Αζεκίλα Α. Μπνπράγηεξ (Α.Μ. 261)

ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΧΝ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΧΠΗΣΗΚΧΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΤΓΧΝ ΘΔΜΑ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ: Ζ ΑΝΣΗΛΖΦΖ ΣΧΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ ΓΗΑ ΣΖ ΖΜΑΗΑ ΣΖ ΑΤΣΟΔΚΣΗΜΖΖ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΧΝ ΚΑΗ Ζ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΣΟΤ ΠΑΡΔΜΒΑΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΝΗΥΤΖ ΣΖ ΑΤΣΟΔΚΣΗΜΖΖ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ. Αζεκίλα Α. Μπνπράγηεξ (Α.Μ. 261) ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ: πύξνο Κξίβαο ΠΑΣΡΑ 2011

The stronger tool that a man has, is in his own self. The power lies within him. Don Dinkmeyer ( www. psychiki- ygeia.gr/starten.html, 28-1-2010) 2

Π Δ Ρ Η Δ Υ Ο Μ Δ Ν Α Πξφινγνο 4 Πεξίιεςε 5 Abstract 6 Δηζαγσγή 7 Μέξνο Α 8 Κεθάιαην 1: Ζ απηνεθηίκεζε ζην ζρνιηθφ ζχζηεκα 9 1.1. Δλλνηνινγηθέο απνζαθελίζεηο 9 1.1.1. Ζ γλψζε θαη ε εθηίκεζε ηνπ εαπηνχ 9 1.1.2. Απηνεθηίκεζε 12 1.1.3 Ζ πςειή απηνεθηίκεζε 15 1.1.4. Ζ ρακειή απηνεθηίκεζε 17 1.2. Ο ξφινο ηνπ ζρνιείνπ ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο 19 1.3. Δξεπλεηηθέο κειέηεο γηα ηελ απηνεθηίκεζε ζην ζρνιείν 24 Κεθάιαην 2: Ο ξφινο ησλ άιισλ ζηελ νηθνδφκεζε ηεο απηνεθηίκεζεο ησλ καζεηψλ 27 2.1. Ο ξφινο ησλ γνλέσλ- ζπλνκειίθσλ 27 2.2. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ 29 Κεθάιαην 3: Ζ ζπκβνπιεπηηθή γηα ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ καζεηή 33 3.1. Σν ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηεο πκβνπιεπηηθήο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ καζεηή 34 3.2. Ο ζπκβνπιεπηηθφο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ καζεηή 40 Μέξνο Β 43 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία Έξεπλαο 44 4.1. Γηεμαγσγή Έξεπλαο 44 4.1.1. Πξνβιεκαηηζκφο- Αθφξκεζε 44 4.1.2. Υξεζηκφηεηα Έξεπλαο 44 4.1.3. θνπφο Έξεπλαο- Δξεπλεηηθά Δξσηήκαηα 45 4.1.4 Τπνζέζεηο 46 4.1.5. Σερληθέο ζπιινγήο δεδνκέλσλ- Πεξηγξαθή Γηαδηθαζίαο 47 Κεθάιαην 5: Δπεμεξγαζία θαη Αλάιπζε ζηνηρείσλ 54 Μέξνο Γ 78 Κεθάιαην 6: πκβνπιεπηηθή Παξέκβαζε ζε 79 καζεηέο Δ-η 6.1. Πξνβιεκαηηζκφο 79 6.2. Έξεπλα Γξάζε 79 6.3. πκβνπιεπηηθή- Οκαδηθή πκβνπιεπηηθή 80 6.4. Θεσξεηηθά Δξείζκαηα 80 6.5. ηφρνη πκβνπιεπηηθήο 81 6.6. Αμηνιφγεζε Γηαδηθαζίαο 82 6.7. Γηαδηθαζία 83 Κεθάιαην 7: Παξνπζίαζε επξεκάησλ απφ ηελ δηαδηθαζία 89 Κεθάιαην 8: πκπεξάζκαηα 96 Κεθάιαην 9: πδήηεζε 100 Βηβιηνγξαθηθέο Αλαθνξέο 102 Παξάξηεκα 106 ειίδεο 3

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Ζ απηνεθηίκεζε είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηνλ θάζε άλζξσπν θαζψο ζπληειεί ζηελ εμαζθάιηζε ηεο ςπρηθήο ηνπ ηζνξξνπίαο. Ζ αλάπηπμε θαη ε ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο απνηειεί κηα δηαδηθαζία ε νπνία αξρίδεη απφ ηε βξεθηθή ειηθία πεξλψληαο ζηελ παηδηθή, εθεβηθή θαη ζηελ ελήιηθε. Ζ απηνεθηίκεζε επηδξά ζην κέγηζην βαζκφ ζηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ θαη ζπκβάιιεη απνηειεζκαηηθά ηφζν ζηελ θνηλσληθή ηνπο ζπκπεξηθνξά φζν θαη ζηε κάζεζε. Αλ ηνπο ζπκπεξηθέξνληαη σο ηθαλά θαη άμηα πξφζσπα ηνπο δίλεηαη εχθνια ην έλαπζκα γηα αλάινγε δφκεζε ηεο απηνεθηίκεζεο. ην ζρνιείν ινηπφλ ν εθπαηδεπηηθόο κέζσ ηνπ ζπκβνπιεπηηθνύ ηνπ έξγνπ θαη σο παξαζηάηεο ηνπ καζεηή ηνπ είλαη απηφο πνπ ηνλ ζηεξίδεη ζηελ απφθηεζε απηνγλσζίαο θαη ζεηηθήο απηνεθηίκεζεο. Απηφ ην επηηπγράλεη κε ηε ζεηηθή, δεζηή θαη θηιηθή ζηάζε ηνπ. εβαζκφο, απνδνρή ησλ απφςεσλ, ζθέςεσλ, ζηάζεσλ, αληηδξάζεσλ θαη ζπλαηζζεκάησλ ησλ καζεηψλ, δεκνθξαηηθή θαη ηζφηηκε αληηκεηψπηζε είλαη βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζηάζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πνπ ζπλερψο εληζρχνπλ ηελ απηνεθηίκεζε. (Μπξνχδνο, 2009). Ζ έξεπλα ζηελ εξγαζία απηή ζα πξαγκαηνπνηεζεί κέζα απφ ζπλεληεχμεηο ζε δαζθάινπο πνπ ζα δηεξεπλά ηελ αληίιεςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζεκαζία ηεο απηνεθηίκεζεο ησλ καζεηψλ ηνπο, πψο απηή επηδξά ζηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη ηε ζπκβνπιεπηηθή ηνπο παξέκβαζε γηα ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ησλ καζεηψλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. ην ζεκείν απηφ ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ θαζεγεηή, κέληνξα θαη ζχκβνπιν κνπ θ. πχξν Κξίβα γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηα ηνπ ζηελ πεξάησζε απηήο ηεο εξγαζίαο, φινπο ηνπο δαζθάινπο νη νπνίνη αθηέξσζαλ ρξφλν παξαρνξψληαο κνπ ζπλεληεχμεηο θαη ηνπο καζεηέο κνπ πνπ ζπκκεηείραλ ζηηο ζπλεδξίεο πξνθεηκέλνπ λα βγεη ην πξαθηηθφ κέξνο ηεο εξγαζία κνπ απηήο. Δπίζεο επραξηζηψ ηε ζπλάδειθν ην φλνκα ηεο δελ ζα ήζειε λα αλαθεξζεί- ε νπνία κε βνήζεζε ζηηο απνκαγλεηνθσλήζεηο ησλ ζπλεληεχμεσλ φπσο θαη ηνπο γνλείο κνπ γηα ηελ ςπρνινγηθή θαη νηθνλνκηθή ζηήξημε ηνπο γηα λα νινθιεξψζσ κηα εξγαζία πνπ έγηλε νπζηαζηηθά ζε δχν λνκνχο (Αραΐα, Λαθσλία) κηαο θαη ε νξγαληθή κνπ ζέζε σο δαζθάια βξίζθεηαη ζηελ Λαθσλία. 4

Π Δ Ρ Η Λ Ζ Φ Ζ Σα ζρνιεία νθείινπλ λα αθνινπζνχλ ζήκεξα ηελ αλζξσπηζηηθή πξνζέγγηζε θαηά ηελ νπνία ε κάζεζε έρεη ζεκαζία κφλν εθφζνλ έρεη λφεκα γηα ην καζεηή κέζα απφ επέιηθηνπο αηνκηθνχο ζηφρνπο. θνπφο ηνπ ζρνιείνπ πξέπεη λα είλαη φρη κφλν ε κεηάδνζε γλψζεσλ αιιά θαη ε ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ καζεηή. Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί φηαλ ν εθπαηδεπηηθφο αζθψληαο ην ζπκβνπιεπηηθφ ηνπ ξφιν πξνζπαζεί λα εληζρχζεη ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ καζεηή έηζη ψζηε λα εληαρζεί νκαιά ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. θνπφο ηεο εξγαζίαο απηήο είλαη ε δηεξεχλεζε α) ηεο εηθφλαο πνπ έρεη ν εθπαηδεπηηθφο γηα ηελ απηνεθηίκεζε ησλ καζεηψλ ηνπ θαη πψο απηή επηδξά ζηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, β) ηεο ζπκβνπιεπηηθήο παξέκβαζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ ηάμε πξνθεηκέλνπ νη καζεηέο λα αλαπηχμνπλ ζεηηθή εηθφλα γηα ηνλ εαπηφ ηνπο. Γηα λα δηεξεπλεζνχλ ηα παξαπάλσ πήξακε είθνζη πέληε (25) ζπλεληεχμεηο απφ εθπαηδεπηηθνχο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Δπίζεο δηελεξγήζακε ζπκβνπιεπηηθή παξέκβαζε ζε καζεηέο Δ & η Σάμεο ζε 4/ζέζην Γεκνηηθφ ζρνιείν πξνθεηκέλνπ λα δνχκε ηη αληίθηππν ζα έρνπλ νη βησκαηηθέο αζθήζεηο ζηελ ελίζρπζε απηνεθηίκεζεο ησλ καζεηψλ. Απφ ην εξεπλεηηθφ θνκκάηη ηεο εξγαζίαο ζπκπεξάλακε φηη πξάγκαηη ζχκθσλα κε ηε γλψκε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ε απηνεθηίκεζε βνεζά ηδηαίηεξα ην καζεηή φρη κφλν γηα ηελ ηζνξξνπία ηνπ σο άηνκν αιιά ηνλ βνεζά λα ελζσκαησζεί ζηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία. Οη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ ζπκβνπιεπηηθά ζηελ ηάμε ηνπο κε βησκαηηθέο αζθήζεηο γηα λα εληζρχζνπλ ηελ απηνεθηίκεζε ησλ καζεηψλ θαη ζεσξνχλ ηελ παξνπζία ζπκβνύινπ ζην ζρνιείν απαξαίηεηε. Δπίζεο ηα απνηειέζκαηα ηνπ πξαθηηθνχ κέξνπο ηεο εξγαζίαο καο ήηαλ ελζαξξπληηθά. Οη καζεηέο κέζσ ηεο ζπκβνπιεπηηθήο καο παξέκβαζεο πίζηεςαλ αξθεηά ηνλ εαπηφ ηνπο ηνλ δέρηεθαλ θαη είπαλ ζεηηθά ζρφιηα, απέθηεζαλ απηνπεπνίζεζε θαη ελίζρπζαλ αξθεηά ηνλ εαπηφ ηνπο. Οη καζεηέο παξαδέρζεθαλ φηη ε απνδνρή ηνπ εαπηνχ ηνπο, κέζσ ηεο ζπκβνπιεπηηθήο καο παξέκβαζε νδήγεζε ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνπεπνίζεζεο θαη απηνεθηίκεζήο ηνπο. Λέμεηο θιεηδηά: πκβνπιεπηηθή, Απηνεθηίκεζε, Δθπαηδεπηηθνί & ρνιείν 5

