπή αποτελείται άπό 145 μέλη.

176 Γερασίμου Ι. Κονιδάρη β) Πρέπει να άποδεσμευθώμεν από τον πίαράδοξον ορον της υπάρξεως εις την Κ. Έπιτροπήν ανδρών, γυναικών και νέων, διότι δεν πρόκειται περί μονίμου Σώματος εκπροσωπήσεως Τάξεων άλλα περί Παγκοσμίου Συμβουλίου 'Εκκλησιών, πού πρέπει νά παύση να είναι και μη 'Εκκλησιών, σκοπόν δε έχοντος να προπαρασκευάσω την "Ενωσιν τών'εκκλησιών πού θα προέλθη άπο διμερείς διαπραγματεύσεις, δια θεολόγων κληρικών ή λαϊκών ανδρών ή γυναικών, ονομαστών εις την θεολογίαν. γ) Αί διμερείς διαπραγματεύσεις δύνανται μετά εργώδεις εργασίας να σχηματίσουν κοινήν Έκκλησιολογίαν δύο Εκκλησιών, πού θα χρησιμεύση ώς υπόδειγμα, εάν είναι ή 'Ορθοδοξία παρούσα. δ) Πρέπει να τεθή ώς βάσις πάσης εργασίας έν τω Παγκοσμίω Συμβουλίω 'Εκκλησιών ή προπαρασκευή της Ενώσεως και όχι ή Ένωσις, διότι αύτη είναι αδύνατος, ένεκα της αδυναμίας της υπάρξεως ενιαίας Έκκλησιολογίας από τάς 305 'Εκκλησίας (τινάς) και μη 'Εκκλησίας (πλειοψηφία άπ'ιστεύτως μεγάλη). ε) Ή αληθής προπαρασκευή της Ενώσεως, δια νά καταστή δυνατή, πρέπει να τεθή ότι ό σαφής σκοπός του Οικουμενικού Διαλόγου είναι τοιούτος της αληθείας της έν τή 'Αγία Γραφή τη 'Αποστολική και 'Εκκλησιαστική παρεχομένης, μετ' επιστήμης δέ διατυπουμένης. Τούτο αποδεικνύουν αί φιλολογικαί και ίστορικαί ερευναι, περί ών έγραψε και ό καθηγητής Δογματικής και 'Ιστορίας τών Δογμάτων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης πατήρ 'Ιωάννης Ρωμανίδης εις τό περιοδικόν «Κληρονομιάν» του 1978. στ) Έάν γίνη δεκτή ή πρότασις της 'Εκκλησίας της Ελλάδος (ή δι' εμού γενομένη) περί καθιερώσεως ώς Οικουμενικού Συμβουλίου του της Νικαίας Κωνσταντινουπόλεως (381) θα ύπαρξη σημαντική πρόοδος. ζ) Τό θέμα «Ουσία και Ένότης τής Εκκλησίας» πρέπει νά άποτελέση το θέμα ενδελεχών φιλολογικών και ιστορικών μελετών τών πηγών τής Άποκαλύψεως (Κ.Δ.) ώς ήρμηνεύθη αύθεντικώς ύπό τής 'Αποστολικής και 'Εκκλησιαστικής Παραδόσεως τής 'Αρχαίας και 'Αδιαιρέτου 'Εκκλησίας. η) Τό ίδιον θέμα πρέπει νά τεθή δι' εισηγήσεως εις τό Ε' Συνέδριον Πίστεως και Τάξεως του 1987. θ) Πρέπει εις τό κέντρον του Παγκοσμίου Συμβουλίου 'Εκκλησιών εις τήν Γενεύην νά υπάρξουν περισσότεροι 'Ορθόδοξοι ειδικοί θεολόγοι, ώστε κατά τον καταρτισμόν τών προγραμμάτων και τών κειμένων νά λαμβάνουν μέρος περισσότεροι του ενός 'Ορθόδοξοι, ώς έχοντες τήν παράδοσιν τής 'Αρχαίας Καθολικότητος τής 'Εκκλησίας. ι) Είναι απόλυτος ανάγκη νά γίνη προσύσκεψις τών αντιπροσώπων εις τό Παγκόσμιον Συμβούλιον 'Εκκλησιών (Κ.Ε.) Κωνσταντινουπόλεως, 'Αλεξανδρείας, Ιεροσολύμων, Ελλάδος και Κύπρου, ή οποία νά έτοιμάση εισή

