MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 1 από 104 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΣΧΕ ΙΑΣΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΧΕ ΙΑΣΗ ΙΑ ΡΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΥΧΟΣ A ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΦΟΙΤΗΤΗ: ΤΣΙΡΓΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ dpsdm03022 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΡΖΕΝΤΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΑΠΙ ΗΣ ΘΩΜΑΣ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ (ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ) ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ, ΣΥΡΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2006 ΤΕΥΧΟΣ A : ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 1
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 2 από 104 ΚΥΡΙΟ ΣΩΜΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΛΗΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ο επαγγελματικός χώρος από τον οποίο προέρχομαι, η πολιτική του Τμήματος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου να δεχτεί κατόπιν επιλογής, ως μεταπτυχιακούς φοιτητές, υποψηφίους που προέρχονται από διαφορετικά Πανεπιστημιακά Τμήματα ή Τμήματα ΤΕΙ, τα περιεχόμενα της διδακτικής ενότητας της Διαχείρισης Σχεδίασης και η προσωπική επιθυμία ενασχόλησης με το αντικείμενο της βιοϊατρικής τεχνολογίας αποτέλεσαν τους βασικούς παράγοντες για την υλοποίηση αυτής της εργασίας. H πρόταση αυτή πραγματοποιείται στα πλαίσια εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας, με απώτερο στόχο την ολοκλήρωση των σπουδών στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σχεδίασης Διαδραστικών και Βιομηχανικών Προϊόντων και Συστημάτων. Η διπλωματική εργασία έχει τον τίτλο «Σχεδιασμός Διαχείρισης Ιατροτεχνολογικού Εξοπλισμού των Μονάδων Υγείας της Νησιωτικής Ελλάδας». Πρόκειται για τη σύνταξη μίας μελέτης, που κύριο σκοπό έχει να αποτελέσει μία σχεδιαστική πρόταση για την αξιοποίηση της σύγχρονης και κατάλληλης βιοϊατρικής τεχνολογίας στις νησιωτικές περιφέρειες της Ελλάδας για τη στήριξη της περιφερειακής συγκρότησης και αποκέντρωσης του Συστήματος Υγείας. Το περιεχόμενο αυτής της εργασίας βεβαίως θα αξιολογηθεί από τους ειδικούς. Ανεξάρτητα από αυτό όμως θα ήθελα να ευχαριστήσω τα στελέχη του Υπουργείου Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης και των Περιφερειακών Συστημάτων Υγείας της Χώρας για την συνεργασία τους και την διαθεσιμότητά τους ως προς την παροχή πληροφοριών και στοιχείων, τους καθηγητές του Μεταπτυχιακού Τμήματος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου και ιδιαιτέρως τα μέλη της εισηγητικής επιτροπής για την διαθεσιμότητά τους ως προς την παροχή κατευθύνσεων και όλους όσους συνέβαλαν στην ολοκλήρωση αυτής της προσπάθειας. Τέλος ιδιαιτέρως θα ήθελα να ευχαριστήσω τον εισηγητή καθηγητή κ. Χρυσολέοντα Παπαδόπουλο για τη διαρκή και συστηματική εποπτεία του στο μεγαλύτερο μέρος αυτής της εργασίας καθώς και τον κ. Ιωάννη Δαρζέντα, Πρόεδρο του Τμήματος για την πολύτιμη καθοδήγησή του στη συνέχεια. ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 2
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 3 από 104 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Σελίδες ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2 ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 8 1.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ, ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ 8 1.2 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ.11 1.2.1 1η Θεματική Ενότητα..11 1.2.2 2η Θεματική Ενότητα...12 1.2.3 3η Θεματική Ενότητα.13 1.2.4 4η Θεματική Ενότητα.15 KΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ 19 2.1 ΥΓΕΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟΧΟΙ ΕΘΝΙΚΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ.19 2.2 ΓΕΝΙΚΗ ΟΜΗ ΤΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 20 2.2.1 Α Επίπεδο ιοίκησης 21 2.2.1.1. Συνοπτική παρουσίαση των οργάνων ιοίκησης.21 2.2.2 Λοιπά Επίπεδα ιοίκησης 22 2.3. ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ. ΙΑΣΠΑΡΤΟΣ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ KAI ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ.22 2.4 ΕΠΙΠΕ Ο ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ.24 KΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ..26 3.1 SWOT ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 26 3.1.1 Πλεονεκτήματα (Strengths). 27 3.1.2 Μειονεκτήματα (Weaknesses) 28 3.1.3 Ευκαιρίες (Opportunities) 29 3.1.4 Κίνδυνοι (Threats) 30 3.2 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ..31 3.2.1 Αναμενόμενη Ζήτηση υπηρεσιών Υγείας 32 ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 3
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 4 από 104 3.3 ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΜΕΝΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ.33 3.3.1. Ανάλυση απαιτήσεων και αξιολόγηση αναγκών.35 3.3.2 Απόκτηση Νέου Εξοπλισμού...36 3.3.3 Ανανέωση Υπάρχοντος Εξοπλισμού.36 3.3.4 Αξιολόγηση επενδυτικών προτάσεων για εισαγωγή νέας, καινοτομικής τεχνολογίας.37 3.3.4.1 Αξιολόγηση Τεχνολογίας.38 3.3.4.2 Οικονομική Αξιολόγηση.38 3.3.4.3 Αξιολόγηση της Εγκατάστασης 38 3.4 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑ ΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ Ι ΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ..39 3.4.1 Προτάσεις Προϋποθέσεις εφαρμογής του παρόντος σχεδιαστικού πλαισίου 40 KΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ ΙΑΤΡΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ: ΤΟ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑ ΩΝ 41 4.1 Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΩΣ ΒΑΣΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ.41 4.2 ΠΙΝΑΚΕΣ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΩΝ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΚΕΥΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑ ΩΝ 44 KΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΕΠΕΝ ΥΤΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΙΑΤΡΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΙΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΤΗΣ ΠΦΥ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑ ΩΝ.45 5.1 Ο ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΩΣ ΕΝ ΙΑΜΕΣΟΣ ΤΕΛΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ 45 5.2 Η «ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ (ΠΕΛΑΤΩΝ)»: ΈΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑ ΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ.49 5.3 ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΙ ΙΚΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ- ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ «ΛΕΩ ΤΗ ΓΝΩΜΗ ΜΟΥ»..52 5.4 ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΙΑΤΡΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑ ΩΝ ΣΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑ ΩΝ..52 5.4.1. Τυπικός αναγκαίος εξοπλισμός Πρωτοβάθμιων Υγειονομικών ομών 52 ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 4
