Ανάλυση Χρηματοοικονομικών Καταστάσεων ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ Λαζαρίδης Θεμιστοκλής ΤΜΗΜΑ: Διοίκησης Επιχειρήσεων (Γρεβενά)
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 2
Περιεχόμενα 1. Εισαγωγικές έννοιες και ορισμοί... 4 1.1 Λογιστικά στοιχεία... 4 1.2 Εξωλογιστικά στοιχεία... 4 1.3 Πηγές και χρήστες χρηματοοικονομικών στοιχείων... 6 1.4 Τύποι χρηματοοικονομικών στοιχείων... 7 2. Ανάλυση αριθμοδεικτών... 9 2.1 Τύποι ς αριθμοδεικτών... 9 2.2 Κατηγορίες αριθμοδεικτών... 10 3
1. Εισαγωγικές έννοιες και ορισμοί Η οικονομική δραστηριότητα μιας επιχείρησης αποτυπώνεται με διάφορα λογιστικά ή εξωλογιστικά στοιχεία τα οποία μαζί λέγονται χρηματοοικονομικά στοιχεία. Η προσπάθεια να εξαχθούν πληροφορίες από τα χρηματοοικονομικά στοιχεία μιας επιχείρησης λέγεται χρηματοοικονομική, η οποία, όπως αναφέραμε, αποτελεί μια ουσιώδη διαδικασία για την αξιολόγηση της κατάστασης της επιχείρησης, για την πρόβλεψη της μελλοντικής πορείας της και γενικά για τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων από άτομα ή ομάδες που έχουν από οποιαδήποτε σκοπιά ενδιαφέρον για την επιχείρηση. 1.1 Λογιστικά στοιχεία Όπως αναφέραμε, τα χρηματοοικονομικά στοιχεία μπορεί να είναι λογιστικά ή εξωλογιστικά. Λογιστικά είναι τα στοιχεία που περιλαμβάνονται και προκύπτουν από τις λογιστικές καταστάσεις που τηρεί και δημοσιεύει η επιχείρηση. Οι λογιστικές καταστάσεις είναι απεικονίσεις της οικονομικής θέσης και των επιδόσεων μιας επιχείρησης και είναι δομημένες με συγκεκριμένους κανόνες που όπως είδαμε περιλαμβάνονται στα Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης (ΔΠΧΠ) όπως αυτά εξελίχθηκαν από τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα (ΔΛΠ). Η πλήρης σειρά λογιστικών καταστάσεων που δημοσιεύει η επιχείρηση περιλαμβάνει τα εξής: Ισολογισμός Κατάσταση Χρηματοοικονομικής Θέσης (Balance Sheet Statement of Financial Position) Αποτελέσματα Χρήσης Κατάσταση Εισοδήματος (Profit and Loss ή Income Statement) Κατάσταση Ταμειακών Ροών (Cash Flow Statement) Κατάσταση Μεταβολών Ιδίων Κεφαλαίων (Statement of Changes in Equity) Προσάρτημα Σημειώσεις (Notes to the Financial Statements) Με τις λογιστικές καταστάσεις παρέχονται εύκολα και με χαμηλό κόστος σημαντικές πληροφορίες για την επιχείρηση και όπως θα δούμε παρακάτω αποτελούν την κύρια πηγή άντλησης στοιχείων για την κατασκευή των αριθμοδεικτών. 1.2 Εξωλογιστικά στοιχεία Υπάρχει πληθώρα στοιχείων που δεν βρίσκονται στις λογιστικές καταστάσεις της επιχείρησης και λέγονται εξωλογιστικά στοιχεία. Για παράδειγμα, για τις εισηγμένες στο χρηματιστήριο επιχειρήσεις υπάρχουν όλες οι τιμές και οι δείκτες που διαμορφώνονται καθημερινά στις συνεδριάσεις του χρηματιστηρίου και συνιστούν πολύ σημαντική πηγή πληροφόρησης για την επιχείρηση. Η χρηματιστηριακή τιμή 4
της μετοχής, η εμπορευσιμότητα, ο λόγος τιμής προς κέρδη (Ρ/Ε) και πολλά άλλα στοιχεία είναι είτε αμιγώς εξωλογιστικά στοιχεία, είτε συνδυασμός πληροφοριών από το χρηματιστήριο και λογιστικών στοιχείων. Γράφημα 13. Ενημέρωση σε πραγματικό χρόνο (από την www.naftemporiki.gr ) 5
