Λεθηηθή επηθνηλσλία ησλ κηθξώλ παηδηώλ: ε ρξήζε ησλ πνιύζεκσλ ιέμεσλ ηνπηθήο δηαιέθηνπ

Transcript

1 Λεθηηθή επηθνηλσλία ησλ κηθξώλ παηδηώλ: ε ρξήζε ησλ πνιύζεκσλ ιέμεσλ ηνπηθήο δηαιέθηνπ Τξπθαίλε Σηδεξνπνύινπ 1 Μαξία-Διέλε Κξηαξά 2 Πεξίιεςε Πξνζεγγίδνληαο ηνλ ηνκέα ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ πξνζρνιηθήο ειηθίαο πξνβιεκαηηδφκαζηε ζρεηηθά κε ηελ αλάπηπμε ηνπ ζεκαζηνινγηθνχ κέξνπο ηεο γισζζηθήο ηνπ ηθαλφηεηαο. Γεληθφο ζθνπφο ηεο έξεπλαο απηήο είλαη λα δηεξεπλεζεί πσο ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο πνπ δνπλ θαη κεγαιψλνπλ ζ έλα δηαιεθηφθσλν πεξηβάιινλ, ρξεζηκνπνηνχλ ην ξήκα «παίδσ» ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο επηθνηλσλία κε ηνπο άιινπο. Δηδηθφηεξα, πνηεο ζεκαζίεο ηεο ιέμεο «παίδσ», πνπ ζηελ Κξεηηθή δηάιεθην πεξηιακβάλεη επηπιένλ έλλνηεο απφ απηέο πνπ απνδίδνληαη ζηελ θνηλή λενειιεληθή γιψζζα, γλσξίδνπλ ηα παηδηά. Σα απνηειέζκαηα αλέδεημαλ φηη ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ζσζηά ηηο πνηθίιεο ζεκαζίεο ηεο, ψζηε λα επηηπγράλεηαη θάζε θνξά ε φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξε επηθνηλσλία. Ζ γιψζζα απνηειεί κεηαμχ άιισλ θαη κέζν δηαηήξεζεο ηεο ηαπηφηεηαο θάζε θνηλσλίαο. Σα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο απνηεινχλ έλα «δσληαλφ νδεγφ» ηεο θνηλφηεηαο, ηνλ νπνίν ν παηδαγσγφο ζα πξέπεη λα ζεβαζηεί θαη λα κειεηήζεη πξνζεθηηθά ζην ςπρνπαηδαγσγηθφ έξγν ηνπ. Λέμεηο-θιεηδηά: πξνζρνιηθή ειηθία, αλάπηπμε ιφγνπ, επηθνηλσλία, πνιπζεκία ιέμεσλ Abstract Approaching the area of language development in preschool children are concerned about the development of the semantic part of language ability. The overall objective of this research is to investigate how preschool children who live and grow in an environment witch uses a dialect, use the verb 'play' in their everyday communication with others.specifically, what meanings of the word "play", which are different from those attributed to the common Greek language, knows the children. The results revealed that preschoolers can use correctly a variety of meanings, to achieveevery time the best possible communication. The language is a means of preserving the identity of each society. Preschool children are a "living guide" of the community in which the educator should pay special attention the Counseling work. Key words: preschool age, language development, communication, word polysemy Δηζαγσγή- Πξνβιεκαηηθή Μηα πνιχ ζεκαληηθή ηθαλφηεηα γηα ηελ εμέιημε ηνπ αλζξψπνπ είλαη ε ηθαλφηεηα ηεο επηθνηλσλίαο θαη ηδηαίηεξα ε επίηεπμε ηεο κέζσ ηεο γιψζζαο. Μέζσ ησλ ιέμεσλ κπνξεί λα εθθξάδεη ζθέςεηο, ζπλαηζζήκαηα, επηζπκίεο θαη λα ηα κνηξάδεηαη κε ηνπο άιινπο. Ζ δηαδηθαζία απηή φκσο πεξηπιέθεηαη φηαλ κηα ιέμε έρεη πνηθίιεο ζεκαζίεο. To παηδί πξνζρνιηθήο ειηθίαο κπνξεί λα θαηαλνήζεη απηή ηελ πνηθηιία θαη λα ρξεζηκνπνηήζεη ζσζηά ηε ιέμε ζην ιφγν ψζηε λα επηθνηλσλήζεη κε ηνπο νκφγισζζνπο ηνπ; Σν εξψηεκα απηφ πξνέθπςε απφ έλα ηπραίν πεξηζηαηηθφ πνπ ζπλέβε ζ έλα Νεπηαγσγείν ηεο Κξήηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαηά ηελ ψξα ηνπ δηαιείκκαηνο δπν παηδηά πιεζηάδνπλ ηελ παηδαγσγφ έληνλα δηακαξηπξφκελα - θπξία κνπ παημε κηα θαη πνλψ. Ζ πνιπζεκία απηήο ηεο ιέμεο απνηειεί ηελ αθνξκή γηα λα αζρνιεζνχκε εθηελέζηεξα κε ην πνηεο ζεκαζίεο ηεο ιέμεο «παίδσ» γλσξίδεη ην θξεηηθφπνπιν πξνζρνιηθήο ειηθίαο (ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε) θαη 1 Φπρνπαηδαγσγφο, Eπίθ.θαζ, Σκήκα Πξνζρνιηθήο Αγσγήο ΣΔΗ-Α 2 Νεπηαγσγφο- Βξεθνλεπηνθφκνο 1

2 θαηά πφζν κπνξεί λα ηηο ρξεζηκνπνηεί ζσζηά ζην ιφγν ηνπ, αλάινγα κε ηελ εθάζηνηε επηθνηλσληαθή θαηάζηαζε. Γεληθφο ζθνπφο ηεο έξεπλαο απηήο είλαη λα δηεξεπλεζεί πσο ρξεζηκνπνηνχλ ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο πνπ θαηάγνληαη θαη δνπλ ζηελ Κξήηε, ην ξήκα «παίδσ» ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο επηθνηλσλία κε ηνπο άιινπο. Δηδηθφηεξα, πνηεο ζεκαζίεο ηεο ιέμεο «παίδσ», γλσξίδνπλ ηα παηδηά. Αλ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ζσζηά ηηο πνηθίιεο ζεκαζίεο ηεο, ψζηε λα επηηπγράλεηαη θάζε θνξά ε φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξε επηθνηλσλία. Ζ έξεπλα απηή πξαγκαηνπνηήζεθε κε βάζε ηελ ππφζεζε φηη ην παηδί πξνζρνιηθήο ειηθίαο πνπ δεη θαη κεγαιψλεη ζ έλα δηαιεθηφθσλν πεξηβάιινλ, είλαη ηθαλφ λα ρξεζηκνπνηεί ζσζηά ζην ιφγν κηα πνιχζεκε ιέμε ηεο δηαιέθηνπ πνπ κηιηέηαη, αλάινγα κε ην κήλπκα πνπ ζέιεη λα κεηαδψζεη ζηελ αληίζηνηρε επηθνηλσληαθή θαηάζηαζε. Μέζσ ηεο έξεπλαο απηήο παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα λα πξνζεγγίζνπκε ηνλ ηνκέα ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ πξνζρνιηθήο ειηθίαο θαη λα πξνβιεκαηηζηνχκε ζρεηηθά κε ηελ αλάπηπμε ηνπ ζεκαζηνινγηθνχ κέξνπο ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο. Ζ πξνζέγγηζε απηή γίλεηαη πην ελδηαθέξνπζα απφ ην γεγνλφο φηη ε γιψζζα πνπ κειεηάηαη είλαη ε Κξεηηθή δηάιεθηνο, ή αθξηβέζηεξα κηα κείμε ηεο θνηλήο λενειιεληθήο κε ζηνηρεία ηεο Κξεηηθήο δηαιέθηνπ. Έλα απφ ηα ζηνηρεία απηά είλαη ην ξήκα «παίδσ» πνπ ζηελ Κξεηηθή δηάιεθην πεξηιακβάλεη επηπιένλ έλλνηεο απφ απηέο πνπ απνδίδνληαη ζηελ θνηλή λενειιεληθή γιψζζα. Ζ πνηθηιία ησλ ζεκαζηψλ απηήο ηεο ιέμεο πξνθαιεί ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαζψο παξακέλεη δσληαλή ρξεζηκνπνηνχκελε ζηνλ θαζεκεξηλφ ιφγν ησλ Κξεηηθψλ, εθθξάδνληαο πνηθίιεο ζθέςεηο θαη ζπλαηζζήκαηα πνπ θαζξεθηίδνπλ ηελ θνπιηνχξα ηνπο. Θεσξεηηθό ππόβαξν Οη πξφνδνη θαη νη αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ θαηά ηε λεπηαθή ειηθία ζην ηνκέα ηεο γιψζζαο είλαη πνιχ ζεκαληηθέο. Ο ιφγνο γίλεηαη πινπζηφηεξνο θαη πην θαηαλνεηφο, ε άξζξσζε θαιχηεξε, ε γξακκαηηθή δνκή πην πνιχπινθε. Καηά ηνλ Piaget, ην παηδί δηαλχνληαο ζην πξνινγηθφ ζηάδην εμειίζζεηαη απφ έλα ζρεδφλ απνθιεηζηηθά αληαλαθιαζηηθφ νξγαληζκφ, ζ έλαλ νξγαληζκφ πνπ κπνξεί λα ρεηξίδεηαη ζχκβνια πνπ αλαπαξηζηνχλ ην πεξηβάιινλ. Έηζη κπαίλνπλ ηα ζεκέιηα γηα ηελ απφθηεζε ηεο γιψζζαο. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο νκηιίαο ηνπ παηδηνχ ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα εθθξάζεη επηζπκίεο, αλάγθεο, πξνζέζεηο θαη εκπεηξίεο, ρσξίο λα πεξηκέλεη άκεζα ηηο αληηδξάζεηο ησλ άιισλ ζ απηά πνπ εθθξάδεη ν Piaget νλνκάδεη ηελ νκηιία απηή «εγσθεληξηθφ ιφγν». ηαδηαθά ε θχζε ηεο νκηιίαο κεηαηξέπεηαη ζε θνηλσληνθεληξηθή ή θνηλσληθνπνηεκέλε θαη εθθξάδεηαη κε : πιεξνθφξεζε, θξηηηθή, εληνιέο παξαθιήζεηο θαη απεηιέο, εξσηήζεηο, απαληήζεηο (Παλνπνχινπ Μαξάηνπ, 1991). Ο Vygotsky ππέζεζε φηη ε γιψζζα αλαπηχρζεθε θαηαξρήλ σο φξγαλν επηθνηλσλίαο, αιιά απφ έλα ζεκείν θαη κεηά εμειίρηεθε ζε φξγαλν ζθέςεο. Έηζη κπνξνχκε λα δηαρσξίζνπκε δπν κνξθέο ιφγνπ: ηελ θνηλσληθή νκηιία πνπ απεπζχλεηαη ζε άιια άηνκα θαη ηελ πξνζσπηθή νκηιία πνπ ζπληζηά ζθέςε θαη πνπ ζπλήζσο είλαη άθσλε θαη εζσηεξηθή. χκθσλα πάληα κε ην ζθεπηηθφ ηνπ, ε πξσηαξρηθή ρξήζε ηεο γιψζζαο είλαη ε θνηλσληθή θαη ζπλεπψο, ε πην θπζηθή κνξθή νκηιίαο γηα ην παηδί είλαη ν δηάινγνο κε άιια άηνκα. Τπάξρνπλ σζηφζν δηαθνξεηηθέο κνξθέο θνηλσληθήο νκηιίαο, δηάινγνη αιιά θαη κνλφινγνη. Μάιηζηα νη κνλφινγνη ηεο θνηλσληθήο νκηιίαο φπσο ε αθήγεζε κηαο ηζηνξίαο- δηαθέξνπλ ξηδηθά ζηε δνκή ηνπο θαη ζηελ νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ απφ ηνπο κνλνιφγνπο ηεο πξνζσπηθήο νκηιίαο πνπ απεπζχλεηαη ζηνλ εαπηφ. Ο θνηλσληθφο κνλφινγνο αθνινπζεί γξακκαηηθέο αξρέο θαη επηθνηλσληαθνχο θαλφλεο δφκεζεο, ελψ ν πξνζσπηθφο κνλφινγνο κπνξεί λα είλαη ειιεηπηηθφο γξακκαηηθά. Δπίζεο ν θνηλσληθφο κνλφινγνο ζέηεη πην ζνβαξά γλσζηηθά πξνβιήκαηα ζην παηδί απφ φ,ηη ν δηάινγνο ζηηο ζπλεζηζκέλεο ηνπιάρηζηνλ πεξηζηάζεηο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο, εθφζνλ ην παηδί ζα πξέπεη λα ιάβεη ππφςε πσο λα αλαθεξζεί εθηελψο ζ έλα ζέκα αλαθνξάο ρσξίο ηε ζπκβνιή ησλ άιισλ. ην δηάινγν, ην ζέκα αλαθνξάο εγθαζηδξχεηαη κε ηε ζπλεηζθνξά δχν ηνπιάρηζηνλ αηφκσλ. Ο θνηλσληθφο ιφγνο απαηηεί πάληα κηα νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ιακβάλεη ππφςε αθελφο ηελ επηθνηλσληαθή 2

