Ισότητα των Φύλων και Θρησκευτικά: μία εκπαιδευτική παρέμβαση στην τάξη Παναγιώτης Τσιακούμης, Σχολικός Σύμβούλος 1
Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή σελ 2 2. Στόχοι σελ 3 3. Μέθοδοι διδασκαλίας..σελ...4 4. Πορεία του μαθήματος ή εφαρμογή της παρεμβατικής δράσης 4.1 Προετοιμασία σελ.5 4.2 Διδασκαλία σελ.6 4.3 Αντιδράσεις των μαθητών/ τριών σελ 10 5. Αξιολόγηση από τον υπεύθυνο καθηγητή.. σελ...11 6. Βιβλιογραφία... σελ 13 7. Παράρτημα... 7.1 Θεατρικό.σελ 14 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο στόχος της παρέμβασης ως προς το μάθημα Πολύς λόγος γίνεται και σήμερα για την καλούμενη ισότητα των δύο φύλων. Μια ισότητα όμως, που ακόμη και στις μέρες μας στις αποκαλούμενες σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες,εξακολουθεί να παραμένει στα χαρτιά και πιο συγκεκριμένα μόνο στους νόμους και τα συντάγματα των προαναφερομένων κοινωνιών. Γνώμη μας είναι ότι η προώθηση των αρχών της ισότητας στην κοινωνία μας προϋποθέτει την προώθηση των ίδιων αρχών στο σχολείο. Με αυτές τις επισημάνσεις, διαπιστώσεις και «ανησυχίες» θα έλεγα αποφάσισα να συμμετέχω στο πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και μαθητών του Κέντρου Ερευνών σε θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι) με σκοπό την ευαισθητοποίησή μας σε ζητήματα ισότητας στο σχολικό περιβάλλον. Έχουμε τη γνώμη ότι η διαδικασία αναμόρφωσης των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών, που συνεπάγεται και την ισότιμη και ισοδύναμη συμμετοχή των γυναικών ως δραστήρια και ικανά στελέχη, είναι φυσικό να ξεκινά από την εκπαίδευση. Για να πραγματοποιηθεί όμως τούτο θα πρέπει να πάψει να θεωρείται κάθε προσπάθεια για την ισότητα των δύο φύλων ως κάτι περιθωριακό στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Νομίζουμε ότι θα πρέπει, για να έχουμε αποτελέσματα στην ισότιμη θέση της γυναίκας στη σύγχρονη ελληνική δημοκρατική κοινωνία μας, να γίνουν πιο συντονισμένες κα πιο αποτελεσματικές προσπάθειες. Μια τέτοια προσπάθεια αποτελεί και η διδακτική μας παρέμβαση στο μάθημα των Θρησκευτικών της πρώτης Γυμνασίου. Η διδακτική παρέμβαση έγινε στο βιβλίο των Θρησκευτικών «Προετοιμασία των ανθρώπων για το καινούριο κόσμο του Θεού» στη διδακτική ενότητα «Ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο Η δημιουργία της Γυναίκας» (σελ. 34-38). 3
Το μάθημα των θρησκευτικών είναι ένα από τα μαθήματα που από τη φύση του προσφέρεται ιδιαίτερα για συζήτηση και προβληματισμό, γιατί ένας από τους σκοπούς του, που κι αυτός ενδιαφέρει εδώ είναι και η ανθρωπιστική του μόρφωση των μαθητών και μαθητριών. Πιστεύω ότι πρόκειται για ένα μάθημα που σχετίζεται στενά με τη διανοητική, συναισθηματική, αισθητική και ηθική καλλιέργεια των μαθητών και με την ανάπτυξη μιας όσο το δυνατόν, ολοκληρωμένης προσωπικότητας με την υιοθέτηση αξιών που προάγουν το άτομο και το κοινωνικό σύνολο. Νομίζω ότι αποτελεί γεγονός αναμφίβολο για όλους μας η συμβολή του Χριστιανισμού στην ισοτιμία των δύο φύλων. Γιατί σε μια εποχή απόλυτα ανδροκρατούμενη το κήρυγμα του Θεανθρώπου Χριστού ήταν αυτό που πρώτο διακήρυξε και διατράνωσε ότι δεν υπάρχει διαφορά άνδρα και γυναίκας και ότι όλοι είναι ισότιμοι απέναντι στο Θεό. 2. Στόχοι Ως πρώτο στόχο έθεσα να διαφανεί μέσα από τα κείμενα της Αγίας Γραφής η συμβολή του Χριστιανισμού σε μια κοινωνία απόλυτα ανδροκρατούμενη, στην ισοτιμία των δύο φύλων. Η