Γράφημα 14. Ιστορική εξέλιξη τιμών και εμπορευσιμότητας (από την www.naftemporiki.gr) Στα παραπάνω γραφήματα βλέπουμε ενδεικτικά διάφορες εξωλογιστικές πληροφορίες για την επιχείρηση οι οποίες δημοσιεύονται μάλιστα σε πραγματικό χρόνο από ιστοσελίδες που ασχολούνται με το χρηματιστήριο. Εκτός όμως από τα χρηματιστηριακά στοιχεία υπάρχουν και διάφορα άλλα εξωλογιστικά στοιχεία, όπως το μερίδιο αγοράς μιας επιχείρησης, ο βαθμός συγκέντρωσης του κλάδου, η ανακοίνωση για την πραγματοποίηση μιας επένδυσης, κτλ. Τέλος, υπάρχουν διάφορα στοιχεία που αναφέρονται σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις και παρέχουν χρήσιμη πληροφόρηση, όπως για παράδειγμα, τα κέρδη ανά επιβάτη για τις αεροπορικές εταιρείες, οι πωλήσεις ανά τετραγωνικό μέτρο χρησιμοποιούμενων χώρων, η μέση πληρότητα των δωματίων ανά μήνα για ένα ξενοδοχείο, κτλ. 1.3 Πηγές και χρήστες χρηματοοικονομικών στοιχείων Τα χρηματοοικονομικά στοιχεία βρίσκονται σε πληθώρα πηγών. Εκτός από αυτά που βρίσκονται στις ετήσιες λογιστικές καταστάσεις που αναφέραμε παραπάνω, υπάρχουν και οι παρακάτω πηγές στοιχείων: Ετήσιες εκθέσεις και απολογισμοί Ενδιάμεσες λογιστικές καταστάσεις 6
Ανακοινώσεις Εκθέσεις διαφόρων αναλυτών Χρηματιστηριακές αναλύσεις Στοιχεία από κρατικούς και διεθνείς οργανισμούς Κλαδικές εκθέσεις Εφημερίδες και οικονομικά περιοδικά Διαφημιστικές καταχωρήσεις και έντυπα Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι και ομάδες που ενδιαφέρονται για μια ποικιλία λόγων για τα χρηματοοικονομικά στοιχεία μιας επιχείρησης και τους ονομάζουμε γενικά χρήστες των στοιχείων. Βεβαίως, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, οι διάφοροι χρήστες έχουν διαφορετικό βαθμό ενδιαφέροντος και επομένως επιθυμούν διαφορετικό βαθμό ς. Για παράδειγμα, ένας κεφαλαιούχος μεγαλοεπενδυτής, που ενδιαφέρεται να αγοράσει σημαντικό μερίδιο μιας εταιρείας, θα ζητήσει πλήρη και αναλυτικά στοιχεία για την εταιρεία, μια τράπεζα που θα παράσχει δάνειο σε μια επιχείρηση θα κάνει πλήρη χρηματοοικονομική, ένας παίκτης του χρηματιστηρίου με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα θα αναζητήσει κάποιους χρηματιστηριακούς δείκτες, το γενικότερο κοινό ενδιαφέρεται για τη βιωσιμότητα της επιχείρησης κοκ. Ως σημαντικότερους χρήστες των χρηματοοικονομικών στοιχείων μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής άτομα ή οργανισμούς: Στελέχη της επιχείρησης Μέτοχοι της επιχείρησης Διάφοροι επενδυτές Τράπεζες Προσωπικό της επιχείρησης Πελάτες Ανταγωνιστές Προμηθευτές Επαγγελματικές ενώσεις και επιμελητήρια Χρηματοοικονομικοί αναλυτές Τοπική αυτοδιοίκηση Κεντρικές κρατικές υπηρεσίες Ακαδημαϊκοί και ερευνητές Το γενικότερο κοινό 1.4 Τύποι χρηματοοικονομικών στοιχείων 7