Ή παρουσία της "Ορθοδοξίας εις την Οίκουμενικήν Κίνησιν καί το μέλλον της 177 γησιν άνευ οιασδήποτε δημοσιότητος δι' όλα τα θέματα της πολιτικής μας έναντι του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών, ώστε να είμεθα εις θέσιν να καλέσωμεν σύσκεψιν όλων των 'Ορθοδόξων πού θα σκεφθούν επί τών εισηγήσεων και θα καταρτίσουν νέα κείμενα. Ή σύσκεψις πρέπει, ει δυνατόν, να γίνη εις τήν Πεντέλην, άνευ της παρουσίας οιουδήποτε ξένου. Θα πρέπει να γίνη ύπό τήν αιγίδα τοΰ 'Αρχιεπισκόπου και της 'Επιτροπής 'Εξωτερικών 'Υποθέσεων. Ήλθε, λοιπόν, ή ώρα της αληθείας και της πρωτοβουλίας της Ιεράς Συνόδου, δια τήν χάραξιν προγραμματικής 'Εκκλησιαστικής πολιτικής τής Οικουμενικής 'Ορθοδοξίας εϊς τήν Οίκουμενικήν Κίνησιν. Ή συνεργασία τών Καθολικών 'Ορθοδόξων 'Εκκλησιών ύπό τήν αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι αναγκαία, δια να γίνη αποτελεσματική ή παρουσία τής Καθολικής 'Ορθοδοξίας εις τό Οΐκουμενικόν Συμβούλιον. "Ας έπιτραπή εις τον Γενικον Γραμματέα τον 'Ιδρύματος τής Οικουμενικής 'Ορθοδοξίας να προτείνη εις τήν Ίεράν Σύνοδον να λάβη σχετικήν πρωτοβουλίαν, δια τήν πραγμάτωσιν του μεγάλου σκοπού. Εις ενα διηρημένον κόσμον, ζώντα από τό κράτος τής ισορροπίας του τρόμου, τό καθήκον τής 'Εκκλησίας δια τήν προπαρασκευήν τής Ενώσεως τών 'Εκκλησιών είναι έπιτακτικόν, και δια τοϋτο επείγον. 6 Φεβρουαρίου 1985 Έν τη εορτή τοΰ Μεγάλου Φωτίου ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ή Καθολική 'Ορθόδοξος Εκκλησία προ τών τριών κειμένων του Π. Σ. Εκκλησιών καί τής προτάσεως τής Lima (περί επισκοπής). Άνάτυπον από τό χαριστεΐον εις Σεραφείμ, Άρχιεπίσκοπον 'Αθηνών καί πάσης Ελλάδος. Θεσσαλονίκη 1984. (Άλλοίωσις τοϋ Παγκοσμίου Συμβουλίου 'Εκκλησιών καί ύποβάθμισις τής ουσίας τής πραγματικής προπαρασκευής τής Ενώσεως). 2. Περί τό καίριον πρόβλημα τής προπαρασκευής τής Ενώσεως τών Εκκλησιών καί τήν έπιστημονικήν θεμελίωσιν τής Καθολικής 'Ορθοδόξου απαντήσεως εις το 3ον κείμενον αύτοϋ (ΑΜΤ) λειτούργημα. Πορίσματα έρεύνης. Άνάτυπον άπό Παρνασσόν 1984 σελ. 521 37. Εις τό κείμενον σημαντική βιβλιογραφία. 