διδασκαλία του Χριστού για τη σχέση του άνδρα και της γυναίκας ήταν επαναστατική για την εποχή του. Σε μια εποχή όπου η γυναίκα θεωρούνταν άνθρωπος δεύτερης κατηγορίας και ότι αποτελεί κτήμα του άνδρα πρώτος ο Χριστιανισμός διακήρυξε την ισοτιμία των δύο φύλων. Στη συνέχεια στόχος και επιδίωξη μου ήταν να αντιληφθούν οι μαθήτριες και οι μαθητές μου τη διαφορά της έννοιας ισότητας με την έννοια της ισοτιμίας. Το θεώρησα πολύ σημαντικό αυτό, και επέμενα πάρα πολύ μέχρι να το εννοήσουν τα παιδιά και με χαρά ένιωσα ότι το είχαν εννοήσει. Η επιτυχία της διδακτικής μου παρέμβασης στηρίχτηκε πάρα πολύ σε τούτο το στόχο. Ως γενικότερους στόχους της εφαρμογής του προγράμματος έθεσα: 1. Την ευαισθητοποίηση των παιδιών σε θέματα ισοτιμίας των δύο φύλων. 2. Το να εργαστούν στα πλαίσια της διδακτικής παρέμβασης, ενός καινοτόμου και πρωτόγνωρου για αυτά τρόπου διδασκαλίας. 4
Η εμπειρία αυτής της προσέγγισης ήταν θετική και αυτό το εξέφρασαν τα παιδιά στις απαντήσεις τους, στη συζήτηση που διεξήχθη καθώς και στην επιθυμία τους να συμπεριληφθούν τέτοιου είδους θέματα στο αναλυτικό σχολικό πρόγραμμα διδασκαλίας. 3. Μέθοδοι διδασκαλίας Οι μέθοδοι διδασκαλίας που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των μαθημάτων ήταν οι ακόλουθοι : 1. Μέθοδος project στην ανάλυση των κειμένων του βιβλίου και όχι μόνο που επιλέχτηκαν και προτάθηκαν. Οι μαθητές και οι μαθήτριες χωρίστηκαν σε ομάδες, ανέλυσαν και παρουσίασαν τα κείμενα της διδακτικής παρέμβασης που αναφέρονταν στην ισοτιμία των δύο φύλων. 2. Συζήτηση με τη μορφή του κατευθυνόμενου διάλογου με κύριο στόχο την ελεύθερη συμμετοχή των μαθητών και μαθητριών στο διάλογο,τη διατύπωση των απόψεων τους και την εξαγωγή συμπερασμάτων. 4. Πορεία του μαθήματος 4.1 Προετοιμασία Η διδακτική παρέμβασή μας έγινε στο βιβλίο των Θρησκευτικών της πρώτης Γυμνασίου «Η προετοιμασία των ανθρώπων για τον καινούριο κόσμο του Θεού» στη διδακτική ενότητα «Ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο» (σελ. 34-38). Ως υλικό επίσης για την ανάλυση της διδακτικής ενότητας χρησιμοποιήθηκαν κείμενο από τις Επιστολές του Απ. Παύλου καθώς και κείμενο από τα συγγράμματα του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού που έχουν σχέση με την ισοτιμία των δύο φύλων. Τα κείμενα που επιλέχτηκαν ήταν: 1. ʺΆδάμ...εγνω Εϋαν την γυναίκα αιτοϋʺ (Γεν. 4:1.) 5
(Ο Αδάμ γνώρισε την Εύα τη γυναίκα του) 2. «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ, πάντες γαρ υμείς εις εστέ εν Χριστώ Ιησού».(Γαλ. 3, 28) (Δεν υπάρχει διαφορά Ιουδαίου και Ειδωλολάτρη, Δούλου και Ελεύθερου, άνδρα και γυναίκας, όλοι ανεξαίρετα είστε ένας ενώπιον του Χριστού.) 3. «Ου δέχομαι ταύτην την νομοθεσίαν, ουκ επαινώ την συνήθειαν. "Ανδρες ήσαν οι νομοθετούντες, δια τούτο κατά γυναικών ή νομοθεσία» (Γρηγόριος ΝαζιανζηνόςΛόγος 37, 6, ΡΟ36, 289). (Δε δέχομαι τη νομοθεσία αυτή, δεν επαινώ τη συνήθεια. Άνδρες ήταν οι νομοθέτες, για τούτο και η νομοθεσία είναι εναντίον των γυναικών.) Τα παραπάνω αποσπάσματα κειμένων επιλέχτηκαν γιατί καταδεικνύουν την τεράστια συμβολή της διδασκαλίας του Χριστιανισμού στην ισοτιμία των δύο φύλων. Τα παραπάνω κείμενα ήταν για την απόλυτα ανδροκρατούμενη εποχή τους πρωτοποριακά και επαναστατικά. Επίσης τα κείμενα που επιλέχθηκαν προσφέρονταν για συγκριτική μελέτη της θέσης που είχε η γυναίκα την εποχή που εμφανίστηκε ο Χριστός και της ανύψωσης που επιχειρήθηκε με την πρωτοποριακή από κάθε άποψη διδασκαλία του Θεανθρώπου και για την ισότιμη θέση που αρμόζει σε κάθε γυναίκα και για τον ιδιαίτερό της ρόλο μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία. 4.2 Η Διδασκαλία Η διδασκαλία πραγματοποιήθηκε σε πέντε διδακτικές ώρες 1 η διδακτική ώρα 6