Τα χρηματοοικονομικά στοιχεία είναι οπωσδήποτε αριθμητικά δεδομένα, είναι πάντοτε κάποια νούμερα. Ωστόσο, μπορεί να είναι εκφρασμένα ως: απόλυτα μεγέθη διαφορά δύο μεγεθών λόγος δύο μεγεθών Είναι προφανές ότι κάθε τύπος στοιχείων έχει τη σημασία του, την αξία του και τη χρησιμότητά του. Είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τα απόλυτα μεγέθη για να σχηματίσουμε εικόνα της κατάστασης μιας επιχείρησης. Για παράδειγμα, λέμε ότι η επιχείρηση Βιομηχανική Α.Ε. έχει το 2012 καθαρά κέρδη 2,5 εκατομμύρια ευρώ και φυσικά αυτό από μόνο του είναι μια πολύ σημαντική πληροφορία. Είναι όμως πολλά ή λίγα τα 2,5 εκατομμύρια ευρώ; Αυτό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Εάν το 2011 η επιχείρηση είχε καθαρά κέρδη 4 εκατομμύρια ευρώ τότε προφανώς τα 2,5 εκατομμύρια ευρώ του 2012 είναι λίγα. Εάν το 2011 η επιχείρηση είχε καθαρά κέρδη 1 εκατομμύριο ευρώ τότε προφανώς τα 2,5 εκατομμύρια ευρώ του 2012 είναι πολλά. Επίσης, έχει σημασία να δούμε και άλλα μεγέθη. Εάν μια επιχείρηση με καθαρά κέρδη 2,5 εκατομμύρια ευρώ έχει μικτά κέρδη 5 εκατομμύρια ενώ μία άλλη επιχείρηση με τα ίδια καθαρά κέρδη έχει μικτά κέρδη 3,5 εκατομμύρια ευρώ, τότε προφανώς υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις δύο επιχειρήσεις. Η πρώτη έχει πολύ περισσότερα έξοδα διοικητικής λειτουργίας και έξοδα διάθεσης σε σχέση με τη δεύτερη. Επομένως, βλέπουμε ότι, όχι μόνο τα απόλυτα μεγέθη, αλλά και η διαφορά δύο μεγεθών έχει ιδιαίτερη σημασία και αξία ως πληροφορία. Περαιτέρω, θα πρέπει να δούμε τις σχέσεις μεταξύ μεγεθών με τρόπο ώστε να μπορούμε να κάνουμε συγκριτική της κατάστασης και της επίδοσης της επιχείρησης, τόσο σε σχέση με τον εαυτό της ιστορικά, όσο και σε σχέση με άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις ή με τον κλάδο που ανήκει. Εάν μια επιχείρηση έχει σύνολο πωλήσεων 25 εκατομμύρια ευρώ, τότε με 2,5 εκατομμύρια ευρώ κέρδη σημαίνει ότι η επιχείρηση έχει περιθώριο κέρδους 10%. Εάν όμως μια άλλη ομοειδής επιχείρηση έχει συνολικές πωλήσεις 50 εκατομμύρια ευρώ και καθαρά κέρδη 2,5 εκατομμύρια ευρώ, τότε αυτή έχει περιθώριο κέρδους 5%. Ο λόγος κέρδη προς πωλήσεις, ή πιο συγκεκριμένα ο αριθμοδείκτης: Περιθώριο καθαρού κέρδους = καθαρά κέρδη πωλήσεις μας δίνει μια πολύ σημαντική πληροφόρηση που δεν την έχουμε από τα απόλυτα μεγέθη. Αμέσως παρακάτω θα επικεντρωθούμε στους αριθμοδείκτες, εξετάζοντας αρχικά το πώς προκύπτουν και τι σημαίνει ο καθένας τους και στη συνέχεια πώς χρησιμοποιούνται στη χρηματοοικονομική για να βγάλουμε συμπεράσματα για την ιστορική, την τρέχουσα και τη μελλοντική θέση και κατάσταση μιας επιχείρησης. 8
2. Ανάλυση αριθμοδεικτών Σε πολλές περιπτώσεις στην καθημερινή μας ζωή χρησιμοποιούμε λόγους και αναλογίες. Μιλάμε για κατανάλωση λίτρων βενζίνης ανά 100 χλμ., για απόδοση ενός κλιματιστικού ανά κυβικό μέτρο, για αναλογία ανδρών και γυναικών που εργάζονται σε μια επιχείρηση, για αριθμό γιατρών ανά χιλίους κατοίκους, κτλ. Στη χρηματοοικονομική η χρήση λόγων, που λέγονται αριθμοδείκτες, είναι πολύ συχνή για την αξιολόγηση της κατάστασης και απόδοσης μιας επιχείρησης. Με τη χρήση των αριθμοδεικτών μπορούμε να προσδιορίσουμε το βαθμό της παραγωγικότητας και της αποδοτικότητας διαφόρων τομέων και