3. Περί επισκοπής δύο μελέται εις Γερμανικήν καί Έλληνικήν. Περιοδικόν «Θεολογία», 1983. Τρίτη μελέτη εις τον τόμον προς τιμήν Γ. Μυλωνά. Έτοιμον προς έκτύπωσιν 4. Τό λειτούργημα (ΑΜΤ), νέα μετάφρασις, μετά προλόγου, προλεγομένων καί σχολίων τοϋ 3ου κειμένου τοΰ Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών. 12

NIK. Γ. ΜΕΛΑΝΙΤΟΥ Όμοτ. Καθηγητού τοϋ Πανεπιστημίου 'Αθηνών Η ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ ΚΑΙ Η ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ 1 1. Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ό Πλάτων αναφέρει το έξης άνέκδοτον δια τον Θεμιστοκλέα, τον μεγάλον πολιτικον τών 'Αθηνών, το όποιον κατά την σύγχρονον επιστημονική ν άντίληψιν περικλείει άναμφισβήτητον άλήθειαν: «...άλλα το τοϋ Θεμιστοκλέους εύ έχει, δς τω Σεριφίφ λοιδορουμένω και λέγοντι, ότι ου δι' αυτόν, άλλα δια την πόλιν ευδόκιμοι, άπεκρίνατο, ότι οΰτ' αν αυτός Σερίφιος ών ονομαστός έγένετο οϋτ' εκείνος Αθηναίος» 2. Τό βαθύτερον νόημα τοϋ ανεκδότου τούτου είναι, ότι ό άνθρωπος ο,τι γίνεται και ό,τι επιτυγχάνει εις την ζωήν του τό οφείλει εις δύο βασικούς παράγοντας* εις την κληρονομικότητα και εις τό περιβάλλον, φυσικόν και κοινωνικόν. Έκαστον άτομον έρχεται εϊς τον κόσμον, λόγω της κληρονομικότητος, με πολλά όμοια προς τους άλλους ανθρώπους γνωρίσματα, σωματικά και ψυχικά, αλλά και με άλλα, τά όποια είναι διαφορετικά άπό τά γνωρίσματα οιουδήποτε άλλου άνθρωπου μέ έξαίρεσιν τους αυθεντικούς διδύμους αδελφούς. Τά γνωρίσματα αυτά συνιστούν τήν ατομικότητα έκαστου προσώπου, τό όποιον ούτως είναι άνεπανάληπτον. Ό ίδιος φιλόσοφος εις άλλο σημείο ν τοϋ αύτοϋ έργου του παρατηρεί: «'Εννοώ γαρ καί αυτός είπόντος σοΰ, ότι πρώτον μεν ημών φύεται έκαστος ού πάνυ όμοιος έκάστω, άλλα διαφέρων τήν φύσιν, άλλος έπ' άλλου έργου πράξιν» 3. Δεύτερος παράγων διαμορφώνων τον άνθρωλον, όχι μόνον άπό της γεννήσεως καί έξης, άλλα καί προ αυτής, είναι τό περιβάλλον. Ό Πλάτων επισημαίνει τήν δύναμιν τοϋ περιβάλλοντος εις τό άναφερθέν άνέκδοτον μέ τό υπό τοϋ Θεμιστοκλέους παρατη ρηθέν «ούτε εγώ θα έγινόμην ονομαστός, αν 1. Διάλεξις δοθείσα τήν 7ην Φεβρουαρίου 1984 εις τήν αΐθουσαν τοϋ Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός». 2. Πολιτ. 329Ε. 3. Πολιτ. 370Α.