A B S T R A C T Modern schools owe to adopt a humanitarian approach, according to which, learning is significant, provided that it aims to each student, through individual flexible targets. School ought to aim not only to providing pure knowledge but also to enhance students sentimental development. This may be achieved when the teacher on job, by exploiting his consultative role, tries to develop student s self esteem, so that the student might be able to place himself, smoothly, in the learning process. The aim of this task is the research of a) the teacher s grasp of students selfesteem level and how this reflects to daily school reality and b) the degree of teacher s counceling intervention so as to enhance students positive self-esteem levels. In order to investigate the above issues, we accomplished to perform 25 individual interviews, from teachers currently working in 1 st degree education level. Furthermore, an counceling intervention was conducted, concerning students of 5 th and 6 th year of 4 seated 1 st degree school, in order to evaluate the impact of experiences-related exercises in self-esteem enhancement. From the inquiring part of the research task, we reached the conclusion that, according to interviewed teachers estimation, self-esteem indeed has a particular effect on the student, not only in terms of personality development but also in adopting into learning process. Teachers reckon that they are able to act as personal consultants in their class using experience related tasks to enhance students selfesteem, whereas, the actual presence of a school environment consultant is considered essential. Moreover, the practical part results of our task are considered really encouraging. The students admitted that self-acceptance achieved with our counceling intervention, truly enhanced their self-confidence and self-esteem as well. Keys - Words: Counceling, Self esteem, Teachers & School 6

Δ Η Α Γ Χ Γ Ζ Ζ απηνεθηίκεζε είλαη ε κηα απφ ηηο δχν βαζηθέο δηαζηάζεηο ηηο έλλνηεο ηνπ εαπηνχ θαη αληηπξνζσπεχεη ηε ζπλαηζζεκαηηθή πιεπξά ηνπ. Ζ έλλνηα ηεο απηνεθηίκεζεο αλαδχεηαη φηαλ έξρεηαη ζε πξψηε επαθή κε ηηο απφςεηο εθείλσλ πνπ ζεσξεί σο «ζεκαληηθνχο άιινπο». Οη καζεηέο ζην ζρνιείν κέζα απφ ηηο δξαζηηθέο αιιαγέο ηεο αλαδηνξγάλσζεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο, έρνπλ ηελ επθαηξία λα βηψζνπλ ίζσο γηα πξψηε θνξά ζηε δσή ηνπο, κηα γλήζηα αίζζεζε ηνπ εαπηνχ.(blogs.sch.gr/kkiourtsis, 15-11-2011) Σν ζρνιείν είλαη έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε δηακφξθσζε ηεο απηνεθηίκεζεο θαζψο απηφ παξέρεη ηε βάζε γηα λα θαζνξηζηνχλ ηα θξηηήξηα ζχγθξηζεο γηα λα πξνζδηνξίζεη ην παηδί ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ. (Νάζαηλαο, 2011). Έρνληαο ππφςε φια ηα παξαπάλσ θαη ην φηη ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία ππάξρνπλ ιίγεο αμηφινγεο έξεπλεο ζρεηηθά κε ην ζέκα ηεο απηνεθηίκεζεο ζε ζρέζε κε ην ζρνιείν ζειήζακε λα θάλνπκε κηα έξεπλα πνπ λα έρεη άκεζε ζρέζε κε ηνλ ζπκβνπιεπηηθφ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηελ απηνεθηίκεζε ησλ καζεηψλ. πγθεθξηκέλα δηεξεπλήζακε κέζσ ζπλεληεχμεσλ ζε δαζθάινπο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηελ αληίιεςε εθπαηδεπηηθνχ γηα ηε ζεκαζία ηεο απηνεθηίκεζεο ησλ καζεηψλ θαζψο θαη ην ξφιν πνπ έρεη ζηελ ελίζρπζε απηήο. Δπίζεο ζην ηειεπηαίν κέξνο ηεο εξγαζίαο ζεσξήζακε απαξαίηεην λα παξέκβνπκε ζπκβνπιεπηηθά ζε κηα ηάμε δεκνηηθνχ ζρνιείνπ κε βησκαηηθέο αζθήζεηο πνπ ζαλ ζθνπφ έρνπλ ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο. πγθεθξηκέλα ζην Μέξνο Α ηεο παξνχζαο εξγαζίαο αλαθέξνληαη αλαιπηηθά βαζηθά ζεσξεηηθά ζηνηρεία ειιεληθήο θαη μέλεο βηβιηνγξαθίαο πνπ αθνξνχλ ηελ απηνεθηίκεζε, ην ξφιν ηνπ ζρνιείνπ ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο θαη ηέινο, ην ξφιν πνπ δηαδξακαηίδεη ε ζπκβνπιεπηηθή ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ καζεηή κέζα απφ ην ζπκβνπιεπηηθφ ξφιν πνπ κπνξεί λα αζθεί ν εθπαηδεπηηθφο κέζα ζηε ηάμε. ην Μέξνο Β αλαθέξεηαη ε κεζνδνινγία ηεο παξνχζαο εξγαζίαο θαζψο θαη ε επεμεξγαζία θαη αλάιπζε ησλ επξεκάησλ πνπ βγήθαλ απφ ηε ζπλέληεπμε. ην ηειεπηαίν κέξνο ηεο εξγαζίαο καο δειαδή ζην Μέξνο Γ πεξηγξάθεηαη κηα ζπκβνπιεπηηθή παξέκβαζε πνπ έγηλε ζε καζεηέο Δ θαη η ηάμεο Γεκνηηθνχ θαζψο θαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ απνξξένπλ θαη απφ ην εξεπλεηηθφ αιιά θαη πξαθηηθφ κέξνο ηεο εξγαζίαο καο. 7

Μ Δ Ρ Ο Α ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1: Ζ ΑΤΣΟΔΚΣΗΜΖΖ ΣΟ ΥΟΛΗΚΟ ΤΣΖΜΑ 1.1. Δλλνηνινγηθέο Απνζαθελίζεηο. 1.1.1 Ζ γλψζε θαη ε εθηίκεζε ηνπ εαπηνχ. 1.1.2 Απηνεθηίκεζε 1.1.3 Ζ πςειή απηνεθηίκεζε 1.1.4 Ζ ρακειή απηνεθηίκεζε 1.2. Ο ξφινο ηνπ ζρνιείνπ ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο. 1.3. Δξεπλεηηθέο κειέηεο γηα ηελ απηνεθηίκεζε ζην ζρνιείν ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2: Ο ΡΟΛΟ ΣΧΝ ΑΛΛΧΝ ΣΖΝ ΟΗΚΟΓΟΜΖΖ ΣΖ ΑΤΣΟΔΚΣΗΜΖΖ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΧΝ. 2.1. Ο ξφινο ησλ γνλέσλ ζπλνκειίθσλ. 2.2. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3: Ζ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΝΗΥΤΖ ΣΖ ΑΤΣΟΔΚΣΗΜΖΖ ΣΟΤ ΜΑΘΖΣΖ 3.1. Σν ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηεο πκβνπιεπηηθήο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ καζεηή. 3.2. Ο ζπκβνπιεπηηθφο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ καζεηή. 8

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1: Ζ ΑΤΣΟΔΚΣΗΜΖΖ ΣΟ ΥΟΛΗΚΟ ΤΣΖΜΑ 1.1. Δλλνηνινγηθέο Απνζαθελίζεηο. 1.1.1. Ζ γλψζε θαη εθηίκεζε ηνπ εαπηνχ. Ο Γεκεηξφπνπινο, 1998 πνπ αλαθέξεηαη απφ ηνλ Γηαλλέιν, ηνλίδεη φηη αλ θαη ππάξρεη θαη ε άπνςε ηνπ αθαηφξζσηνπ λα δψζνπκε νξηζκφ ζηελ έλλνηα ηνπ εαπηνχ, θάηη πνπ δείρλεη ηελ πνιππινθφηεηα θαη ην πνιπδηάζηαην ηεο έλλνηαο, κπνξνχκε κε κηα ππεξαπινπζηεπκέλε δηαηχπσζε φηη ν εαπηφο καο είλαη φια φζα πξαγκαηηθά είκαζηε, καδί κε φζα λνκίδνπκε φηη είκαζηε κε φζα ληψζνπκε φηη λνκίδνπλ νη άιινη φηη είκαζηε θαη κε φζα ζα ζέιακε λα είκαζηε. Οη θπξηφηεξεο πξνζεγγίζεηο ηεο έλλνηαο είλαη νη αθφινπζεο: Ζ πξνζέγγηζε ηνπ James, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν εαπηφο έρεη ηηο παξαθάησ ηέζζεξηο πηπρέο (πιηθφο θνηλσληθφο πλεπκαηηθφο- θαζαξφ εγψ) κε αλνδηθή ηεξαξρία. Ζ ζεσξία ηεο ζπκβνιηθήο αιιειεπίδξαζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν εαπηφο θαζνξίδεηαη θνηλσληθά κέζα απφ ηηο εληππψζεηο πνπ λνκίδνπκε φηη έρνπκε νη άιινη γηα καο. Έηζη, θαηά ηνπο Coolley & Mead ηνλ πνηνλ εαπηφ ζα δείμνπκε εμαξηάηαη απφ ηελ θνηλσληθή πεξίζηαζε. Ζ θαηλνκελνινγηθή ζεσξία ηνπ Rogers, θαηά ηελ νπνία ν εαπηφο δελ είλαη παζεηηθφο δέθηεο θνηλσληθψλ επηδξάζεσλ, αιιά gestalt, νξγαλσκέλε κνξθή αληηιήςεσλ πνπ γίλνληαη αληηιεπηέο απφ ηε ζπλείδεζε. χκθσλα κε ηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο, ηέινο, ν εαπηφο απνηειείηαη απφ ζπλαηζζεκαηηθνγλσζηηθέο (απηνζρήκαηα), πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ απνξξένπλ απφ ηα θαζεκεξηλά βηψκαηα. (Γηαλλέινο, 2010) Ζ εηθόλα πνπ έρεη ν θαζέλαο γηα ηνλ εαπηφ ηνπ έρεη ζρέζε κε ηελ ππνθεηκεληθή ζηάζε ηνπ απέλαληη ζηνλ εαπηφ ηνπ. Γελ έρεη ζεκαζία αλ είλαη αιεζηλέο ή φρη νη αξεηέο θαη ηα ειαηηψκαηά ηνπ, απηφ πνπ έρεη ζεκαζία είλαη νη δηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο γηα ηα ειαηηψκαηα θαη ηηο αξεηέο ηνπ θαζψο θαη γηα ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο ηνπ. Γη απηφ έλα άηνκν πνπ κπνξεί λα έρεη πνιιά ζπκπιέγκαηα, 9

