1 Αλαδεηώληαο ηε δεκηνπξγηθόηεηα ζηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε: Ο επαλαπξνζδηνξηζκόο ηεο δεκηνπξγηθήο «γξαθήο» ζηελ κεηακνληέξλα πξαγκαηηθόηεηα θαη ηελ «ςεθηαθή» εθπαηδεπηηθή ηάμε πξαγκάησλ Γξ. Μνπιά Δπαγγειία 1 Φηιόινγνο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ΠΔΡΙΛΗΨΗ Η έιεπζε ηνπ κεηακνληεξληζκνύ θαη ε αλάπηπμε ηεο ζεσξίαο ηεο θνηλσληθήο ζεκεησηηθήο κεηαζρεκαηίδνπλ ζήκεξα ηελ έλλνηα ηνπ θεηκέλνπ. Η άξζε ηεο δηάθξηζεο κεηαμύ πςειήο θαη ρακειήο θνπιηνύξαο θαη ε αλάδεημε ηεο ζπκβνιήο όισλ ησλ δηαζέζηκσλ ζεκεησηηθώλ πόξσλ ζηε δηαδηθαζία λνεκαηνδόηεζεο ηεο πξαγκαηηθόηεηαο κνξθνπνηήζεθαλ ζηε ζεσξία ησλ πνιπγξακκαηηζκώλ θαη ζηηο πνιηηηζκηθέο ζπνπδέο, πνπ επαλαπξνζδηόξηζαλ ηελ έλλνηα ηεο δεκηνπξγηθόηεηαο ζηε ινγνηερλία, ηόζν ζηελ παξαγσγή όζν θαη ζηελ πξόζιεςή ηεο. Ταπηόρξνλα ε ςεθηαθή επαλάζηαζε επηζθξάγηζε ηηο παξαπάλσ ηάζεηο, εκπινπηίδνληάο ηεο κε λέεο πξαθηηθέο. Υπό ην πξίζκα ηεο δεδνκέλεο ζρέζεο δεκηνπξγηθόηεηαο - παηρληδηνύινγνηερλίαο, αλαδεηνύκε ηε δεκηνπξγηθόηεηα ζηνπο ζθνπνύο θαη ηνπο ζηόρνπο ησλ Πξνγξακκάησλ ζπνπδώλ αιιά θαη ζηηο αζθήζεηο ησλ ζρνιηθώλ εγρεηξηδίσλ ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, επηρεηξώληαο κηα ηζηνξηθή αλαδξνκή ζε βαζηθνύο ζηαζκνύο κέρξη ηε ζπληειεζζείζα πξόζθαηα θνπεξλίθεηα ζηξνθή. Τέινο, θαηαηίζεληαη ελδεηθηηθέο πξνηάζεηο δεκηνπξγηθώλ δξαζηεξηνηήησλ γηα ην κάζεκα ηεο ινγνηερλίαο ππό ην πξίζκα ηεο δηεύξπλζεο ηεο έλλνηαο ηνπο γξακκαηηζκνύ θαη ηνπ δεηνύκελνπ ηεο αμηνπνίεζεο ησλ ΤΠΔ ζηελ εθπαίδεπζε. Πώο ν κεηακνληεξληζκόο θαη ε θνηλσληθή ζεκεησηηθή κεηαζρεκαηίδνπλ ηηο έλλνηεο ηνπ θεηκέλνπ θαη ηεο δεκηνπξγηθόηεηαο. Αλ ν κνληεξληζκφο ππήξμε ε ηζηνξία κίαο θνπιηνχξαο θαη κίαο νπηηθήο, ν κεηακνληεξληζκφο είλαη ε ηζηνξία κηαο πνιππνιηηηζκηθήο αθήγεζεο κε πνιιαπιέο νπηηθέο. Η επνρή ηνπ κεηακνληεξληζκνχ ζεσξείηαη σο επνρή θαηαθεξκαηηζκνχ, αλνκνηνγέλεηαο θαη δηαζπνξάο. Ο κεηακνληεξληζκφο κεηαμχ άιισλ αξλείηαη ηε δηάθξηζε πςειήο- ρακειήο θνπιηνχξαο, απνξξίπηεη ηελ ππεξνρή ηεο κνξθήο θαη ηελ ίδηα ηελ έλλνηα ηεο αηζζεηηθήο, σο αληηιήςεηο πνπ ζπλέβαιαλ ζηε δεκηνπξγία ελφο ειηηίζηηθνπ θαιιηηερληθνχ ζχκπαληνο, απνθνκκέλνπ απφ ηελ θαζεκεξηλή δσή θαη ηελ πνηθηινκνξθία ηεο. Έηζη πξνζέθεξε ζηελ ηέρλε ηε δπλαηφηεηα λα πξνρσξήζεη πέξα απφ ηηο πεξηραξαθσκέλεο θαη εξκεηηθά απνκνλσκέλεο ζέζεηο πνπ ζηήξηδαλ ηελ κνληεξληζηηθή «θνπιηνχξα ηεο κεηνςεθίαο» (Leavis, 1930), ακθηζβεηψληαο ηαπηφρξνλα ηελ έλλνηα ηεο «θαζαξφηεηάο» ηεο.