Ή εποχή μας και ή κλασσική παιδεία 179 ήμην Σερίφιος», ή δε σύγχρονος επιστήμη, ώς προελέχθη, έχει επιβεβαιώσει τούτο όχι μόνον θεωρητικώς, άλλα και πρακτικώς. Περιβάλλον είναι πάν, δ,τι υπάρχει και συμβαίνει έκτος του είναι έκαστου άτομου. Και τα μέν φυσικά πράγματα ό ήλιος, ή σελήνη, οι άλλοι αστέρες, ό ατμοσφαιρικός άήρ, το ΰδωρ, τα ζώα, τα φυτά, το βουνό, ό λόφος, ή πεδιάς και πολλά άλλα συνιστούν το φυσικόν ή άψυχον περιβάλλον, οι δέ άλλοι άνθρωποι, πού υπάρχουν και κινούνται και δρουν γύρω άπό τον καθένα μας, το εμψυχον ή κοινωνικόν περιβάλλον μας. Και τό φυσικόν περιβάλλον και τό κοινωνικόν, όλα, μεταβάλλονται όχι τόσον έξ αιτίας της παρόδου του χρόνου, όσον ένεκα τών συμβαινόντων κατά την πάροδον αυτού «δις τω αύτώ ποταμώ ούκ έστιν έμβήναι», εΐπεν ό μέγας σοφός της αρχαιότητος Ηράκλειτος 1, «διαβατικά τ' ανθρώπινα, σαν ποταμού νερό», ό Ί. Βηλαράς 2. "Αν λάβωμεν ιδιαιτέρως υπ" όψιν τό κοινωνικόν περιβάλλον, θα διαπιστώσωμεν, ότι αί ΐδέαι τών ανθρώπων, αί άξίαι της ζωής, τα ιδανικά, οί σκοποί και αί επιδιώξεις, αί ελπίδες και αί άνησυχίαι των, δεν μένουν πάντοτε ακριβώς τά ίδια 1 ώρισμένα, ώς εκ τής φύσεως των και ώς εκ τής ψυχοσυνθέσεως του λαού, παραμένουν επί πολλάς χρονικάς περιόδους αμετάβλητα, άλλα τροποποιούνται κατά τό μάλλον ή ήττον, διά να προσαρμόζονται εις τάς ανακύπτουσας νέας συνθήκας ζωής, και άλλα εγκαταλείπονται έξ ολοκλήρου, διότι έχουν παύσει νά συγκινούν και να παρωθούν. 'Αλλά, πρέπει νά εχωμεν υπ' όψιν, πάν, ό,τι συγκινεί και παρωθεί ενα λαόν καθ' ώρισμένην περίοδον χρόνου, δεν προέρχεται μόνον άπό τό εκάστοτε παρόν του, άλλα και άπό τό παρελθόν και τό μέλλον του. "Αν ή παιδεία του επομένως δέν λαμβάνη υπ' όψιν τό παρελθόν του, τό εγγύς και τό άπώτερον, γίνεται αιτία μετατοπίσεως τοΰ ρου τής ιστορικής του πορείας εις άλλην κοίτην. "Αν πάλιν ή παιδεία ενός λαού, δοθέντος, ότι ούτος είναι και παρόν και μέλλον, αδιάφορη διά τά παρόντα και μελλοντικά προβλήματα του, διακυβεύει όχι μόνον τήν πρόοδον, άλλα και αυτήν τήν ύπαρξίν του. 2. Η ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ Συμφώνως προς τά μέχρι τούδε λεχθέντα, ή εποχή μας, όφείλομεν εκ προοιμίου νά δεχθώμεν, έχει γνωρίσματα άνευρισκόμενα όχι μόνον εις παλαιοτέρας έποχάς, άλλα και εις μεταγενεστέρας. Κατά τον νόμον τής άμοιβαιότητος, διατυπωθέντα υπό τήν έπίδρασιν τής κατά Κάντιον και Έγελον 1. Άριστ. Μ.τ. φυσ. 3, 5, 18. 2. «θωρώ σου, Χλόη».