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 5 από 104 5.4.2 Εγκατεστημένος ιατροτεχνολογικός εξοπλισμός και επενδυτικές προτάσεις 57 5.4.2.1 Ιεράρχηση Προτεραιοτήτων Παρεμβάσεων..57 5.4.3 Χρηματοδότηση 80 5.4.4 Αμφισβήτηση Λειτουργικότητας Πλαισίου Προμηθειών. ιατύπωση Εναλλακτικών Προτάσεων 82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΑΣΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 87 6.1 ΣΧΕ ΙΑΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΕΙ ΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ..87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ 93 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 97 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..98 ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 5
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 6 από 104 ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ H εργασία αποτελείται από επτά κεφάλαια στα οποία περιγράφεται συνοπτικά το περιεχόμενο της πρότασης για τον «Σχεδιασμό Διαχείρισης του Ιατροτεχνολογικού Εξοπλισμού των Μονάδων Υγείας στη Νησιωτική Ελλάδα». Για την διευκόλυνση ως προς την ανάγνωση, η διπλωματική εργασία διαιρείται σε δύο τεύχη. Το Τεύχος Α περιλαμβάνει το κυρίως σώμα της εργασίας και το Τεύχος Β που έχει τον τίτλο Παραρτήματα, περιλαμβάνει τα συνημμένα συμπληρωματικά στοιχεία σε μορφή Πινάκων. Πιο κάτω περιγράφεται συνοπτικά το περιεχόμενο των κεφαλαίων της εργασίας. Το πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνει την εισαγωγή που στοχεύει στο να γίνει αντιληπτή η ανάγκη για την εκπόνηση ενός ειδικού επιχειρησιακού σχεδιασμού για θέματα ιατρικών εξοπλισμών. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την περιεκτική παρουσίαση της βιβλιογραφίας που χρησιμοποιήθηκε, η αναζήτηση και μελέτη της οποίας οδήγησε στην οριστική διαμόρφωση του περιεχομένου της εργασίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο της διπλωματικής εργασίας αναλύονται βασικές έννοιες στον τομέα της Υγείας. Για τους ειδικούς επιστήμονες στον χώρο της Υγείας ενδεχομένως τα στοιχεία αυτά ίσως να πλεονάζουν. Από την άλλη πλευρά όμως, εκτιμήθηκε ότι είναι χρήσιμη η υπενθύμισή τους, λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι δεν παρουσιάζεται συχνά η ευκαιρία να εξετάζονται ξεχωριστά υγειονομικά στοιχεία που αφορούν στις αποκεντρωμένες περιφέρειες της Χώρας μας. Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρονται επίσης βασικές έννοιες της Υγείας και της Γενικής Δομής του Υγειονομικού Συστήματος, με τα επιμέρους προβλήματα της περιοχής στην οποία εστιάζεται η εκπόνηση του σχεδίου, όπως ο διάσπαρτος νησιωτικός χώρος και τα ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Τίθενται ακόμη υπόψη τα δημογραφικά στοιχεία, τα επιδημιολογικά δεδομένα και το επίπεδο υγείας του πληθυσμού στην περιοχή ευθύνης, τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία του σχεδιασμού. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται συνοπτικά η ανάλυση του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος των νησιωτικών περιφερειών πλην Κρήτης, χρησιμοποιείται η μεθοδολογία SWOT analysis (strengths weaknesses - opportunities threats) καθώς και η συνθετική διάγνωση και το πλαίσιο του επιχειρησιακού σχεδιασμού. Γίνεται επίσης περιγραφή της ακολουθούμενης ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 6
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 7 από 104 μεθοδολογίας που χρησιμοποιείται διεθνώς με ταυτόχρονη εστίαση στην περιοχή της νησιωτικής Ελλάδας. Στο ίδιο κεφάλαιο συμπεριλαμβάνονται οι αναφορές για την ποιότητα υπηρεσιών υγείας και τα πληροφοριακά συστήματα υποστήριξης βιοϊατρικής τεχνολογίας στις Μονάδες Υγείας. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται η λεπτομερής καταγραφή του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού των Υγειονομικών Μονάδων των Κυκλάδων. Η Υγειονομική περιφέρεια των Κυκλάδων χρησιμοποιείται ως πεδίο εφαρμογής - αναφοράς. Δημιουργείται κτηματολόγιο εγκατεστημένου εξοπλισμού με στοιχεία που λαμβάνονται από το αρμόδιο Περιφερειακό Όργανο και το Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η εφαρμογή αυτή λειτουργεί ως παράδειγμα μηχανισμού ταυτοποίησης και βάση του επιχειρησιακού σχεδίου. To πέμπτο κεφάλαιο περιλαμβάνει το κυρίως θέμα της εκπόνησης του ειδικού επιχειρησιακού σχεδίου του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού στη Πρωτοβάθμια Περίθαλψη. Επιχειρείται η σύνδεση του τομέα της Υγείας με την εφαρμογή ειδικής μεθοδολογίας, όπως της Ανάπτυξης Λειτουργιών Ποιότητας (QFD, Quality Function Deployment) και της φωνής του πελάτη (the voice of the customer), προς όφελος του πολίτη αλλά και των Μονάδων Υγείας. Αναλύεται η υπάρχουσα κατάσταση και οι απαιτήσεις για εξοπλισμό ανά Υγειονομική Μονάδα. Με εστίαση στο παράδειγμα εφαρμογής δημιουργούνται πίνακες που περιλαμβάνουν τον τυπικό αναγκαίο εξοπλισμό των Υγειονομικών Μονάδων. Καταγράφονται οι προτεραιότητες των απαιτήσεων για εξοπλισμό ανά Υγειονομική Μονάδα. Για τον επενδυτικό προγραμματισμό σε ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό γίνεται η σύγκριση των στοιχείων με αυτά του πίνακα αναγκαίου εξοπλισμού και χρησιμοποιείται ένας απλός μαθηματικός τύπος που περιλαμβάνει ως βάρη τα πληθυσμιακά στοιχεία κάθε περιοχής, τη στελέχωση της Υγειονομικής Μονάδας, τα στοιχεία διακομιδών και τα στοιχεία τακτικής και έκτακτης κίνησης των ιατρείων. Το έκτο κεφάλαιο αφορά στην ηλεκτρονική καταγραφή και τήρηση των δεδομένων σε κεντρική βάση διαχείρισης. Προτείνεται η δημιουργία τοπικού δικτύου για την καταγραφή και παρακολούθηση του προγράμματος προμηθειών με εγκατάσταση ειδικού λογισμικού κάτω από την ομπρέλα του προγράμματος της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Επίσης στο κεφάλαιο αυτό επισημαίνεται η αναγκαιότητα δημιουργίας ενός Kεντρικού Μηχανισμού Ελέγχου, Παρακολούθησης και Προμηθειών. Στο έβδομο και τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας διατυπώνονται γενικά και συμπερασματικά σχόλια που αφορούν κυρίως στην εφαρμογή της σχεδιαστικής πρότασης. ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 7
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 8 από 104 Τέλος η εργασία ολοκληρώνεται με την παράθεση της βιβλιογραφίας, τις συντομογραφίες και τα παραρτήματα, τα οποία αποτελούν το Τεύχος Β της εργασίας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 1.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ, ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ & ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 8