Στην τάξη έγινε προετοιμασία για την επεξεργασία των προεπιλεγμένων κειμένων. Οι μαθητές/τριες χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες εργασίας.κάθε ομάδα είχε ως έργο να μελετήσει ένα από τα τρία κείμενα που τους δόθηκαν, να το επεξεργαστεί και να ετοιμάσουν την παρουσίαση της ανάλυσης τους. 2 η διδακτική ώρα Στη δεύτερη διδακτική ώρα οι μαθητές της πρώτης ομάδας παρουσίασαν την ανάλυση του κειμένου που τους είχε ανατεθεί. Τα παιδιά στην αρχή μέσα από το κείμενο του βιβλίου της Γένεσης της Αγίας Γραφής περιέγραψαν τη δημιουργία της γυναίκας από την πλευρά του Αδάμ τονίζοντας ότι η παραστατική δημιουργία της Γυναίκας από την πλευρά του άνδρα ερμηνεύεται από την Εκκλησία μας ότι ο άνδρας και η γυναίκα είναι ισότιμοι ενώπιον του Θεού. Είναι ισότιμοι στα δικαιώματα, στα αγαθά και στον σκοπό της ζωής. Η ισοτιμία όμως δεν εξαφανίζει τα ιδιαίτερα χαρίσματα και τη μοναδικότητα του κάθε φύλου. Στη συνέχεια έγινε συζήτηση στην οποία πήραν μέρος περίπου το σύνολο των μαθητών/τριών. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στην ανάλυση του κειμένου που επεξεργάστηκαν. Στην αρχή το κείμενο αυτό στην αρχή φάνηκε λίγο δύσκολο στα παιδιά. Σ εκείνο το σημείο έγινε παρέμβαση δική μου, οι δυσκολίες ξεπεράστηκαν και μετά από εποικοδομητικό διάλογο οι μαθητές/τριες κατέληξαν στα ακόλουθα συμπεράσματα: Υπάρχει κάτι στην Αγία Γραφή που μας φαίνεται μάλλον παράδοξο. Το ρήμα που χρησιμοποιεί όταν αναφέρεται στην ψυχοσωματική ένωση του άντρα και της γυναίκας είναι το "γιγνώσκω". Η Παλαιά Διαθήκη, π.χ., μιλώντας για το ζευγάρωμα των πρωτοπλάστων, λέει "Άδάμ...εγνω Εϋαν την γυναίκα αιτοϋ" (Γεν. 4: 1 ). Για να πραγματοποιηθεί όντως αλληλοσυμπλήρωση, πρέπει να πρόκειται για μια ένωση με αγάπη, ειλικρίνεια και αμοιβαίο σεβασμό, αλλιώς δεν έχουμε να κάνουμε με συνάντηση προσώπων, αλλά με υστερόβουλη και εγωκεντρική χρήση του άλλου ως εργαλείου. Με αυτή τη γλωσσική επιλογή εκφράζεται μια πολύ ενδιαφέρουσα αντίληψη: ότι με τη συνάντηση των δύο φύλων ο άνθρωπος οδηγείται σε βαθιά γνώση του άλλου μια γνώση διαφορετική από αυτό που συνήθως εννοούμε ως ατομική συσσώρευση 7
πληροφοριών. Πρόκειται για μια "γνώση" που προκύπτει από το ξεπέρασμα της ατομικότητας και από το άνοιγμα της στον άλλον. Ο άνθρωπος ένα ον με δύο διαφορετικά φύλα, καθένα από τα οποία έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, σωματικά και ψυχικά. Αυτό σημαίνει ότι όλα τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου γένους δε βρίσκονται στον άντρα από μόνο του, ούτε στη γυναίκα από μόνη της. Από μόνοι τους, είναι "μισά" όντα, που αποζητούν την ολοκλήρωση και την αλληλοσυμπλήρωση. Η συμπλήρωση του καθενός επιτυγχάνεται με τη συνάντηση με το αντίθετο φύλο, δηλαδή με το άνοιγμα σε έναν άλλον κόσμο, διαφορετικό, που έχει να προσφέρει διαστάσεις άγνωστες στην ατομικότητα του δικού του φύλου. Υπ' αυτή την έννοια, πλήρης άνθρωπος δεν είναι ο άντρας από μόνος του ούτε η γυναίκα από μόνη της, αλλά το ζευγάρι. "Και έσονται οι δύο εις σάρκα μίαν" (θα γίνουν οι δυο τους ένας άνθρωπος), λέει η Αγία Γραφή. Αυτά είναι μέρος από τα λόγια που είπε ο Αδάμ όταν πρωτοαντίκρισε την Εύα (Γεν. 2: 24). Τα επανέλαβε ο απόστολος Παύλος μιλώντας για την ένωση που επιτυγχάνεται με το γάμο (Εφεσ. 5: 31) και διαβάζονται σήμερα στην Ακολουθία του Γάμου. 