2 Απφξξνηα ησλ παξαπάλσ ήηαλ ε κεηάπησζε απφ ην έξγν ζην θείκελν. Σν θείκελν ππνζηεξίδεη ν Barthes (1977: 155-164) είλαη κηα κεγαιφςπρε έλλνηα. Μηα έλλνηα αλαπφδξαζηα πιεζπληηθή, πξάγκα πνπ πξνθχπηεη θαη απφ ηελ εηπκνινγία ηεο (text- ιαηηληθφ texere = πθαίλσ), πνπ παξαπέκπεη ζηελ ζπλδπαζηηθή ή πεξηειηζζφκελε θχζε ηνπ, ζηε ζπλχθαλζε ησλ πιηθψλ ηνπ. Δμ νπ, θαη επεμεγεί, φηη αλ ε εηθφλα ελφο ινγνηερληθνχ έξγνπ είλαη απηή ελφο νξγαληζκνχ, ηφηε ε εηθφλα ελφο θεηκέλνπ είλαη απηή ελφο δηθηχνπ (réseau). Γηα ηνλ Michel Foucault (1979: 158-160), ηνπ νπνίνπ ε θξηηηθή ππήξμε απνθαζηζηηθή γηα ηε ζπληειεζζείζα ζηξνθή απφ ην έξγν ζην θείκελν, ην ηειεπηαίν είλαη κηα έλλνηα αληηθαηηθή, γελλαηφδσξε, θηιειεχζεξε, πνιχζεκε θαη θπξίσο ιακβάλνπζα ρψξα εληφο ζχλζεησλ πνιηηηζκηθψλ πξαθηηθψλ, εληφο δηθηχσλ θνηλσληθήο εμνπζίαο. Δπεθηείλνληαο ηελ άπνςε ηνπ Mikhail Bakhtin φηη ην λφεκα ζε έλα ινγνηερληθφ θείκελν είλαη απνηέιεζκα ηεο δηαινγηθήο δηάδξαζεο ησλ δηάθνξσλ θσλψλ θαη ζέζεσλ πνπ ζπλαληηνχληαη ζε απηφ, ε Kristeva (1980: 36) ππνζηήξημε φηη ην θείκελν είλαη έλα παξαγσγηθφ πξντφλ, θαζψο ε ζρέζε ηνπ κε ηε γιψζζα ζηελ νπνία αλαπηχζζεηαη είλαη αλαδηαλεκεηηθή (απνδνκεηηθή θαη νηθνδνκεηηθή). πλεπψο θάζε θείκελν είλαη έλαο ζπλδπαζκφο άιισλ, έλα δηαθείκελν, ζην πεδίν ηνπ νπνίνπ δηαθνξεηηθέο εθθξάζεηο δηαζηαπξψλνληαη θαη αιιεινεμνπδεηεξψλνληαη. To δηαθείκελν επεθηείλεη ηηο ηδηφηεηεο ηνπ θεηκέλνπ ζε άιινπο θνηλσληθνχο θαη ηδενινγηθνχο θψδηθεο, αιιά θαη ζε πιηθνχο φξνπο πέξα απφ ην γξαπηφ, επαλαπξνζδηνξίδνληαο ηελ έλλνηα ηεο θεηκεληθφηεηαο θαη εηζάγνληαο απηήλ ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο (Lauer, 2009). Σελ ίδηα ζηηγκή ε κεηακνληέξλα ηέρλε ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ θπξηαξρία ηεο εηθφλαο, ηηο ηερλνινγίεο αλαπαξαγσγήο θαη ηηο ζηξαηεγηθέο ηδηνπνίεζεο ησλ ήδε ππαξρφλησλ έξγσλ. ήκεξα ε ηέρλε κνηάδεη κε patchwork θαη ζπρλά αθνινπζεί ηερληθέο bricolage (Van Leeuwen, 2005: 146) πνπ επεθηείλνπλ ηελ έλλνηα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο. Καηλνχξηα λνήκαηα επελδχνληαη θαη εθιχνληαη θάζε θνξά πνπ παιηά ζηνηρεία επαλαρξεζηκνπνηνχληαη ζε έλα λέν ζπγθείκελν (Kress & Adami, 2009). Σν downloading, ην mixing, ην copy- paste, ε αλαζπγθεηκελνπνίεζε (re-contextualization) είλαη πξαθηηθέο παληαρνχ παξνχζεο, πνπ εθβάιινπλ ζε έλα pastiche κεηακνληέξλσλ εηδψλ (Kress, 2008). H λέα ςεθηαθή-δηαδηθηπαθή πξαγκαηηθφηεηα επεξεάδεη θαη επαλαδηαηππψλεη, ζχκθσλα κε νξηζκέλνπο κειεηεηέο, αθφκα θαη ηε ζεσξία ηεο αθήγεζεο (Μνπιά 2010). Απφ ηελ ηαμηλφκεζε ζηε «δεκνλφκεζε» (folksonomy) (Lankshear & Knobel, 2006: 47), πξνσζνχληαη θαη αλαδεηθλχνληαη ζην δηαδίθηπν πνηθίιεο πβξηδηθέο κνξθέο ηέρλεο θαη ιφγνπ πνπ δηαβξψλνπλ ηα θαζηεξσκέλα φξηα, πεηξακαηηζκνί πνπ ζπλδπάδνπλ ιφγν θαη εηθφλα θαη αθφκα παξαπέξα αλαδχεηαη ε ίδηα ε ςεθηαθή (ειεθηξνληθή) ινγνηερλία (Hayles, 2007), ή ηνικεξά εγρεηξήκαηα πνπ
3 ζπλδπάδνπλ ηε γξαπηή θεηκεληθή κνξθή κε ηηο ςεθηαθέο δπλαηφηεηεο (Γηαλληθνπνχινπ & Φψθηαιε, 2011). Απηά φια βέβαηα, ηα είρε πνιχ δηνξαηηθά πξνβιέςεη, αλ θαη κέζα απφ ην πξίζκα ελφο αληηθαηηθνχ ρηνχκνξ, o Jonathan Swift, ζηα Ταμίδηα ηνπ Gulliver, φηαλ ν ήξσαο επηζθέπηεηαη ηελ Αθαδεκία ηνπ Lagado (κέξνο 3 ν, θεθάιαην 5 ν ) 2. Η πξψηε καξηπξεκέλε γελλήηξηα παξαγσγήο ιφγνπ θαη κάιηζηα παλεπηζηεκνληθνχ, πνπ κε ε ηειεηνπνίεζή ηεο ζα θαζηζηνχζε ηνλ θαζέλα ηθαλφ λα παξάγεη έγθπξν επηζηεκνληθφ ή ινγνηερληθφ ιφγν ρσξίο ηελ αλάγθε ηεο θαζνδήγεζεο απφ θακία απζεληία, παξνπζηάδεηαη εδψ ζρεδφλ πξνθεηηθά. ρέζε δεκηνπξγηθόηεηαο - παηρληδηνύ- ινγνηερλίαο Έρεη απνδεηρζεί φηη νη άλζξσπνη είλαη πην δεκηνπξγηθνί, πην δξαζηήξηνη θαη ηνικνχλ πεξηζζφηεξεο θαηλνηνκίεο, φηαλ θίλεηξφ ηνπο είλαη ε επραξίζηεζε, ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ πξνζσπηθή ηνπο δνπιεηά, ην ελδηαθέξνλ ηνπο θαη φρη θάπνηεο εμσηεξηθέο πηέζεηο ή ππνρξεψζεηο. Άξα ε αίζζεζε ηεο εζεινχζηαο ζπκκεηνρήο είλαη πξνυπφζεζε δεκηνπξγηθφηεηαο (Amabile 1989: 55). Η ινγνηερλία ηφζν ζε επίπεδν δεκηνπξγίαο φζν θαη πξφζιεςεο-εξκελείαο- είλαη κηα εζεινχζηα δξαζηεξηφηεηα, ζηελ νπνία επηζηξαηεχνληαη φια ηα παξαπάλσ θξηηήξηα δεκηνπξγηθφηεηαο. ην επίπεδν ηεο δεκηνπξγίαο ε έλλνηα ηνπ παηρληδηνχ είλαη ελδηάζεηε ζε θάζε ινγνηερληθή απφπεηξα, κεξηθέο θνξέο κάιηζηα θαη πεξηζζφηεξν ρεηξνπηαζηά. Δκθαλήο είλαη ε παηγληψδεο δηάζηαζε ηεο γξαθήο ζε εγρεηξήκαηα