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 9 από 104 Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η διατύπωση ολοκληρωμένης πρότασης επενδυτικού σχεδιασμού και ορθολογικού προγραμματισμού που αφορά στην διαχείριση μηχανημάτων και ειδών ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού των Υγειονομικών Μονάδων των Περιφερειών της νησιωτικής Ελλάδας. Η Δημόσια Υγεία είναι επένδυση για τη διατήρηση και βελτίωση του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας. Ως Δημόσια Υγεία ορίζεται το σύνολο των οργανωμένων δραστηριοτήτων της πολιτείας και της κοινωνίας, που είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και αποβλέπουν στην πρόληψη νοσημάτων, στην προστασία και την προαγωγή της υγείας του πληθυσμού, στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής Στενά συνδεδεμένες με την έννοια της Δημόσιας Υγείας είναι οι έννοιες της ανάπτυξης και προαγωγής της υγείας, της εκτίμησης των επιπτώσεων στην υγεία διαφόρων πολιτικών και προγραμμάτων, της διαχείρισης του κινδύνου για την υγεία, της βελτίωσης της ποιότητας των υπηρεσιών και των συνθηκών διαβίωσης, καθώς και των προτεραιοτήτων για την υγεία. Στην ευρύτερη έννοια της Δημόσιας Υγείας περιλαμβάνονται, επίσης, η σχεδίαση, η διαχείριση των υπηρεσιών υγείας, καθώς και η κοινωνικοοικονομική αξιολόγηση των υγειονομικών προγραμμάτων και παρεμβάσεων. (Νόμος 3370/05, ΦΕΚ 176/11-07-2005 Λειτουργία των Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας και λοιπές διατάξεις», άρθρα 1 και 2). Η διαχείριση σχεδίασης στον Τομέα της Υγείας ασφαλώς μπορεί να ασκεί επίδραση στη θέση του προϊόντος στην αγορά ή στη διανομή. Το αγοραστικό κοινό σ αυτή τη περίπτωση είναι οι πολίτες της Χώρας εν δυνάμει ασθενείς. Το παραγόμενο προϊόν στην εργασία αυτή που ανήκει στο πεδίο της «Διαχείρισης Σχεδίασης» (Design Management), είναι το υλικό του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού. Το υλικό, ως μέσο για την βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας και συνεπώς ως μέσο βελτιστοποίησης του συστήματος, με τελικό αποδέκτη τον πολίτη-καταναλωτή των Υπηρεσιών της Δημόσιας Υγείας. Πιο συγκεκριμένα, η σχεδίαση αποσκοπεί στη βελτιστοποίηση του συστήματος των παρεχόμενων υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στη νησιωτική Χώρα διαμέσου της ετοιμότητας του συστήματος προμηθειών σε εξοπλισμό και την εξισορρόπηση της σχέσης κόστος - αποτέλεσμα των παρεχόμενων υπηρεσιών από το ίδιο το Σύστημα. Με πιο απλά λόγια αποσκοπεί στη βελτιστοποίηση του Συστήματος για να παράγει αποτελεσματική Υγεία. Η μεθοδολογία δε για την παραγωγή του τελικού προϊόντος (στη προκειμένη περίπτωση και του συστήματος) αφορά στη σχεδίαση της τροποποίησης και βελτιστοποίησης της διαχείρισης του συστήματος των προμηθειών σε ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό. ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 9
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 10 από 104 Η εκπόνηση ενός τέτοιου επιχειρησιακού σχεδίου δεν αφορά μόνο στον Τομέα της Επιχειρησιακής Έρευνας αλλά αποτελεί ένα δυναμικό εργαλείο διοίκησης (Οργανισμών - Υπηρεσιών και συνεπώς Συστημάτων) το οποίο περιλαμβάνει αναπόσπαστα τομείς της Διαχείρισης της Σχεδίασης. Σύμφωνα με την άποψη του Norman, δείτε Norman (1999), Τα συστήματα γίνονται ευφυέστερα και συνεργάσιμα. Το σχέδιο επεκτείνεται πέρα από τη διεπαφή, στα χειροποίητα αντικείμενα, τα προϊόντα και τις συσκευές πληροφοριών. Οι Υπηρεσίες είναι οργανισμοί που διευκολύνουν την παραγωγή και την διανομή αγαθών, υποστηρίζουν άλλες επιχειρήσεις να πετύχουν τους σκοπούς τους και προσφέρουν αξία στις προσωπικές μας ζωές. Δείτε Fitzsimmons and Fitzsimmons, (2004). Ένας διαφορετικός περιεκτικός ορισμός είναι αυτός των των Zeithaml et al ότι οι Υπηρεσίες είναι έργα, διαδικασίες και εκτελέσεις. Δείτε Zeithaml & et al (2002). Ως γνωστόν η σχεδίαση ενός προϊόντος έχει σχέση με τη σύλληψη, εργονομία, δομή, λειτουργία και οικονομική παραγωγή ενός προϊόντος και είναι αρκετοί οι συγγραφείς που έχουν προσδιορίσει τη σχεδίαση (design) ως ένα στρατηγικό εργαλείο που ενσωματώνεται αποτελεσματικότατα με το marketing και το management. Δείτε Cooper & Press (1997) και Brown (1997). Στην εργασία αυτή θεωρείται ως δεδομένο ότι οι Υπηρεσίες Υγείας έχουν υψηλό δείκτη επαφής με τον πελάτη και η ικανοποίηση του πελάτη εξαρτάται από την αλληλεπίδρασή του με τους μεσολαβητές. Οι μεσολαβητές αυτοί μπορεί στη συγκεκριμένη περίπτωση να είναι όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά και το παραγόμενο προϊόν, το υλικό το οποίο χρησιμοποιούν οι τελικοί μεσολαβητές, στη προκειμένη περίπτωση οι επαγγελματίες υγείας. Υπονοείται κατ αυτόν τον τρόπο ότι η έρευνα & ανάπτυξη συνυπάρχει, ως ιδιαίτερη λειτουργία, της δημιουργικής διαδικασίας και επιτρέπει στους σχεδιαστές να αναπτύξουν καινοτομικά προϊόντα και υπηρεσίες σε ένα Τομέα, που είναι γεγονός ότι στη Χώρα μας υστερεί σε ανάπτυξη. Δείτε Κυριόπουλος (2002). Ο όρος ιατροτεχνολογικός εξοπλισμός αποτελεί ένα πιο εξειδικευμένο όρο της Βιοϊατρικής Τεχνολογίας. Όταν χρησιμοποιούμε συνήθως τον όρο Βιοϊατρική Τεχνολογία εννοούμε την εφαρμογή των αρχών των θετικών επιστημών και των παραγόντων τους στην ανάλυση και την επίλυση προβλημάτων στους τομείς της Ιατρικής και της Βιολογίας. Δείτε Cohen ( 1989). Σύμφωνα με τους Wilson et al. (2000), η επιστήμη αυτή βασίζεται πάνω στην κλασική Μηχανολογία και την Ηλεκτρολογία. Με τον καιρό όμως και με την σύγχρονη εξέλιξη της τεχνολογίας και ειδικά της Ηλεκτρονικής αυτή έχει επεκταθεί ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 10
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 11 από 104 και σε άλλους τομείς όπως είναι η τεχνολογία ιατρικών οργάνων, η κλινική μηχανική, τα τεχνητά μέλη και όργανα κτλ. Η έννοια του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού είναι συνυφασμένη με αυτά καθαυτά τα μηχανήματα και είδη που χρησιμοποιούνται στην παροχή ιατρονοσηλευτικής φροντίδας και υποστήριξης. Η διαχείριση του Ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού και η εγκατάσταση των μηχανημάτων στις Μονάδες Υγείας δεν μπορεί να γίνεται αυθαίρετα, αλλά αντιθέτως, απαιτεί ένα ιεραρχημένο σχεδιαστικό πλαίσιο εφαρμογής. Η πρόταση για τη δημιουργία ενός επιχειρησιακού σχεδίου διαχείρισης στις Μονάδες Υγείας της νησιωτικής Ελλάδας στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας και την αύξηση του βαθμού ικανοποίησης των πολιτών που διαμένουν μόνιμα στα νησιά της Ελλάδας. Ουσιαστικά πρόκειται για τον εντοπισμό και την τεκμηρίωση των πραγματικών αναγκών σε βιοϊατρική τεχνολογία. Η εκπόνηση επενδυτικού σχεδίου δεν αποτελεί απλά γραφειοκρατική απαίτηση αλλά ουσιαστική διαδικασία, απαραίτητη για την ορθολογική κατανομή των πόρων, ώστε να μπορούν αυτοί να επιστραφούν στο κοινωνικό σύνολο. Προηγούμενα ερευνητικά, δημογραφικά, επιδημιολογικά και λοιπά στατιστικά στοιχεία καθώς και στοιχεία του Υγειονομικού Χάρτη Υγείας του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης που αφορούν στις Υγειονομικές νησιωτικές Περιφέρειες παρουσιάζονται, αναλύονται και αποτελούν την βάση για την θεωρητική υλοποίηση του προτεινόμενου σχεδιασμού. Η δημιουργία ενός μηχανισμού ταυτοποίησης με την συστηματική καταγραφή του εγκατεστημένου ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού των Υγειονομικών Μονάδων των νησιωτικών Περιφερειών αποτελεί το πρώτο βήμα που λειτουργεί ως βάση για την αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης και των ενδεχομένων αδυναμιών και ελλείψεων. Η σχεδίαση διαχείρισης βέλτιστων λύσεων οδηγεί στην εκπόνηση επενδυτικού σχεδιασμού για τον εξοπλισμό που απαιτείται στο άμεσο μέλλον. Ο σχεδιασμός αυτός αφορά κυρίως στη Πρωτοβάθμια Περίθαλψη. Πιο συγκεκριμένα στοιχειοθετείται η αναγκαιότητα δημιουργίας ενός αναγκαίου ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού μιας Πρωτοβάθμιας Υγειονομικής Μονάδας (Κέντρο Υγείας, Πολυδύναμο Περιφερειακό Ιατρείο και Περιφερειακό Ιατρείο) η σύνθεση του οποίου είναι αποτέλεσμα συγκερασμού μιας σειράς παραγόντων όπως της γεωγραφικής ιδιαιτερότητας των νησιών, της μη ύπαρξης Νοσοκομείων στα νησιά (όπου συμβαίνει), του περιορισμού των διακομιδών και της εξοικονόμησης πόρων. ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 11
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 12 από 104 Περιγράφεται επίσης, με παραδείγματα εφαρμογής στα νησιά των Κυκλάδων, η υπάρχουσα κατάσταση και οι απαιτήσεις για εξοπλισμό ανά Κέντρο Υγείας. Τέλος η δημιουργία ενός Κέντρου Διαχείρισης Ελέγχου με εγκατάσταση λογισμικού μέσω ενός τοπικού εξυπηρετητή (local server) για την παρακολούθηση και διαχείριση εγκατεστημένου ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού μπορεί να αποτελέσει μία επιμέρους εφαρμογή ενός ευρύτερου σχεδίου που αφορά στην ανάπτυξη των Περιφερειακών Συστημάτων Υγείας ή των Διοικητικών Υγειονομικών Περιφερειών. Το σχέδιο μπορεί να εξειδικεύει δράσεις ανάπτυξης Υπηρεσιών Υγείας που μπορούν να εντάσσονται στο πλαίσιο της Κοινωνίας της Πληροφορίας δηλαδή, υπηρεσιών προς τους πολίτες οι οποίες θα παρέχονται μέσω της χρήσης των νέων Τεχνολογιών Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών. 1.2 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Η προσπάθεια να γίνει ένας βασικός διαχωρισμός της βιβλιογραφίας που αναζητήθηκε και χρησιμοποιήθηκε για την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης στο συγκεκριμένο πεδίο εφαρμογής εμπεριέχει το ρίσκο της ετικετοποίησης (labeling) των επιστημονικών ερευνών και συζητήσεων που αφορούν στο συγκεντρωθέν υλικό. Παρόλα αυτά κρίθηκε σκόπιμο να επιχειρηθεί με επιφύλαξη έτσι ώστε να διευκολύνει την ανάγνωση. Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό και μόνο περιγράφονται τέσσερις βασικές βιβλιογραφικές ενότητες ανάλογα με τις επιμέρους θεματολογίες τους. Η πρώτη αφορά γενικές θεωρητικές προσεγγίσεις στον Υγειονομικό Τομέα, η δεύτερη περιλαμβάνει την ανάπτυξη της Βιοϊατρικής Τεχνολογίας και τα θέματα που σχετίζονται με την ποιότητα και οι δύο τελευταίες περιλαμβάνουν τον βασικό κορμό, πάνω στον οποίο στηρίχτηκε η αναζήτηση, προκειμένου να διερευνηθούν εκτεταμένα τα νέα δεδομένα για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό διαχείρισης. 1.2.1 1η Θεματική Ενότητα Στην πρώτη θεματική ενότητα κατατάσσεται η βιβλιογραφία που αφορά στις απόψεις για την Υγειονομική Φροντίδα, την Ανάπτυξη των Υγειονομικών Συστημάτων, τις γενικές θεωρητικές προσεγγίσεις του Υγειονομικού Τομέα και των συνδεόμενων εννοιών, των Υγειονομικών Συστημάτων Περίθαλψης και των θεμάτων που συνδέονται με την ιατρική τεχνολογία. Επιπλέον επιχειρείται σύνδεση με τις έννοιες της ποιότητας, της κλινικής καταλληλότητας και της ασφάλειας. ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 12
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 13 από 104 Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζονται και διερευνώνται οι στόχοι, οι ιδιαιτερότητες στον Τομέα της παροχής υγείας, η πολιτική για την λειτουργία της περιφερειακής αποκέντρωσης της υγείας, η χρήση της ιατρικής τεχνολογίας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, οι αποφάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και οι προτάσεις για βελτίωση. Επίσης οι προσεγγίσεις της χρήσης των νέων τεχνολογιών, οι επιλογές και ευκαιρίες, η εστίαση στους ασθενείς-πελάτες και στην αγορά και η τεχνολογία προς όφελος της Ιατρικής. {[WORLD HEALTH ORGANISATION, (1978), Alma-Ata. Primary Health Care, Geneva)], [WHO, (1985), The 38 targets of the European region, Copenhagen], [WΗΟ, (1992), Targets for health for all: the health policy for Europe, Copenhagen], [Ackerman, F.K. (1992), The movement toward vertically integrated regional health systems ], [Elkan, R. and Robinson, J. (1998), The use of targets to improve the performance of health care providers: a discussion of government policy ], [Poulsen, PB. and Horder, M. (1998), Assessment of medical technology in practice ], [Λιονής,. και Μερκούρης, M.Π. (1998), Απόψεις για τη σημερινή κατάσταση στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και προτάσεις για τη βελτίωσή της ], [Hidalgo, J.L. and Sotelo, Μ.J. (1999), In search of results of technical cooperation ], [Malcolm, L. (2003), Major inequities between district health boards in referred services expenditure: a critical challenge facing the primary health care strategy ], [Lewis, M. (2003), Health technology assessment: the contribution of qualitative research ], [Johnson, K. (2004), Hospitals prescribe performance excellence ]}. 1.2.2 2η Θεματική Ενότητα Στη δεύτερη θεματική ενότητα κατατάσσεται η βιβλιογραφία που αφορά στις σύγχρονες εφαρμογές της Βιοϊατρικής Τεχνολογίας, στη χρήση των πληροφοριακών συστημάτων και τους παράγοντες που επηρεάζουν την υποστήριξη των εφαρμογών στην υγειονομική φροντίδα. Στην ενότητα αυτή οι ερευνητικές μελέτες κυρίως αφορούν τις εξής επιμέρους κατηγορίες: Στη χρήση των πληροφοριακών συστημάτων στην ιατρική τεχνολογία ως μέσο μείωσης του οικονομικού κόστους των παρεχόμενων υπηρεσιών, στη δημιουργία σχεδιαστικών ολιστικών λογισμικών πακέτων και στις εφαρμογές της ιατρικής τεχνολογίας μέσω internet για την οποία απαιτούνται εξελιγμένα μηχανήματα βιοϊατρικής τεχνολογίας. {[Pavlopoulos S. et al. (1998) Design and Development of a Web-Based Hospital Information System ], [Μπέρλερ ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 13