3 η διδακτική ώρα Μετά είχαν τη σειρά οι μαθητές /τριες της δεύτερης ομάδας να παρουσιάσουν την ανάλυση του κειμένου που τους δόθηκε. Τα παιδιά της ομάδας αυτής στάθηκαν με πολλή υπευθυνότητα και προσοχή στο κείμενο αυτό. Τους προξένησε εντύπωση γιατί γράφτηκε το πρώτο μισό του 1 ου π.χ αιώνα σε μια εποχή απόλυτα ανδροκρατούμενη. Ο Απ. Παύλος στο κείμενο της προς Γαλάτες επιστολής του διακηρύσσει την ισοτιμία όλων των ανθρώπων απέναντι στο Θεό. Δεν υπάρχει διαφορά άνδρα και γυναίκας, δούλου και ελεύθερου και Ιουδαίου και Ειδωλολάτρη, διατρανώνει σε όλους ο Απόστολος των Εθνών. Έγινε μια ευχάριστη και ζεστή συζήτηση, με παρεμβάσεις,με θέσεις αλλά και με αντιθέσεις και στο τέλος όλοι οι συμφώνησαν ότι : Η Εκκλησία διακήρυξε εξαρχής την ισοτιμία των δύο φύλων: «Ουκ ένι άρσεν και θήλυ πάντες γαρ υμείς είς έστε εν Χριστό Ιησού» (Γαλ. 3, 28). Η, διακήρυξη αυτή για την εποχή που εμφανίστηκε ο Χριστιανισμός ήταν επαναστατική. Αντίθετα στην εποχή μας η 8
ισοτιμία των δύο φύλων θεωρείται φυσική και αυτονόητη σε ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο, παρ όλες τις επιμέρους δυσκολίες που παρουσιάζονται κατά την πορεία της εφαρμογής της. Ειδικότερα η πολιτική ισοτιμία των γυναικών κατοχυρώνεται σήμερα από τα συντάγματα και τις νομοθεσίες όλων σχεδόν των πολιτισμένων λαών. Η απαράδεκτη άποψη ότι η γυναίκα είναι άνθρωπος δεύτερης κατηγορίας και ότι αποτελεί κτήμα του άνδρα, που μπορεί να χρησιμοποιείται αυθαίρετα από αυτόν, ανήκει πια στο παρελθόν. Και αυτό οφείλεται στο Χριστιανισμό, και πιο συγκεκριμένα στη βαθμιαία επίδραση που άσκησε στον κόσμο η διακήρυξη του για την ισοτιμία των δύο φύλων. Χαρακτηρίζοντας τους άνδρες και τις γυναίκες ως δύο φύλα επισημαίνουμε εξαρχής τη διαφορά τους. Μια διαφορά που δεν περιορίζεται μόνο στη σωματική τους διάπλαση, αλλά επεκτείνεται και στον ψυχικό τους κόσμο. Η διαφορά αυτή δεν προσβάλλει την ισοτιμία των δύο φύλων, αλλά συμβάλλει στην αμοιβαία συμπλήρωση και την αρμονική ένωση τους. Τα δύο φύλα είναι ισότιμα. Η ισοτιμία αυτή δεν έχει την έννοια της ισοπεδωτικής ομοιότητας που αδικεί την ισοτιμίας ιδιαιτερότητα των φύλων και έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ένωση τους. Και πραγματικά από καθαρά κοινωνιολογική σκοπιά η ισότιμη ιδιαιτερότητα συνεπάγεται πάντοτε τη δυνατότητα συνεργασίας και αλληλοσυμπλήρωσης, ενώ η ισοπεδωτική ομοιότητα ακυρώνει τη δυνατότητα αυτή και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση αντιθέσεων, γιατί οποιαδήποτε στιγμή ο ένας από τους δύο μπορεί ν αντικαταστήσει και να κάνει περιττό τον άλλο. Αντίθετα η έννοια της ισοτιμίας υπαγορεύει το σεβασμό των διαφορών και την αναγνώριση της ιδιαίτερης αξίας του κάθε φύλου. 4 η διδακτική ώρα Από τα παιδιά της τρίτης ομάδας αναλύθηκε στη διάρκεια της τέταρτης ώρας το κείμενο του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού που τους είχε δοθεί για επεξεργασία. Τα κείμενο αυτό ήταν πρωτοποριακό και επαναστατικό για την ανδροκρατούμενη εποχή του, τότε που η γυναίκα θεωρούνταν άνθρωπος δεύτερης κατηγορίας και αποκλειστικό κτήμα του άνδρα. Στα παιδιά τους έκανε εντύπωση η ανισότητα που υπήρχε στους νόμους 9