180 Νικ. Γ. Μελανίτου κατηγορίας της άμοιβαιότητος, ένας δεδομένος αριθμός καταστάσεων εξαρτάται άπό τάς προηγηθείσας αυτών καταστάσεις, όπως και από τάς μέλλουσας να προκύψουν άπο αύτάς. "Αν λάβωμεν ιδιαιτέρως ύπ' όψιν τον έλληνικον λαόν, αί ΐδέαι και αί άξίαι της ζωής, εις τάς όποιας πιστεύει ούτος σήμερα, τα ιδανικά του, αί τάσεις και οι σκοποί του, αί άνάγκαι και αί επιδιώξεις του, έχουν ανακύψει υπό την έπίδρασιν της πείρας, τήν οποίαν άπέκτησεν ούτος προσφάτως, αλλά και της πείρας, τήν οποίαν διατηρεί άπο το παρελθόν, όπως και εκείνης, τήν órtoiav θά απόκτηση μελλοντικώς, δοθέντος, ότι το μέλλον προβλεπόμενον εις το παρόν όσον βεβαίως είναι δυνατόν τούτο προπαρασκευάζεται δι' αύτοϋ καί τή βοηθεία του παρελθόντος. Ή εποχή, στην οποία ζούμε, χαρακτηρίζεται άπο γοργοτάτην πρόοδον τών επιστημών, μάλιστα δε τών φυσικών, και της τεχνολογίας, χάρις δέ εις τήν πρόοδον αυτήν ό άνθρωπος διηύρυνεν εις μέγαν βαθμόν τάς γνώσεις του περί του σύμπαντος καί έβελτΐωσε τους όρους διαβιώσεως του εις βαθμόν μή έχοντα το προηγούμενόν του εις τήν ίστορίαν της άνθρωπότητος. Μετάβασις εις άλλον πλανήτην, δορυφόροι τεχνητοί περιστρεφόμενοι περί τήν γήν, μηχανήματα αποστελλόμενα προς ερευναν απομεμακρυσμένων πλανητών, εκμηδενισμός τών αποστάσεων, καταπολέμησις ασθενειών μαστιζουσών τήν ανθρωπότητα, μαζική παραγωγή τεραστίας ποικιλίας αγαθών, περιορισμός εις μέγιστον βαθμόν της ανθρωπινής δυνάμεως κατά τήν παραγωγή ν έργων, άντικατάστασις σειράς πνευματικών ενεργειών δια μηχανικού μέσου καί άλλα είναι ολίγα από τα αποτελέσματα τών πνευματικών ανησυχιών τοΰ σημερινού ανθρώπου. Έκτος όμως τών πλεονεκτημάτων αυτών, υπάρχουν καί πολλά μειονεκτήματα, οφειλόμενα κυρίως εις τήν μεγάλην τεχνολογικήν έξέλιξιν, ένεκα τών οποίων δεν ημπορούμε να ισχυρισθούμε, ότι ό σημερινός άνθρωπος αισθάνεται καί είναι πράγματι ευτυχέστερος τοΰ κατά παλαιοτέρας έποχάς ζήσαντος. Άπο τα μειονεκτήματα αυτά περιοριζόμεθα να άναφέρωμεν: Τήν άγωνίαν, τήν οποίαν συχνά δοκιμάζει, τήν ά^οχαλίνωσιν τών κατωτέρων ενστίκτων του, τήν εξαρσιν τοΰ άτομισμοΰ του, τήν καταπάτησιν μεγάλων άξιων της ζωής, τήν μαζοποίησίν του, τήν άπώλειαν δηλαδή εις εύρυτάτην κλίμακα της ελευθέρας βουλήσεως του, τήν άποσύνδεσίν του άπο τάς ρίζας τοΰ πολιτισμού του, τήν άπορρόφησίν του άπο τάς ύλικάς απολαύσεις της ζωής καί άλλα πολλά. Ή σημερινή κοινωνία έχει άλοκληθή βιομηχανική, επειδή ό άνθρωπος κατ' αυτήν χρησιμοποιεί εις εύρυτάτην κλίμακα τήν μηχανήν προς έπίτευξιν ποικίλων επιδιώξεων του, αί όποΐαι, σημειωτέον, σήμερα είναι λίαν ηύξημέναι λόγω τοΰ τρόπου ζωής, τον όποιον ό ϊδιος έπέβαλεν εις εαυτόν, πάσα δέ προηγουμένη θά ήτο δυνατόν να όνομασθή προβιομηχανική. Καί κατά τήν προβιομηχανικήν περίοδον, ή οποία εξικνείται άπο τών μέσων