3 πξφζεζε ηνπ νκηινχληνο αηφκνπ θαη αθεηέξνπ ηηο γλψζεηο ηνπ αηφκνπ πνπ δέρεηαη ην κήλπκα (Καηή, 2000). Ζ γιψζζα είλαη κηα κνξθή επηθνηλσλίαο πνπ δηαθξίλεηαη απφ θάζε άιιε κνξθή, απφ εηδηθά ραξαθηεξηζηηθά φπσο είλαη ε δεκηνπξγηθφηεηα, ε πεξίπινθε δνκή, ην πινχζην πεξηερφκελν (Κνχβειαο, 1995). Ζ θπξηφηεξε θαηάθηεζε ηνπ παηδηνχ ζηε κάζεζε ηεο γιψζζαο, ε νπνία ην δηαθνξνπνηεί απφ ην δψν, είλαη ε απφθηεζε ηνπ δεκηνπξγηθνχ ραξαθηήξα ηεο γιψζζαο. Σν παηδί δειαδή απνθηά ηελ ηθαλφηεηα λα θαηαλνεί θαη λα κεηαδίδεη κηα αλαξίζκεηε πνηθηιία πιεξνθνξηψλ ρξεζηκνπνηψληαο ηα γισζζηθά ζχκβνια κε κηα δνκεκέλε κνξθή πνπ αθνινπζεί νξηζκέλνπο γξακκαηηθνχο θαλφλεο. Απηή ε θαηάθηεζε ηνπ παηδηνχ απνδεηθλχεη θαηά ηελ άπνςε ηνπ γισζζνιφγνπ Chomsky, φηη ε γιψζζα είλαη κηα κνλαδηθή θαη απνθιεηζηηθή αλζξψπηλε ηδηφηεηα θαη ηθαλφηεηα επηθνηλσλίαο (Πφξπνδαο, 1992). Ο φξνο λνεηηθφ ιεμηθφ (mental lexicon) αλαθέξεηαη ζηελ θαηαρψξηζε ησλ ιέμεσλ θαη ησλ ζεκαζηψλ ζην κπαιφ ηνπ νκηιεηή. Σν λνεηηθφ ιεμηθφ πεξηιακβάλεη ηνλ θαηάινγν ησλ ιέμεσλ θαη ησλ κνξθεκάησλ ηεο γιψζζαο θαη πιεξνθνξίεο ζεκαζηνινγηθέο, θσλνινγηθέο, κνξθνινγηθέο, ζπληαθηηθέο γηα θάζε ιέμε ή κφξθεκα. Σν λνεηηθφ ιεμηθφ πεξηιακβάλεη θαη πιεξνθνξίεο ηδηνζπγθξαζηαθέο, νη νπνίεο δελ απνξξένπλ απφ ηηο γεληθφηεξεο αξρέο ηεο γιψζζαο, αιιά παίξλνπλ ζπγθεθξηκέλν λφεκα ζην πιαίζην ηεο ζπγθεθξηκέλεο γιψζζαο (ηδησκαηηζκνί ή ζηεξεφηππεο εθθξάζεηο π.ρ. «ξίρλεη θαξεθινπφδαξα»). Απηέο νη πιεξνθνξίεο ππάξρνπλ ζην λνεηηθφ ιεμηθφ γηα θάζε κφξθεκα, ιέμε ή θξάζε πνπ πεξηιακβάλεη. Έηζη, νη πιεξνθνξίεο πνπ ιακβάλεη θάζε νκηιεηήο απφ ην λνεηηθφ ιεμηθφ ηνπ ηνλ βνεζνχλ ζηελ επηινγή ησλ θαηάιιεισλ ιέμεσλ θαη ζηε ζσζηή ζχληαμή ηνπο, φπσο θαη ζηελ θαηαλφεζε ηνπ κελχκαηνο πνπ κεηαδίδεηαη απφ ηα εθθσλήκαηα ησλ νκφγισζζψλ ηνπ (Οηθνλνκίδεο, 2002). Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή είλαη ε χπαξμε ησλ ξεκάησλ ζηε γιψζζα. Σα ξήκαηα είλαη νη ιέμεηο πνπ δειψλνπλ φηη ην ππνθείκελν θάλεη θάηη, παζαίλεη θάηη, βξίζθεηαη ζε κηα θαηάζηαζε. Αλαπαξηζηνχλ έηζη ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα, πεξηγξάθνπλ πψο ελεξγνχλ, ζε πνηα θαηάζηαζε βξίζθνληαη ηα φληα, πεξηγξάθνπλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ φλησλ, πξαγκάησλ, ελλνηψλ, ηελ αλζξψπηλε δσή. Σα πξψηα ξήκαηα πνπ θαηαλννχλ ηα παηδηά είλαη ξήκαηα ελέξγεηαο (π.ρ. δψζε, δείμε ηε κακά) θαη ξήκαηα πνπ εληάζζνληαη ζε ηππνπνηεκέλεο πξνζηαγέο (π.ρ. ηακάηα!, Πάςε!). Αιιά θαη αξγφηεξα, ζηελ θαηεγνξία ησλ ξεκάησλ, ηα νπνία δειψλνπλ ελέξγεηα, αλήθεη ην 57% ησλ ξεκάησλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζην ιφγν ηνπο ηα παηδηά, έλαληη ηνπ 33% ησλ ξεκάησλ ηεο ίδηαο θαηεγνξίαο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη ελήιηθνη. Οη ελέξγεηεο, γηα ηηο νπνίεο κηινχλ, είλαη παξαηεξήζηκεο ζην εδψ θαη ζην ηψξα. Σν παηδί ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο έρεη νινθιεξψζεη ζε κεγάιν βαζκφ ηελ θαηάθηεζε ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο, εηδηθά φζνλ αθνξά ην θσλνινγηθφ, ην ζπληαθηηθφ θαη ην κνξθνινγηθφ επίπεδν, ελψ έρεη θαηαθηήζεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ θαη ην ζεκαζηνινγηθφ επίπεδν, κέξνο ηνπ νπνίνπ είλαη θαη ε θαηάθηεζε ηεο ζεκαζίαο ησλ ιέμεσλ (Οηθνλνκίδεο, 2002). Απαξαίηεηε ινηπφλ πξνυπφζεζε ηεο γισζζηθήο επηθνηλσλίαο είλαη νη ιέμεηο. Οη ιέμεηο είλαη αιιειέλδεηεο κε ηα λνήκαηα εθφζνλ απνηεινχλ πάληα λνεηηθέο αθαηξέζεηο γηα ηνλ θφζκν. Κάζε γιψζζα έρεη πξνθαλψο δηθέο ηεο ιεμηθέο κνλάδεο θαη ε κάζεζε ηνπο ηζνδπλακεί κε ηελ αλαθάιπςε ηνπ πεδίνπ αλαθνξάο θάζε ιέμεο. Σν παηδί πξέπεη θαηαξρήλ λα εληνπίζεη ην θαηλφκελν ζην νπνίν αλαθέξεηαη κηα ιέμε πνπ αθνχεη. Οη ιέμεηο φκσο δελ αλαθέξνληαη ζ έλα κφλν θαηλφκελν. Κάζε ιέμε είλαη κηα θαηεγνξηνπνίεζε πνιιψλ ζπγθεθξηκέλσλ θαηλνκέλσλ κε ηνλ ίδην ηξφπν. Θα πξέπεη ινηπφλ λα αλαθαιχςεη ηα θξηηήξηα κε βάζε ηα νπνία θάζε ιέμε κπνξεί λα αλαθεξζεί ζε κηα γθάκα θαηλνκέλσλ. Ζ αλαθάιπςε ησλ θξηηεξίσλ αλαθνξάο ηζνδπλακεί κε ηελ αλαθάιπςε ηεο ζεκαζίαο ηεο ιέμεο. Σν παξαπάλσ πξφβιεκα πεξηπιέθεηαη κε ηελ πνιπζεκία ησλ ιέμεσλ πνπ απνηειεί ζεκειηαθφ ζπζηαηηθφ ηεο γιψζζαο θαη ε ζπγθεθξηκέλε αλαθνξά κηαο πνιχζεκεο ιέμεο γίλεηαη θαλεξή κφλν εάλ πάξνπκε ππφςε ζηνηρεία ηνπ γισζζηθνχ θαη εμσγισζζηθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ πνιπζεκία ησλ ιέμεσλ απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα επέθηαζεο ηνπ πεδίνπ αλαθνξάο ζε αξθεηά δηαθνξεηηθά θαηλφκελα (Καηή, 2000). Ζ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε λνεηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ. Σα παηδηά δνκνχλ ηελ θαηαλφεζε ησλ ελλνηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλαλαζηξνθήο ηνπο κε ηνπο άιινπο. Οη αξρηθέο ηνπο ηδέεο κπνξνχλ λα επηβεβαησζνχλ, λα επεθηαζνχλ, ή λ 3