εκείνης της εποχής για τις γυναίκες αλλά και η πρωτοποριακή για την εποχή εκείνη τοποθέτηση του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Οι μαθητές και οι μαθήτριες της τρίτης ομάδας παρουσιάζοντας την ανάλυση του κειμένου τους τονίζοντας ότι: Η Εκκλησία εξ αρχής τόνισε ότι τα δύο φύλα είναι ισότιμα. Ο Παύλος είχε επισημάνει ότι με το έργο του Χριστού που προσέφερε σωτηρία σε όλο το ανθρώπινο γένος, και με τη δυνατότητα όλων να γίνουν μέλη του Σώματος του Χριστού, καταργήθηκε η ανισότητα άντρα και γυναίκας. «ουκ ενι Ιουδαίος ουδέ Ελλην,ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ, πάντες γαρ υμείς εις εστέ εν Χριστώ Ιησού». Στην εποχή μας η ισοτιμία των δύο φύλων θεωρείται φυσική και αυτονόητη σε ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο. Εκείνη την εποχή όμως υπήρχε η απαράδεκτη άποψη ότι η γυναίκα είναι άνθρωπος δεύτερης κατηγορίας και ότι αποτελεί κτήμα του άνδρα, που μπορεί να χρησιμοποιείται αυθαίρετα από αυτόν. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (4 ος αιώνας π.χ) καυτηριάζοντας αντιλήψεις που παραχωρούσαν στον άνδρα το δικαίωμα να μοιχεύει, ενώ τιμωρούσαν άπιστη γυναίκα για την ίδια πράξη, κάνει μια εντυπωσιακή κριτική στο κοινωνικό και νομικό κατεστημένο: «δε δέχομαι αυτή την νομοθεσία, κι ούτε επαινώ τη συνήθεια. Άνδρες έφτιαξαν τους νόμους, και γι αυτό στρέφεται εναντίον των γυναικών η νομοθεσία» 5 η διδακτική ώρα Στην Πέμπτη και τελευταία διδακτική ώρα έγινε ένας απολογισμός και μια γενική αποτίμηση του προγράμματος. Στη συνέχεια δόθηκε στους μαθητές/τριες το σενάριο ενός μικρού θεατρικού έργου για την ισοτιμία των δύο φύλων που έγραψα συνοψίζοντας τα συμπεράσματα του προγράμματος. Δόθηκαν οι ρόλοι στα παιδιά που είχαν υποκριτικό ταλέντο και ήθελαν να λάβουν μέρος στο θεατρικό έργο. Το μικρό θεατρικό έργο παίχτηκε στην παρουσίαση των προγραμμάτων των σχολείων της σύμπραξης μας και καταχειροκροτήθηκε. 4.3 Αντιδράσεις των μαθητών/ τριών 10
Η συμμετοχή των παιδιών ήταν σχεδόν καθολική σε όλο το χρόνο που έγινε το πρόγραμμα. Όπως ήταν φυσικό μεγαλύτερη ήταν η συμμετοχή των μαθητριών. Άλλωστε ήταν ένα θέμα που τις ενδιέφερε άμεσα. Οι μαθητές στην αρχή είδαν το πρόγραμμα κάπως επιφανειακά και επιπόλαια, όμως στη διάρκεια του προγράμματος άρχισε να κεντρίζεται το ενδιαφέρον τους και στο τέλος η συμμετοχή τους ήταν καθολική θα έλεγα. Το γενικό κλίμα που επικράτησε ήταν χαρούμενο, δημοκρατικό και ιδιαίτερα εποικοδομητικό. Τις ώρες τις διδακτικής παρέμβασης τις χάρηκαν και τις περίμεναν με ανυπομονησία. Υπήρξαν διαμάχες λεκτικές και επιχειρημάτων στο θέμα της ισοτιμίας των δύο φύλων. Τα αγόρια επέμεναν στο στερεότυπο του φύλου τους, ενώ τα κορίτσια αντιδρούσαν και προσπαθούσαν να εξηγήσουν στα αγόρια λέγοντας χαρακτηριστικά ότι οι απόψεις τους είναι: κατάλοιπο ξεπερασμένων αρχών και κάτι που δεν τους τιμά ιδιαίτερα. 5. Αξιολόγηση από τον υπεύθυνο Καθηγητή Πεποίθησή μας είναι ότι η προώθηση των αρχών της ισότητας στο κοινωνικό γίγνεσθαι προϋποθέτει την προώθηση των ίδιων αρχών στο σχολείο. Η διαδικασία αναμόρφωσης των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών, που συνεπάγεται και την ισότιμη συμμετοχή των γυναικών μέσα σ αυτές, πρέπει να ξεκινά από την εκπαίδευση. Το σχολείο πρέπει να είναι ανοιχτό στην κοινωνία και πρέπει μέσα από το σχολείο να πάψει να θεωρείται ως κάτι περιθωριακό η διδασκαλία και οι παρεμβάσεις για την ισότητα των δύο φύλων μέσα στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Πιστεύουμε ότι οι δυνατότητες παρέμβασης είναι πολλές και τα αποτελέσματα μπορούν να είναι ιδιαίτερα θετικά και σημαντικά, εάν μάλιστα οι παρεμβατικές προσπάθειες είναι συντονισμένες και συστηματικές Η διδακτική παρέμβαση για την ισοτιμία των δύο φύλων ήταν, νομίζω, μια τέτοια προσπάθεια. Μια προσπάθεια πρωτοποριακή, συντονισμένη και καλά οργανωμένη για τα σχολικά δεδομένα μέθοδος διδασκαλίας. 11