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 14 από 104 Α., et al (1998), Σχεδίαση και ανάπτυξη ιατρικής βάσης πολυμέσων σε σύστημα τηλεϊατρικής εφαρμογής παροχής άμεσης ιατρικής βοήθειας], [Alaoui, A. et al. (2003), The use of HIS ], [Bilykh, I. et al. (2004), Can GRID services provide answers to the challenges of national health Information Sharing? ]}. Εκτενής και σε εξέλιξη ερευνητική αναζήτηση υπάρχει στα πεδία της ασφαλούς χρήσης των πληροφοριακών συστημάτων σε ιατρικά περιβάλλοντα και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών. Καταγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν την υποστήριξη των εφαρμογών στην υγειονομική φροντίδα, συζητούνται θέματα που έχουν να κάνουν με την προσβασιμότητα και τη διαθεσιμότητα των ιατρικών πληροφοριακών συστημάτων καθώς και θέματα που αφορούν στη διατήρηση της ποιότητας. {[Menegazzo, et al. (1996), Quality in management of biomedical equipment., General Hospital of Bolzano ], [Lekkas, D. et al. (2001), Deploying quality management in trusted third parties within a medical environment towards ISO 9000 compliance ], [Hoedemackers, R. and Dekkers, W. (2003), Justice and solidarity in priority setting in health care ], [Isenberg, SF., (2003), Basics of practice management information technology ], [Kerssens, J.et al. (2004), Comparison of patient evaluations of health care quality in relation to who measures of achievement in 12 european countries ]} 1.2.3 3η Θεματική Ενότητα Η τρίτη θεματική ενότητα αφορά στον σχεδιασμό των Συστημάτων Υγείας που εμπεριέχουν ως βασικό παράγοντα ανάπτυξης τον ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό. Πιο συγκεκριμένα περιλαμβάνονται: Αναφορές για την σχεδίαση και αξιολόγηση της Ιατρικής τεχνολογίας στον τομέα της Υγειονομικής Φροντίδας, το πλαίσιο λειτουργίας στο οποίο εξετάζονται οι παράγοντες που βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα του υγειονομικού συστήματος, την σχεδίαση ολοκληρωμένων περιφερειακών συστημάτων υγείας και τη διαχείριση του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού των Υγειονομικών Μονάδων {[Kyriopoulos J. and Niakas D., (1993), Economic and Health Policy Issues in Biomedical Technology: The Case of Greece ], [Νιάκας, Δ., et al. (1994), Η διαχείριση της Βιοϊατρικής Τεχνολογίας στην Ελλάδα ], [Thomas, R.P. (1998), A Medical Technology Index for Community Hospitals ], [Granados, A. and Borras, JM. (1999), Technology ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 14
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 15 από 104 assessment in Catalonia: integrating economic appraisal ], [Wilson, SH., et al. (2000), Biomedical research holders: report on needs, opportunities, difficulties, education and training and evaluation ], [Smithies, et al. (2000), Health technology assessment in primary and community care ], [Perleth, M. et al (2001), What is best practice in health care? State of the art and perspectives in improving the effectiveness and efficiency of the European health care systems ], [Grant, Α. and Leblanc, F. (2001), ΤΕΑΜ methodology ], [Ierson, KV. and Chiasson, PM. (2002) Τhe ethics of applying new medical technologies ], [Lymberis, A. and Olsson, S. (2003), Intelligent biomedical clothing for personal health and disease management: state of the art and future vision], [Goldberg, J.R. (2003), The Healthcare Technologies Management Program. Department of Biomedical Engineering ], [Have, H. (2004), Perspectives on health technology assessment ]}. Ειδικές εφαρμογές μεθοδολογίας που ακολουθούνται στα υγειονομικά περιβάλλοντα και προτεινόμενες μεθοδολογίες όπως η Ανάπτυξη Λειτουργιών Ποιότητας (QFD, Quality Function Deployment) στη διαδικασία σχεδιασμού παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών. {[Akao, Y. (1988), QFD: Integration Customer Requirements into Product Design ], [Hunter, R.M. and Van Landingham D.R. (1994), "Listening to the customer using QFD"], [Hershkovits, A. et al. (1995), Avoid a flop: UseQFD with questionnaires ], [Epstein, M.J. and Manzoni, J.F. (1997), The Balanced Scorecard and Tableux de Bord : Translating Strategy into Action Management Accounting ], [Gaiss, M. (1998), Enterprise Performance ], [Timpka, T. et al. (1999), Participatory Design of Computer-Supported Organizational Learning in health care: methods and experiences ], [Pilemalm S., et al. (1999), Quality Function Deployment (QFD) extended Future Workshop: An Approach for Effective Quality Management ], [Lee S.F. and Sai, K.(2000), Building Balanced Scorecard with SWOT analysis ], [Eldin, N. (2002), A Promising Planning Tool: Quality Function Deployment and Cost Engineering ], [Hallberg, N. et al. (2002), The Medical Software Quality Deployment Method ]}. Στοιχεία κλασικών ερευνών σχετικά με τη δημιουργία ειδικών επιχειρησιακών σχεδίων υγειονομικών Υπηρεσιών, Επιχειρησιακά σχέδια και αναφορές από την ολοκλήρωση επιμέρους καταγραφών ιατροτεχνολογικού ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 15
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 16 από 104 εξοπλισμού και στοιχείων στην χώρα μας και Επιχειρησιακά σχέδια των Ελληνικών Περιφερειακών Συστημάτων Υγείας. {[Romanelli, E. (1991), The evolution of new organizational forms, Annual review of sociology ], [Brush, L.C. (1992), Becoming an effective clinical engineering or biomedical technology manager ], [Leicht, Κ.Τ. et al. (1995), The effects of Hospital Characteristics and radical organizational change on the relative standing of Health care professions ], [Benndt, Ε. et al. (1997), Health care productivity ], [Σισούρας, Α. et al. (2002), Οδηγός για την κατάρτιση και παρακολούθηση του Επιχειρησιακού σχεδίου του Πε.Σ.Υ. ], [Α Πε.Σ.Υ.Π. Νοτίου Αιγαίου, (2002), Κτηματολόγιο Ιατροτεχνολογικού Εξοπλισμού Υγειονομικών Μονάδων Kυκλάδων ], [ΠεΣΥΠ Ιονίων νήσων, (2003), Επιχειρησιακό σχέδιο ], [ΠεΣΥΠ Βορείου Αιγαίου, (2003), Επιχειρησιακό σχέδιο ], [Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης, (2004), Υγειονομικός Χάρτης ]} 1.2.4 4η Θεματική Ενότητα Η τέταρτη θεματική ενότητα αφορά, σε γενικές γραμμές, στον επενδυτικό σχεδιασμό για την ανάπτυξη της ιατρικής τεχνολογίας στον οποίο λαμβάνεται υπόψη βασικοί παράμετροι όπως η ανεύρεση πόρων, η βελτίωση της ποιότητας, η ελαχιστοποίηση του κόστους, οι προτεινόμενες παρεμβάσεις, η ανάδειξη αναγκαιότητας υποστήριξης των υπηρεσιών υγείας στις περιφέρειες και τα μοντέλα προγραμματισμού των προμηθειών σε ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό που χρησιμοποιούνται στα αποκεντρωμένα υγειονομικά συστήματα παροχής Υπηρεσιών Υγείας. Πιο αναλυτικά στην κατηγορία αυτή εξετάζονται: Κλασικές προσεγγίσεις όπως η ανάπτυξη ενός δικτύου παροχής υπηρεσιών υγείας στην σχεδίαση του οποίου ο τομέας του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού έχει κεντρικό ρόλο και επιδρά καταλυτικά στην αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών. Νέες σύγχρονες απόψεις για την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων στην Υγεία σε Ευρωπαϊκές χώρες όπως καταγράφονται στην Ολλανδία, στην Σουηδία, στη Γαλλία, στην Αγγλία και Ουαλία, επιπλέον συσχετίσεις ανάμεσα στην Αγγλία, Ουαλία, Γαλλία, Ολλανδία και Σουηδία καθώς και συνιστώσες επιδράσεις αυτών των συσχετίσεων με πιο σημαντική την ιεράρχηση προτεραιοτήτων [Ashford, J.R. and Bailey, T.C. (1985), A management decision support system for the National Health Service ], [Taylor, K.S. (1993), Technology's next test and regional multihospital systems ], {[Berg, Μ. et al. (2004), Technology ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 16