Ή εποχή μας καί ή κλασσική παιδεία 181 περίπου της 18ης εκατονταετήρΐδος μέχρι της βαθύτατης αρχαιότητος, έχρησιμοποίει ό άνθρωπος τεχνικά μέσα προς ίκανοποίησιν διαφόρων αναγκών του, άλλα τα αγαθά, τα όποια παρήγε δια των μέσων εκείνων, ήσαν ελάχιστα εν συγκρίσει προς τα μετά ταϋτα διά τής μηχανής παραγόμενα. "Αν λάβωμεν ύπ' όψιν την χώραν μας, αυτή αναμφιβόλως από μακρού έχει εισέλθει εϊς την βιομηχανικήν της περίοδον, αλλ' ακόμη αΰτη υστερεί εν συγκρίσει προς τάς βιομηχανικώς άνεπτυγμένας χώρας, όπως είναι π.χ. αί Η.Π.Α. και πολλαί άλλαι. Εις έμφάνισιν τής βιομηχανικής κοινωνίας και εις έξέλιξιν αυτής μεγάλως συνετέλεσαν, καθώς ελέχθη, αί φυσικαί έπιστήμαι αί όποΐαι οφείλουν πολλά εις τάς κατακτηθείσας κατά τήν άρχαίαν ελληνική ν περίοδον γνώσεις διότι αύται, ώς εκ του πεδίου, τό όποιον ερευνούν, καί τών μεθόδων, τάς όποιας χρησιμοποιούν προς τοϋτο, άσκοϋν έπίδρασιν επί πάσης άλλης καί γενικώς επί του βίου τών ανθρώπων. Αί φυσικαί έπιστήμαι ερευνούν τήν φύσιν, εντός τής οποίας υπάρχουν όλα τα οργανικά καί τα ανόργανα όντα, επομένως δε καί ό άνθρωπος, ό όποιος είναι μεν λογικόν όν, άλλα καί βιολογικόν, ύποκείμενον καί ύπό τάς δύο φύσεις του εις έπίδρασιν τών φυσικών πραγμάτων καί φαινομένων καί διεπόμενον μέχρι μεγάλου βαθμού ύπό τών νόμων, πού διέπουν τά λοιπά όντα καί τό σύμπαν εις τό σύνολον του, επί πλέον δέ προσαρμοζόμενον εις τους φυσικούς όρους καί τροποποιούν τήν συμπεριφοράν του ύπό τό φώς τής αποκτώμενης υπ' αύτοΰ γνώσεως περί τών φυσικών όντων. 'Από τά προεκτεθέντα περί τής εποχής μας ευχερώς διαπιστώνεται, ότι αύτη είναι χρονική περίοδος μεταβατική καί επομένως, θά προσθέταμεν, κρίσιμος ή οποία αργά ή γρήγορα θά παραχώρηση τήν θέσιν της εις άλλην περισσότερον σταθεράν καί μή παρουσιάζουσαν, τουλάχιστον εις τοσαύτην εντασιν καί εκτασιν, τά γνωρίσματα τής σημερινής. Κατ' αυτήν πρέπει νά αναμένεται μεγαλύτερα άξιολόγησις τών γνώσεων, πού θά έχουν έλθει μέχρι τότε εις φώς, προς άπάντησιν εις τά μεγάλα ερωτήματα, τά οποία βασανίζουν τόν άνθρωπον, άφοϋ θά έχη μετατοπΐσθή τό διαφέρον του άπό τήν τεχνολογικήν έξέλιξιν καί προς άλλους τομείς, μείωσις τής συναισθηματικής εντάσεως καί τής αγωνίας, άφοΰ θά εχη έλαττωθή ό εντατικός ρυθμός τής ζωής, μεγαλύτερα πίστις εις ιδανικά καί αξίας, άφοΰ θά εχη περιορισθή ή χρησιμοθηρία καί ή παράδοσις εις ύλικάς απολαύσεις, έγκατάλειψις τής μαζοποιήσεως, άφου θά πρέπει νά αναμένεται μεγάλη άντίδρασις εις τήν προσπάθειαν προς περιορισμόν τής ατομικής ελευθέρας βουλήσεως, άμβλυνσις του ατομισμού καί μεγαλύτερα έξέλιξις τής κοινωνικής συμπεριφοράς τών ανθρώπων, τό κυριώτερον δε διά τόν λαόν μας, επιστροφή είς τάς ρίζας του, από τάς όποιας εξαρτάται ή διαιώνισις καί ή πρόοδος αύ