τμημάτων ή και ολόκληρης της επιχείρησης και έτσι μπορούμε να έχουμε ορθολογικότερη χρησιμοποίηση των διαθέσιμων μέσων, πόρων και συντελεστών παραγωγής της επιχείρησης. Επίσης, οι αριθμοδείκτες δίνουν στους ενδιαφερόμενους επενδυτές και μετόχους της επιχείρησης όλες εκείνες τις πληροφορίες που απαιτούνται για να ερμηνεύσουν τα οικονομικά στοιχεία της επιχείρησης και να προβαίνουν σε αποφάσεις σχετικές με τα επενδυμένα κεφάλαιά τους. Είναι προφανές ότι οι αριθμοδείκτες δεν κατασκευάζονται ως λόγοι διαφόρων μεγεθών αδιακρίτως. Δηλαδή, τα μεγέθη που περιλαμβάνονται σε κάθε αριθμοδείκτη θα πρέπει να έχουν μεταξύ τους μια σχέση που να έχει νόημα. Για παράδειγμα, η σχέση μεταξύ πωλήσεων και κερδών υπάρχει και έχει νόημα. Ωστόσο, δεν έχει νόημα να συσχετίσουμε σε αριθμοδείκτη, για παράδειγμα, τις απαιτήσεις από πελάτες και τα έξοδα διάθεσης. Παρόλο που η με αριθμοδείκτες δίνει εξαιρετικά χρήσιμα στοιχεία, δεν αποτελεί το μόνο εργαλείο ς και λήψης αποφάσεων. Για παράδειγμα, είναι πιθανόν μια επιχείρηση να έχει μη ευνοϊκούς αριθμοδείκτες σε σύγκριση με τους αντίστοιχους αριθμοδείκτες του κλάδου στον οποίο ανήκει. Αυτό μπορεί να είναι μια οικονομική και λειτουργική αδυναμία της επιχείρησης που να έχει σοβαρές συνολικές επιπτώσεις στη λειτουργία της, μπορεί όμως να είναι και μια πρόσκαιρη αδυναμία της επιχείρησης ως αποτέλεσμα ενός μεμονωμένου γεγονότος ή κάποιας ιδιομορφίας της επιχείρησης. Επίσης, μια επιχείρηση μπορεί να έχει πάρα πολύ καλούς αριθμοδείκτες, ωστόσο μπορεί να έχασε στο δικαστήριο την αποκλειστικότητα για ένα εξαιρετικά προσοδοφόρο προϊόν του οποίου είχε την αποκλειστική διάθεση. Αυτό φυσικά θα επηρεάσει σημαντικά την πορεία της επιχείρησης αλλά δεν εμφανίζεται πουθενά στην αριθμοδεικτών. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι η αριθμοδεικτών δεν είναι πανάκεια και δεν προσφέρει το σύνολο της απαιτούμενης πληροφόρησης για μια επιχείρηση. 2.1 Τύποι ς αριθμοδεικτών Η αριθμοδεικτών μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους (Γράφημα 15). Καταρχήν, μπορεί να γίνει στατική, με τη χρήση δηλαδή των αριθμοδεικτών που εξάγονται από τα δεδομένα της τρέχουσας χρονιάς. Ωστόσο, μια αυτού του είδους δεν παρέχει σημαντική πληροφόρηση, καθώς αυτό το 9
οποίο είναι το κύριο ζητούμενο στην αριθμοδεικτών είναι να έχουμε τη δυνατότητα συγκριτικής αξιολόγησης της κατάστασης της επιχείρησης. στατική ενδοεταιρική αριθμοδεικτών διεταιρική διαχρονική Γράφημα 15: Τύποι ς αριθμοδεικτών Επομένως, για να είναι χρήσιμη η με αριθμοδείκτες θα πρέπει να γίνεται: σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, γιατί έτσι μπορούμε να δούμε μεταβολές και τάσεις στα οικονομικά μεγέθη της επιχείρησης. Αυτή είναι η διαχρονική σύγκριση με ομοειδείς δείκτες άλλων ανταγωνιστικών επιχειρήσεων και σύγκριση με τους μέσους δείκτες του κλάδου στον οποίο ανήκει η επιχείρηση. Αυτή είναι η διεταιρική ή αλλιώς διαστρωματική Προσέξτε ότι μπορεί να έχουμε συνδυασμούς αναλύσεων, να χρησιμοποιήσουμε δηλαδή στατικά στοιχεία για ενδοεταιρική ή διεταιρική, καθώς επίσης και να χρησιμοποιήσουμε διαχρονικά στοιχεία για ενδοεταιρική ή διεταιρική. 2.2 Κατηγορίες αριθμοδεικτών Οι αριθμοδείκτες που μπορεί ένας αναλυτής να υπολογίσει είναι πολλοί. Είναι σκόπιμο να καταταγούν σε κατηγορίες, ανάλογα με το κύριο χαρακτηριστικό και τον τύπο της δραστηριότητας της επιχείρησης που επιδιώκουν να αναλύσουν. Η 10