Γενικά θα μπορούσα να πω ότι ήταν ένα πρόγραμμα που οι μαθητές όλοι το χάρηκαν. Σε γενικές γραμμές τα αποτελέσματα των προσπαθειών μας πιστεύω ότι ήταν ικανοποιητικά. Οι μαθητές/τριες προβληματίστηκαν στο θέμα της ισοτιμίας των δύο φύλων και στις αναχρονιστικές αντιλήψεις που υπάρχουν στην Ελληνική οικογένεια και στην κοινωνία γενικότερα και ευχαριστήθηκαν το διαφορετικό τρόπο διδασκαλίας που τους ξεκούρασε από την καθημερινή διδακτική πρακτική. Θα μπορούσα όμως να διαπιστώσω ότι τα οφέλη των παιδιών από το φετεινό πρόγραμμα ισοτιμίας των δύο φύλων είναι τα ακόλουθα: 1. Η ευαισθητοποίηση των παιδιών σε θέματα ισοτιμίας των δύο φύλων. 2. Τα παιδιά έμαθαν για την τεράστια συμβολή του Χριστιανισμού στην ισοτιμία των δύο φύλων σε μια κοινωνία απόλυτα ανδροκρατούμενη. Το κήρυγμα του Χριστού για την ισότιμη θέση της γυναίκας ήταν πρωτοποριακό και επαναστατικό όχι μόνο για την εποχή του αλλά ακόμη και για την εποχή μας και συνέβαλλε τα μέγιστα στην ισοδύναμη θέση της γυναίκας στην κοινωνία μας. 3. Οι μαθήτριες και οι μαθητές μου αντιλήφθηκαν τη διαφορά της έννοιας ισότητας με την έννοια της ισοτιμίας. Το θεώρησα πολύ σημαντικό αυτό, και επέμενα πάρα πολύ μέχρι να το εννοήσουν τα παιδιά και με χαρά ένιωσα ότι το είχαν εννοήσει. Η επιτυχία της διδακτικής μου παρέμβασης στηρίχτηκε πάρα πολύ σε τούτο το στόχο. 4. Όλα αυτά οι μαθήτριες και οι μαθητές μου τα συνειδητοποίησαν, έγιναν ένα με τον εαυτό τους και είμαι βέβαιος ότι θα τα κάνουν πράξη στη ζωή τους. 12
6. Βιβλιογραφία 1. Δεληγιάννη Β- Ζιώγου Σ (επιμ.): «Εκπαίδευση και Φύλο». Θεσσαλονίκη (1993). Βάνιας 2. Δεληγιάννη Β- Ζιώγου Σ. (επιμ.): «Φύλο και Σχολική πράξη». Θεσσαλονίκη (1997). Βάνιας 3. Βαρνάβα- Σκούρα: «Θέματα φύλου και αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών για τη δουλειά τους.» 4. Δεληγιάννη- Κουμτζή Βασιλική. Αθανασιάδου Χριστίνα.: «Αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών για το φύλο.» 5. Μαντζαρίδης Γεώργιος : «Χριστιανική Ηθική»(Πανεπιστημιακές παραδόσεις) Θεσσαλονίκη (1977) 6. Μαντζαρίδης Γεώργιος : «Χριστιανική Ηθική» (Σχολικό βιβλίο για τους μαθητές της τρίτης Λυκείου ) 13
7. Παράρτημα 7.1 Το μικρό μας Θεατρικό : «Το μαθηματικό μυαλό του τμήματός μας, ο Χρήστος, μας διορθώνει και μας προτείνει για την ισότητα των δύο φύλων.» Η σκηνή εκτυλίχθηκε σήμερα το πρωί, σε ώρα διαλείμματος στο προαύλιο του Γυμνασίου μας. Ο Χρήστος, ένα καλοσυνάτο και συμπαθητικό αγόρι της πρώτης Γυμνασίου, που τρέφει μεγάλη αγάπη για τα μαθηματικά κάθεται μόνος του στο πεζούλι σε μια γωνιά του προαυλίου του Γυμνασίου. Στο ένα του χέρι κρατάει το τετράδιο και το στυλό του και στο άλλο του με το κομπιούτερ κάνει, όπως πάντα μαθηματικούς υπολογισμούς. Σε λίγο τον πλησιάζει μια ομάδα μαθητών του άλλου τμήματος της πρώτης τάξης. Χρύσα: Χρήστο, θα έλθεις μαζί μας να πάμε για να παρακολουθήσουμε την εκδήλωσή των μαθητών του άλλου τμήματος σε αίθουσα κεντρικού ξενοδοχείου του Βόλου. Χρήστος: Τι εκδήλωση είναι και τι ώρα θα γίνει. Γεωργία: Η εκδήλωση θα γίνει στις 180 το απόγευμα σε αίθουσα του ξενοδοχείου.και είναι πρόγραμμα του Κ.Ε.Θ.Ι δηλαδή του Κέντρου Έρευνας για Θέματα Ισότητας των δύο φύλων και σκοπό έχει να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές και τους καθηγητές για θέματα ισότητας των δύο φύλων. Θα είναι ενδιαφέρον, σε παρακαλούμε έλα να μας παρακολουθήσεις; 14