επνκέλσο ρακειή απηνεθηίκεζε, δελ δίλεη ζηνπο άιινπο λα θαηαιάβνπλ ηη είλαη απηφ πνπ ηνλ θάλεη λα ππνθέξεη. Ζ πξψηε εηθφλα ηνπ εαπηνχ καο δηακνξθψλεηαη κέζα απφ ηελ νηθνγέλεηα, ηα φλεηξα θαη ηα ζρέδηα πνπ θάλνπλ νη γνλείο γηα καο θαη φρη απφ απηά πνπ ζέινπκε εκείο γηα ηνλ εαπηφ καο.. (Καλέιινπ, 2010). «χκθσλα κε ηνλ Rogers, (1977) ν εαπηόο είλαη κηα δηαξθψο κεηαβαιιφκελε νιφηεηα. Ζ παξακηθξή αιιαγή κηαο επηκέξνπο πηπρήο κπνξεί λα αιιάμεη νιφθιεξε ηε κνξθή. πγθεθξηκέλα νξίδεη ηνλ εαπηφ σο ην ζηαζεξφ νξγαλσκέλν ελλνηνινγηθφ ζχλνιν, πνπ απνηειείηαη απφ ηηο αληηιήςεηο ηνπ αηφκνπ ηφζν γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εγψ ή ηνπ εκέλα φζν θαη γηα ηηο ζρέζεηο ηνπ εγψ ή ηνπ εκέλα κε ηνπο άιινπο θαη ηηο πνηθίιεο πιεπξέο ηεο δσήο, θαζψο θαη απφ ηηο αμίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε απηέο ηηο αληηιήςεηο. Απηή ε κνξθή, ελψ είλαη ε ξένπζα θαη κεηαβαιιφκελε, ζε δεδνκέλε ζηηγκή ζπληζηά κηα νιφηεηα. Γελ είλαη απαξαίηεηα ζπλεηδεηή, έρεη φκσο πξφζβαζε ζηε ζπλεηδεηφηεηα. Απνηειεί έλα δηαξθέο ζεκείν αλαθνξάο γηα ην άηνκν, θαη ζε απηφ πξνζαλαηνιίδεη ηε δξάζε ηνπ. πλεπψο ν εαπηφο φπσο είπακε θαη παξαπάλσ είλαη έλα δηαξθψο κεηαβαιιφκελν ζχλνιν απηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνπο ηξφπνπο πνπ βηψλεη, αληηιακβάλεηαη θαη αμηνινγεί ην ίδην ην άηνκν, ην πξφζσπν ηνπ ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο. Ο εαπηφο δηακνξθψλεηαη, αλαπηχζζεηαη θαη αιιάδεη κέζα απφ ηηο εκπεηξίεο θάζε αηφκνπ κε ην ίδην ην πξφζσπν ηνπ αιιά θαη κε ηνπο ζεκαληηθνχο άιινπο». (Μπξνχδνο, 2004:179,180) Έλαο άιινο νξηζκόο ηεο έλλνηαο ηνπ εαπηνύ πνπ είλαη γεληθά απνδεθηφο είλαη «ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν έλα άηνκν αληηιακβάλεηαη ηνλ εαπηφ ηνπ» χκθσλα κε ηνπο Burns, 1982, Byrne, 1996, Rogers, 1951, Rosenberg, 1986, πνπ αλαθέξνληαη απφ ηελ Μάξηα, (2006) νξηζκφο ηεο έλλνηαο ηνπ εαπηνχ πνπ είλαη γεληθά απνδεθηφο είλαη «ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν έλα άηνκν αληηιακβάλεηαη ηνλ εαπηφ ηνπ». Δλαιιαθηηθά, ν Lewin, 1935 & Rogers, 1951 πνπ αλαθέξνληαη απφ ηελ Μάξηα, 2006 ηνλίδνπλ φηη ε έλλνηα ηνπ εαπηνύ κπνξεί λα νξηζηεί σο «κηα εζσηεξηθή, ζρεηηθά ζηαζεξή δνκή πνπ δίλεη ζπλέπεηα ζηελ πξνζσπηθφηεηα» ή σο «έλα νξγαλσκέλν ζρήκα αληηιήςεσλ ηνπ εαπηνχ. «χκθσλα κε ηνλ Burns, 1982 ν ξφινο ηεο έλλνηαο ηνπ εαπηνχ, είλαη ηξηπιφο θαη ζπλίζηαηαη: ζηε δηαηήξεζε ηεο εζσηεξηθήο ζπλνρήο ηνπ αηόκνπ, ζηνλ θαζνξηζκό ηνπ ηξόπνπ κε ηνλ νπνίν εξκελεύνληαη νη εκπεηξίεο, θαη ζηνλ θαζνξηζκό ελόο ζπλόινπ πξνζδνθηώλ.» (Μάξηα, 2006) 10

χκθσλα κε ηελ Ball (2000), νη ζθέςεηο δεκηνπξγνχλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα ηεο δσήο καο. Δίλαη ε πεγή θαη ε αηηία γηα νηηδήπνηε δεκηνπξγνχκε θαη βηψλνπκε ζηε δσή καο. ε φινπο ηνπο αλζξψπνπο ζην λνπ δηεμάγεηαη έλαο ζπλερήο κνλφινγνο. Οη ζθέςεηο απηέο ζπλεζίδνληαη λα ιέγνληαη «λνεηηθή ζπδήηεζε. Ζ «λνεηηθή ζπδήηεζε» αμηνινγεί θαη επηθξίλεη θαη ζπρλά γίλεηαη πεγή αξλεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ γηα ηνλ εαπηό καο. Όηαλ είλαη αξλεηηθή πξνο ηνλ εαπηφ καο απφ ζπλήζεηα γίλεηαη πεγή ρακειήο απηνεθηίκεζεο. Οθείινπκε ινηπφλ λα εμεηάζνπκε θάζε ζθέςε καο λα ηε αμηνινγήζνπκε πξνθεηκέλνπ λα γλσξίζνπκε ηνλ εαπηό καο θαη ζηγά- ζηγά λα αξρίδνπκε λα ηνλ εθηηκνχκε φπσο αθξηβψο είλαη. πγθεθξηκέλα νη ζθέςεηο καο επεξεάδνπλ άκεζα ηα αηζζήκαηα θαη ηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβαλφκαζηε ηε δσή καο. Μφλν νη θαιέο ζθέςεηο βνεζνχλ θαη επεξεάδνπλ ζεηηθά ηα αηζζήκαηα θαη ηηο πξάμεηο φισλ. Πέξα απφ ηε ζεηηθή ζθέςε, ην άηνκν κπνξεί λα δηακνξθψζεη κηα εληαία αληίιεςε φπνπ ηα κπαιά θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ ζπλεξγάδνληαη πξνο ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ. Αλ είλαη ζε επαθή θαη κε ηελ πξνζσπηθή ηνπ δηαίζζεζε γηα λα επηβεβαηψλεη νπνηαδήπνηε ζηηγκή ηη είλαη ζσζηφ γηα απηφλ ζα είλαη ζίγνπξα ζην δξφκν γηα ηελ επηηπρία.( Cleghorn, 1998). Δθηφο απφ ηηο ζθέςεηο ην άιιν ζεκαληηθφ ζηνηρείν ζην λα γλσξίζνπκεθαηαλνήζνπκε ηνλ εαπηφ καο είλαη ηα «ζπλαηζζήκαηα» καο. Ο Pauel (1969) πνπ αλαθέξεηαη απφ ηε Ball, 2000 ηνλίδεη φηη είλαη ζεκαληηθφ λα γλσξίζνπκε ηνλ εαπηφ καο θαη λα ηνλ απνδερηνχκε θαη απηφ ζα γίλεη κφλν αλ αλαγλσξίζνπκε, βηψζνπκε θαη απνδερηνχκε ηα ζπλαηζζήκαηα καο. Ζ γλσξηκία θαη ε εθηίκεζε ηνπ εαπηνχ καο κπνξεί λα νδεγήζεη ην άηνκν ζε κηα δεκηνπξγηθή θαη επηπρηζκέλε δσή. Ζ απηνεθηίκεζε - έλαλ φξν πνπ ζα εμεγήζνπκε αλαιπηηθά αξγφηεξα- γηα ην άηνκν ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ ζεκαίλεη λα απνδέρεηαη ηνλ εαπηφ ηνπ φπσο είλαη. (Ball, 2000). Ζ ζσζηή εθηίκεζε θαη ε απνδνρή ηνπ εαπηνχ κπνξεί λα γίλεη κφλν αλ ην άηνκν ζηακαηήζεη λα απνδνθηκάδεη ηνλ εαπηφ ηνπ. Ζ ζπλήζεηα ηεο απηναπνδνθηκαζίαο είλαη ζπλήζσο απνηέιεζκα ζπζζσξεπκέλεο αξλεηηθφηεηαο πνιιψλ ρξφλσλ νπφηε ην άηνκν αηζζάλεηαη φηη δελ έρεη θακία αμία, φηη θαλείο δελ ηνλ ελζαξξχλεη θαη θξίλεη ηνλ εαπηφ ηνπ κε απζηεξφηεηα. Σν άηνκν πξνθεηκέλνπ λα δήζεη θαιύηεξα νθείιεη λα εγθξίλεη ηνλ εαπηφ ηνπ αθφκα θαη αλ θνβάηαη φηη νη άιινη δελ ηνλ εγθξίλνπλ, αθφκα θαη αλ θάλεη θάπνην ιάζνο, ε απνδνρή βνεζά λα ην αιιάμεη ή λα ην δερηεί πην εχθνια. Σν άηνκν κπνξεί λα εθηηκήζεη ηνλ εαπηφ ηνπ άκα πξνρσξά κπξνζηά θαη θάλεη πξαγκαηηθά φηη πηζηεχεη φηη ζα ηνλ σθειήζεη. (Cleghorn, 1998). Πξέπεη λα 11

πξνζέμεη λα κελ ηνλ επεξεάδνπλ νη ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα άιισλ αλζξψπσλ. Απηφ ζπκβαίλεη ζπρλά ζηνπο κηθξνύο καζεηέο, πνπ απνξξνθνχλ ηφζν εχθνια ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ άιισλ. Ζ ιχζε είλαη λα επαλαθέξεη ν καζεηήο ηελ πξνζνρή ηνπ απφ ηα πξνβιήκαηα ησλ άιισλ ζηνλ εαπηφ ηνπ θαη λα εγθαηαιείςεη ηνπο ηνκείο ηνπο νπνίνπο δελ ζέιεη λα ζπαηαιήζεη ρξφλν θαη ελέξγεηαο αιιά λα επελδχζεη φιε ηνπ ηελ ελέξγεηα ζηα δηθά ηνπ ζρέδηα θαη φλεηξα. (Cleghorn, 1998). Κάπνηνη εξεπλεηέο ππνζηεξίδνπλ φηη ε εθηίκεζε ζηνλ εαπηφ δελ δηαρσξίδεηαη ζε επίπεδα. Όηαλ είλαη ηθαλνπνηεηηθή ζε θάπνην ηνκέα ζα ζπκπαξαζχξεη θαη ηνπο ππφινηπνπο. Ζ απηνεθηίκεζε ηζνδπλακεί κε ηε ζπλνιηθή εηθόλα ηνπ εαπηνύ καο. Όηαλ βιέπεη θαλείο ηνλ εαπηφ ηνπ ζεηηθά ηνικά θαη έηζη κπνξεί λα δηνξζσζεί ή λα απνδπλακψζεη ηα ειαηηψκαηά ηνπ θαη λα ηζρπξνπνηήζεη ηα δπλαηά ηνπ ζεκεία (Καλέιινπ, 2010). Γη απηφ θαη γηα ηνπο καζεηέο ε εθηίκεζε ηνπ εαπηνχ είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηε ςπρηθή πγεία ηνπ παηδηνχ. Οη εθδειψζεηο αγάπεο θαη θξνληίδαο, ε ζηάζε ησλ γνλέσλ-δαζθάισλ απέλαληη ζην παηδί θαζψο κεγαιψλεη είλαη ζεκαληηθέο γηα ηελ αλάδπζε ηεο απηνεηθφλαο ηνπ. Ζ πξψηε ζρέζε ηνπ λεπίνπ κε ηνπο αλζξψπνπο ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ βάδεη ηα ζεκέιηα γηα ηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Ζ νκαιή-πγηήο πξνζαξκνγή ηνπ παηδηνχ ζην πεξηβάιινλ ηνπ εμαξηάηαη απφ ηελ επαξθή ηθαλνπνίεζε ηεο αλάγθεο ηνπ γηα αγάπε. (Φαξξνχ, 2008) 1.1.2. Ζ Απηνεθηίκεζε. Παξαπάλσ θαηαλνήζεθε ηη είλαη ε έλλνηα ηνπ εαπηνχ θαη πψο ην άηνκν γεληθφηεξα αιιά θαη ην παηδί εηδηθφηεξα θαηαλνεί θαη εθηηκά ηνλ εαπηφ ηνπ θαζψο θαη ην πφζν απηά βνεζνχλ ην άηνκν (ελήιηθν ή αλήιηθν) λα βειηηψζεη ηε δσή ηνπ θαη λα αλαγλσξίζεη ηελ πξαγκαηηθή ηεο αμία. Ζ γλψζε ηνπ εαπηνχ φπσο πξνέθπςε απφ ηα παξαπάλσ εληζρχεη ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ αηφκνπ. Ση είλαη φκσο απηνεθηίκεζε; «Ο φξνο απηνεθηίκεζε είλαη κηα έλλνηα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα εθθξάζεη ηε ζεηηθή εηθφλα πνπ έρνπκε γηα ηνλ εαπηφ καο θαη εμαξηάηαη άκεζα απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν εθηηκνχκε ηελ πξνζσπηθή καο αμία. Ζ εηθφλα πνπ έρεη θάπνηνο γηα ηνλ εαπηφ ηνπ επεξεάδνληαη απφ ηηο ζρέζεηο κε ηνπο άιινπο. Αληαλαθιά ηα κελχκαηα πνπ δερόκαζηε από ηνπο ζεκαληηθνύο άιινπο, κελχκαηα πνπ κπνξεί λα είλαη άκεζα ή έκκεζα, ιεθηηθά ή κε ιεθηηθά, αμηφπηζηα ή αλαμηφπηζηα. Κπξίσο ηα κηθξά παηδηά απνδέρνληαη ρσξίο ακθηζβήηεζε θάζε θξηηηθή πνπ ηνπο απεπζχλεηαη, θαζψο 12