ταξινόμηση σε κατηγορίες δεν είναι πάντοτε η ίδια και υπάρχουν ελαφρές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στους διάφορους συγγραφείς. Μια ενδεικτική ταξινόμηση είναι η παρακάτω: Αριθμοδείκτες αποδοτικότητας (profitability ratios). Χρησιμοποιούνται για να μετρηθεί η αποδοτικότητα της επιχείρησης, η δυνατότητά της να βγάζει κέρδη και η ικανότητα της διοίκησης να επιτυγχάνει τους στόχους της ως προς την κερδοφορία σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Αριθμοδείκτες ρευστότητας (liquidity ratios). Χρησιμοποιούνται για να καθορίσουν τη βραχυχρόνια θέση της επιχείρησης σε ότι αφορά στην ικανότητά της να ανταποκριθεί στις ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις της. Αριθμοδείκτες χρέους και διάρθρωσης κεφαλαίων (debt and financial structure ratios). Χρησιμοποιούνται για να εκτιμηθεί η μακροπρόθεσμη ικανότητα της επιχείρησης να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις της και ο βαθμός προστασίας που έχουν μακροχρονίως οι πιστωτές της. Αριθμοδείκτες δραστηριότητας (activity ratios). Χρησιμοποιούνται για να μετρήσουμε το βαθμό της αποτελεσματικότητας της επιχείρησης δηλαδή την ικανότητά της να χρησιμοποιεί αποτελεσματικά και να εκμεταλλεύεται τη δυνατότητα παραγωγής ωφελημέτων από τα ενεργητικά της στοιχεία. Επενδυτικοί αριθμοδείκτες (investment ratios). Χρησιμοποιούνται από τους επενδυτές προκειμένου να αποφασίσουν αν θα αγοράσουν ή θα πουλήσουν τις μετοχές τους με βάση μέτρα απόδοσης και δυναμικής της επιχείρησης. Αμέσως μετά θα παρουσιάσουμε τους διάφορους αριθμοδείκτες ταξινομημένους σύμφωνα με την παραπάνω κατηγοριοποίηση και με τη χρήση των Ισολογισμών και των Αποτελεσμάτων Χρήσης που βρίσκονται στους Πίνακες στο Παράρτημα Β. Τα στοιχεία αφορούν σε μεγάλη ελληνική βιομηχανική επιχείρηση (όμιλο επιχειρήσεων) με έντονη διεθνή παρουσία. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονίσουμε στο σημείο αυτό και πάλι ότι η αριθμοδεικτών δεν γίνεται μεμονωμένα, δεν βλέπουμε δηλαδή τους αριθμοδείκτες ως κάποια νούμερα αυτά καθ αυτά, αλλά τους εξετάζουμε ως στοιχεία που συνδυάζονται μεταξύ τους προκειμένου να δώσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα, τόσο για την κατάσταση της επιχείρησης, όσο και για τις προοπτικές της. Δεν είναι ασύνηθες το φαινόμενο ένας αριθμοδείκτης να παρουσιάζει μια καλή τιμή, αλλά σε συνδυασμό με άλλους να διαφαίνεται ένα πρόβλημα για την επιχείρηση που πιθανόν πρόκειται να εκδηλωθεί. Επίσης, δεν είναι ασύνηθες ένας αριθμοδείκτης να εμφανίζει πρόβλημα και αυτό να οφείλεται σε μια προσωρινή κατάσταση, οπότε ο συνδυασμός με άλλους αριθμοδείκτες να δίνει άλλη εικόνα. 11