4 αιιάμνπλ, απφ ηελ επαθή ηνπ κε ζπλνκειίθνπο ηνπ, κε κεγαιχηεξα παηδηά ή κε ελήιηθεο. Απηή ε δηαδηθαζία είλαη γλσζηή σο θνηλσληθή δφκεζε ηεο γλψζεο (Bredekamp & Copple, 1998). Απηή ε γλψζε κνξθνπνηείηαη θαη επεξεάδεηαη απφ ηνπο ελήιηθεο ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπο κέζσ ηεο γιψζζαο, απφ ηηο δηακνξθνχκελεο ζηάζεηο πνπ είλαη ξηδσκέλεο ζηνλ πνιηηηζκφ ζηνλ νπνίν δνπλ, θαη επίζεο απφ ηηο ζρέζεηο ηεο νηθνγέλεηαο κε ηελ θνηλφηεηα (Κνπηζνπβάλνπ, 1999). Σα παηδηά εξρφκελα ζην λεπηαγσγείν γλσξίδνπλ φια ηα βαζηθά ζηνηρεία ηεο γιψζζαο, ρσξίο λα έρνπλ κηα «ηππηθή εθπαίδεπζε». Να κάζεηο λα κηιάο είλαη ζα λα κάζεηο λα πεξπαηάο κε ηελ έλλνηα, πνπ απνρηηέηαη θπζηνινγηθά, κε ηελ ελζάξξπλζε, επλντθή αηκφζθαηξα θαη ηε βηνινγηθή σξηκφηεηα (Kamii & Devries, 1979). χκθσλα κε ηνλ Labov ην άηνκν πεξλάεη απφ δηάθνξεο θάζεηο γισζζηθψλ επηδξάζεσλ θαη ε πιήξεο θαηνρή ηεο κεηξηθήο γιψζζαο γίλεηαη θάησ απφ ηελ επίδξαζε ηφζν ηεο γιψζζαο ηεο κεηέξαο, φζν θαη ηεο γιψζζαο ηεο νκάδαο ησλ νκνίσλ (Φξαγθνπδάθε, 1985). Οη γισζζνιφγνη Sapir θαη Whorf ππνζηεξίδνπλ φηη ε θνηλή γιψζζα πνπ έρνπλ ηα άηνκα κηαο θνηλσληθήο νκάδαο έρεη σο απνηέιεζκα ηα άηνκα απηά λα παξνπζηάδνπλ νκνηφηεηεο ζηνλ ηξφπν αληίιεςεο, ζθέςεο θαη ζπκπεξηθνξάο. ην ζχλνιν ηνπο νη νκνηφηεηεο απηέο πεξηγξάθνπλ θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο εθάζηνηε θνηλσληθήο νκάδαο. Με βάζε ηελ ππφζεζε Sapir θαη Whorf κπνξεί θαλείο λα πεη φηη ην παηδί πνπ καζαίλεη κηα γιψζζα δε καζαίλεη κφλν γξακκαηηθή, ζπληαθηηθφ θαη ιεμηιφγην, αιιά θαη έλαλ ηξφπν ζθέςεο πνπ αληαλαθιά θαη ηα ίδηα ηα πεξηερφκελα ηνπ πνιηηηζκνχ ζηνλ νπνίν αλαηξέθεηαη (Γεκεηξίνπ - Υαηδελενθχηνπ, 2001). Ζ γιψζζα ζπκβνιίδεη, αληηπξνζσπεχεη, αληηθείκελα, ηδέεο, ζπλαηζζήκαηα θαη γεγνλφηα. Ο ζπκβνιηθφο ραξαθηήξαο ηεο, επηηξέπεη ηελ πιεξνθφξεζε γηα πξάγκαηα θαη πξφζσπα αλεμαξηήησο ρψξνπ θαη ρξφλνπ, θάλεη δπλαηή ηελ αληαιιαγή αθεξεκέλσλ ζθέςεσλ θαη ηδεψλ θαη είλαη ππεχζπλνο γηα ηε κεηάδνζε γλψζεσλ απφ ηε κηα γεληά ζηελ άιιε (Βνζληάδνπ, 1992). Μέζσ ηεο γιψζζαο δειαδή επηηπγράλεηαη ε πνιηηηζκηθή αλάπηπμε ηεο ζπκπεξηθνξάο φπσο νλνκάδεηαη απφ ηνλ Vygotsky. Ο Vygotsky ππνζηήξημε φηη ζηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ καδί κε ηε δηεξγαζία ηεο νξγαληθήο αλάπηπμεο θαη ηεο σξίκαλζεο, δηαθξίλεηαη θαζαξά κηα δεχηεξε αλαπηπμηαθή γξακκή, ε πνιηηηζκηθή αλάπηπμε ηεο ζπκπεξηθνξάο πνπ βαζίδεηαη ζηελ θπξηαξρία ησλ επηλνεκάησλ θαη ησλ κέζσλ ηεο πνιηηηζκηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ζθέςεο (φικαλ, 1995). Σν άηνκν σο ζχλνιν δελ κπνξεί λα εμεγεζεί παξά ζε ζρέζε κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο ζην νπνίν ζπκκεηέρεη απφ ην νπνίν αληιεί ηε ζεκαζηνινγηθή ηνπ δηάζηαζε (Καλειιάθε, 2000). χκθσλα κε ηνλ θνηλσληθφ ςπρνιφγν Mead: «Ο άλζξσπνο γίλεηαη θνηλσληθή χπαξμε κε ηε κάζεζε κηαο γιψζζαο. Σε γιψζζα ηε καζαίλεη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε κε ηνπο άιινπο» (Υέικνπη, 1989). Σν πεξηβάιινλ δειαδή επεκβαίλεη δηδαθηηθά θαη ζχκθσλα κε ηνλ Papert πξφθεηηαη γηα κηα κάζεζε φπνπ ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ παξεκβαίλεη ζθφπηκα θαη απνθαζηζηηθά κελ, αιιά εθηφο ησλ εηδηθψλ γηα ηε κάζεζε ζεζκηθψλ πιαηζίσλ, γηα κηα αζεζκνζέηεηε ζα ιέγακε κάζεζε θαη δηδαζθαιία. Μηα κνξθή κάζεζεο πνπ απφ ηνλ Wallon θαη έπεηηα, νη ςπρνιφγνη ηεο εθπαίδεπζεο νλνκάδνπλ «δηαπφηηζε»: ε δηαπφηηζε απνηειεί αθξηβψο κηα καζεζηαθή δηαδηθαζία πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ην άηνκν καζαίλεη ρσξίο λα μέξεη φηη καζαίλεη θαη ζπρλά, ρσξίο λα έρεη θαλ ζπλείδεζε ηνπ αληηθεηκέλνπ κε ην νπνίν εμνηθεηψλεηαη έηζη ιφγνπ ράξε νη βαζηθέο ζπλήζεηεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε κεηξηθή γιψζζα καζαίλνληαη απφ ην παηδί πνιχ λσξίο πξηλ πάεη ζην ζρνιείν, κέζσ κηαο ηέηνηαο δηαδηθαζίαο δηαπφηηζεο (Παπακηραήι, Carton etwinnykamen, 1999). Σα παηδηά πξνζέξρνληαη ζην λεπηαγσγείν σο έκπεηξα πιάζκαηα κε δηθή ηνπο ηζηνξία: ηζηνξίεο απφ ην άκεζν θπζηθφ πεξηβάιινλ, απφ ην πεξηβάιινλ ηεο νηθνγέλεηαο ηνπο θαη ηεο θνηλφηεηαο (Κνπηζνπβάλνπ, 1999). Οη ηζηνξίεο απηέο μεδηπιψλνληαη κέζσ ηνπ αθεγεκαηηθνχ ιφγνπ πξνζθέξνληαο πνιχηηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηε ςπρνινγηθή, πνιηηηζηηθή, θνηλσληθή ππφζηαζε ηνπ αηφκνπ πνπ αθεγείηαη. Αθεγεκαηηθφο ιφγνο ραξαθηεξίδεηαη ν ιφγνο πνπ εθθξάδεη ζπγθεθξηκέλεο εκπεηξίεο πνπ είλαη ρξνληθά δηαηεηαγκέλεο δίλνληαο έκθαζε ζηνπο αλζξψπηλνπο δξψληεο, ζηηο πξάμεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπο. Ζ κειέηε θαη αλάιπζε ηνπ αθεγεκαηηθνχ ιφγνπ απαζρφιεζε ηδηαίηεξα ηνλ θνηλσληνιφγν Fritz Schütze ν νπνίνο ζεκειίσζε ηε δηαδηθαζία ηεο αθεγεκαηηθήο αλάιπζεο ζηεξηδφκελνο ζηελ αθεγεκαηηθή ηθαλφηεηα πνπ αλαπηχζζνπλ ηα κέιε ηεο θνηλσλίαο θαηά ηελ θνηλσληθνπνίεζε ηνπο θαη πνπ ηελ αζθνχλ ζε επηθνηλσληαθέο θαηαζηάζεηο ηεο 4

5 θαζεκεξηλήο ηνπο δσήο γηα λα θνηλνπνηήζνπλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο. Έηζη ινηπφλ ε αθήγεζε απνηειεί έλαλ ζηνηρεηψδε ζεζκφ ηεο αλζξψπηλεο επηθνηλσλίαο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη θαζεκεξηλά ζηε δσή καο (Σζηψιεο, 2006). Ο άλζξσπνο ινηπφλ ζέινληαο λα κηιήζεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη γηα ηνπο άιινπο ζέινληαο λα κηιήζεη γηα ηηο επηζπκίεο ηνπ, ηηο αλάγθεο θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπ, ζέινληαο λα «θνηλσλήζεη» ηηο ζθέςεηο ηνπ ζηνπο άιινπο έθηαζε λα επηλνήζεη ηηο ιέμεηο, ηα γισζζηθά ζεκεία (ζπλδπαζκνχο ζεκαζίαο θαη θζνγγηθήο δήισζεο ηεο ζεκαζίαο) θαη λα νξγαλψζεη ζηαδηαθά ηε γισζζηθή ηνπ επηθνηλσλία. Γεκηνχξγεζε γιψζζα ή αθξηβέζηεξα γιψζζεο, πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο ηφζεο θαη ηέηνηεο πνπ λα εμππεξεηνχλ ηηο επηθνηλσληαθέο αλάγθεο θάζε κεγαιχηεξεο νκάδαο αλζξψπσλ θάζε θνηλσλίαο ή ιανχ πνπ ζπληζηνχζε έζλνο. Γηαθνξνπνίεζε φκσο εκθαλίδεηαη θαη ζηελ ίδηα εζληθή γιψζζα (Μπακπηληψηεο, 1994). Ζ δηαθνξνπνίεζε απηή εκθαλίδεηαη γηαηί νη γισζζηθέο θνηλφηεηεο δελ είλαη θνηλσληθά θαη γισζζηθά νκνηνγελείο. Οκφγισζζεο θνηλφηεηεο δελ ππάξρνπλ. Σνλ φξν «νκφγισζζε θνηλφηεηα» ακθηζβεηεί ήδε ν Λένλαξλη Μπινχκθηιλη ην 1993, αιιά θαη ν Ρφκαλ Γηάθνκπζνλ θαη φινη ζρεδφλ νη γισζζνιφγνη δηαπηζηψλνπλ φηη νη νκνηνγελείο γισζζηθέο θνηλφηεηεο είλαη νκάδεο πνπ ηα κέιε ηνπο κηινχλ πάληα ηελ ίδηα γιψζζα κε ηνλ ίδην ηξφπν (Φξαγθνπδάθε, 1993). χκθσλα κε ηνλ Υάηκο ε γισζζηθή θνηλφηεηα νξίδεηαη φρη σο έλα ζχλνιν νκηιεηψλ πνπ κηιάλε ηελ ίδηα γιψζζα, αιιά σο κηα θνηλφηεηα πνπ κνηξάδεηαη ηνπο ίδηνπο θαλφλεο παξαγσγήο θαη εξκελείαο ηνπ ιφγνπ, φπσο θαη θαλφλεο γηα ηελ εξκελεία ηνπιάρηζην κηαο γισζζηθήο πνηθηιίαο. Όπσο ππνζηεξίδεη θαη ν Labov: «ζα ήηαλ ιάζνο λα αληηιεθζνχκε ηε γισζζηθή θνηλφηεηα σο έλα ζχλνιν πνπ ρξεζηκνπνηνχκε ηηο ίδηεο γισζζηθέο κνξθέο». Μπνξεί λα πεξηγξαθεί θαιχηεξα σο κηα νκάδα νκηιεηψλ πνπ κνηξάδνληαη ηηο ίδηεο λφξκεο ζε ζρέζε κε ηε γιψζζα (Boutet, 1984). Λέγνληαο γισζζηθή πνηθηιία ελλννχκε ηηο ηνπηθέο θαη θνηλσληθέο δηαιέθηνπο πνπ αλαπηχζζνληαη ζην εζσηεξηθφ ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ ζπγθξνηεί ηελ «εζληθή γιψζζα» (Φξαγθνπδάθε, 1985). Γίπια ζε φηη νλνκάδνπκε «θνηλή» (πνπ κπνξεί ή φρη λα είλαη θαη «θαζηεξσκέλε», «πξφηππε», ή «επίζεκε» ) γιψζζα ζε κηα ρψξα (ζ έλα θξάηνο, ζε κηα εζλφηεηα), δηαθξίλνπκε αθελφο ηηο ιεγφκελεο «θνηλσληθέο δηαιέθηνπο», ηηο πνηθηιίεο δειαδή ηεο γιψζζαο πνπ αλαπηχζζνληαη θαηά θνηλσληθφ ζηξψκα θαη αθεηέξνπ ηηο «γεσγξαθηθέο δηαιέθηνπο» (ή «ηνπηθά ηδηψκαηα» ή «ληνπηνιαιηέο») ηηο πνηθηιίεο δειαδή ηεο εζληθήο γιψζζαο θαηά γεσγξαθηθφ δηακέξηζκα (λφκν, πφιε, ρσξηφ, λεζί θηι.)(νάθαο, 1998 Πεηξνχληαο, 1984). Ζ Κξεηηθή δηάιεθηνο είλαη θαη ζήκεξα αθφκα αξθεηά δσληαλή. Σα Διιεληθά φπσο ηα κηινχλ ζηελ Κξήηε, απνηεινχλ κηα κνξθή ηεο γιψζζαο καο πνπ βξίζθεηαη αλάκεζα ζηηο θαζ απηφ δηαιέθηνπο θαη ζηα απιά ηδηψκαηα. Κιίλνπλ πεξηζζφηεξν πξνο ηελ θαηεγνξία «δηάιεθηνο» θαη γη απηφ ζπλήζσο, ζηνλ θαζεκεξηλφ ιφγν θαη ζ φια ζρεδφλ ηα επηζηεκνληθά, γισζζνινγηθά θαη θηινινγηθά ζπγγξάκκαηα, κηιάκε γηα Κξεηηθή δηάιεθην. (Κνληνζφπνπινο, 1994). Ζ Διιεληθή γιψζζα κηιηέηαη ζηελ Κξήηε κεηά ηελ θάζνδν ησλ Αραηψλ. Καηά ηνλ 20 ν αηψλα ε Κξεηηθή δηάιεθηνο εμαθνινπζνχζε λα είλαη κηα απφ ηηο πεξηζζφηεξν δηαθνξνπνηεκέλεο απφ ηελ θνηλή λενειιεληθή ηνπηθέο παξαιιαγέο ηεο γιψζζαο καο θαη ζπλάκα ε πην αλζεθηηθή ζηελ πίεζε ηεο θνηλήο παξά ηελ πιαηηά δηάδνζε ηεο παηδείαο θαη ηελ επθνιία ηεο επηθνηλσλίαο ησλ Κξεηηθψλ κε ηηο άιιεο πεξηνρέο θαη θπξίσο κε ηελ πξσηεχνπζα ηεο ρψξαο. Σα πξάγκαηα άξρηζαλ λα κεηαβάιινληαη ιίγν κεηά ην ηέινο ηνπ Β Παγθνζκίνπ πνιέκνπ. Οη ζπλέπεηεο ηεο αιιαγήο πνπ επήιζε ζηνλ ηξφπν δσήο θαη ζηε λννηξνπία ησλ αλζξψπσλ άξρηζαλ λα γίλνληαη αηζζεηέο ζηελ Κξήηε απφ ηελ πεξίνδν θαη κεηά (Κνληνζφπνπινο, 2006). Ηδηαίηεξα ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ε ηδησκαηηθή γιψζζα έρεη ππνρσξήζεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ. Όκσο ε Κξήηε παξακέλεη θαη ζήκεξα δηαιεθηφθσλν πεξηβάιινλ, γεγνλφο πνπ αληηιακβάλεηαη ν επηζθέπηεο ηνπ λεζηνχ αιιά θαη ν θάζε αλαγλψζηεο ησλ ζχγρξνλσλ δίζηηρσλ θαη άιισλ αλάινγσλ θεηκέλσλ ηεο Κξεηηθήο Λνγνηερλίαο (Καπθαιάο, 1992). Ζ Κξεηηθή δηάιεθηνο είλαη απφ ηηο πην ελδηαθέξνπζεο ηνπηθέο κνξθέο ηεο γιψζζαο καο γηαηί δηαηεξεί πνιιά αξρατθά ζηνηρεία ζην ιεμηιφγην, ζηε κνξθνινγία θαη ζηε ζχληαμε. Παξάδεηγκα απνηειεί ην ξήκα παίδσ πνπ πξνέξρεηαη απφ ην αξραίν ξήκα παίσ = θηππώ θαη δηαηεξεί ηελ ίδηα ζεκαζία. Δπίζεο ζην ξήκα απηφ απνδίδνληαη θαη άιιεο ζεκαζίεο (Κνλδπιάθεο, Ππηηθάθεο, 2001) 5