ζε απηφ ην ζηάδην αλάπηπμεο δελ είλαη ζε ζέζε λα μερσξίζνπλ ηελ έγθπξε απφ ηε κε έγθπξε θξηηηθή, κε απνηέιεζκα λα απνδέρνληαη πνιιά απφ ηα αξλεηηθά κελχκαηα πνπ ιακβάλνπλ» (Κέληξν Δθπαίδεπζεο γηα ηελ πξφιεςε ηεο ρξήζεο λαξθσηηθψλ θαη ηελ πξναγσγή πγείαο, 1996: 9). «Ζ απηνεθηίκεζε ζχκθσλα κε ηελ Μαθξή - Μπφηζαξε (2001), αληηπξνζσπεχεη ηε ζπλαηζζεκαηηθή πιεπξά ηνπ εαπηνχ. Δίλαη ζθαηξηθή άπνςε πνπ έρεη θάπνηνο γηα ηελ αμία ηνπ σο άηνκν. Με άιια ιφγηα είλαη ην πψο αμηνινγεί ηελ απηναληίιεςε ηνπ. ηε ζεσξία ηνπ Rogers ε απηνεθηίκεζε ζρεηίδεηαη κε ηνλ ηδαληθφ εαπηφ θαζψο θαη ν βαζκφο απηνεθηίκεζεο ηνπ αηφκνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αζπκθσλία αλάκεζα ζε πξαγκαηηθό θαη ηδαληθό εαπηφ. Ζ Λενληάξε, (1998) πνπ αλαθέξεηαη απφ ηνλ Γηαλλέιν, ηνλίδεη φηη ε απηνεθηίκεζε αλαπηχζζεηαη λσξίο ζηε δσή ηνπ παηδηνύ θαη ζπλερίδεηαη ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο. ηε δηακφξθσζε ηεο Απηνεθηίκεζεο ζεκαληηθφ ξφιν παίδεη ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, ην ζρνιείν θαη ε ζρνιηθή θνηλόηεηα ε νπνία θαζνξίδεη ηα θξηηήξηα ζχγθξηζεο κε βάζε ηα νπνία ην παηδί ζα πξνζδηνξίζεη ηελ Απηνεθηίκεζε ηνπ θαη ηελ απνδνρή ηνπ σο άηνκν.» (Γηαλλέινο, 2010:130). Ζ απηνεθηίκεζε ινηπφλ νξίδεηαη σο ε εθηίκεζε ηεο αμίαο θαη ηεο ζεκαληηθφηεηάο κνπ θαη ην λα έρσ ηελ ηθαλφηεηα λα είκαη ππεχζπλνο γηα ηνλ εαπηφ κνπ θαη πξνο ηνπο άιινπο. Γηα νξηζκέλνπο, ε απηνεθηίκεζε είλαη ε ζπλεηδεηή απνδνρή ηεο αμίαο θαη ηεο ζεκαληηθφηεηαο, ν ζεβαζκφο πξνο ηνλ εαπηφ καο. Γηα άιινπο, ε αλαγθαηφηεηα ηνπ λα είκαζηε ππεχζπλνη γηα ηνλ εαπηφ καο θαη λα ζπκπεξηθεξφκαζηε ππεχζπλα ζηνπο άιινπο είλαη ζεκαληηθφ. (ίκνπ, 2008) Ο Goleman, (1998) ππνζηεξίδεη φηη ε ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε (EQ) είλαη πην ζεκαληηθή απφ ηε λνεκνζχλε ηνπ λνπ (IQ) θαη ζεσξεί φηη ε θαιιηέξγεηα ηεο είλαη απαξαίηεηε γηα ηε ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ θαη θπξίσο ηνπο παηδηνχ. πληζηά γηα ηα ζρνιεία ηε δηεμαγσγή πξνγξακκάησλ πνπ αθνξνχλ ηε ζπλαηζζεκαηηθή σξίκαλζε θαζψο ζεσξεί φηη βειηηψλνπλ ηελ ςπρηθή πγεία ησλ παηδηψλ. Παξαζέηεη έξεπλεο πνπ έρνπλ δείμεη φηη ηα πξνγξάκκαηα θνηλσληθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο κάζεζεο βειηηψζαλ θαηά πνιχ ηε ζπλαηζζεκαηηθή αληίιεςε ησλ παηδηψλ θαη εηδηθόηεξα ηελ απηνεθηίκεζε ηνπο. Καηαλννχκε, ινηπφλ πσο ε απηνεθηίκεζε ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη θνηλσληθή σξίκαλζε ηνπ αηφκνπ. Ο πξψηνο πνπ αζρνιήζεθε ζε βάζνο κε ηελ απηνεθηίκεζε ήηαλ ν William James, ν νπνίνο θαη πξφηεηλε έλα θιάζκα γηα λα ηελ νξίζεη. χκθσλα κε ην θιάζκα 13

απηφ, ε απηνεθηίκεζε είλαη ην πειίθν ησλ επηηπρηψλ ηνπ αηφκνπ πξνο ηηο επηδηψμεηο, θηινδνμίεο ή πξνζέζεηο ηνπ (Μάξηα, 2009): επηηπρίεο απηνεθηίκεζε= ----------- επηδηώμεηο Ζ αιεζηλή απηνεθηίκεζε δε βαζίδεηαη ζε θαηαζηάζεηο ή επηηεχγκαηα. Ζ αιεζηλή απηνεθηίκεζε ιέεη πσο «είκαη αξθεηά θαιφο αθφκα θαη φηαλ θάλσ ιάζε, αθφκα θαη φηαλ ηα επηηεχγκαηα κνπ είλαη κηθξά.» Έλα άηνκν εθηηκά ηελ αμία ηνπ εαπηνχ ηνπ αθφκα θη φηαλ νη άιινη δελ θάλνπλ θάηη ηέηνην. Όηαλ έλα άηνκν έρεη πηζηεχεη θαη ληψζεη φηη έρεη εζσηεξηθή, έκθπηε αμία ε νπνία δελ εμαξηάηαη απφ ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο ή εμσηεξηθέο πεξηζηάζεηο. (Ball, 2000). «Αςηοεκηίμηζη είναι ηο να πιζηεύειρ συπίρ όποςρ όηι έσειρ μεγάλη αξία και να νιώθειρ πυρ αγαπάρ ηον εαςηό ζος συπίρ όποςρ» (Ball, 2000: 25). Έλαο άιινο αμηνζεκείσηνο νξηζκφο ηεο απηνεθηίκεζεο είλαη ν παξαθάησ. Απηνεθηίκεζε είλαη ε αληαλάθιαζε ηεο άπνςεο πνπ έρεη ην άηνκν γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, ηνλ ηξφπν πνπ θξίλεη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηελ αμία πνπ ηνπ πξνζδίδεη. (Fennell, 2006: 39). «Ο Coopersmith, (1959) έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο κειεηεηέο ηεο απηνεθηίκεζεο, πξνζδηφξηζε σο εμήο ην πεξηερφκελφ ηεο: "Απηνεθηίκεζε είλαη ε πξνζσπηθή θξίζε ηεο αμίαο ηνπ αηφκνπ, ε νπνία εθθξάδεηαη κε ηηο ζηάζεηο πνπ πηνζεηεί ζε ζρέζε κε ηνλ εαπηφ ηνπ". Με άιια ιφγηα, ν φξνο ππνδειψλεη ηελ εθηίκεζε θαη ηηο ζπλήζεηο αληηιήςεηο ηνπ αηφκνπ γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, θαζνξίδνληαο ην βαζκφ ζηνλ νπνίν εθείλν πηζηεχεη φηη είλαη ηθαλφ, επηηπρεκέλν, ζεκαληηθφ θαη άμην.» (www.stadiodromia.eu., 2009). Ζ απηνεθηίκεζε φπσο επηζεκαίλνπλ πνιινί εηδηθνί πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία πνπ μεθηλά απφ ηελ παηδηθή ειηθία, ζεκειηψλεηαη ζηελ εθεβεία θαη έρεη θαζνξηζηηθή ζεκαζία γηα ηελ ςπρηθή ηζνξξνπία ηνπ αηφκνπ θαη ηηο κεηέπεηηα δηαπξνζσπηθέο θαη επαγγεικαηηθέο ζρέζεηο πνπ ζα ρηίζεη. (αξεγηαλλίδνπ, 2010). 14

1.1.3. Ζ πςειή απηνεθηίκεζε Μηα ηζρπξή αίζζεζε πξνζσπηθήο αμίαο δίλεη ηελ δπλαηφηεηα ζην άηνκν λα ρεηξηζηεί ηφζν ηελ επηηπρία φζν θαη ηελ απνηπρία θαη λα αληηκεησπίζεη ηα ηπρφλ ιάζε, ηηο απνγνεηεχζεηο, αθφκε θαη ηελ απφξξηςε. Ζ αίζζεζε απηή δεκηνπξγείηαη κέζα απφ ηελ απνδνρή ησλ άιισλ, ρσξίο φκσο λα εμαξηάηαη απνθιεηζηηθά απφ απηή. Έλαο άλζξσπνο πνπ έρεη πςειή απηνεθηίκεζε ληψζεη θαιά κε ηνλ εαπηφ ηνπ θαη γλσξίδεη ηα φξηά ηνπ. Αληηκεησπίδεη κε ςπρξαηκία ηελ απνηπρία, είλαη θνηλσληθφο, ζίγνπξνο θαη θηιφδνμνο. Νηψζεη θαιά θαη απηφ είλαη εκθαλέο, είλαη απνηειεζκαηηθφο θαη δεκηνπξγηθφο θαη αληαπνθξίλεηαη κε πγηή θαη ζεηηθφ ηξφπν ζηνπο άιινπο. Γεκηνπξγεί θαιχηεξεο ζρέζεηο, είλαη ιηγφηεξν ακπληηθφο, αληηκεησπίδεη θαηάιιεια ηελ θξηηηθή πνπ δέρεηαη θαη επαίξεηαη. χκθσλα κε ηνλ Coopersmith (1967), ε απφθηεζε ηεο απηνεθηίκεζεο απνξξέεη απφ: ηελ πιήξε απνδνρή ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο γνλείο, δει. ηελ αγάπε δίρσο φξνπο. ηα ζαθψο πξνζδηνξηζκέλα φξηα ζπκπεξηθνξάο ην ζεβαζκφ θαη ηελ ειεπζεξία ηεο αηνκηθήο δξάζεο κέζα ζε ζπγθεθξηκέλα πιαίζηα ηελ απηνεθηίκεζε ησλ γνλέσλ. (Κέληξν Δθπαίδεπζεο γηα ηελ πξφιεςε ηεο ρξήζεο λαξθσηηθψλ θαη ηελ πξναγσγή πγείαο, 1996: 11). Ζ πςειή απηνεθηίκεζε έρεη βξεζεί φηη ζπλδέεηαη κε πνιιά νθέιε, κεηαμχ ησλ νπνίσλ είλαη θαη ε εζσηεξηθή ηζνξξνπία, νη θαιχηεξεο ηθαλφηεηεο πξνζαξκνγήο, ε απνπζία ζπγθξνχζεσλ, ε επθνξία-επηπρία, ε αλεμαξηεζία, ε θνηλσληθφηεηα θαη νη πγηείο θνηλσληθέο ζρέζεηο, ηα ρακειφηεξα επίπεδα αλεζπρίαο θαη άγρνπο, ε κηθξφηεξε ρξήζε κεραληζκψλ άκπλαο, ε απνδνρή ηνπ εαπηνχ θαη ε εκπηζηνζχλε ζε απηφλ, ε βίσζε πεξηζζφηεξσλ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, ε αθαδεκατθή θαη επαγγεικαηηθή επηηπρία, ε ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή, νη ζεηηθφηεξεο εθηηκήζεηο απφ ηνπο άιινπο, ε επηκνλή ζε πεξίπησζε απνηπρίαο. (Μάξηα, 2009). Σα άηνκα κε πςειή απηνεθηίκεζε απνδέρνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο φηαλ: είλαη επηεηθείο ζηα ιάζε ηα δηθά ηνπο θαη ησλ άιισλ δέρνληαη κε ραξά ηνλ έπαηλν θαη ηελ επηβξάβεπζε αλαπηχζζνπλ ηθαλνπνηεηηθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο είλαη θνηλσληθά θαη εππξνζάξκνζηα 15