Χρήστος: Δεν έχω, όσο θυμάμαι βέβαια, κάποιο μάθημα στο φροντι- στήριο. Έτσι, εκτός απροόπτου με μεγάλη χαρά δέχομαι την πρόσκ-λησή σας. Αλλά όμως είναι κάτι που δεν μου πάει καλά, πώς να σας το πω, δε μου στέκεται καλά. Για πείτε μου και πάλι, μήπως το καταλάβω και το εννοήσω καλλίτερα τι πρόγραμμα είναι και τι σκοπό έχει; Γεωργία: Θα στο πω, Χρήστο, πιο απλά και κατανοητά για το καταλά-βεις και να μην «κολλήσει» το μυαλό σου. Είναι ένα πρόγραμμα του Κέντρου Έρευνας για Θέματα σχετικά με την Ισότητα των δύο φύλων. Το κατάλαβες τώρα; Χρήστος: Ισότητας των δύο φύλων είπες; Εδώ είναι το πρόβλημα, γιατί δε μου φαίνεται μαθηματικά να στέκεται σωστά ο όρος ισότητα. Ματίνα: Έλα τώρα Χρηστάκη σοβαρέψου λιγάκι, καιρός είναι να μας βγεις και εναντίον του Φεμινισμού. Χρήστος: Όχι βέβαια. Ξέρετε πολύ καλά τις θέσεις μου για τα δύο φύλα και πόσο σέβομαι την ιδιαιτερότητα του κάθε φύλου, όμως τα μαθηματικά μου, η αγάπη μου, μου δίνουν τη δυνατότητα να υποστηρίξω, μιας και ο όρος ισότητα είναι μαθηματικός όρος, ότι.. Χρύσα: Πες μας Χρήστο, τι θέλεις να μας πεις, που θέλεις να καταλήξεις; Χρήστος: Να, ότι ο μαθηματικός όρος ισότητα είναι αδόκιμος και δεν μπορεί να αποδώσει ολοκληρωτικά και σωστά τη σχέση που πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στα δύο φύλα. 15
Ματίνα: Χρήστο ως εδώ και μη παρέκει Αρκετά μας νευρίασες; Μπορείς σε παρακαλώ να μας γίνεις πιο συγκεκριμένος. Χρήστος: Θέλω να με προσέξετε λίγο. Ας πάρουμε μια τυχαία μαθηματική ισότητα π.χ. την ισότητα 9=9 Αυτή είναι μια ισότητα και μας λέει ότι: 1) το 9 του πρώτου μέρους της ισότητας είναι ίσον σε όλα με το 9 του δευτέρου μέρους της ισότητας. 2) το 9 του πρώτου μέρους της ισότητας μπορεί να ταυτιστεί σε όλα με το 9 του δευτέρου μέρους της ισότητας και 3) το 9 του πρώτου μέρους της ισότητας μπορεί να αναπληρώσει το 9 του δευτέρου μέρους της ισότητας σε όλα. Μετά την ανάλυση που σας έκανα μπορεί ο όρος ισότητα να αποδώσει την πραγματική σχέση των δύο φύλων; Γεωργία: Δεν μπορούμε και πάλι Χρήστο να σε καταλάβουμε. Σκέτος γρίφος έχεις γίνει. Χρήστος: Να σας το πω πιο απλά: μπορεί το ένα φύλο είτε ο άνδρας, είτε η γυναίκα να ταυτιστεί με το άλλο ή ακόμη το ένα φύλο να αναπληρώσει το άλλο σε όλα. Χρύσα: Μάλλον όχι και ίσως έχεις δίκιο Χρήστο, εμείς σε παρεξη-γήσαμε και σου ζητούμε συγνώμη γι αυτό. Συνέχισε όμως, σε παρακαλώ, τη σκέψη σου. Στην παρέα τους μπαίνουν μια ομάδα παιδιών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ισότητας των δύο φύλων. 16