6 Μειεηψληαο ινηπφλ ηελ Κξεηηθή παξάδνζε, παξαηεξνχκε φηη ην ξήκα «παίδσ» ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί σο κηα ιέμε πνπ κπνξεί θαη «παίδεη» ζην ιφγν, δεκηνπξγψληαο πνηθίια ζπλαηζζήκαηα ραξά, ιχπε, πφλν, ελζνπζηαζκφ, απνγνήηεπζε, επηζπκία, έξσηα, ζπκφ, αγσληζηηθφηεηα, δχλακε, θπξηαξρία, θφβν αλάινγα κε ηνλ ηξφπν πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί. Μηα ιέμε πνπ «παίδεη» αλάκεζα ζην ρζεο θαη ην ζήκεξα θαη καο ππελζπκίδεη πφζν ζεκαληηθή είλαη ε παξάδνζή καο θαη ε γλψζε ηεο απφ ηνπο λεφηεξνπο. Γηαηί φπσο ππνζηεξίδεη θαη ν Jacques Le Goff: «ην ζήκεξα πεγάδεη απφ ην ρζεο θαη ην αχξην είλαη πξντφλ ηνπ παξειζφληνο. Δλφο παξειζφληνο πνπ δελ πξέπεη λα αθηλεηνπνηεί ην παξφλ αιιά λα ην σζεί λα είλαη δηαθνξεηηθφ θαη ηαπηφρξνλα πηζηφ, θαηλνηφκν θαη πξννδεπηηθφ» (Eco Uberto, 1998) Πιαίζην εξγαζίαο- Μεζνδνινγηθό πιαίζην Γηα ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο ρξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο αλάιπζεο ιφγνπ. Υξεζηκνπνηήζεθε ε θαηαγξαθή ηνπ απηνχζηνπ ιφγνπ ησλ κηθξψλ παηδηψλ ζε επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε. Πην ζπγθεθξηκέλα ν ιφγνο ησλ παηδηψλ πνπ ελζσκαηψζεθε θαη θαηαγξάθεθε θαηά ηε δηάξθεηα: - ησλ ειεχζεξσλ αλαθνηλψζεσλ ζην εκεξήζην Φπρνπαηδαγσγηθφ Πξφγξακκα. - ησλ απζφξκεησλ δξαζηεξηνηήησλ ζηηο γσληέο ζπκβνιηθνχ παηρληδηνχ ηεο ηάμεο λεπίσλ. - ηεο ιεθηηθήο έθθξαζεο παξαπφλσλ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δσήο ζηελ ηάμε ησλ λεπίσλ. Ζ γιψζζα δηαδξακαηίδεη θεληξηθφ ξφιν ζηελ θνηλσληθή δσή γη απηφ θαη ε κειέηε ηεο παξέρεη ην θιεηδί ηεο θαηαλφεζεο ηεο θνηλσληθήο καο ιεηηνπξγίαο. Έηζη έλα κεγάιν κέξνο ηεο έξεπλαο πνπ βαζίδεηαη ζε αλζξψπνπο, ηδηαίηεξα ζε πξνζεγγίζεηο πνπ παξάγνπλ πνηνηηθά δεδνκέλα, επηθεληξψλεηαη ζηε γιψζζα. Υξεζηκνπνηείηαη ν φξνο αλάιπζε ηνπ ιφγνπ, ε ρξήζε ηνπ νπνίνπ γηα νξηζκέλνπο θαιχπηεη φιε ηελ έξεπλα πνπ έρεη λα θάλεη κε ηε γιψζζα ζην θνηλσληθφ θαη γλσζηηθφ ηεο πιαίζην, ελψ άιινη επηθεληξψλνληαη ζηηο παξαιιαγέο ηεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο απφ δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο νκάδεο (Robson, 2007). Ζ επηζηεκνληθή κέζνδνο αλάιπζεο ιφγνπ αληηκεησπίδεη ην ιφγν σο κνξθή θνηλσληθήο πξαθηηθήο. Οη αθεγήζεηο ζεσξνχληαη έλα κέζν πνπ νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνχλ πξνθεηκέλνπ λα θαηαθέξνπλ θάηη: λα θαηεγνξήζνπλ, λα απνινγεζνχλ θηι.. Κάζε αθήγεζε (πξνθνξηθή ή γξαπηή) νξγαλψλεηαη κε ξεηνξηθφ ηξφπν, δειαδή κε βαζηθφ ζθνπφ λα είλαη πεηζηηθή. ηφρνο ηνπ αλαιπηή ιφγνπ είλαη λα αληρλεχζεη πνηνη κεραληζκνί ελεξγνπνηνχληαη πξνθεηκέλνπ απηφ λα γίλεη εθηθηφ. Πνιινί εξεπλεηέο ηνπ ιφγνπ δηεξεπλνχλ ηελ νξγάλσζε ηεο ζπλεζηζκέλεο νκηιίαο θαη ησλ θαζεκεξηλψλ εμεγήζεσλ θαη ησλ θνηλσληθψλ πξάμεσλ πνπ δηεμάγνληαη κέζσ απηψλ. Οη εμειίμεηο ζηελ αλάιπζε ηνπ ιφγνπ έρνπλ ζεκαληηθή ζπκβνιή ζηελ θαηαλφεζε καο γηα ηελ ζθέςε ηνπ παηδηνχ αθνχ αληηκεησπίδνπλ ηελ γιψζζα ηνπ σο δξάζε, σο πιαηζησκέλε δηαινγηθή πξαθηηθή (Cohen, and al., 2007). ηελ εξγαζία καο, πνηνηηθήο θαη πνζνηηθήο πξνζέγγηζεο, κειεηήζεθαλ 76 πεξηζηαηηθά δηαιφγνπ φπνπ ζην ιφγν ησλ παηδηψλ δφζεθε έκθαζε ζην ξήκα «παίδσ». Σν πιηθφ ηεο έξεπλαο ζπγθεληξψζεθε κέζσ ηεο γξαπηήο θαηαγξαθήο ηνπ ιφγνπ πνπ ζηε ζπλέρεηα θσδηθνπνηήζεθε θαη αλαιχζεθε. Αθνινχζεζε πνζνηηθή αλάιπζε ησλ ζεκαζηψλ ηνπ ξήκαηνο παίδσ θαη βέβαηα πνηνηηθή αλάιπζε ησλ ζεκαζηψλ απηψλ πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί θαηά πφζν αληαπνθξίλνληαη ζηελ εθάζηνηε επηθνηλσληαθή θαηάζηαζε. Ζ έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε ζε Νεπηαγσγείν εηείαο (Ν. Λαζηζίνπ ζηελ Αλαηνιηθή Κξήηε) θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα ελλέα κελψλ πεξίπνπ(1/10/2007 έσο 10/6/2008) θαη πήξαλ κέξνο 20 παηδηά ειηθίαο 4-6 ρξνλψλ (14 λήπηα θαη 6 πξνλήπηα). Αλάιπζε δεδνκέλσλ Μεηά ηε ζπγθέληξσζε ηνπ πιηθνχ, κε ηε ζεκαηηθή αλάιπζε ιφγνπ, αθνινχζεζε ε πνζνηηθή θαη πνηνηηθή επεμεξγαζία ησλ ζηνηρείσλ, κε βάζε ηνλ ειηθηαθφ δηαρσξηζκφ ησλ παηδηψλ (λήπηα: παηδηά ειηθίαο 5-6 ρξφλσλ, πξνλήπηα: παηδηά 4-5 ρξφλσλ). Δηδηθφηεξα δηεξεπλήζεθε: 6