182 Νικ. Γ. Μελανίτου του, δοθέντος, ότι το παρελθόν συνιστά την άφετηρίαν και τήν κατευθυντήριον δύναμιν παντός νέου επιτεύγματος αύτοϋ. Ρίζαι δε κάθε κοινωνίας και κάθε λαοϋ είναι ή γλώσσα, το μέγα τοϋτο επίτευγμα του ανθρώπου, άπό το όποιον προέκυψαν πολλά άλλα, τά ήθη και τά έθιμα, ή γραμματεία, τα μνημεία, ή θρησκεία, ή ιστορία, ή κοινωνική πείρα, με δύο λέξεις ή λαϊκή και ή λογία παράδοσις. 'Ανεξαρτήτως όλων αυτών, θα σημειώσωμεν έπί πλέον, ότι ή σημερινή κοινωνία δεν έχει δυστυχώς ακόμη τοιαύτην ιδεολογικήν θεμελίωσιν, ώστε να τείνη προς έπίτευξιν σκοπών εξυπηρετούντων τάς βαθυτέρας άνάγκας της υπάρξεως του άνθρωπου. Καθώς είναι εύνόητον, ή τεχνική έξέλιξις, λαμβανομένη υπ' όψιν ανεξαρτήτως τών έπακολουθημάτων της εκείνων, τά όποια καθιστούν τον άνθρωπον άνώτερον έαυτοϋ, δεν είναι δυνατόν να συνιστά ύψηλόν ίδανικόν ικανοποιούν τό άνώτερον στοιχεΐον αύτοϋ. 'Αναμφιβόλως ή βελτίωσις τών όρων διαβιώσεως του λαοϋ, ικανοποιήσεως τών τριών βασικών αναγκών του, της τροφής, της ενδυμασίας και της κατοικίας, είναι ενα άπό τά ιδανικά, μάλιστα δέ κατά τήν περίοδον προσπαθειών προς έπίτευξιν αυτής, ως ή σημερινή δια τήν χώραν μας, αλλά τοϋτο χάνει τον δυναμισμόν του, μόλις άνέλθη ό λαός βιοτικώς εξ άλλου δε δέν είναι άπό εκείνα, πού ίκανοποιοΰν πλήρως τον όντως άνώτερον πνευματικώς άνθρωπον. "Οταν τό άτομον άποβλέπη μονομερώς εις ίκανοποίησιν βιολογικών αναγκών του και παραμελή έκείνας, πού προέρχονται άπό τήν ψυχήν του, αρνείται τό ϊδιον τήν φύσιν του και κατ' άκολουθίαν δρα ως όν κατώτερον, ως έδρα δηλαδή, προτοϋ δημιουργήση πραγματικόν άνθρώπινον τρόπον ζωής. Όθεν πρέπει νά καταβληθή άπό τοϋδε μεγάλη προσπάθεια προς ιδεολογικήν θεμελίωσιν της τεχνολογικής κοινωνίας, διότι, αν δέν γίνη τοϋτο, ό άνθρωπος κινδυνεύει νά χάση τον άνθρωπισμόν του. Τά υψηλά ιδανικά συνιστοϋν μεγάλην άνασχετικήν δύναμιν εις τάς άπό της κατωτέρας επιθυμίας του άπολυομένας ωθήσεις, διό είναι μεγάλη ανάγκη νά καθορισθοΰν νέα, πηγάζοντα άπό τό πνεϋμα της εποχής μας, ή νά άνασυρθοΰν άπό τό παρελθόν παλαιά δοκιμασθέντα επί μακρόν και νά προσαρμοσθούν εις τάς σημερινάς περί κόσμου και ζωής αντιλήψεις. Ταϋτα εισερχόμενα εις τό είναι τών νέων γίνονται κατευθυντήριοι δυνάμεις τής ζωής των. 3. Η ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Μετά τήν σύντομον σκιαγράφησιν τής εποχής μας θα προσπαθήσωμεν νά δεΐξωμεν, ότι ή κλασσική παιδεία, παρ' όλην τήν άνάπτυξιν του τεχνικού πολιτισμού και τήν μεγάλην εΐδίκευσιν, τήν οποίαν απαιτεί ούτος, είναι ανάγκη νά καταλαμβάνη εύρύν χώρον εις τά προγράμματα τών σχολείων της μέσης εκπαιδεύσεως ένεκα τής αναμφισβήτητου μορφωτικής δυνάμεως,