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 17 από 104 assessment, priority setting and appropriate care in Dutch health care ], [Carlsson, P. (2004), Health technology assessment and priority setting for health policy in Sweden ], [Orvain, J. et al. (2004), Overview of health technology assessment in France ], [Stevens, A. and Milne, R. (2004), Health technology assessment in England and Wales ] και [Oliver, Α. and Mossialos, Ε. (2004), Health technology assessment and its influence on health-care priority setting ]} Επίσης συζητείται θεματολογία για: - Τη σχεδίαση Υγειονομικών Συστημάτων στην Ευρώπη στα οποία ως βασικό εργαλείο εμπεριέχεται η αναπτυξιακή πολιτική βελτίωσης και αναβάθμισης σύμφωνα με τον επενδυτικό σχεδιασμό για την οικονομική ελαχιστοποίηση του κόστους όπως η οικονομική αξιολόγηση στην υποστήριξη Εθνικής Πολιτικής Υγείας. Η περίπτωση της Ολλανδίας και Σουηδίας. - Τα τεχνολογικά standards και απαιτούμενες επενδύσεις, ορθολογική διαχείριση των προμηθειών σε ιατρικό εξοπλισμό, μειώσεις στα κόστη και διάχυση της τεχνολογίας και πληροφορίας. - Τη σύναψη προβληματικών συμβάσεων και την υπερχρέωση των υπηρεσιών μέσω των προμηθειών ιατρικού εξοπλισμού και σενάρια διαχείρισης επενδυτικών ιατροκλινικών προγραμμάτων. {[Muhammad, D. et al. (2000), Scenarios for economic development in an inner city community in the District ], [Tudor, H.J. (2000), Commentary: three decades of the inverse care law ], [Watt, G. (2002), The inverse care law today ], [Bernfort, L. (2003), Decisions on inclusion in the Swedish basic health care package-roles of cost-effectiveness and need ], [Walsh, M.W. (2004), Wide U.S. Inquiry into Purchasing for Health Care ], Θέματα υγειονομικής φροντίδας που αποτελούν σημαντικό οικονομικό παράγοντα σε περιφερειακό πλαίσιο και μπορεί να οδηγήσουν σε ανάπτυξη όπως επίσης ο σχεδιασμός της Πολιτικής παροχής Υπηρεσιών Υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών από τους πολίτες ασθενείς καθώς και η θέσπιση προτεραιοτήτων με βάση τις αναδεικνυόμενες ανάγκες. Αναφέρονται επίσης οι επιδράσεις της Ολικής Διαχείρισης Ποιότητας (Total Quality Management, TQM), επισημάνσεις και διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα υγειονομικά Συστήματα Ιταλίας, Ιρλανδίας που προσομοιάζουν στα υγειονομικά συστήματα κυρίως άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 17
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 18 από 104 {[Smith, B., (1992), Cose containment and new priorities in the European Community ], [Randall, E. (2000), European Union Ηealth Policy With and Without Design: Serendipity, Tragedy and the Future of EU Health Policy ], [Adinolfi, P., (2003), Total quality management in public health care: a study of Italian and Irish hospitals ], [Dirk -Henke, Κ. et al. (2004), The health care sector as economic driver: an economic analysis of the health care market in the city of Berlin ], [Coulter, G. (2004), Perspectives on health technology assessment: response from the patient's perspective ], [Gibson. J.L. et al. (2004), Setting priorities in health care organizations: criteria, processes, and parameters of success ], [Berler, S. et al. (2004), Design of an Interoperability Framework in a Regional Healthcare System ]} Σε αρκετές χώρες οι αποφάσεις για την σχεδίαση των Μονάδων παροχής Υπηρεσιών Υγείας λαμβάνονται από τις τοπικές αρχές η τις περιφέρειες. Οι πρωτοβουλίες αυτές, ενώ στην αρχή φάνηκε να εμπεριέχουν ένα ρίσκο ως προς την αποτελεσματικότητά τους, σήμερα στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, αποτελούν ένα ασφαλές πλαίσιο στο οποίο προτείνονται, σχεδιάζονται και επανασχεδιάζονται λειτουργικά και ευέλικτα υγειονομικά συστήματα και υπο-συστήματα με κρατικές και ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις καθώς και αυτοχρηματοδοτήσεις. Υπάρχει μια ομολογουμένως εκτεταμένη αρθρογραφία, τόσο διεθνής, όσο και Ελληνική για τα ανωτέρω, στην οποία εμφανίζονται τα πλεονεκτήματα μιας τέτοιας περιφερειακής λειτουργίας. Τέλος αναφέρεται η ανάπτυξη λογισμικού υλικού για την παρακολούθηση και έλεγχο του εξοπλισμού. [Panousis, S.G., et al. (1997), Development of a new Clinical Engineering Management Tool & Information System (CLE-MANTIS )], [Panousis, S.G., et al (1997), A study on the current situation in the biomedical technology and clinical engineering sector in Bulgaria, advances, trends and needs ], [Δολγεράς, Α. και Κυριόπουλος, Ι., (2000), Ισότητα, αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα στις υπηρεσίες Υγείας ], [Κυριόπουλος, Ι., et al. (2000), Προτεραιότητες για την αναμόρφωση της διοίκησης και διαχείρισης υπηρεσιών υγείας ], [Οικονόμου, Χ., et al. (2000), Περιφερειακή Κατανομή των Πόρων στον Νοσοκομειακό Τομέα στην Ελλάδα: Διαχρονική Προσέγγιση ], [Kyriopoulos, J., et al. (2001), Side Payments in the Greek Health Sector:The Dilemma of Equity and Efficiency ], [Levett, J. and Kyriopoulos, J. (2001), The Greek Health Sector 2000 ], [Zavras, A. et al. (2002), Using DEA to Evaluate Efficiency and Formulate Policy within a ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 18
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 19 από 104 Greek National Primary Health Care Network ], [Greenes, R.A. (2002), Future of medical knowledge management and decision support ], [Hoedemackers, R. and Dekkers, W. (2003), Key concepts in Health Care Priority Setting ], [Taghreed, A., et al. (2003), Cost effectiveness analysis: can we reduse variability in costing methods? ] KΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 19
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 20 από 104 2.1 ΥΓΕΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟΧΟΙ ΕΘΝΙΚΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται οι βασικές δομές του Συστήματος Υγείας, οι ανισότητες μεταξύ των νησιωτικών περιφερειών και τα δημογραφικά και επιδημιολογικά στοιχεία που παίζουν σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη κάθε πλάνου σχεδίασης. Oι νέες διεθνείς πολιτικές υγείας που αναφέρονται στο ετήσιο εγχειρίδιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ( δείτε World Health Organization, 2004), περιστρέφονται γύρω από: την ελαχιστοποίηση των ανισοτήτων που αφορά στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας των περιφερειών (equal access to equal needs). την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών υγείας που βασίζονται σε τεκμηριωμένη ιατρoνοσηλευτική γνώση (οutcomes movement based on evidence based medicine and nursing services). την αποδοτικότητα του συστήματος υγείας που μπορεί να μετρηθεί και η οποία βασίζεται στη συνεχή