δηαθξίλνληαη απφ ζπλαηζζεκαηηθή ζηαζεξφηεηα αληηκεησπίδνπλ ηηο δπζθνιίεο κε επάξθεηα ζέηνπλ ζηφρνπο θαη δίλνπλ ιχζεηο είλαη επηπρηζκέλα θαη αηζηφδνμα είλαη ζηαζεξά ζηηο αμηνινγηθέο ηνπο θξίζεηο -νη νπνίεο βαζίδνληαη ζε εζσηεξηθφ ζεκείν αλαθνξάο- αληηκεησπίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο ξεαιηζηηθά θαη είλαη απαιιαγκέλα απφ ζπλαηζζήκαηα ελνρήο. ( αξεγηαλλίδνπ, 2010). Ζ Cleghorn, (1998) ηνλίδεη φηη ην θαιχηεξν πνπ κπνξεί λα θάλεη θάπνηνο γηα ηελ νηθνγέλεηα ηνπ είλαη λα έρεη πςειή απηνεθηίκεζε. πγθεθξηκέλα, θάζε κέινο κηαο νηθνγέλεηαο σο άηνκν ρξεηάδεηαη αγάπε θαη ζεβαζκφ. Χζηφζν δελ είλαη ζσζηφ λα δίλεη ην άηνκν ζηα παηδηά πξνηεξαηφηεηα έλαληη ησλ ελειίθσλ, γηαηί έηζη νη ελήιηθεο δελ κπνξνχλ λα δηαηεξνχλ ηελ απηνεθηίκεζε ηνπο θαη λα θάλνπλ ηα πξάγκαηα πνπ είλαη ζεκαληηθά γηα ηνπο ίδηνπο. Απηφ νδεγεί ζε πηθξία θαη δελ δείρλεη πψο λα εθηηκά θαλείο ηνλ εαπηφ ηνπ θαη λα θάλεη φηη είλαη πην ζσζηφ θαη θαιφ γηα απηφλ. Βέβαηα, εδψ είλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί φηη δελ είλαη ζσζηφ λα ζπλζιίβεη θαλείο ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ παηδηνχ ή λα ην θαθνκεηαρεηξίδεηαη κε νπνηνδήπνηε ηξφπν θαζψο ηα παηδηά ρξεηάδνληαη ελζάξξπλζε γηα λα ζέβνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ηνπο άιινπο. Ζ αληηκεηψπηζε ελφο παηδηνχ ρσξίο ζεβαζκφ κπνξεί λα επηθέξεη θάζε είδνπο δεκηέο, φρη κφλν ζηε δηθή ηνπ πξνζσπηθφηεηα, αιιά ηειηθά θαη ζε νιφθιεξε ηελ θνηλσλία. Γελ έρεη ζεκαζία ε εηθφλα πνπ παξνπζηάδεη ε νηθνγέλεηα. Ο ζεκαληηθφο παξάγνληαο είλαη ν ζεβαζκφο πνπ δηδάζθεηαη θαη βηψλεηαη. Ζ εθκάζεζε ηνπ ζεβαζκνχ πνπ πξέπεη λα δείρλνπκε αξρίδεη φηαλ ην παηδί είλαη κηθξφ. Ζ δηαδηθαζία ηνπ ακνηβαίνπ ζεβαζκνχ, ηεο θξνληίδαο θαη ηεο ελζάξξπλζεο παξέρεη ην πξφηππν γηα ηηο κειινληηθέο ζρέζεηο, γηα ηελ αξκνληθή ζπκβίσζε θαη ζπλεξγαζία ηνπ παηδηνύ κε ηνπο άιινπο.(cleghorn, 1998) Σν θαιχηεξν πνπ κπνξεί λα θάλεη θαλείο γηα ηα παηδηά ηνπ, εθηφο απφ ηελ αγάπε θαη ηελ θξνληίδα πνπ ζα ηνπο δίλεη, είλαη λα ηνπο παξέρεη κε ηε δηθή ηνπ δσή έλα δσληαλφ παξάδεηγκα πςειήο απηνεθηίκεζεο. Σα παηδηά θαη γεληθά νη λένη άλζξσπνη ρξεηάδνληαη απηφ ην παξάδεηγκα, ηδηαίηεξα απφ ηνπο γνλείο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα κάζνπλ λα ζέβνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ηνπο άιινπο. (Cleghorn, 1998). Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί εδψ φηη ηα παηδηά ρσξίο απηνεθηίκεζε, ακθηζβεηνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο ππνθχπηνπλ ζε πηέζεηο ζπλνκειίθσλ θαη ληψζνπλ θαηψηεξα. Με πςειή απηνεθηίκεζε ηα παηδηά ληψζνπλ αζθαιή, είλαη πεξηζζφηεξν 16

πξφζπκα λα πάξνπλ ζεηηθά «ξίζθα», έρνπλ πην πνιιέο πηζαλφηεηεο λα αλαιάβνπλ ηελ επζχλε ησλ πξάμεσλ ηνπο, κπνξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ηηο αιιαγέο θαη ηηο πξνθιήζεηο ηεο δσήο θαη είλαη αλζεθηηθά κπξνζηά ζηελ απφξξηςε, ηελ απνγνήηεπζε, ηελ απνηπρία θαη ηελ ήηηα. Δίλαη αμηνζεκείσην, λα εηπσζεί φηη φηαλ βνεζάεη θάπνηνο ηα παηδηά λα απνθηήζνπλ απηνεθηίκεζε, ηα καζαίλεη λα κελ κεηψλνπλ ηνπο άιινπο θαη ζίγνπξα λα κελ ηνπο πεξηθξνλνχλ (Kaufman & Raphael & Espeland, 2006). 1.1.4. Ζ ρακειή απηνεθηίκεζε Ζ έλλνηα απηνεθηίκεζε αθνξά ηε ζπλνιηθή άπνςε πνπ έρεη θάπνηνο γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ην άηνκν θξίλεη ή αμηνινγεί ηνλ εαπηφ ηνπ, θαζψο θαη ηελ αμία πνπ ζεσξεί φηη έρεη σο άλζξσπνο. (Fennel, 2006) Όκσο πνηα είλαη ε επίδξαζε ηεο ρακειήο απηνεθηίκεζεο ζηε δσή ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ παηδηθή ειηθία κέρξη ηελ ελειηθίσζε ηνπ; Ζ ρακειή απηνεθηίκεζε, ε νπνία δηακνξθψλεηαη ζηελ παηδηθή ειηθία κπνξεί λα νξηζηεί σο κηα αξλεηηθή θαη δηαζηξεβισκέλε εηθφλα ηνπ εαπηνχ. Οη άλζξσπνη σο επί ην πιείζηνλ, ελεξγνχλ βάζεη ησλ πεπνηζήζεσλ πνπ έρνπλ γηα ηηο ηθαλφηεηεο ηνπο, πεπνηζήζεηο πνπ έρνπλ ηε ξίδα ηνπο ζε εκπεηξίεο απφ ηελ επνρή πνπ γελλήζεθαλ. Απηνί πνπ πηζηεχνπλ φηη είλαη ηθαλνί είλαη γεληθά πην θηλεηνπνηεκέλνη θαη εθθξάδνπλ ηε δεκηνπξγηθφηεηα ηνπο, γηαηί πηζηεχνπλ φηη ζα πεηχρνπλ. Απφ ηελ άιιε, εθείλνη πνπ έρνπλ θαηαιήμεη φηη είλαη αλεπαξθείο θνβνχληαη ηελ απνηπρία θαη έρνπλ ηελ ηάζε λα κελ εκπιέθνληαη ζε θαηαζηάζεηο ζηηο νπνίεο θνβνχληαη φηη ε αλεπάξθεηα ζα γίλεη εκθαλήο ζηνλ εαπηφ ηνπο θαη ηνπο άιινπο. Σα άηνκα απηά ζπλήζσο έρνπλ ρακειή απηνεθηίκεζε. Σν πην ζεκαληηθφ βήκα γηα λα ηελ μεπεξάζνπλ είλαη λα αλαγλσξίζνπλ φηη ηελ έρνπλ. Ζ αιήζεηα είλαη φηη δελ κπνξεί απιά θαλείο λα ηελ μεπεξάζεη έηζη απιά θαζψο ε ρακειή απηνεθηίκεζε είλαη κηα πξνγξακκαηηζκέλε δηαδηθαζία ιαλζαζκέλεο ζθέςεο πνπ ρξεηάδεηαη λα δηνξζσζεί. Δίλαη έλαο ηξφπνο πνπ θάπνηνο πξνζεγγίδεη ηε δσή ηνπ, ν νπνίνο ρξεηάδεηαη λα αλαιπζεί θαη λα αιιάμεη (Sorensen, 2005). Οη αξλεηηθέο πεπνηζήζεηο ηνπ αηφκνπ γηα ηνλ εαπηφ ηνπ απνηεινχλ ηελ νπζία ηεο ρακειήο απηνεθηίκεζεο. Οη αξλεηηθέο πεπνηζήζεηο γηα ηνλ εαπηφ καο εθθξάδνληαη ζπλήζσο κέζα απφ φζα ιέκε ή ζθεθηφκαζηε γηα εκάο. Όηαλ δελ πξνζδίδεη θάπνηνο αμία ζηνλ εαπηφ ηνπ αγλνεί ηηο ζεηηθέο ηδηφηεηεο ηνπ θαη 17

επηθεληξψλεηαη ζηηο αδπλακίεο θαη ηα ειαηηψκαηα ηνπ. Ζ ρακειή απηνεθηίκεζε επεξεάδεη θαη ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ηνπ αηφκνπ θαζψο ζπλήζσο εθδειψλεη ζπλαηζζήκαηα άγρνπο, ελνρήο, ζιίςεο θαη απνγνήηεπζεο. (Fennell, 2006:24) Όηαλ θάπνηνο έρεη ρακειή απηνεθηίκεζε, δελ πξέπεη λα αηζζάλεηαη φκσο ληξνπή, αθφκα θη αλ ε θνηλσλία άζεια ηεο ππνλνεί θάηη ηέηνην, θαζψο ην άηνκν δελ πξνθαιεί ηελ ρακειή απηνεθηίκεζε θαη δελ είλαη ππεχζπλνο πνπ αλάπηπμε απηή ηελ εηθφλα γηα ηνλ εαπηφ ηνπ. Όηαλ φκσο αλαγλσξίζεη φηη έρεη ρακειή απηνεθηίκεζε έρεη ην πιενλέθηεκα φηη απφ ηψξα θαη ζην εμήο κπνξεί λα αλαιάβεη φιε ηελ επζχλε γηα ην πψο ζα ελεξγήζεη, δειαδή είηε ζα θαηαζηξέςεη ηε δσή ηνπ ή ζα επηιέμεη λα θαηαβάιεη ηελ απαηηνχκελε πξνζπάζεηα, επηκνλή θαη απνθαζηζηηθφηεηα γηα λα απειεπζεξσζεί απφ ηα δεζκά πνπ ηνλ πεξηνξίδεη (Sorensen, 2005). Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ κε ρακειή απηνεθηίκεζε είλαη: Αλαθέξνληαη ζπρλά ζηνλ εαπηφ ηνπο κε αξλεηηθνχο ραξαθηεξηζκνχο ή κεηψλνπλ/ππνβηβάδνπλ ηα ζεηηθά ηνπο ζηνηρεία. Δζηηάδνπλ ζηελ αξλεηηθή δηάζεζε ησλ άιισλ, αθφκα θη αλ απηή δε ζρεηίδεηαη κε ηε δηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά. Γελ δέρνληαη ηελ θξηηηθή αθφκα θαη φηαλ είλαη επνηθνδνκεηηθή, επεηδή δεκηνπξγεί δπζβάζηαρην άγρνο. Αζθνχλ φκσο ζθιεξή θξηηηθή ζηνπο άιινπο. Ζ απφδνζε ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο δελ αληαπνθξίλεηαη ζηηο δπλαηφηεηέο ηνπο. Έρνπλ δπζθνιία ζηε δεκηνπξγία θηιηθψλ ζρέζεσλ. Δπεξεάδνληαη πνιχ απφ ηα αξλεηηθά ζρφιηα ησλ άιισλ. ηελνρσξηνχληαη επίζεο ππεξβνιηθά απφ ηηο απνηπρίεο ηνπο. Καηά ζπλέπεηα είλαη ηδηαίηεξα επηξξεπείο ζην άγρνο θαη ηελ θαηάζιηςε (Υφλδξνπ, 2010). Ζ ρακειή απηνεθηίκεζε νθείιεηαη ζε εκπεηξίεο πνπ βηώλνπλ ηα παηδηά θαζψο κεγαιψλνπλ φπσο: (Κέληξν Δθπαίδεπζεο Γηα Σελ Πξφιεςε Σεο Υξήζεο Ναξθσηηθψλ Καη Σελ Πξναγσγή Σεο Τγείαο, 1996:10) απνπζία ζηνξγήο, ελζάξξπλζεο θαη θξνληίδαο, ζπκβαηηθή αγάπε θαη απνδνρή, θξηηηθή, ζαξθαζκφο, θπληζκφο, γεινηνπνίεζε, ζσκαηηθή θαθνπνίεζε, 18