Κατερίνα: Παιδιά θα ρθήτε το απόγευμα να μας παρακολουθήσετε στο πρόγραμμα ισοτιμίας που θα γίνει σε αίθουσα κεντρικού ξενοδοχείου του Βόλου. Χρήστος: Πως το είπατε; Πως το είπατε; Βάσω: Πρόγραμμα ισοτιμίας των δύο φύλων. Βέβαια στα χαρτιά το πρόγραμμα αυτό λέγεται πρόγραμμα ισότητας των δύο φύλων αλλά ο καθηγητής μας των Θρησκευτικών μας ανέλυσε τη διαφορά πολύ κατανοητά και αμέσως την καταλάβαμε. Χρήστος: Πρόγραμμα ισοτιμίας και ισοδυναμίας θα πρότεινα εγώ, αλλά παιδιά για πείτε μου, πως σας εξήγησε ο καθηγητής σας την ισοτιμία των δύο φύλων θεολογικά. Κατερίνα: Μας εξήγησε και μας τόνισε ότι με τον όρο ισότητα των δύο φύλων είναι σαν να ταυτίζουμε τα δύο φύλα. Αυτό βέβαια δεν είναι σωστό, γιατί από τη φύση τους το κάθε φύλο δεν μπορεί να αναπληρώσει το άλλο φύλο γιατί ο άνδρας και η γυναίκα εκπροσωπούν δυο διαφορετικούς κόσμους που η σύγχρονη Βιολογία υποστηρίζει ότι διαφέρουν από το πρώτο μέχρι το τελευταίο τους κύτταρο. Χρήστος: (φέρνοντας το χέρι του ενδεικτικά στο κεφάλι του) Τα βλέπετε που σας τα έλεγα; Εμένα στα μαθηματικά πρέπει να με ακούτε. Βιβή: Με τη λέξη ισότητα ισοπεδώνουμε, διαγράφουμε και παραχαρακώνουμε τις διαφορές των δύο φύλων, ενώ με τη λέξη ισοτιμία.. Χρήστος: Και ισοδυναμία 17
Βιβή: Τονίζουμε ότι ο άνδρας και η γυναίκα έχουν τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις αλλά από το άλλο μέρος τονίζουμε και αναγνωρίζουμε την ιδιαίτερη αποστολή του άνδρα και της γυναίκας στην οικογένεια και στην κοινωνία γενικότερα. Χρήστος: Δηλαδή αν κατάλαβα καλά, με τον όρο ισότητα έχουμε ταύτιση και ισοπέδωση των ιδιαιτεροτήτων των δύο φύλων, ενώ με τον όρο ισοτιμία υποστηρίζουμε ότι ο άνδρας και η γυναίκα έχουν την ίδια τιμή, που στα μαθηματικά σημαίνει αξία, αλλά από το άλλο μέρος είναι τόσο διαφορετικοί. Κατερίνα: Μάθαμε ακόμη, ότι χωρίς την αναγνώριση και την καταξίωση της ιδιαιτερότητας των δύο φύλων δεν είναι άλλωστε κατανοητή και η αμοιβαία συμπλήρωση του άνδρα και της γυναίκας στο εμείς της οικογένειας. Βιβή: Εμένα μου έκανε εντύπωση τα λόγια του Ιωάννη του Χρυσοστόμου που τόνισε, σε μια κοινωνία απόλυτα ανδροκρατούμενη εκείνη την εποχή, τα εξής: «Η γυναίκα και ο άνδρας δεν είναι δύο άνθρωποι αλλά ένας άνθρωπος.» Βάσω: Βέβαια, όπως μας εξήγησε ο καθηγητής μας τούτο μπορούν να το πετύχουν τα δύο φύλα μόνο με την αμοιβαία αγάπη και την αμοιβαία προσφορά των δύο φύλων μεταξύ τους. Χρήστος: Πέστα, Άγιε μου Χρυσόστομε, γιατί σήμερα τα ανδρόγυνα μέσα στην οικογένεια, στις μεταξύ τους σχέσεις προσπαθούν πώς να επιβληθεί είτε ο άνδρας, είτε η γυναίκα στο άλλο φύλο με τον εγωισμό, με την υποβάθμιση και την καταρράκωση της προσωπικότητας του άλλου φύλου. Βιβή: Ξεχνούν βέβαια, Χρήστο, ότι η πραγματική αγάπη είναι αυτή που καταργεί την μοναξιά των δύο φύλων και φέρνει τον άνδρα και την γυναίκα πιο κοντά στη φλόγα της αγάπης, τους κάνει, όπως λέει και ο ιερός Χρυσόστομος ένα άνθρωπο. 18
Χρήστος: Παιδιά, όλα αυτά τα ήξερα από τους γονείς μου μέσα στην οικογένεια μου. Είχα όμως μια απορία που με βασάνιζε και με τη συζήτηση χωρίς να το επιδιώξετε μου τη λύσατε. Στάθης: Ποια ήταν, ποια ήταν, Χρήστο, η απορία σου; Χρήστος: Τώρα τελευταία πολλοί καθηγητές μου, μας έλεγαν ότι από του χρόνου θα έχουμε καινούρια βιβλία και πως μερικά κεφάλαια από αυτά θα είναι διαθεματικά. Τούτο παρότι πολλές φορές ζήτησα εξηγήσεις δεν μπορούσα να το καταλάβω πολύ καλά. Με τη σημερινή συζήτηση όμως κατάλαβα και μάλιστα πολύ καλά ότι δηλαδή σήμερα μάθαμε Θρησκευτικά αξιοποιώντας τα Μαθηματικά. Κατερίνα: Είσαι απίστευτος Χρήστο, γιατί σε παρακαλώ όλα τα γυρίζεις πάντοτε στη μεγάλη σου αγάπη τα Μαθηματικά. Με τη συζήτηση όμως χτύπησε το κουδούνι και δε το καταλάβαμε. Το διάλειμμα τελείωσε, και πρέπει να τρέξουμε γρήγορα στην τάξη για να μην πάρουμε αδικαιολόγητα κάποια απουσία και τι θα πούμε στους καθηγητές μας και στους γονείς μας. 19