αναβάθμιση και βελτίωση των μηχανισμών διοίκησης και παραγωγής υπηρεσιών υγείας, την επιστημονική κατάρτιση του προσωπικού και τις διαθέσιμες τεχνολογίες συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης της βιοϊατρικής τεχνολογίας (technical efficiency). Οι Γενικοί Στρατηγικοί Στόχοι, σύμφωνα με τις υποδείξεις του Υπουργείου Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ( δείτε Πίνακες 5.1.1-5.1.6 του Τεύχους Β ), οφείλουν να προσεγγίζουν τέσσερις άξονες, που λόγω της ευρύτητας τους καλύπτουν ολόκληρο το πλαίσιο λειτουργίας μιας οποιασδήποτε μονάδας. Οι στόχοι αυτοί αναφέρονται σε: Στόχους Βελτίωσης Επιπέδου Υγείας, Στόχους Λειτουργικής Απόδοσης, Στόχους Οικονομικής Απόδοσης και Αναπτυξιακούς Στόχους Οι Γενικοί αυτοί στόχοι, οδηγούν σε απόλυτα μετρήσιμα χρονικά και ποσοτικά αποτελέσματα που κατηγοριοποιούνται σε έξι ενότητες. Βελτίωση του Επιπέδου Υγείας (Αναβάθμιση Κτιριακών Υποδομών, Ενίσχυση Ιατρικού Εξοπλισμού, Ανάπτυξη Συστημάτων Πληροφορικής). Δίκαιη πρόσβαση Αποτελεσματικότητα συστήματος Αποδοτικότητα συστήματος Ανταποκρισιμότητα συστήματος Επάρκεια Παροχή κατάλληλης φροντίδας υγείας. ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 20
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 21 από 104 Για να γίνει πληρέστερα αντιληπτός ο βαθύτατος επηρεασμός των Ευρωπαϊκών Υγειονομικών Συστημάτων από τις λειτουργίες Οργάνων όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, αναφέρουμε ότι από το 1993, με τη Συνθήκη του Μάαστριχ, η Δημόσια Υγεία αποτέλεσε μια από τις κεντρικές προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής πολιτικής, μέσα από τις διατάξεις του άρθρου 129 της Συνθήκης. Με την απόφαση για τη θέσπιση προγράμματος κοινοτικής δράσης στον τομέα της Δημόσιας Υγείας για την περίοδο 2003-2008 (1), ενισχύεται το ενδιαφέρον της Ε.Ε. για τον ευαίσθητο τομέα της υγείας στην περιοχή της Ένωσης. Στη λογική αυτής της πολιτικής κινήθηκε το πλαίσιο χρηματοδοτήσεων της Ε.Ε. και κατά τη σύνταξη του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης για την Ελλάδα. Σε εθνικό επίπεδο, η πολιτική στον τομέα της Υγείας εκδηλώνεται μέσα από τις δράσεις και πρωτοβουλίες του Υπ.Υ&ΚΑ. Η ψήφιση του Ν. 2889/2001, στον οποίο εντάσσεται και η συγκρότηση των ΠεΣΥΠ, μέσα από τον οποίο αναδεικνύεται η Περιφερειακή Οργάνωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας. 2.2 ΓΕΝΙΚΗ ΟΜΗ ΤΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Το Υπ.Υ&ΚΑ και τα ΠεΣΥΠ συγκροτούνται στη βάση 5 οργανωτικών επιπέδων διοίκησης κατά τον τρόπο που αποτυπώνεται στο παρακάτω Σχήμα. ΣΧΗΜΑ 2.2.1: Γενική Δομή Υγειονομικού Συστήματος στην Ελλάδα Α Οργανωτικό Επίπεδο Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Περιφερειακό Σύστημα Υγείας Β Οργανωτικό Επίπεδο Γενικά Νοσοκομεία Γ Οργανωτικό Επίπεδο Κέντρα Υγείας Δ Οργανωτικό Επίπεδο Πολυδύναμα Περιφερειακά Ιατρεία Περιφερειακά Ιατρεία (1) ΑΠΟΦΑΣΗ αριθ. 1786/2002/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Σεπτεμβρίου 2002, Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων L 271/1 ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 21
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 22 από 104 2.2.1 Α Επίπεδο ιοίκησης Στην κορυφή της οργανωτικής δομής (Α Οργανωτικό Επίπεδο) βρίσκεται το Υπ.Υ&ΚΑ και οι Διοικητικές Υγειονομικές Περιφέρειες (ΔΥΠΕ) που αποτελούν μετεξέλιξη των Περιφερειακών Συστημάτων Υγείας (ΠεΣΥΠ), ως θεσμική συγκρότηση οργάνωσης, εποπτείας και ελέγχου του όλου συστήματος. Τα Οργανωτικά Σχήματα των ΔΥΠΕ εξειδικεύονται σε τρία υφιστάμενα επίπεδα διοίκησης. Το Β Οργανωτικό Επίπεδο, περιλαμβάνει τα Γενικά Νοσοκομεία των Περιφερειών της νησιωτικής Ελλάδας που λειτουργούν ως ανεξάρτητες Υγειονομικές Μονάδες με διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια (ΝΠΔΔ). Κάθε Γενικό Νοσοκομείο, εποπτεύει τα Κέντρα Υγείας, τα οποία χρησιμεύουν για την επίτευξη συνεκτικότητας και βέλτιστης αποτελεσματικότητας. Κατά συνέπεια, το Γ Οργανωτικό Επίπεδο είναι τα Κέντρα Υγείας τα οποία και λειτουργούν ως αποκεντρωμένες μονάδες των Γενικών Νοσοκομείων με τα οποία είναι λειτουργικά συνδεδεμένα. Στο τέταρτο οργανωτικό επίπεδο συναντώνται τα Πολυδύναμα Περιφερειακά Ιατρεία και τα Περιφερειακά Ιατρεία, τα οποία συμπληρώνουν το έργο παροχής αποτελεσματικών υπηρεσιών υγείας στις Περιφέρειες. Τα Πολυδύναμα Περιφερειακά Ιατρεία (ΠΠΙ) λειτουργούν ως αποκεντρωμένες μονάδες των Κέντρων Υγείας ή των Νοσοκομείων. Στα ΠΠΙ, παρέχονται υπηρεσίες υγείας από ειδικευμένους ιατρούς και ιατρούς υπόχρεους υπηρεσίας υπαίθρου, ενώ παράλληλα υπηρετούν και νοσηλευτές ενώ τα Περιφερειακά Ιατρεία (αγροτικά) λειτουργούν ως μικρές μονάδες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας για την εξυπηρέτηση των κατοίκων κυρίως σε τοπικό επίπεδο. 2.2.1.1. Συνοπτική παρουσίαση των οργάνων διοίκησης Νοσοκομεία ΔΥΠΕ Τα Νοσοκομεία λειτουργούν ως Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, έχοντας δηλαδή ολική αυτοδυναμία, ξεχωριστό προϋπολογισμό, πρωτόκολλο, σφραγίδα κτλ. Εποπτεύονται από την ΔΥΠΕ, ως προς τον τρόπο παροχής υπηρεσιών υγείας, τον τρόπο άσκησης ιατρικού, νοσηλευτικού, επιστημονικού αλλά και του εκπαιδευτικού τους έργου. Τέλος, είναι υπόλογα στην οικεία ΔΥΠΕ για τη διοικητική, οικονομική τους διαχείριση καθώς και την εκτέλεση προμηθειών, συμβάσεων και παροχής υπηρεσιών προς τους πολίτες. Τα Όργανα Διοίκησης των Νοσοκομειακών Μονάδων και οι αρμοδιότητές τους καθορίζονται με ακρίβεια από τον νέο Ν. 3329/2005. Σύμφωνα με αυτόν η διοίκηση ασκείται από το Διοικητικό Συμβούλιο και το Διοικητή. Κέντρα Υγείας Νοσοκομείων και ΔΥΠΕ Τα Κέντρα Υγείας λειτουργούν ως αποκεντρωμένες μονάδες του Νοσοκομείου με το οποίο και βρίσκονται λειτουργικά συνδεδεμένα. Επομένως, η λειτουργική αυτή εξάρτηση έχει ως συνέπεια οι υπεύθυνοι των διοικήσεων των Κ.Υ. να βρίσκονται σε συνεργασία με τις Υπηρεσίες του Νοσοκομείου στο οποίο υπάγονται. ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 22