έιιεηςε αλαγλψξηζεο ή επαίλνπ γηα επηηπρίεο θαη ηέινο κεησκέλε αίζζεζε ηεο κνλαδηθφηεηαο θαη ηεο αηνκηθφηεηαο ηνπο. Ζ ρακειή απηνεθηίκεζε αληαλαθιάηαη ζε δηάθνξεο πιεπξέο ελφο αλζξψπνπ θαη επεξεάδεη δηάθνξεο πιεπξέο ελφο αλζξψπνπ. ην ζρνιείν θαη γεληθφηεξα ηελ εξγαζία παξαηεξείηαη έλα ζηαζεξφ κνηίβν ρακειψλ επηδφζεσλ θαη απνθπγήο ησλ πξνθιήζεσλ ή αληίζεηα ηειεηνκαλίαο θαη εμαηξεηηθά ζθιεξήο δνπιεηάο, ην νπνίν νθείιεηαη ζην θφβν ηεο απνηπρίαο. Οη άλζξσπνη κε ρακειή απηνεθηίκεζε δπζθνιεχνληαη λα επηβξαβεχζνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο γηα ηα επηηεχγκαηα ηνπο ή λα πηζηέςνπλ φηη νη επηηπρίεο ηνπο νθείινληαη ζηηο ηθαλφηεηεο θαη ηα πξνηεξήκαηα ηνπο.(fennell, 2006). Απφ ηα παξαπάλσ θαηαλννχκε φηη ε ρακειή απηνεθηίκεζε εληζρχεηαη κέζα ζε έλα νηθνγελεηαθό θαη ζρνιηθό πεξηβάιινλ ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη απφ αξλεηηθή θξηηηθή ζηε δηαθνξνπνίεζε, ηηκσξία ζε πεξηπηψζεηο ιάζνπο, έιιεηςε επηθνηλσλίαο θαη απζηεξνχο θαλφλεο (Κέληξν Δθπαίδεπζεο Γηα Σελ Πξφιεςε Σεο Υξήζεο Ναξθσηηθψλ Καη Σελ Πξναγσγή Σεο Τγείαο, 1996:10). 1.2. Ο ξόινο ηνπ ζρνιείνπ ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ καζεηή. Ο Maslow, (1954) κίιεζε γηα κία ζεηξά βαζηθψλ αλαγθψλ, νη νπνίεο δηακνξθψλνπλ ηε ζπκπεξηθνξά, θαη ηηο νπνίεο θαηέηαμε αλάινγα κε ηελ ηζρχ ηνπο. Μεηαμχ ησλ αλαγθψλ απηψλ, ζπλαληάκε θαη ηηο αλάγθεο γηα εθηίκεζε, νη νπνίεο δηαθξίλνληαη ζε α) αλάγθεο γηα απηνεθηίκεζε (αλάγθεο γηα ηζρχ, επηηπρία, ηθαλφηεηα θαη αλεμαξηεζία), θαη β) αλάγθεο γηα εθηίκεζε από ηνπο άιινπο (αλάγθεο γηα ζέζε-status, αλαγλψξηζε, πξνζνρή θαη ζεηηθή αμηνιφγεζε). Οη αλάγθεο γηα εθηίκεζε ζεσξνχληαη πνιχ ζεκαληηθέο, θαζψο αθελφο, απνηεινχλ πξνυπφζεζε γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ γηα απηνπξαγκάησζε (self actualization) -ε νπνία νξίδεηαη σο ε επηζπκία λα γίλεηο θάηη παξαπάλσ απ φηη είζαη θαη λα γίλεηο απηφ πνπ είζαη ηθαλφο λα γίλεηο -, θαη αθεηέξνπ, γηαηί ζε πεξίπησζε κε ηθαλνπνίεζήο ηνπο, ην άηνκν νδεγείηαη ζε αηζζήκαηα θαησηεξφηεηαο θαη απειπηζίαο θαη ελδερνκέλσο κε ηνλ θαηξφ ζε αγρψδεηο δηαηαξαρέο. (Μάξηα, 2009, Berman & Berman, 2003, Boeree, 2006) 19

Δηθφλα 1: ρεκαηηθή παξάζηαζε ηεο ηεξάξρεζεο ησλ αλαγθψλ θαηά Maslow. (Κνζκφπνπινο, 2006: 276) O Maslow, ζην άξζξν ηνπ A theory of human motivation ηνλίδεη φηη ε απηνεθηίκεζε είλαη πνιχ ζεκαληηθή αλάγθε θαζψο βνεζά ην άηνκν λα αλαγλσξίζεη ηνλ εαπηφ θαη λα ηνλ δηακνξθψζεη θαη λα θηάζεη ζηελ απηνπξαγκάησζε φπσο ηνλίζακε παξαπάλσ. Απηφ ζα γίλεη κφλν αλ ην άηνκν «γεχεηαη» ηελ αλαγλψξηζε, ηελ πξνζνρή θαη έρεη θνηλσληθή ηζρχ, απηνζεβαζκφ θαη είλαη θαη νινθιεξσκέλνο σο άηνκν. ( Mead, 2008 & www.envisionsoftware.com, 2007). Ο Maslow ηφληζε φηη ε πην βαζηθή ζπλαηζζεκαηηθή αλάγθε γηα έλαλ άλζξσπν είλαη λα ληψζεη φηη ηνλ αγαπνχλ θαη ηνλ ζέινπλ. Μφλν αθνχ ηθαλνπνηεζνχλ απηέο νη αλάγθεο, ν άλζξσπνο ληψζεη θαιά γη απηφ πνπ είλαη θαη απνθηά απηνεθηίκεζε. Απηέο νη αλάγθεο νδεγνχλ, κέζα απφ ηελ απηνπξαγκάησζε ε νπνία πεξηιακβάλεη ηελ επηηπρία, ηελ απηνεθπιήξσζε θαη ηε δεκηνπξγηθή έθθξαζε ζην χζηαην επίηεπγκα: απηφ ηεο ακεξφιεπηεο θαηαλφεζεο ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ αηφκνπ λα βιέπεη αληηθεηκεληθά πέξα απφ ηνλ εαπηφ ηνπ θαη λα κεξηκλά γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ ππάξρνπλ ζην επξχηεξν πεξηβάιινλ. Μηα ηέηνηα ακεξφιεπηε ινγηθή αληίιεςε κπνξεί λα ππάξμεη κφλνλ εθφζνλ νη πεξηζζφηεξεο αηνκηθέο βαζηθέο αλάγθεο έρνπλ ήδε ηθαλνπνηεζεί. (Weare & Gray, 2000). πκπεξαζκαηηθά ν Maslow ινηπφλ ζεσξεί φηη πξηλ θαηαθηήζεη «ηα αλψηεξα επίπεδα», ην άηνκν ζα πξέπεη λα έρεη θαηαθηήζεη ηα «θαηψηεξα επίπεδα». Πξψηα δειαδή ρξεηάδεηαη λα θαιχςεη ηηο βαζηθέο θπζηθέο ηνπ αλάγθεο, φπσο ε αλάγθε γηα θαγεηφ, λεξφ, αζθάιεηα θαη ζηέγε. Δπηπξφζζεηα ε πην βαζηθή ζπλαηζζεκαηηθή αλάγθε γηα έλαλ άλζξσπν είλαη λα ληψζεη φηη ηνλ αγαπνχλ θαη ηνλ ζέινπλ. Μφλν αθνχ ηθαλνπνηεζνχλ απηέο ηνπ νη αλάγθεο ν άλζξσπνο ληψζεη θαιά γη απηφ πνπ είλαη απηνεθηίκεζε. Ύζηεξα απφ απηά, νη πλεπκαηηθέο αλάγθεο ηνπ αλζξψπνπ κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ ζε ζπλαηζζεηηθά ζεκέιηα. Απηέο νη αλάγθεο νδεγνχλ κέζα απφ ηελ απηνπξαγκάησζε (ε νπνία πεξηιακβάλεη ηελ επηηπρία, ηελ απηνεθπιήξσζε θαη ηε δεκηνπξγηθή έθθξαζε), ζην χζηαην επίηεπγκα: απηφ ηεο ακεξφιεπηεο θαηαλφεζεο, ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ αηφκνπ λα βιέπεη αληηθεηκεληθά πέξα απφ ηνλ εαπηφ ηνπ θαη λα 20

κεξηκλά γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ ππάξρνπλ ζην επξχηεξν πεξηβάιινλ. Μηα ηέηνηα ακεξφιεπηε ινγηθή αληίιεςε κπνξεί λα ππάξμεη κφλνλ εθφζνλ νη πεξηζζφηεξεο αηνκηθέο βαζηθέο αλάγθεο έρνπλ ήδε ηθαλνπνηεζεί (Weare & Gray, 2000). χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Maslow, αθφκε θαη αλ έλα ζρνιείν ζεσξεί φηη πξέπεη λα ελδηαθέξεηαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν γηα ηηο δηαλνεηηθέο αλάγθεο δελ είλαη δπλαηφλ λα παξαβιέςεη ηηο βαζηθφηεξεο ζπλαηζζεκαηηθέο θαη θπζηθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ ή ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ. Πξέπεη ινηπφλ λα ειπίδνπκε φηη ηα ζρνιεία ζα ζειήζνπλ λα θξαηήζνπλ κηα πην ζεηηθή ζηάζε ή φηη ζα πξνζπαζήζνπλ λα αλαπηχμνπλ ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο θαη θνηλσληθέο ηθαλφηεηεο ηφζν σο απηνζθνπφ φζν θαη επεηδή απηέο επεξεάδνπλ ηηο δηαλνεηηθέο αλάγθεο (Weare & Gray, 2000). ε απηφ ην ζεκείν είλαη απαξαίηεην λα ηνλίζνπκε ην ξφιν ηεο απηνεθηίκεζεο ζηε ζρνιηθή πξαγκαηηθόηεηα. «Ο εαπηφο ζρεηίδεηαη κε ηα θίλεηξα κάζεζεο κέζσ ηεο ζεσξίαο θηλήηξνπ επίηεπμεο, ην νπνίν πξνζεγγηδφκελν σο καζεκαηηθή νξκή νδεγεί ζηελ επίηεπμε, επηδηψθνληαο ηελ επηηπρία (αλαιακβάλνληαο δξάζε) ή απνθεχγνληαο ηελ απνηπρία (απνθεχγνληαο ηε δξαζηεξηνπνίεζε εθεί φπνπ εθηηκάηαη φηη ζα ππάξρεη απνηπρία). Σν πψο ν καζεηήο αληηιακβάλεηαη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη θαηά πφζν ηνλ ζεσξεί άμην λα επηηχρεη έλα ζηφρν, είλαη ηα δπν βαζηθά ζηνηρεία ζηα νπνία ζηεξίδεηαη ε ζεσξία ηεο αμηνζχλεο. Κεληξηθή ζέζε ζηε ζεσξία απηή έρεη: α) ε πξνζδνθία ηθαλφηεηαο, φπνπ ν καζεηήο θάλεη θξίζεηο θαη εθηηκήζεηο γηα ηελ απφδνζε ηνπ θαη β) ε πξνζδνθία απνηειέζκαηνο φπνπ ππνινγίδεη ηηο ζπλέπεηεο ησλ ελεξγεηψλ ηνπ. Έηζη δηακνξθψλεη δπν κνξθέο πξνζδνθίαο: ρακειή (θαηαβνιή πξνζπάζεηαο) ή πςειή (κε θαηαβνιή πξνζπάζεηαο). Δίλαη πξνθαλέο πσο ε αμηνζχλε ηνπ καζεηή (ε ζεσξία ηεο νπνίαο βαζίδεηαη ε απηναπνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ Bandura), δηακνξθψλεη ηε καζεζηαθή ζπκπεξηθνξά ηνπ καζεηή θαη ζπλδέεηαη κε ηελ θαηαβνιή πξνζπάζεηαο απφ ηε πιεπξά ηνπ. (Γηαλλέινο, 2010: 131). Απφ ηα παξαπάλσ θαηαλνείηαη φηη νη καζεηέο φηαλ εθηηκνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο κπνξνχλ λα εληαρζνχλ θαιχηεξα ζηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία κε απνηέιεζκα λα απμάλεηαη ε απφδνζε ηνπο. Οη επίζεκνη ζρνιηθνί θνξείο έρνπλ πηα αλαγλσξίζεη ην έξγν ηνπο πνπ αθνξά ηελ θαηάθηεζε αθαδεκατθψλ γλψζεσλ πνπ νπζηαζηηθά ππνλνκεχεηαη απφ ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη καζεηέο. Ζ ζρνιηθή θνηλόηεηα πιένλ επηβεβαηψλεη φηη γηα λα κεηαβεί ν καζεηήο απφ ην έλα επίπεδν ζπνπδψλ ζην επφκελν, ρξεηάδεηαη λα δηαζέηεη δεμηφηεηεο πνπ ζα ηνλ βνεζήζνπλ λα αληηκεησπίζεη ηνπο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο θαη ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο δχζθνιεο θαηαζηάζεηο πνπ ζπλαληά ζηελ πνξεία ηνπ. Μέρξη ηψξα νη δεμηφηεηεο πνπ αθνξνχλ ηε ζπλαηζζεκαηηθή 21