7 - ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηνπ «παίδσ» σο πξνο ηηο ηξεηο πεξηπηψζεηο φπνπ θαηαγξάθεθε (απζφξκεηεο δξαζηεξηφηεηεο, έθθξαζε παξαπφλνπ, ειεχζεξεο αλαθνηλψζεηο) - πνηεο ζεκαζίεο ηνπ «παίδσ» ρξεζηκνπνηνχλ ζπρλφηεξα νη δπν ειηθηαθέο νκάδεο (λήπηα, πξνλήπηα). Αλαιπηηθφηεξα: ηα λήπηα: Όπσο παξαηεξνχκε ζηνλ παξαθάησ ΠΙΝΑΚΑ 1 ν θαη ΓΡΑΦΗΜΑ ηα λήπηα έρνληαο θαηαθηήζεη ζε κεγάιν βαζκφ ηελ ηθαλφηεηα ηνπ ιφγνπ, είλαη ηθαλά λα ρξεζηκνπνηνχλ ην ξήκα «παίδσ» θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ειεχζεξσλ αλαθνηλψζεσλ, φπνπ ηνπο δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα αθεγεζνχλ γεγνλφηα πνπ ηνπο έθαλαλ εληχπσζε θαη ζέινπλ λα κνηξαζηνχλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο κε ηελ ππφινηπε νκάδα ηεο ηάμεο. Παξαηεξνχκε ινηπφλ, φηη ην ξήκα «παίδσ» εκθαλίδεηαη ζπρλφηεξα ζην ιφγν ησλ λεπίσλ κέζσ ησλ ειεύζεξσλ αλαθνηλώζεσλ κε πνζνζηφ 45,65%, αθνινπζεί ε έθθξαζε παξαπφλνπ κε 24,64% θαη ηέινο νη απζφξκεηεο δξαζηεξηφηεηεο κε 9,42%. Όπσο παξαηεξνχκε ζηνλ 2 ν ΠΙΝΑΚΑ θαη ΓΔΝΙΚΟ ΓΡΑΦΗΜΑ νη ζεκαζίεο κε ηηο νπνίεο εκθαλίδεηαη ην ξήκα «παίδσ» είλαη: δίλσ/επίζεζε, ππξνβνιώ, ξίρλσ, κνπληδψλσ, ρηππψ, δίλσ/πξνζπάζεηα, ρνξεχσ, θνπλψ, εθλεπξίδνκαη, εθηειψ κνπζηθφ θνκκάηη. Απφ φιεο απηέο, ηα λήπηα ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξν ηηο ζεκαζίεο πνπ εθθξάδνπλ επηζεηηθφηεηα, γεγνλφο πνπ δηθαηνινγείηαη φζνλ αθνξά ην ζηάδην ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο αλάπηπμεο ην νπνίν δηαλχνπλ ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Δηδηθφηεξα, ε ζεκαζία κε ηελ νπνία εκθαλίδεηαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο είλαη ην «δίλσ/επίζεζε» κε απφιπηε ηηκή 35 θνξέο (25,36%). Αθνινπζνχλ κε ζεκαληηθφ πνζνζηφ νη ζεκαζίεο: ππξνβνιώ: 21 θνξέο θαη 15,22%, ξίρλσ: 19 θνξέο θαη 13,77%. Με κηθξφηεξε ζπρλφηεηα εκθαλίδνληαη νη ζεκαζίεο: κνπληδώλσ: 11 θνξέο θαη 7,97%, ρηππώ: 7 θνξέο θαη 5,07%, δίλσ/πξνζπάζεηα :6 θνξέο θαη 4,35%. Δλψ ειάρηζηα εκθαλίδνληαη νη ζεκαζίεο: ρνξεύσ: 4 θνξέο θαη 2,90%, θνπλώ: 3 θνξέο θαη 2,17%, εθλεπξίδνκαη: 2 θνξέο θαη 1,45%, εθηειώ κνπζηθό θνκκάηη: 2 θνξέο 1,45%. ηα πξνλήπηα: φπσο παξαηεξνχκε ζηνλ παξαθάησ ΠΙΝΑΚΑ 1 ν θαη ΓΡΑΦΗΜΑ ην ξήκα «παίδσ» εκθαλίδεηαη ζπρλφηεξα ζην ιφγν ησλ πξνλεπίσλ κέζσ ηεο έθθξαζεο παξαπόλνπ γεγνλφο κε πνζνζηφ 9,42%, γεγνλφο πνπ δηθαηνινγείηαη απφ ην ζηάδην θνηλσληθήο αλάπηπμεο ζην νπνίν βξίζθνληαη. ηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα παίμνπλ καδί κε θάπνην άιιν παηδί ή λα εληαρζνχλ ζε θάπνηα νκάδα δε ιείπνπλ νη ζπγθξνχζεηο σο πξνο ηε δηεθδίθεζε θάπνηνπ παηρληδηνχ ή ζηε κε ηήξεζε θάπνησλ θαλφλσλ πνπ ζέηεη ε νκάδα. Αθνινπζνχλ νη ειεχζεξεο αλαθνηλψζεηο κε πνζνζηφ 7,25% θαη ηέινο νη απζφξκεηεο δξαζηεξηφηεηεο κε 3,62%. Όπσο παξαηεξνχκε ζηνλ 2 ν ΠΙΝΑΚΑ θαη ΓΔΝΙΚΟ ΓΡΑΦΗΜΑ νη ζεκαζίεο κε ηηο νπνίεο εκθαλίδεηαη ην ξήκα «παίδσ» είλαη: δέξλσ, δίλσ/επίζεζε, εθλεπξίδνκαη, εθηειψ κνπζηθφ θνκκάηη ππξνβνιώ, ξίρλσ, κνπληδψλσ, ρνξεχσ, ρηππψ. Απφ φιεο απηέο, ηα πξνλήπηα ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξν ηηο ζεκαζίεο πνπ εθθξάδνπλ επηζεηηθφηεηα, γεγνλφο πνπ δηθαηνινγείηαη φζνλ αθνξά ην ζηάδην ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο αλάπηπμεο ην νπνίν δηαλχνπλ ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Δηδηθφηεξα, ε ζεκαζία κε ηελ νπνία εκθαλίδεηαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο είλαη ην «δίλσ/επίζεζε» κε απφιπηε ηηκή 14 θνξέο θαη πνζνζηφ 10,14%. Ζ ζεκαζία απηή ππεξέρεη ζεκαληηθά ζε ζρέζε κε φιεο ηηο ππφινηπεο νη νπνίεο ζπγθεληξψλνπλ πνιχ κηθξά πνζνζηά, φπσο: ξίρλσ, ρνξεύσ: 3 θνξέο θαη 2,17%, εθλεπξίδνκαη, ρηππώ: 2 θνξέο θαη 1,45%, δέξλσ, εθηειώ κνπζηθό θνκκάηη, κνπληδώλσ, ππξνβνιώ: 1 θνξά θαη 0,72%. πλνιηθά: Όζνλ αθνξά ηε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηνπ «παίδσ» σο πξνο ηηο ηξεηο πεξηπηψζεηο φπνπ θαηαγξάθεθε (απζφξκεηεο δξαζηεξηφηεηεο, έθθξαζε παξαπφλνπ, ειεχζεξεο αλαθνηλψζεηο) φπσο παξαηεξνχκε ζηνλ ΠΙΝΑΚΑ 1 ν θαη ΓΡΑΦΗΜΑ εκθαλίδεηαη ζπρλφηεξα κέζσ ησλ ειεύζεξσλ αλαθνηλώζεσλ κε πνζνζηφ 52,9%, αθνινπζνχλ ε έθθξαζε παξαπόλνπ κε 34,06% θαη ηέινο κε ζεκαληηθή δηαθνξά νη απζόξκεηεο δξαζηεξηόηεηεο κε 13,04% Όζνλ αθνξά ηε ζεκαζία κε ηελ νπνία εκθαλίδεηαη ζπρλφηεξα ην ξήκα «παίδσ» ζην ιφγν ησλ παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο, παξαηεξνχκε ζηνλ 2 ν ΠΙΝΑΚΑ θαη ΓΔΝΙΚΟ ΓΡΑΦΗΜΑ φηη ππεξέρεη ε ζεκαζία ηνπ «δίλσ/επίζεζε» κε απφιπηε ηηκή 49 θνξέο θαη 7

8 πνζνζηφ 35,51%. Ζ ππεξνρή απηήο ηεο έλλνηαο εκθαλίδεηαη μεθάζαξα ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο νη νπνίεο αληηζηνηρνχλ ζε πνιχ κηθξφηεξα πνζνζηά φπσο: ππξνβνιώ, ξίρλσ: 22 θνξέο θαη 15,94%, κνπληδώλσ: 12 θνξέο θαη 8,70%, ρηππώ: 9 θνξέο θαη 6,52%, ρνξεύσ: 7 θνξέο θαη 5,07%, δίλσ/πξνζπάζεηα: 6 θνξέο θαη 4,35%, εθλεπξίδνκαη: 4 θνξέο θαη 2,90%, εθηειώ κνπζηθό θνκκάηη, θνπλώ: 3 θνξέο θαη 2,17%,δέξλσ: 1 θνξά θαη 0,72%. Παξαηεξψληαο ηα ζπγθεληξσηηθά απνηειέζκαηα, κπνξνχκε λα θαηαιήμνπκε ζηα παξαθάησ ζπκπεξάζκαηα: Σα λήπηα ρξεζηκνπνηνχλ ην ξήκα «παίδσ» ζπρλφηεξα ζην ιφγν ηνπο (110 θνξέο κε πνζνζηφ 79,71%), ελψ ηα πξνλήπηα ιηγφηεξν ζπρλά (28 θνξέο κε πνζνζηφ 20,29%) γεγνλφο πνπ αηηηνινγείηαη κε βάζε ηε δηαθνξά ειηθίαο, θαζψο ηα κεγαιχηεξα παηδηά έρνπλ αλαπηχμεη πεξηζζφηεξν ηελ ηθαλφηεηα ηνπ ιφγνπ. Σα λήπηα ρξεζηκνπνηνχλ ην ξήκα «παίδσ», κε ηηο δηάθνξεο ζεκαζίεο ηνπ, ζπρλφηεξα ζηηο ειεχζεξεο αλαθνηλψζεηο (63 θνξέο κε πνζνζηφ 45,65%) γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη κπνξνχλ λα ρεηξίδνληαη θαιχηεξα ην ιφγν θαη λα πεξηγξάθνπλ δηάθνξεο θαηαζηάζεηο θαη βηψκαηα. Αληίζεηα ηα πξνλήπηα πξνηηκνχλ λα ην ρξεζηκνπνηνχλ γηα λα εθθξάζνπλ ηα παξάπνλα ηνπο (13 θνξέο κε πνζνζηφ 9,42%), ε παξνπζίαζε ησλ νπνίσλ δελ απαηηεί πεξηγξαθηθφ ιφγν, αιιά κηα απιή πξφηαζε πνπ κπνξεί πνιχ εχθνια λα ζπληαρζεί απφ ηα παηδηά απηήο ηεο ειηθίαο. Δπίζεο ε έθθξαζε παξαπφλσλ αληαλαθιά ην ζηάδην θνηλσληθήο αλάπηπμεο ζην νπνίν βξίζθνληαη θαη ηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εληαρζνχλ ζηελ νκάδα. Ζ ζεκαζία ηνπ «δίλσ/επίζεζε» είλαη ε πην δεκνθηιήο ηφζν ζηα λήπηα φζν θαη ζηα πξνλήπηα θαζψο ππεξέρεη μεθάζαξα ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο ζεκαζίεο πνπ γλσξίδνπλ ηα παηδηά, θαλεξψλνληαο φηη ε επηζεηηθφηεηα απνηειεί έλα απφ ηα θπξίαξρα ζπλαηζζήκαηα ζ απηή ηελ ειηθία θαζψο απνηειεί κέζν θπξηαξρίαο, επηβνιήο, αλαγλψξηζεο, πξνβνιήο θαη ηφλσζεο ηεο απηνπεπνίζεζεο. Παξάιιεια θαηά ηελ πνηνηηθή αλάιπζε δεδνκέλσλ θαίλεηαη φηη ε ρξήζε ηνπ ξήκαηνο «παίδσ» κέζσ ηνπ αθεγεκαηηθνχ ιφγνπ πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα ζηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο λα εθθξάζνπλ πνηθίιεο ζθέςεηο, ζπλαηζζήκαηα θαη βηψκαηα, ηα νπνία αλαιχνληαη βάζε ηξηψλ παξακέηξσλ: ηεο γισζζνινγίαο, ςπρνινγίαο θαη θνηλσληνινγίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα (γηα επλφεηνπο ιφγνπο ζηα πιαίζηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, γίλεηαη επηινγή ελδεηθηηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ πιηθνχ θαηαγξαθήο): Δμεηάδνληαο γισζζνινγηθά ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλαο δηαπηζηψλνπκε φηη ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο: γλσξίδνπλ ηελ πνιπζεκία ηεο ιέμεο «παίδσ» θαη ρξεζηκνπνηνύλ ηε ιέμε αλάινγα κε ηελ εθάζηνηε πεξίπησζε, ζπληάζζνληαο ηελ ζσζηά θάζε θνξά. (πεξηζηαηηθφ 9) «θπξία ν παληειήο δελ θάζεηαη, παίδεη παζπαιηέο.(=ρνξεχεη)» (πεξηζηαηηθφ 11) «ν κπακπάο έπαημε κπαισζηέο (=ππξνβφιεζε) κε ην ζείν!» (πεξηζηαηηθφ 33) «παίμε(=δψζε/ κε ηελ έλλνηα ηεο πξνζπάζεηαο) έλαλ πήδν, λα πεξάζεηο!» ρξεζηκνπνηνύλ ηε γξακκαηηθή θαη ην ιεμηιόγην ηεο θξεηηθήο δηαιέθηνπ ήπαημα = αφξηζηνο ηνπ «παίδσ» (πεξηζηαηηθφ 1) «ν κπακπάο ζχκσζε θ ήπαημε κηα ζην ηξαπέδη κε ηε ρέξα ηνπ» (πεξηζηαηηθφ 43) «ν αέξαο ήπαημε ηεο πφξηαο κηα θαη παξαιίγν λα ηε γθξεκίζεη!» ήπαηδα = παξαηαηηθφο ηνπ «παίδσ» (πεξηζηαηηθφ 41) «αθνχζακε ηηο θακπάλεο πνπ ήπαηδαλ» πεδαξάθη = πεδεκαηάθη (πεξηζηαηηθφ 19) «έπαημα έλα πεδαξάθη θαη πέξαζα ηε ιαθνχβα» ρέξα = ρέξη (πεξηζηαηηθφ 1) «ν κπακπάο ζχκσζε θ ήπαημε κηα ζην ηξαπέδη κε ηε ρέξα ηνπ» (πεξηζηαηηθφ 13) «κνπ παημε κηα ζηε ρέξα κνπ.» θεθαιή = θεθάιη (πεξηζηαηηθφ 16) «κνπ παημε ζηελ θεθαιή κνπ» φμσ = έμσ (πεξηζηαηηθφ 58) «λα ζνπ παίμσ κηα ζηελ θεθαιή λα πάεη απ φμσ!» ρξεζηκνπνηνύλ εθθξάζεηο ηεο θξεηηθήο δηαιέθηνπ όπσο: παίδσ παζπαιηέο= ρνξεχσ (ζπγθεθξηκέλα, εθηειψ ηε θηγνχξα ηνπ πξψηνπ ρνξεπηή πνπ ζέξλεη ην ρνξφ θαη ρηππάεη ην ρέξη ηνπ ζην πφδη ρνξνπεδψληαο ζηνλ αέξα) (πεξηζηαηηθν 2)«θη εγψ έπαημα παζπαιηέο, λα θνηηάμηε κε!» παίδσ πίηεο = κνπληδψλσ (πεξηζηαηηθφ 56) «θπξία ν Γηάλλεο κνπ παημε κηα πίηα!...λαη, γηαηί κνπ παημεο πίηα! δε ζ έρσ θίιν!» 8