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 23 από 104 Στο πλαίσιο αυτό η Διοίκηση των Κέντρων Υγείας ασκείται από τον Επιστημονικό Διευθυντή και τη Διοικούσα Επιτροπή. Πολυδύναμα Περιφερειακά Ιατρεία (ΠΠΙ) Τα ΠΠΙ δεν έχουν αυτόνομη διοικητική υποστήριξη και λειτουργούν ως αποκεντρωμένες μονάδες Κέντρων Υγείας ή Νοσοκομείων, τα οποία είναι υπεύθυνα και για την εποπτεία τους και τη σωστή λειτουργία τους. 2.2.2 Λοιπά Επίπεδα ιοίκησης Όπως γίνεται αντιληπτό από τα στοιχεία του διαγράμματος, η Α και Β ΔΥΠΕ Νοτίου Αιγαίου, με έδρες την Ερμούπολη της Σύρου και της Ρόδου αντιστοίχως, η ΔΥΠΕ Βορείου Αιγαίου με έδρα τη Μυτιλήνη, η ΔΥΠΕ Ιονίων νήσων με έδρα την Κέρκυρα και η ΔΥΠΕ Κρήτης με έδρα το Ηράκλειο, έχουν στις αρμοδιότητές τους τη διαχειριστική και λειτουργική εποπτεία όλων των Υγειονομικών Μονάδων των αντιστοίχων περιφερειών. Όλες οι Υγειονομικές Μονάδες πλην Κρήτης φαίνονται αναλυτικά στον Πίνακα 2.2.2.1 του Τεύχους Β των παραρτημάτων της εργασίας. 2.3. ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ. ΙΑΣΠΑΡΤΟΣ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ KAI ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Κρίνεται επίσης απαραίτητο να τονισθούν οι ανισότητες μεταξύ των περιφερειών καθώς και οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες, έτσι ώστε να φανεί η ανισομέρεια στις υφιστάμενες λειτουργίες και δομές μεταξύ των νησιών του Υγειονομικού Συστήματος. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί πως μερικοί από τους παράγοντες που «επιβάλλουν» αυτή την ανισομέρεια χαρακτηρίζονται έως και ανυπέρβλητοι διότι οφείλονται στις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες που προσδίδει ο νησιωτικός χαρακτήρας της Περιφέρειας. ( Δείτε Επιχειρησιακά Σχέδια Α & Β ΠεΣΥΠ Νοτίου Αιγαίου, ΠεΣΥΠ Β. Αιγαίου, ΠεΣΥΠ Ιονίων, 2002-2003). Αναφέρουμε χαρακτηριστικά ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ του Ν. Δωδεκανήσου υπερβαίνει όχι μόνο το μέσο κατά κεφαλή ΑΕΠ των υπολοίπων νησιωτικών περιφερειών αλλά και κατά πολύ το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας. Ειδικότερα, από τον υπολογισμό του Συντελεστή Μεταβλητότητας βάσει της μεταβολής της κατανομής του ΑΕΠ κατά νομό για τα έτη 1989-1994, και 1994-2002 φαίνεται αύξηση των ανισοτήτων. Ο συντελεστής από το 33.5 που ήταν το 1989 ανήλθε στο 38.1 το 1994 και στο 41.8 το 2001. Δείτε Publication of the Organisation for Economic Co-operation and Development (2003). Ένας άλλος παράγοντας που επιτείνει αυτές τις ανισότητες είναι ο διάσπαρτος νησιωτικός χώρος των νησιωτικών Περιφερειών. Το διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης των νησιών της Περιφέρειας δεν επιτρέπει τη χρήση συμβατικών μεθόδων απεικόνισης της υπάρχουσας κατάστασης, όπως ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 23
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 24 από 104 συμβαίνει στις χερσαίες Περιφέρειες. Η χρήση πολλαπλών κριτηρίων και παραμέτρων όπως το μέγεθος νησιών (έκταση), το μέγεθος πληθυσμού, η ακτίνα επιρροής νησιού, οι επικρατούσες οικονομικές δραστηριότητες, η απόσταση από κέντρα ή περιοχές εξάρτησης καθώς και η συχνότητα εξυπηρέτησης από μεταφορικά μέσα τεκμηριώνουν την κατάταξη των νησιών σε διάφορες ομάδες. Ο πραγματικός πληθυσμός στην νησιωτική Ελλάδα πλην Κρήτης ανέρχεται σε 721.791 κατοίκους και αποτελεί συνολικά το ~7,9% του πληθυσμού της Χώρας. Σε οποιαδήποτε διαδικασία σχεδιασμού ανάπτυξης στην ελεύθερη οικονομία ο πληθυσμός λαμβάνεται υπόψη και αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα στη χάραξη στρατηγικής, πολύ περισσότερο δε όταν αυτή η διαδικασία αφορά εμμέσως στην παροχή Υπηρεσιών Υγείας ως δημόσιο κοινωνικό αγαθό. Στον ακόλουθο πίνακα φαίνεται αναλυτικά ο πραγματικός πληθυσμός στην νησιωτική Ελλάδα - πλην Κρήτης - ανά γεωγραφικό διαμέρισμα, νομό και δημοτικότητα. ΠΙΝΑΚΑΣ 2.3.1: Πραγματικός πληθυσμός κατά γεωγραφικό διαμέρισμα και νομό και δημοτικότητα ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΟΜΟΔΗΜΟΤΕΣ ΕΤΕΡΟΔΗΜΟΤΕΣ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΙΟΝΙΟΙ ΝΗΣΟΙ 212.984 165.186 27.274 20.524 ΝΟΜΟΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ 39.015 29.539 4.195 5.281 ΝΟΜΟΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ 111.975 86.161 15.904 9.910 ΝΟΜΟΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ 39.488 30.989 4.755 3.744 ΝΟΜΟΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ 22.506 18.497 2.420 1.589 ΝΗΣΟΙ ΑΙΓΑΙΟΥ 508.807 380.506 87.390 40.911 ΝΟΜΟΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ 190.071 135.392 35.881 18.798 ΝΟΜΟΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ 112.615 85.462 15.586 11.567 ΝΟΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ 109.118 84.879 18.612 5.627 ΝΟΜΟΣ ΣΑΜΟΥ 43.595 34.200 7.106 2.289 ΝΟΜΟΣ ΧΙΟΥ 53.408 40.573 10.205 2.630 Ο αστικός πληθυσμός Πηγή: Γενική της Γραμματεία νησιωτικής εθνικής Περιφέρειας Στατιστικής πλην Υπηρεσίας Κρήτης Ελλάδος ανέρχεται στο 35% του συνολικού πληθυσμού των νησιών. Τα μεγάλα αστικά κέντρα είναι η Ρόδος με 53.709 κατοίκους, η Κέρκυρα με 39.487, η Μυτιλήνη με 28.879, η Χίος με 23.779, η Κάλυμνος με 16,441 κατοίκους, η Κως με 17.890, η Ερμούπολη της Σύρου με 13.400, η Ζάκυνθος με 11.196, το Αργοστόλι της ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 24
MSc:Σχεδίαση ιαδραστικών & Βιομηχανικών Προϊόντων & Συστημάτων Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σελ. 25 από 104 Κεφαλονιάς με 9.522, η Λευκάδα με 7.548, η Νάξος με 6.727, η Σάμος με 6.275 και το Καρλόβασι με 5.895 κατοίκους. Οι ανωτέρω πόλεις αποτελούν τους βασικούς αναπτυξιακούς πόλους ενώ όπως είναι γνωστό τους θερινούς μήνες ο πληθυσμός τόσο των αστικών κέντρων όσο και όλων των νησιών αυξάνεται σημαντικά. 2.4 ΕΠΙΠΕ Ο ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ. Από την βιβλιογραφική έρευνα προκύπτει ότι οι κοινωνικές αξίες και αντιλήψεις, οι ιδέες και οι πεποιθήσεις, η νοοτροπία και η κουλτούρα, επιδρούν σημαντικά στη διαμόρφωση των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία και οι επιπτώσεις των επιδράσεων αυτών μπορούν να ερμηνεύσουν τα παράδοξα που εμφανίζονται κατά την ανάλυση των συσχετίσεων μεταξύ των διαφόρων προσδιοριστικών παραγόντων της υγείας και συνεπώς να επιδρούν σημαντικά και στη διαμόρφωση των επιδημιολογικών δεδομένων. Δείτε Malkolm ( 2003) και Elkan and Robinson (1998). Δεν υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία στις νησιωτικές περιφέρειες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε υπολογισμό δεικτών που καταγράφουν ακριβείς δείκτες νοσηρότητας και θνησιμότητας. Τα στοιχεία που δίδονται στο σύνολο της χώρας περιορίζονται στους δείκτες θνησιμότητας κατά γεωγραφικό διαμέρισμα. Η διαχρονική εξέλιξη της θνησιμότητας σε κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα, στο διάστημα 1990 1997, εμφανίζει πτωτικές τάσεις σε όλες σχεδόν τις περιφέρειες, με τις μικρότερες μειώσεις να σημειώνονται σε περιοχές με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, όπως είναι η Θράκη. Σε ό,τι αφορά τη θνησιμότητα κατά επαγγελματική κατηγορία και γεωγραφική περιοχή, οι σχετικοί δείκτες αναδεικνύουν σημαντικές ανισότητες. Υπάρχουν επίσης στοιχεία που αφορούν στην καταγραφή νοσηλευομένων ασθενών. Τα στοιχεία αυτά εκφράζουν όμως κυρίως τη χρήση των υπηρεσιών υγείας και λιγότερο τις πραγματικές ανάγκες υγείας του πληθυσμού. Δείτε Τούντας (2000). Στον επόμενο πίνακα παρατίθενται στοιχεία νοσοκομειακής νοσηρότητας (νοσηλευόμενοι σε Νοσοκομεία) ανά γεωγραφική Περιφέρεια συνολικά και ανά κατηγορίες νοσημάτων. Αφορά σε εξελθόντες ασθενείς ανά 1.000 κατοίκους. Το Αιγαίο δίδεται συνολικά και δεν υπάρχει ιδιαίτερη αξιολόγηση για το Νότιο Αιγαίο. ΠΙΝΑΚΑΣ 2.4.1: Νοσοκομειακή Νοσηρότητα κατά γεωγραφική Περιφέρεια ιπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Φοιτητή ημητρίου Τσιργή 25