δσή ηνπ αηφκνπ δελ απνηεινχζαλ ηκήκα ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ ζηα ζρνιεία. Ζ θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή εθπαίδεπζε είλαη ηνκείο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, γηα λα γεθπξψζνπλ ην ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα εθκάζεζεο κε ηνλ αθαδεκατθφ ηνκέα. Ζ ςπρνθνηλσληθή επάξθεηα είλαη, νπζηαζηηθά, ε ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα αληηκεησπίδεη απνηειεζκαηηθά ηηο απαηηήζεηο θαη ηηο πξνθιήζεηο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Απνηειεί ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα παξακέλεη ζε κηα θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο, πνπ ζα εθθξάδεηαη κέζα απφ πξνζαξκνζηηθέο θαη ζεηηθέο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο θαηά ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπ κε ηνπο άιινπο, ζηα πιαίζηα ηεο θνπιηνχξαο θαη ηνπ γεληθφηεξνπ πεξηβάιινληφο ηνπ. Με ηελ έλλνηα απηή, θαηαιαβαίλνπκε φηη νη δεμηφηεηεο πνπ ζα ραξαθηεξίδακε σο θνηλσληθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο είλαη ακέηξεηεο, θαη κάιηζηα ε θχζε θαη ν νξηζκφο ηνπο είλαη πηζαλφλ λα παξνπζηάδνπλ δηαθνξέο αλάινγα κε ην εθάζηνηε πιαίζην. Δίλαη ινηπφλ απαξαίηεην λα ηνληζηεί φηη ε απηνεθηίκεζε απνηειεί κηα ζπλαηζζεκαηηθή ζπληζηψζα ηνπ καζεηή ε νπνία είλαη απαξαίηεην λα αλαπηπρζεί απφ ην ίδην ην ζρνιείν πξνθεηκέλνπ ν ίδηνο λα αλαπηπρζεί θαη λα εμειηρζεί σο αλζξψπηλε νληφηεηα. (Σξηιίβα & Chimienti, 2002) Σα ζρνιεία νθείινπλ λα αθνινπζνχλ ζήκεξα ηελ αλζξσπηζηηθή πξνζέγγηζε θαηά ηελ νπνία ε κάζεζε έρεη ζεκαζία κφλν εθφζνλ έρεη λφεκα γηα ην καζεηή κέζα απφ επέιηθηνπο αηνκηθνχο ζηφρνπο. θνπφο ηεο κάζεζεο είλαη ε πξνζσπηθή αλάπηπμε θαη νινθιήξσζε, ε ελδνζθφπεζε, ε αλάπηπμε ηεο απηνεθηίκεζεο, ηεο θνηλσληθφηεηαο θαη ηεο νκαιήο πξνζαξκνγήο. Ο εθπαηδεπηηθφο παξέρεη θίλεηξα γηα κάζεζε, δηαρεηξίδεηαη ηηο ζπγθξνχζεηο, αμηνπνηεί ην πξνζσπηθφ χθνο, αλαδεηθλχεη ηηο ιαλζάλνπζεο δεμηφηεηεο, αλαπιαηζηψλεη ηηο εκπεηξίεο, πξνσζεί ηε δηδαζθαιία κέζσ πξνζσπηθψλ εμεξεπλήζεσλ θαη εξκελεπηηθψλ αλαζηνραζκψλ. Ζ αμηνιφγεζε ζπλνςίδεηαη ζηελ πξνζπάζεηα ζπληνληζκνχ ησλ γλψζεσλ πξνο ηελ αηνκηθή, νιφπιεπξε θαιιηέξγεηα κέζσ ηνπ ειεχζεξνπ δηαιφγνπ, ηεο ελδνζθφπεζεο ηεο δηδαζθαιίαο επηθνηλσληαθψλ θαη εγεηηθψλ ηθαλνηήησλ θαη ηεο εμάζθεζεο ηεο δηεθδηθεηηθφηεηαο. (Παπάλεο, Ρνπκειηψηνπ, 2010) χκθσλα κε ηελ αλζξσπηζηηθή πξνζέγγηζε θαηαλνείηαη φηη ην ζρνιείν νθείιεη λα αλαπηχζζεη νιφπιεπξα ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ καζεηή. Γηαηί φκσο είλαη ζεκαληηθφ λα πξνσζεί ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ; Αλ δερηνχκε φηη ε πθή ηεο απηνεθηίκεζεο είλαη ζπλαηζζεκαηηθή, ηφηε ε εγθαζίδξπζή ηεο αξρίδεη ακέζσο κεηά ηελ γέλλεζε, σο αληίδξαζε ζε εξεζίζκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη κφιηο ζηαζεξνπνηεζεί επεξεάδεη ηηο απηναμηνινγήζεηο θαη ηελ αίζζεζε ηεο αμίαο. Οη 22

εληζρχζεηο παίδνπλ πξσηεχνληα ξφιν ζηε δηακφξθσζή ηεο, αιιά είλαη θπξίσο νη αξλεηηθέο εκπεηξίεο ζηελ επίδνζε θαη ε απφξξηςε ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο, πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμή ηεο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη αλαθεξφκαζηε ζε εκπεηξίεο άξλεζεο θαη απνηπρίαο, πνπ είηε αληαπνθξίλνληαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είηε έρνπλ βησζεί σο ηέηνηεο. Σα άηνκα κε ρακειή απηνεθηίκεζε έρνπλ ηζρπξφ ππεξεγψ, δνπλ ζε έλα απαηηεηηθφ πεξηβάιινλ ή εμαξηψληαη ππεξβνιηθά απφ ηελ γλψκε ησλ άιισλ, νπφηε θάζε βίσκα κε απνδνρήο αλαηξέπεη ηε ζπλαηζζεκαηηθή ηνπο ηζνξξνπία θαη θαη επέθηαζε ηελ πξνζσπηθή ηνπο αμία. Αληίζεηα, ηα άηνκα κε πςειή απηνεθηίκεζε ελεξγνπνηνχλ ηνπο κεραληζκνχο άκπλαο ζε θάζε αξλεηηθή ελίζρπζε κε απνηέιεζκα ε ζπλαηζζεκαηηθή δηέγεξζε λα είλαη ήζζνλνο ζεκαζίαο. Καηαλνείηαη ινηπφλ πφζν πνιχ ζεκαληηθφ είλαη λα αλαπηχμεηο ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ καζεηή θαζψο γη απηφλ ζίγνπξα ζα απνηειεί έλα βνεζεηηθφ «κνριφ» γηα λα αληηκεησπίζεη ηα αξλεηηθά εξεζίζκαηα πνπ δέρεηαη απφ ην πεξηβάιινλ ηνπ. (Παπάλεο, Ρνπκειηψηνπ, 2010). Σα ζρνιεία ζα πξέπεη λα θάλνπλ ζαθέο ζε φινπο ηνπο καζεηέο φηη είλαη ζεβαζηνί, αξεζηνί θαη φηη φινη αλεμαηξέησο ζεκεηψλνπλ θάπνηεο επηηπρίεο. Σα πςειά επίπεδα απηνεθηίκεζεο πνπ ζα πξνθχςνπλ κπνξεί ελ κέξεη λα αλνζνπνηήζνπλ ηνπο καζεηέο ζηηο κειινληηθέο απεηιέο πξνο ηνλ απηνζεβαζκφ ηνπο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ απεηιψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηνπο ζπλνκειίθνπο. Οη καζεηέο ζα πξέπεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη δελ είλαη δπλαηφλ λα επραξηζηνχλ δηαξθψο ηνπο πάληεο. Δίλαη επίζεο αλαγθαίν λα εληζρπζνχλ κεηά απφ θάπνηα απνγνήηεπζε, πξνθεηκέλνπ λα επηζηξέςνπλ θαη λα ζπλερίζνπλ ηηο ζπλήζεηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπο. (Andre&Lelord, 2004) Δπίζεο δηαηππψλεηαη ε άπνςε φηη φζν πςειφηεξε είλαη ε απηνεθηίκεζε ελφο παηδηνχ, ηφζν θαιύηεξεο επηδόζεηο ζα έρεη ζην ζρνιείν. Σν ζπκπέξαζκα απηφ, ζην νπνίν θαηαιήγνπλ νη πεξηζζφηεξνη εηδηθνί δελ είλαη πνιχ πξσηφηππν. Γλσξίδνπκε βέβαηα φηη ηα παηδηά κε θαιή απηνεθηίκεζε έρνπλ βηψζεη θαιέο νηθνγελεηαθέο ζπλζήθεο. Τπάξρνπλ φκσο θαη άιιεο παξαηεξήζεηο εηδηθψλ πνπ παξνπζηάδνπλ εηδηθφ ελδηαθέξνλ. Μαο ιέλε γηα παξάδεηγκα φηη αλάινγα κε ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ, ην παηδί ζα ρξεζηκνπνηήζεη θαη αληίζηνηρνπο κεραληζκνχο γηα λα επηιχζεη ηηο δπζθνιίεο πνπ ζα ζπλαληήζεη ζην ζρνιείν: ζα έρεη επθνιία πξνζαξκνγήο, ζα πξνζθεχγεη ζηελ ππνζηήξημε άιισλ, ζα βιέπεη κε ζηγνπξηά ην κέιινλ, ζα θάλεη αλαζεψξεζε ησλ πξάμεσλ ηνπ φπνηε ρξεηάδεηαη, ζα αληηκεησπίδεη κε ζάξξνο ηελ πξαγκαηηθφηεηα. (Andre&Lelord, 2004:110) 23