9 παίμαλε ηα λεχξα κνπ = εθλεπξίζηεθα (πεξηζηαηηθφ 55) «- θπξία, κνπ παίμαλε ηα λεχξα, ν Μάξηνο θαη ν Μηράιεο κνπ ιέλε ζπλέρεηα λα κε θπλεγάλε, ηνπο ιέσ φρη, θαη απηνί πάιη ηα ίδηα!» παίδσ κπαισζηέο = ππξνβνιψ (πεξηζηαηηθφ 69) «παίδνπκε κπαισζηέο ζην γάκν ηνπ πξίγθηπα Λεκφλε» ρξεζηκνπνηνύλ ηελ παξνκνίσζε (πεξηζηαηηθφ 14) «βιέπσ ηελ ηάμε θφθθηλε, θάπνηνο ηεο έπαημε ζθακπίιη!» Δμεηάδνληαο ηα δεδνκέλα σο πξνο ηε ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ, δηαπηζηψλνπκε φηη ε ρξήζε ηνπ ξήκαηνο «παίδσ» νδεγεί: ζηελ εθηόλσζε ηεο θηλεηηθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο ελέξγεηαο πνπ δηαζέηνπλ. (πεξηζηαηηθφ 1) «Σν ρηχπεκα ηνπ ρεξηνχ πξνθάιεζε κηα ζηηγκηαία αλαζηάησζε ζηελ παξενχια φρη φκσο αξλεηηθή (κε ηελ έλλνηα φηη ηα παηδηά έλησζαλ άζρεκα απφ απηή ηελ θίλεζε), αληίζεηα ηα έθαλε λα γειάζνπλ θαη λα ζειήζνπλ λα ηελ κηκεζνχλ. φια δείρλνπλ λα απνιακβάλνπλ απηή ηελ έληνλε θίλεζε παξφιν πνπ θαίλεηαη λα ηνπο πξνθαιεί πφλν θαη ην εθθξάδνπλ ηφζν ιεθηηθά (κε επηθσλήκαηα), φζν θαη ζσκαηηθά (κε κνξθαζκνχο).» (πεξηζηαηηθφ 2) «θη εγψ έπαημα παζπαιηέο, λα θνηηάμηε κε! (ζεθψλεηαη θαη ρηππά ην ρέξη πάλσ ζην πφδη ηνπ θαζψο ρνξνπεδά εθηειψληαο ηε ρνξεπηηθή θηγνχξα πνπ θάλεη ν Κξεηηθφο ν νπνίνο ζέξλεη πξψηνο ην ρνξφ).» (πεξηζηαηηθφ 69) «παίδνπκε κπαισζηέο ζην γάκν ηνπ πξίγθηπα Λεκφλε, παληξεχηεθε ηελ Κξεκκχδσ!» πξόθιεζε γεληθνύ ελδηαθέξνληνο ηεο ηάμεο (πεξηζηαηηθφ 54) «είρακε πάεη ζην ξέζπκλν θαη ζηελ ηαβέξλα δπν παίμαλε κπνπλίδηα! ην λέν απηφ πξνθαιεί ην ελδηαθέξνλ ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπ» (πεξηζηαηηθφ 65) «πήγακε ζε γηνξηή θη έλαο ιπξάξεο έπαηδε ιχξα θαη ζεθσζήθαλε θξεηηθνί κε βξάθεο θαη παίμαλε παζπαιηέο! ην ζέκα πξνθάιεζε ην ελδηαθέξνλ θάπνησλ παηδηψλ θαη αθνινχζεζε ν παξαθάησ δηάινγνο» αλάπηπμε απηνπεπνίζεζεο κέζσ ηεο απηνπξνβνιήο (πεξηζηαηηθφ 21) «πήγακε ζην κεηφρη θαη βξήθα έλα ζθνξπηφ, ηνπ ήπαημα κηα ζηελ θεθαιή θαη ηνλ ζθφησζα!... εγψ ηνπ παημα κηα κε ηνλ πφδα κνπ, λα έηζη ζεθψλεηαη θαη ρηππάεη ην πφδη ηνπ θάησ).» (πεξηζηαηηθφ 40) «κηα θνξά πήγα ζην δάζνο θαη ζθφησζα έλα ιηνληάξη! ρψζεθε ζε κηα ζπειηά αιιά εγψ ηνπ παημα κηα θαη ην ζθφησζα! (πεξηζηαηηθφ 53) «εκέλα κνπ δίλεη ν κπακπάο θαη παίδσ κπαισζηέο, αιήζεηα μέξσ!...θη εγψ παίδσ, αιήζεηα!» έθθξαζε ηεο επηζεηηθόηεηαο, γεγνλόο πνπ αηηηνινγείηαη από ηελ κεγάιε ζπρλόηεηα ηεο εξκελείαο «δίλσ/επίζεζε» πνπ απνδίδεηαη ζην ξήκα παίδσ (όπσο πξνθύπηεη από ηε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ) Σέινο, εμεηάδνληαο θνηλσληνινγηθά ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλαο δηαπηζηψλνπκε φηη ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο: κεηαθέξνπλ ηνλ πξνθνξηθό ιόγν ησλ γνληώλ ζην ζρνιείν (πεξηζηαηηθφ 4) «λα πσ έλα ηξαγνχδη πνπ κνπ πε ε κακά; παίδσ κηα ζεθψλνκαη θαη κε αγθαιηάδεη.» (πεξηζηαηηθφ 42) «ε κακά ζχκσζε θαη θψλαμε «κνπ παίμαηε ηα λεχξα» κεηαθέξνπλ ηε ιατθή παξάδνζε θαη θνπιηνύξα, κέζσ ηεο παξνπζίαζεο: αγαπεκέλσλ ζπλεζεηώλ ησλ αλδξώλ (θπλήγη ιαγνύ, ππξνβνιηζκνί) (πεξηζηαηηθφ 5) «- εγψ έρσ ιαγφ. ν κπακπάο κνπ, ηνπ παημε κηα κε ηελ θαξακπίλα, έθπγε θαη πήγε ζε κηα ηξχπα, έβαιε ηελ θαξακπίλα ζηελ ηξχπα θαη ηνπ ηελ έπαημε, κπααακ.» (πεξηζηαηηθφ 59) «- πήγακε θπλήγη κε ην κπακπά ζην βνπλφ θαη ζθνηψζακε ιαγνχο! έλαο παξαιίγν λα θχγεη, αιιά ηνπ ηελ έπαημε ν κπακπάο θη πεζε θάησ.» ηνπ ηξόπνπ δηαπαηδαγώγεζεο ησλ αγνξηώλ ζε ζρέζε κε ηε ρξήζε ησλ όπισλ (ν παηέξαο αλαιακβάλεη ηελ εμνηθείσζε ηνπ γηνύ κε ηα όπια κέζσ ηνπ δηθνύ ηνπ πξνηύπνπ, ηελ άζθεζε ηνπ παηδηνύ ζε απηά θαη ηελ παξνπζία ηνπ ζην θπλήγη ηνπ ιαγνύ καδί κε ηνλ παηέξα) (πεξηζηαηηθφ 29) Μηράιεο: θη ν δηθφο κνπ έπαημε θη ν κπακπάο θη εγψ! 9

10 Νίθνο: άιιε θνξά φκσο ζα πάξσ θη εγψ ηελ θαξακπίλα θαη ζα παίμσ πνιιέο, έηζη, κπακ κπακ! (πεξηζηαηηθφ 53) «ε Μαξία, ηελ ψξα ησλ ειεχζεξσλ αλαθνηλψζεσλ, δεηάεη ην ιφγν γηα λα πεη ηα λέα ηεο:- πήγακε ζην ρσξηφ θαη ν κπακπάο, δίλεη η φπιν ηνπ αδεξθνχ κνπ θη έπαημε κηα θαη ην ξημε ην ληελεθεδάθη! (πεξηζηαηηθφ 66) «Μηράιεο: εγψ πήγα ζηελ αλάζηαζε θη άθνπζα ηηο κπαισζηέο θαη κνπ δσζε ν παππνχο ηελ θαξακπίλα θη έπαημα θη εγψ! ζηεξεφηππσλ (ν παηέξαο αιιά θαη ν παππνύο εθπαηδεύνπλ κόλν ηα αγόξηα ζηα όπια θαη ηα παηδηά θαηαλννύλ όηη ε θαηνρή θαη ρξήζε ησλ όπισλ είλαη απνθιεηζηηθά αλδξηθό «πξνλόκην») (πεξηζηαηηθφ 29) Μαξία: εγψ δελ έπαημα κπαισζηέο, αιιά έπαημε πνιιέο ν παππνχο! Μηράιεο: ηα θνξίηζηα δελ παίδνπλ κπαισζηέο, κφλν η αγφξηα! εζίκσλ (ην βξάδπ ηεο παξακνλήο ηεο πξσηνρξνληάο θαη ζηελ αλάζηαζε, δηαηεξνύλ ην έζηκν ηεο ξήμεο βεγγαιηθώλ θαη ππξνβνιηζκώλ, επίζεο ζηηο γηνξηέο δηαζθεδάδνπλ κε ηε ζπλνδεία ηεο ιύξαο θαη ρνξεύνπλ παξαδνζηαθνύο ρνξνύο όπσο θαη ζηνπο γάκνπο, όπνπ ππξνβνινύλ ζηνλ αέξα γηα λα γηνξηάζνπλ ην γεγνλόο) (πεξηζηαηηθφ 2) «- ρζεο πήγακε ζε γάκν. παληξεχηεθε ν ζείνο ν Γηάλλεο ηε Μαξία θαη παίμαλε ιχξα θη εγψ έπαημα παζπαιηέο, λα θνηηάμηε κε!» (πεξηζηαηηθφ 65) «- ρζεο πήγακε ζε γηνξηή θη έλαο ιπξάξεο έπαηδε ιχξα θαη ζεθσζήθαλε θξεηηθνί κε βξάθεο θαη παίμαλε παζπαιηέο!» πδήηεζε απνηειεζκάησλ Μέζσ ηεο ζεκαηνινγηθήο αλάιπζεο ιφγνπ καο δφζεθε ε επθαηξία λα πξνζεγγίζνπκε ηνλ ηνκέα ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ πξνζρνιηθήο ειηθίαο θαη λα πξνβιεκαηηζηνχκε ζρεηηθά κε ηελ αλάπηπμε ηνπ ζεκαζηνινγηθνχ κέξνπο ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο. Σαπηφρξνλα απνηέιεζε κηα ρξήζηκε πεγή πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηελ Κξεηηθή δηάιεθην αιιά θαη ηε γεληθφηεξε θνπιηνχξα, φπσο απηή εθθξάδεηαη κέζσ ηνπ αθεγεκαηηθνχ ιφγνπ ησλ παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο θαη εηδηθφηεξα κέζσ ηεο κειέηεο κηαο πνιχζεκεο ιέμεο φπσο ην ξήκα «παίδσ», ην νπνίν εθθξάδεη ζθέςεηο θαη ζπλαηζζήκαηα πνπ θαζξεθηίδνπλ ηελ θνπιηνχξα ηνπ θξεηηθνχ ιανχ. Πην ζπγθεθξηκέλα: Ο αθεγεκαηηθφο ιφγνο απνηειεί έλα ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ θαζψο δίλεη ηελ επθαηξία ζην παηδί λα κηιήζεη ειεχζεξα εθθξάδνληαο ζθέςεηο, ζπλαηζζήκαηα, επηζπκίεο, θνβίεο πνπ ην δηαθαηέρνπλ. Μέζσ ηεο αθήγεζεο κπνξεί λα αλαθεξζεί ζε γεγνλφηα ηφζν πξαγκαηηθά πνπ αθνξνχλ ην νηθνγελεηαθφ ή ην επξχηεξν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ηνπ, φζν θαη θαληαζηηθά πνπ κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζηελ πξνβνιή ηνπ εαπηνχ θαη ηε ζπγθέληξσζε ηνπ γεληθνχ ελδηαθέξνληνο, γεγνλφο πνπ απμάλεη ηελ απηνπεπνίζεζε θαη απηνεθηίκεζε ηνπ παηδηνχ. «Ο αθεγνχκελνο, ν ήξσαο, σο ην θχξην πξφζσπν ησλ πεξηγξαθφκελσλ γεγνλφησλ, γίλεηαη ήξσαο σο πξφζσπν ππεξέρνλ φισλ. Έηζη νη ηζηνξίεο δσήο απνηεινχλ ζεκαληηθά εξγαιεία γηα απηνεθηίκεζε» (Λπδάθε, 2001). Σα κεγαιχηεξα παηδία ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο 4-6 ρξφλσλ θαίλεηαη ζηε κειέηε καο λα έρνπλ θαηαθηήζεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ θαη ην ζεκαζηνινγηθφ επίπεδν γιψζζαο, κέξνο ηνπ νπνίνπ είλαη θαη ε θαηάθηεζε ηεο ζεκαζίαο ησλ ιέμεσλ φπσο αλαθέξεη θαη ν Οηθνλνκίδεο (2002). Σν γεγνλφο απηφ ηνπο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα κεηαδίδνπλ κηα αλαξίζκεηε πνηθηιία πιεξνθνξηψλ ρξεζηκνπνηψληαο ηηο θαηάιιειεο ιέμεηο θαζψο θαη λα θαηαλννχλ ηα κελχκαηα πνπ κεηαδίδνπλ νη νκφγισζζνί ηνπ. Ζ θαηάθηεζε ηεο ζεκαζίαο ησλ ιέμεσλ πεξηπιέθεηαη κε ηελ πνιπζεκία ησλ ιέμεσλ θαη ην παηδί θαιείηαη λα ρξεζηκνπνηήζεη θάζε θνξά ηελ ίδηα ιέμε ζε δηαθνξεηηθή φκσο πεξίζηαζε αθνινπζψληαο ηνπο γξακκαηηθνχο θαη ζπληαθηηθνχο θαλφλεο. Όπσο δηαπηζηψζακε κέζα απφ ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε, ην παηδί πξνζρνιηθήο ειηθίαο πνπ δεη θαη κεγαιψλεη ζ έλα δηαιεθηφθσλν πεξηβάιινλ, είλαη ηθαλφ λα ρξεζηκνπνηεί ζσζηά ζην ιφγν κηα πνιχζεκε ιέμε ηεο δηαιέθηνπ πνπ κηιηέηαη, αλάινγα κε ην κήλπκα πνπ ζέιεη λα κεηαδψζεη ζηελ αληίζηνηρε επηθνηλσληαθή θαηάζηαζε. Ζ επηηπρήο απηή ρξήζε ηεο πνιχζεκεο ιέμεο εμαξηάηαη απφ ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν δεη θαη κεγαιψλεη ην παηδί, ηφζν ην νηθνγελεηαθφ φζν θαη ην επξχηεξν θνηλσληθφ. Εψληαο ζε κηα θιεηζηή θνηλσλία κηθξήο 10