Έλα αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ, φπσο είλαη ην ζρνιείν, επλνεί θπξίσο εθείλνπο πνπ έρνπλ πςειή απηνεθηίκεζε θαη αδηθεί θάπσο ηνπο άιινπο. Όηαλ φκσο ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ είλαη αληαγσληζηηθφ ηφηε βειηηψλεηαη αηζζεηά ε απηνεθηίκεζε ησλ αδχλαησλ καζεηψλ, ρσξίο λα παξεκπνδίδνληαη νη θαινί. Δίλαη πνιχ θπζηθφ θαζψο δελ ππεξηνλίδεηαη ε επηηπρία, νχηε ηηκσξείηαη ή ζηηγκαηίδεηαη ε απνηπρία. Έηζη ηα άηνκα κε ρακειή απηνεθηίκεζε δελ ληψζνπλ λα απεηινχληαη απφ ηε ζχγθξηζε ηνπο κε ηνπο άιινπο. Σα άηνκα κε πςειή απηνεθηίκεζε επηδηψθνπλ ηνλ αληαγσληζκφ αθφκα θαη φηαλ απηφο ηνπο πξνθαιεί έληαζε. Σα πξάγκαηα ζην ζρνιείν είλαη μεθάζαξα: Αλ ζέινπκε ε εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα λα πεγαίλεη θαιά ην παηδί ζην ζρνιείν πξέπεη λα θξνληίζεη ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ. Ο κφλνο ηξφπνο γηα λα ην επηηχρεη είλαη λα εθαξκφζεη πνηθίιεο δξαζηεξηφηεηεο, πνπ δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζην παηδί λα μερσξίζεη. (Andre&Lelord, 2004). 1.3. Δξεπλεηηθέο κειέηεο γηα ηελ απηνεθηίκεζε ζην ζρνιείν Αλαθέξζεθε φηη είλαη ζεκαληηθφ λα εληζρχεηαη ε απηνεθηίκεζε ηνπ αηφκνπ θαζψο είλαη απηή πνπ επεξεάδεη θαηά πνιχ ηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ θαη επεξεάδεη απφιπηα ηε ζρέζε πνπ έρεη ην άηνκν κε ηνλ ίδην ηνπο ηνλ εαπηφ αιιά θαη κε ηνπο γχξσ ηνπ. Έρνληαο ππφςε φηη νη θαιέο αλζξψπηλεο ζρέζεηο θαη ε πςειή απηνεθηίκεζε απνηεινχλ ζεκειηψδεηο βάζεηο γηα θάζε ηχπνπ κάζεζεο ζεσξνχκε φηη ηα άηνκα κηθξήο ειηθίαο θαη εηδηθά νη καζεηέο είλαη απαξαίηεην λα βειηηψλνπλ ζπλερψο ηελ απηνεθηίκεζε ηνπο πξνθεηκέλνπ λα είλαη θαιά ζπλαηζζεκαηηθά θαη λα αλεβνχλ κεηέπεηηα ζε αλψηεξα επίπεδα κάζεζεο. Δίλαη ζεκαληηθφ ζε απηφ ην ζεκείν λα αλαθεξζνχλ ζεκαληηθέο έξεπλεο πνπ έγηλαλ γηα ηελ απηνεθηίκεζε θαη θαηά πφζν επεξεάδεη ηελ αλάπηπμε θαη γεληθφηεξα ηελ επίδνζε ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ ζηελ Διιάδα αιιά θαη ζην εμσηεξηθφ. ε έξεπλα ηνπ Γηαλλέινπ κε ηίηιν: Γηεξεχλεζε ηεο Απηναληίιεςεο θαη Απηνεθηίκεζεο καζεηψλ η δεκνηηθνχ θαη ηεο ζρέζεο ηεο κε ηε ζρνιηθή επίδνζε δηεξεπλήζεθε κε ζηαζκηζκέλν κέζν ζπιινγήο δεδνκέλσλ ε απηνεθηίκεζε- απηναληίιεςε 242 καζεηψλ θαζψο θαη ε ζρέζε ηεο κε ηε ζρνιηθή επίδνζε. Γηαπηζηψζεθε πςειή απηνεθηίκεζε ησλ καζεηψλ θαζψο θαη ζπλάθεηα κεηαμχ Απηναληίιεςεο θαη Απηνεθηίκεζεο. Σν ζεκαληηθφ είλαη φκσο φηη δηαπηζηψζεθε φηη νη καζεηέο κε ηελ πςειφηεξε απηνεθηίκεζε είραλ θαη θαιχηεξε ζρνιηθή επίδνζε θάηη ην νπνίν αλαδεηθλχεη ην πφζν ζεκαληηθή είλαη ε χπαξμε ηεο απηνεθηίκεζεο ζε απηή ηελ 24

ειηθία. (Γηαλλέινο, 2010). Καηαλνείηαη θαη απφ ηα παξαπάλσ φηη ε απηνεθηίκεζε ηνπ καζεηή έρεη δηαπηζησζεί φηη ζπλδέεηαη κε ηε καζεζηαθή θαη ηε ζρνιηθή αιιά θαη ηε γεληθφηεξε ζπκπεξηθνξά ηνπ ηε ζρνιηθή επηηπρία ή απνηπρία ηε ςπρηθή πγεία θαη ηδηαίηεξα ηε θαηάζιηςε θαη ελ ηέιεη ηε γεληθφηεξε εθπαηδεπηηθή θαη επαγγεικαηηθή ηνπ αλάπηπμε. Δηδηθφηεξα, γηα ηε ζπζρέηηζε απηνεθηίκεζεο θαη ζρνιηθήο επίδνζεο θαη ηελ θαηεχζπλζε ηεο αηηηψδνπο ζρέζεο αλάκεζα ηνπο, επηθξαηέζηεξν είλαη ην κνληέιν πνπ ζεσξεί φηη κεηαμχ ηνπο ππάξρεη ακνηβαία επίδξαζε, δειαδή φηη ε ζρνιηθή επίδνζε εληζρχεη ηελ απηνεθηίκεζε αιιά ηαπηφρξνλα θαη ε απηνεθηίκεζε επεξεάδεη ηε ζρνιηθή επίδνζε, θαζψο ε ελεξγνπνίεζε ηνπ καζεηή ζπζρεηίδεηαη κε ηε ιεηηνπξγία ησλ θηλήηξσλ θαη ηεο πξνζδνθίαο αλαγλψξηζεο. Γειαδή ππάξρεη κηα νπζηαζηηθή ζρέζε αλάκεζα ζηελ απηνεθηίκεζε ηνπ καζεηή θαη ζηελ θαηαβαιιφκελε απφ απηφλ πξνζπάζεηα γηα ζρνιηθή επηηπρία. Καηά ζπλέπεηα κηα ππνβαζκηζκέλε απηνεθηίκεζε ηνπ καζεηή κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ρακειή ζρνιηθή επίδνζε θαη ζρνιηθή απνηπρία, ε νπνία ζεσξείηαη ε βαζηθή αηηία ηεο ζρνιηθήο δηαξξνήο. (Γηαλλέινο, 2010). Οη Zimmerman, Copeland, Shope & Dielman ζε έξεπλα πνπ έθαλαλ ζε καζεηέο απφ 6 ζρνιεία ηνπ Μάηδεζηεξ δηαπίζησζαλ φηη νη καζεηέο κε πςειή απηνεθηίκεζε δελ είλαη ηφζν επάισηνη ζηνλ ζρνιηθφ εθθνβηζκφ ζε ζρέζε κε απηνχο πνπ έρνπλ ρακειή απηνεθηίκεζε. Δπίζεο νη καζεηέο κε πςειή απηνεθηίκεζε είραλ πςειφηεξνπο βαζκνχο ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο. Απφ ηα παξαπάλσ θαηαλννχκε φηη καζεηέο θαη ζπγθεθξηκέλα νη έθεβνη κε πςειή απηνεθηίκεζε είλαη πην ζίγνπξνη γηα ηνλ εαπηφ ηνπο κε απνηέιεζκα λα αληηκεησπίδνπλ νπνηαδήπνηε πίεζε θαη αλ αληηκεησπίδνπλ απφ ην ζρνιηθφ ηνπο πεξηβάιινλ. (Zimmerman, Copeland, Shope & Dielman,1997) Ο Mclean & Porter, (2003) πνπ αλαθέξνληαη απφ ηνπο Trickey & Tropping, (2006) κέζα απφ έξεπλεο πνπ έρνπλ θάλεη ηνλίδνπλ φηη πξνβιήκαηα ζηε γεληθφηεξε ζρνιηθή δσή ησλ καζεηψλ θαη ε επίδνζε ηνπο ζην ζρνιείν δεκηνπξγνχλ ρακειή απηνεθηίκεζε ζηνπο καζεηέο θαη δελ κπνξνχλ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπο αθφκα θαη αλ έρνπλ ηηο δπλαηφηεηεο απηέο. Έηζη ην ζρνιείν νθείιεη λα θάλεη ηνπο καζεηέο λα ληψζνπλ ηελ επηηπρία θαη λα αηζζαλζνχλ θαιά κε ηνλ εαπηφ ηνπο έηζη ψζηε λα απνθηήζνπλ απηνεθηίκεζε θαη λα ελζσκαησζνχλ ζε κηα ηάμε ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο έηζη ψζηε λα βαζκηαία λα πξννδεχζνπλ. (Trickey & Tropping, 2006) Δίλαη ζεκαληηθφ επίζεο λα αλαθεξζεί θαη κηα έξεπλα πνπ έγηλε ζηελ Κίλα κε 25

δείγκα 1082 καζεηέο. πγθεθξηκέλα αλαθέξεηαη φηη ε απηνεθηίκεζε ηνπ καζεηή έρεη νξηζκέλεο δηαζηάζεηο νη νπνίεο εξκελεχνληαη σο ε νηθνγελεηαθή απνδνρή ή απφξξηςε ε ππνηίκεζε ηνπ εαπηνχ ηνπ θαη ηέινο ε απνδνρή ή κε απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ. Όια ηα παξαπάλσ επεξεάδνπλ θαη δηακνξθψλνπλ ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ αηφκνπ θαη ζπζρεηίδεηαη άκεζα κε δηάθνξα ςπρνινγηθά ζπκπηψκαηα ηνπ αηφκνπ θαη εηδηθφηεξα ην άγρνο, ηελ θαηάζιηςε θαη ηελ θνηλσληθή απνκφλσζε θαη κε πξνζαξκνγή. Καηαλνείηαη ινηπφλ πφζν ζεκαληηθή είλαη ε αλάπηπμε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ καζεηή θαζψο απηή επεξεάδεη ηελ ζσζηή ςπρνινγηθή θαη θνηλσληθή ηνπ αλάπηπμε. (Chan & Lee, 1993) O Ζartman, 1986 κέζα απφ έξεπλεο πνπ έρεη θάλεη ππνζηεξίδεη ηελ άπνςε φηη ηα παηδηά κε πςειή απηνεθηίκεζε έρνπλ πςειή πηζαλφηεηα λα επηηχρνπλ ζηε δσή ηνπο. Ζ αλάπηπμε πξέπεη λα γίλεη απφ ηελ πνιχ κηθξή ειηθία ηνπ παηδηνχ θαη λα ζπλερηζηεί θαη ζηε ζρνιηθή ηνπο δσή. Θεσξεί φηη ε κεγαιχηεξε πξφθιεζε γηα έλα παηδί είλαη λα αλαπηχμεη ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη λα θαιιηεξγήζεη ηελ απηνεθηίκεζε ηνπ. Απηφ κπνξεί λα γίλεη κε ηε θαζνδήγεζε θαη ηε βνήζεηα ηνπ ελήιηθα πξνθεηκέλνπ λα νινθιεξσζεί απηφο ν ζηφρνο κε επηηπρία. Παξαπάλσ αλαθέξακε φηη είλαη ζεκαληηθφ ν ελήιηθαο λα ελδηαθέξεηαη γηα ηελ αλάπηπμε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπο παηδηνχ. Όκσο είλαη επίζεο απαξαίηεην θαη ν θνξέαο ζρνιείν λα ελδηαθεξζεί γη απηφ ην δήηεκα. Μέζα απφ έξεπλεο απνδείρζεθε φηη γηα λα βνεζήζνπλ νη δάζθαινη ζηελ αλάπηπμε ηεο απηνεθηίκεζεο ησλ καζεηψλ ηνπο πξέπεη λα γλσξίδνπλ ηηο απαηηήζεηο αλάπηπμεο ηεο. Δηδηθφηεξα φηαλ ηα παηδηά αηζζάλνληαη κέξνο ηνπ ζρνιείνπ φπνπ θνηηνχλ θαη φρη απνμελσκέλα απφ απηφ ηφηε κπνξνχλ λα αηζζαλζνχλ φηη αλήθνπλ θάπνπ θαη λα αηζζαλζνχλ θαιχηεξα γηα ηνλ εαπηφ ηνπο. Όκσο γηα ηνπο καζεηέο δελ θηάλεη κφλν λα αηζζάλνληαη φηη αλήθνπλ θάπνπ αιιά θαη φηη δηαθέξνπλ απφ φινπο ηνπο ππφινηπνπο. Οη καζεηέο κε πςειή απηνεθηίκεζε ζχκθσλα κε έξεπλεο αηζζάλνληαη δηαθνξεηηθνί απφ ηνπο άιινπο κε έλα ηδηαίηεξν ηξφπν κε απνηέιεζκα λα αηζζάλνληαη επηπρηζκέλνη γηα ηνλ εαπηφ ηνπο. Αθφκα είλαη ζεκαληηθφ νη δάζθαινη λα πξνζθέξνπλ ζηνπο καζεηέο δπλαηφηεηεο επηινγήο πξνθεηκέλνπ λα αηζζάλνληαη ηζρπξνί θαη ζίγνπξνη γηα ηνλ εαπηφ ηνπο. Σέινο είλαη απφιπηα δηθαηνινγεκέλν ηα θαιά πξφηππα ελειίθσλ λα επεξεάδνπλ ζαθψο ηα παηδηά θαη ηδηαίηεξα ηνπο καζεηέο. Καζψο φπνηνη έρνπλ πςειή απηνεθηίκεζε θαη ζηγνπξηά γηα ηνλ εαπηφ ηνπο είλαη ζίγνπξν φηη κπνξνχλ λα ηελ κεηαδψζνπλ ζηα άηνκα κηθξήο ειηθίαο. (Aldridge, 1989). Δίπακε παξαπάλσ φηη ην ζρνιείν κπνξεί λα απνηειέζεη θνξέα αλάπηπμεο ηεο 26