11 επαξρηαθήο πφιεο φπνπ δηαηεξείηαη δσληαλφ κέξνο ηεο ηνπηθήο δηαιέθηνπ, ην παηδί έξρεηαη ζην λεπηαγσγείν κεηαθέξνληαο ηα ιεθηηθά ηνπ βηψκαηα απφ απηή ηελ θνηλσλία πνπ πεξηιακβάλνπλ ηε γξακκαηηθή, ην ιεμηιφγην, θαζψο θαη εθθξάζεηο νη νπνίεο αλήθνπλ ζηε ζπγθεθξηκέλε ηνπηθή δηάιεθην. Σα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο καο ζπκθσλνχλ κε ηελ άπνςε ηνπ Mead ν νπνίνο ππνζηεξίδεη φηη: «Ο άλζξσπνο γίλεηαη θνηλσληθή χπαξμε κε ηε κάζεζε κηαο γιψζζαο. Σε γιψζζα ηε καζαίλεη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε κε ηνπο άιινπο» (Υέικνπη, 1989). Δπίζεο ν Labov ππνζηεξίδεη φηη, φηαλ ην παηδί πάεη ζην ζρνιείν ε γιψζζα ηνπ είλαη δηακνξθσκέλε απφ δπν επηδξάζεηο: ηεο νηθνγέλεηαο (θαη θπξίσο ηεο κεηέξαο) θαη ηεο νκάδαο νκειίθσλ (Φξαγθνπδάθε, 1985). ην δηδαθηηθφ ξφιν πνπ παίδεη ην πεξηβάιινλ αλαθέξνληαη κε ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία «δηαπφηηζεο» θαη νη ςπρνιφγνη Papert θαη Wallon (Παπακηραήι, 1998). Μέζσ ηνπ ιφγνπ, εθηφο απφ ηα ιεθηηθά βηψκαηα, μεδηπιψλεηαη νιφθιεξε ε θνπιηνχξα ηεο εθάζηνηε θνηλσλίαο φπνπ δεη θαη αλαπηχζζεηαη ην άηνκν, κηα θνπιηνχξα πνπ εκπεξηέρεη έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ζθέςεο ν νπνίνο νδεγεί ζηελ αλάπηπμε ηδεψλ, ζθέςεσλ, ζπλαηζζεκάησλ θαη ελεξγεηψλ πνπ κεηαθέξνληαη απφ γεληά ζε γεληά δηαζθαιίδνληαο έηζη ηε δηαηψληζε ηεο παξάδνζεο ηεο εθάζηνηε θνηλσλίαο. Δηδηθφηεξα κέζσ ηνπ αθεγεκαηηθνχ ιφγνπ ησλ παηδηψλ αληινχκε πνιχηηκεο πιεξνθνξίεο φζνλ αθνξά ηα ηνπηθά έζηκα, φπσο ε ζπλνδεία ιχξαο θαη παξαδνζηαθψλ ρνξψλ ηφζν ζε γηνξηέο φζν θαη ζε γάκνπο θαζψο θαη ε ξήμε ππξνβνιηζκψλ ζηνλ αέξα. Μαζαίλνπκε επίζεο γηα αγαπεκέλεο ζπλήζεηεο ηνπ αλδξηθνχ πιεζπζκνχ αιιά θαη θνηλσληθά ζηεξεφηππα φπσο είλαη ην θπλήγη ηνπ ιαγνχ, αιιά θαη γεληθφηεξα ε άζθεζε ζηα φπια πνπ απνηειεί απνθιεηζηηθά αλδξηθή απαζρφιεζε θαη κέξνο ηεο εθπαίδεπζεο θαη δηαπαηδαγψγεζεο ησλ αγνξηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Σν ζπκπέξαζκα καο φηη κέζσ ηεο γιψζζαο μεδηπιψλεηαη νιφθιεξε ε θνπιηνχξα κηαο θνηλσλίαο καο βξίζθεη ζχκθσλνπο κε ηνπο γισζζνιφγνπο Sapir θαη Whorf νη νπνίνη ππνζηεξίδνπλ φηη ε θνηλή γιψζζα πνπ έρνπλ ηα άηνκα κηαο θνηλσληθήο νκάδαο έρεη σο απνηέιεζκα ηα άηνκα απηά λα παξνπζηάδνπλ νκνηφηεηεο ζηνλ ηξφπν αληίιεςεο, ζθέςεο θαη ζπκπεξηθνξάο νη νπνίεο πεξηγξάθνπλ θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο εθάζηνηε θνηλσληθήο νκάδαο. Με βάζε ηελ παξαπάλσ ππφζεζε κπνξεί θαλείο λα πεη φηη ην παηδί πνπ καζαίλεη κηα γιψζζα καζαίλεη θαη έλαλ ηξφπν ζθέςεο πνπ αληαλαθιά θαη ηα ίδηα ηα πεξηερφκελα ηνπ πνιηηηζκνχ ζηνλ νπνίν αλαηξέθεηαη (Γεκεηξίνπ & Υαηδελενθχηνπ, 2001). Δπίζεο κέζσ ηεο γιψζζαο είλαη δπλαηή ε αληαιιαγή αθεξεκέλσλ ζθέςεσλ θαη ηδεψλ θαζψο θαη ε κεηάδνζε γλψζεσλ απφ ηε κηα γεληά ζηελ άιιε (Βνζληάδνπ, 1992). Ζ γλψζε δνκείηαη κέζσ ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο. Απηή ε δηαδηθαζία είλαη γλσζηή σο θνηλσληθή δφκεζε ηεο γλψζεο (Bredekamp & Copple, 1998) θαη φπσο ππνζηεξίδεηαη απηή ε γλψζε κνξθνπνηείηαη θαη επεξεάδεηαη απφ ηνπο ελήιηθεο ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπο κέζσ ηεο γιψζζαο, απφ ηηο δηακνξθνχκελεο ζηάζεηο πνπ είλαη ξηδσκέλεο ζηνλ πνιηηηζκφ ζηνλ νπνίν δνπλ (Κνπηζνπβάλνπ, Chauvel et Chauvel, 2006). πλνςίδνληαο ηα παξαπάλσ θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη ην παηδί πξνζρνιηθήο ειηθίαο έρεη απνθηήζεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ ηθαλφηεηα λα θαηαλνεί ηε ζεκαζία ησλ δηαθφξσλ ιέμεσλ. Ζ ηθαλφηεηα απηή αλαπηχζζεηαη ηφζν κέζσ ηεο λνεηηθήο σξίκαλζεο φζν θαη ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο. Απηφ είλαη ηδηαίηεξα εκθαλέο φηαλ πξφθεηηαη γηα έλα δηαιεθηφθσλν πεξηβάιινλ φπνπ νη ηδηαηηεξφηεηεο ηεο γισζζηθήο δηαιέθηνπ κεηαθέξνληαη απφ γεληά ζε γεληά θαη μεδηπιψλνληαη κέζσ ηνπ αθεγεκαηηθνχ ιφγνπ ησλ παηδηψλ, θαλεξψλνληαο νιφθιεξε ηελ θνπιηνχξα ηεο θνηλσλίαο φπνπ δνπλ. Σν ηειηθφ απηφ ζπκπέξαζκα επαιεζεχεη ηελ ππφζεζε πνπ απνηέιεζε ηε βάζε ηεο έξεπλαο καο, φηη δειαδή ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο πνπ δνπλ θαη κεγαιψλνπλ ζ έλα δηαιεθηφθσλν πεξηβάιινλ είλαη ηθαλά λα ρξεζηκνπνηνχλ ζσζηά ζην ιφγν κηα πνιχζεκε ιέμε ηεο δηαιέθηνπ πνπ κηιηέηαη, κε ηελ εθάζηνηε ζεκαζία ηεο, αλάινγα κε ην κήλπκα πνπ ζέινπλ λα κεηαθέξνπλ ζε θάζε επηθνηλσληαθή θαηάζηαζε. Γίλεηαη θαλεξφ φηη ε γιψζζα απνηειεί φρη κφλν έλα πνιχηηκν κέζν επηθνηλσλίαο ησλ αλζξψπσλ, αιιά θαη έλαλ απφ ηνπο ζπνπδαηφηεξνπο ηξφπνπο δηαηήξεζεο ηεο ηαπηφηεηαο θάζε θνηλσλίαο. Σα παηδηά κπνξνχλ λ απνηεινχλ ην ζπλδεηηθφ θξίθν αλάκεζα ζην παξειζφλ θαη ην κέιινλ θαη κπνξεί λα είλαη απηά πνπ θαινχληαη λα δηαηεξήζνπλ ηελ ηαπηφηεηα ηεο θνηλφηεηαο ζηελ νπνία δνπλ θαη αλαπηχζζνληαη. Πξνεθηάζεηο ηεο κειέηεο κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ πνιιά άιια εξσηήκαηα φπσο αλ ηα παηδηά κπνξνχλ επίζεο λα απνηειέζνπλ ην 11

12 ζπλδεηηθφ θξίθν αλάκεζα ζηνλ λενδηνξηζκέλν παηδαγσγφ - πνπ αληηπξνζσπεχεη ίζσο κηα δηαθνξεηηθή θνπιηνχξα θαη ζηελ ηνπηθή θνηλσλία. Σα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο απνηεινχλ έλα «δσληαλφ ηνπξηζηηθφ νδεγφ» ηεο θνηλφηεηαο, ηνλ νπνίν αλ ζεβαζηεί θαη κειεηήζεη πξνζεθηηθά ν παηδαγσγφο ζα κπνξέζεη ν ίδηνο λα γλσξίζεη ηελ θνηλσλία θαη λα ελζσκαησζεί ζ απηήλ θπζηθά θαη αβίαζηα; 12

13 Βηβιηνγξαθία Βνζληάδνπ,., (1992). Κείκελα Δμειηθηηθήο ςπρνινγίαο. Α ηφκνο, Γιψζζα. Αζήλα: Gutenberg. Boutet, J. (1984). Δηζαγσγή ζηελ θνηλσληνγισζζνινγία, (Μηθ. Ηνξδαλίδνπ Άλλα- Σζακαδνχ Δηξήλε). Αζήλα: Γξεγφξε. Bredekamp, S. and Copple, C., (1998). Καηλνηνκίεο ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε, (Μηθ. Μαξθάθε Δπαγγειία). Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Carton, A. & Winnykamen, F. (1999). Les relations sociales chez l enfant. Paris: Armand Colin Chauvel, C. & Chauvel, D., (2006). Langage et cultures du monde en maternelle. Paris : Retz Cohen, L., Manion, L., Morisson K., (2008). Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Eco, U. (1998). Η δηακόξθσζε ηεο Δπξώπεο, ε αλαδήηεζε ηεο ηέιεηαο γιώζζαο. Αζήλα: Διιεληθά γξάκκαηα. Kamii, C Devries, R. (1979). Η ζεσξία ηνπ Piaget θαη ε πξνζρνιηθή αγσγή, (Μηθ. Βαζηιεηάδνπ ). Αζήλα: Γίπηπρν. Γεκεηξίνπ Υαηδελενθχηνπ, Λ. (2001). Τα 6 πξώηα ρξόληα ηεο δσήο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Καλειιάθε,. (2000). Henri Wallon: κηα ζεσξία γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ αηόκνπ. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Καηή, Γ. (2000). Γιώζζα θαη επηθνηλσλία ζην παηδί. Αζήλα: Οδπζζέαο. Καπθαιάο, Μ. (1992). Μλεκόλην ηεο Κξεηηθήο δηαιέθηνπ. Αζήλα: εθεκεξίδα «Κξεηηθά Δπίθαηξα». Κνλδπιάθεο, Η. (1990). Κξεηηθό Λεμηιόγην. Ζξάθιεην: Βηθειαία Βηβιηνζήθε. Κνληνζφπνπινο, Ν. (1994). Γηάιεθηνη θαη Ιδηώκαηα ηεο Νέα Διιεληθήο. Αζήλα: Γξεγφξε Κνληνζφπνπινο, Ν. (2006). Γισζζηθόο άηιαο ηεο Κξήηεο. Ζξάθιεην: Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο. Κνχβειαο, Ζ. (1995). Μηα πνιπεπηζηεκνληθή ζεώξεζε ηεο γιώζζαο («Βηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο γιώζζαο»). Ζξάθιεην: Παλεπηζηεκηαθέο εθδφζεηο Κξήηεο θαη Δθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ. Κνπηζνπβάλνπ, Δ. (1999). Θεσξία θαη Μεζνδνινγία ηεο Πξνζρνιηθήο Δθπαίδεπζεο. Αζήλα: Παηάθε. Λπδάθε, Ά. (2001). Πνηνηηθέο κέζνδνη ηεο θνηλσληθήο έξεπλαο. Αζήλα: Καζηαληψηε. Μπακπηληψηεο, Γ, (1994). Η γιώζζα σο αμία. Αζήλα: Gutenberg. Νάθαο, Θ. (1998). Γισζζνθηινινγηθά. Αζήλα: Παξνπζία. Οηθνλνκίδεο, Β. (2002). Τν δεθηηθό ιεμηιόγην παηδηώλ ειηθίαο 5;5-6;5 εηώλ (δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ). Ρέζπκλν: Παλεπηζηήκην Κξήηεο. Παλνπνχινπ Μαξάηνπ, Ό. (1991). Δμειηθηηθή Ψπρνινγία Ι. Αζήλα: Παλεπηζηήκην Αζελψλ. Παπακηραήι, Γ. (1998). Μάζεζε θαη θνηλσλία. Αζήλα: Οδπζζέαο. Πφξπνδαο, Κ. (1992). Γλσζηηθή Ψπρνινγία. Σφκνο 2. Αζήλα Ππηηθάθεο, Μ. (2001). Τν γισζζηθό ηδίσκα ηεο Αλαηνιηθήο Κξήηεο. Σφκνο β. Νεάπνιε: Ίδξπκα Μ. Ππηηθάθε. Robson, C. (2007). Η έξεπλα ηνπ πξαγκαηηθνύ θόζκνπ. Αζήλα: Gutenberg Salkind, N. (2006). Θεσξίεο ηεο αλζξώπηλεο αλάπηπμεο, (Μηθ. Μαξθνπιήο Γηνκήδεο ). Αζήλα: Παηάθε. φικαλ, Μ. (1995). Αλαπηπμηαθή ςπρνινγία. Παξειζόλ, παξόλ θαη κέιινλ. Κξήηε: Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο. Σζηψιεο, Γ. (2006). Ιζηνξίεο δσήο θαη βηνγξαθηθέο αθεγήζεηο. Αζήλα: Κξηηηθή. Φξαγθνπδάθε, Ά. (1993). Γιώζζα θαη Ιδενινγία. Αζήλα: Οδπζζέαο. Φξαγθνπδάθε, Ά. (1985). Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο. Αζήλα: Παπαδήζε. Υέικνπη, Φ. (1989). Κνηλσληθή έληαμε θαη εθπαίδεπζε, (Μηθ. Καθαιέηξεο Γ. ). Αζήλα: Καζηαληψηε. 13

14 ΠΙΝΑΚΑ 1 Δκθάληζε ηνπ ξήκαηνο «παίδσ» ζηηο ηξεηο πεξηζηάζεηο όπνπ κειεηήζεθε ΠΔΡΙΣΑΔΙ ΝΗΠΙA (5-6 ΔΣΩΝ) ΠΡΟΝΗΠΙΑ (4-5 ΔΣΩΝ) ΓΔΝΙΚΟ ΑΘΡΟΙΜΑ ΑΤΘΟΡΜΗΣΔ ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΔ 9,42% 3,62% 13,04% ΔΚΦΡΑΗ ΠΑΡΑΠΟΝΟΤ 24,64% 9,42% 34,06% ΔΛΔΤΘΔΡΔ ΑΝΑΚΟΙΝΩΔΙ 45,65% 7,25% 52,90% Εμυάνιση τοσ ρήματος «παίζω» στις τρεις περιστάσεις ΓΡΑΦΗΜΑ ΓΔΝΗΚΟ ΑΘΡΟΗΜΑ 52,90% 13,04% 34,06% ΑΤΘΟΡΜΖΣΔ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΔΚΦΡΑΖ ΠΑΡΑΠΟΝΟΤ ΔΛΔΤΘΔΡΔ ΑΝΑΚΟΗΝΩΔΗ 14

15 ΠΙΝΑΚΑ 2 : ΖΜΑΗΑ ΔΜΦΑΝΗΖ ΣΟΤ ΡΖΜΑΣΟ ΠΑΗΕΧ ΜΔ ΣΗ ΓΗΑΦΟΡΔ ΖΜΑΗΔ ΣΟΤ ΝΖΠΗΑ (5-6 ΔΣΧΝ) ΑΤΘΟΡΜΖΣΔ ΔΚΦΡΑΖ ΔΛΔΤΘΔΡΔ ΤΝΟΛ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖ ΠΑΡΑΠΟΝ ΑΝΑΚΟΗΝΧ Ο ΣΔ ΟΤ ΔΗ ΑΤΘΟΡΜΖΣΔ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΠΡΟΝΖΠΗΑ (4-5 ΔΣΧΝ) ΔΚΦΡΑΖ ΠΑΡΑΠΟΝ ΟΤ ΔΗ ΔΛΔΤΘΔΡΔ ΑΝΑΚΟΗΝΧ ΤΝΟΛ Ο ΓΔΝΗΚΟ ΑΘΡΟΗΜ Α ΓΔΡΝΧ 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,72% 0,72% 0,72% ΓΗΝΧ (ΔΠΗΘΔΖ) 3,62% 13,77% 7,97% 25,36% 1,45% 6,52% 2,17% 10,14% 35,51% ΓΗΝΧ (ΠΡΟΠΑΘΔΗΑ ) 0,00% 0,00% 4,35% 4,35% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 4,35% ΔΚΝΔΤΡΗΕΟΜ ΑΗ 0,72% 0,00% 0,72% 1,45% 0,00% 0,72% 0,72% 1,45% 2,90% ΔΚΣΔΛΧ ΜΟΤΗΚΟ ΚΟΜΜΑΣΗ 0,00% 0,00% 1,45% 1,45% 0,00% 0,00% 0,72% 0,72% 2,17% ΚΟΤΝΧ 0,00% 1,45% 0,72% 2,17% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 2,17% ΜΟΤΝΣΕΧΝΧ 0,00% 7,97% 0,00% 7,97% 0,00% 0,72% 0,00% 0,72% 8,70% ΠΤΡΟΒΟΛΧ 1,45% 0,72% 13,04% 15,22% 0,72% 0,00% 0,00% 0,72% 15,94% ΡΗΥΝΧ 3,62% 0,00% 10,14% 13,77% 1,45% 0,72% 0,00% 2,17% 15,94% ΥΟΡΔΤΧ 0,00% 0,00% 2,90% 2,90% 0,00% 0,00% 2,17% 2,17% 5,07% ΥΣΤΠΧ 0,00% 0,72% 4,35% 5,07% 0,00% 0,72% 0,72% 1,45% 6,52% Γεληθφ άζξνηζκα 9,42% 24,64% 45,65% 79,71% 3,62% 9,42% 7,25% 20,29% 100,00% 15

16 ΓΔΡΝΩ ΓΗΝΩ (ΔΠΗΘΔΖ) ΓΗΝΩ (ΠΡΟΠΑΘΔΗΑ) ΔΚΝΔΤΡΗΕΟΜΑΗ ΔΚΣΔΛΩ ΜΟΤΗΚΟ ΚΟΜΜΑΣΗ ΚΟΤΝΩ ΜΟΤΝΣΕΩΝΩ ΠΤΡΟΒΟΛΩ ΡΗΥΝΩ ΥΟΡΔΤΩ ΥΣΤΠΩ ΓΔΝΙΚΟ ΓΡΑΦΗΜΑ Δκθάληζε ηνπ ξήκαηνο παίδσ κε ηηο δηάθνξεο ζεκαζίεο ηνπ, ζηνλ αθεγεκαηηθό ιόγν ησλ παηδηώλ, πνπ παξαηεξήζεθε κέζσ ησλ απζόξκεησλ δξαζηεξηνηήησλ, έθθξαζεο παξαπόλνπ, ειεύζεξσλ αλαθνηλώζεσλ 16,00% Πλήθος από ΖΜΑΗΑ 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% ΖΛΗΚΗΑ ΠΔΡΗΣΑΖ ΝΖΠΗA (5-6 ΔΣΩΝ) - ΑΤΘΟΡΜΖΣΔ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΝΖΠΗA (5-6 ΔΣΩΝ) - ΔΚΦΡΑΖ ΠΑΡΑΠΟΝΟΤ ΝΖΠΗA (5-6 ΔΣΩΝ) - ΔΛΔΤΘΔΡΔ ΑΝΑΚΟΗΝΩΔΗ ΠΡΟΝΖΠΗΑ (4-5 ΔΣΩΝ) - ΑΤΘΟΡΜΖΣΔ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΠΡΟΝΖΠΗΑ (4-5 ΔΣΩΝ) - ΔΚΦΡΑΖ ΠΑΡΑΠΟΝΟΤ ΠΡΟΝΖΠΗΑ (4-5 ΔΣΩΝ) - ΔΛΔΤΘΔΡΔ ΑΝΑΚΟΗΝΩΔΗ 0,00% ΖΜΑΗΑ 16

17 17