φπσο ηα: Δξγαζηήξην Γπλεηηθήο Λνγνηερλίαο (OULIPO) 3, Cent mille milliards de poémes, ηνπ Raymond Queneau, Μesostics ηνπ John Cage ή The Virginia Woolf Poems ηνπ Jackson Mac Low, πνπ κάιινλ απνηεινχζαλ απφ ηνπο ηνικεξφηεξνπο πεηξακαηηζκνχο ηνπ είδνπο. Άιιε κνξθή παηγληψδνπο θαη εμίζνπ πξσηνπφξαο δεκηνπξγίαο είλαη ην έξγν Humument. A Treated Victorian Novel ηνπ Tom Phillips (1980) ν νπνίνο κεηαπνίεζε ην βηθησξηαλφ κπζηζηφξεκα ηνπ William Mallock κε ηίηιν A Human Document, θαιχπηνληαο ζπγθεθξηκέλεο επηθάλεηεο ηνπ θεηκέλνπ κε δσγξαθηέο κε απνηέιεζκα λα πξνθχςεη έλα ηειείσο θαηλνχξην θείκελν, ζην νπνίν θπζηθά νη δσγξαθηθέο επηθάλεηεο ζπκκεηείραλ ζηε δεκηνπξγία ηνπ λνήκαηνο (Smith 2005: 66). ε επίπεδν πξφζιεςεο ηνπ ινγνηερληθνχ έξγνπ ζηελ ζρνιηθή ηάμε, ν εξκελεπηηθφο πινπξαιηζκφο επηηπγράλεηαη φηαλ ε εξκελεία ηεο ινγνηερλίαο (Jauss 1995: 94-97) ζπλίζηαηαη ζηα εμήο ζπζηαηηθά: ζηελ θαηαλφεζε- ηε δηεξεχλεζε δειαδή ησλ δηαθνξψλ ηεο πξφζιεςεο κεηαμχ ησλ αλαγλσζηψλ, δηαδηθαζία πνπ πξνυπνζέηεη ζχκθσλα κε ηα θξηηήξηα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο, επρέξεηα, επειημία θαη πξσηνηππία -, ηελ εμήγεζε- ην πψο δειαδή νξγαλψλεηαη ε ζθέςε κέζα απφ ηε γιψζζα θαη πψο εγγξάθεηαη ην ηζηνξηθφ θαη ην θνηλσληθφ ζε
4 απηήλ, πξάγκα πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ ηθαλφηεηα αλάιπζεο θαη ζχλζεζεο- θαη ηελ εθαξκνγή, ηελ ελίζρπζε δειαδή ηεο ζρέζεο ηεο αλαγλσζηηθήο εκπεηξίαο κε ηελ εκπεηξία ηεο δσήο, πνπ εμαξηάηαη απφ ην κεηαζρεκαηηζκφ θαη ηελ πεξαηηέξσ πινπνίεζε ησλ ηδεψλ ησλ καζεηψλ. ε απηφ ην ηειεπηαίν ζηάδην εληάζζεηαη ε δεκηνπξγηθή γξαθή. Τπφ ηνλ φξν δεκηνπξγηθή γξαθή (νπιηψηεο 1995) ελλννχκε ηελ ηθαλφηεηα λα ειέγρεη θαη λα δακάδεη θαλείο ηηο δεκηνπξγηθέο ζθέςεηο θαη λα ηηο κεηαηξέπεη ζε γξαθή. Aλαθεξφκελνη ζηνλ φξν ζε ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε, θάλνπκε ιφγν γηα ηελ δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία δηεγείξνληαο θαηάιιεια ηελ παηδηθή δεκηνπξγηθφηεηα, πξνθαινχκε ηελ παξαγσγή ιφγνπ, κε ηξφπν παηγληψδε θαη απαιιαγκέλν απφ απζηεξά καζεζηαθά θαη αμηνινγηθά πιαίζηα. Αλαδεηώληαο ηε δεκηνπξγηθόηεηα ζηνπο ζθνπνύο θαη ηνπο ζηόρνπο ησλ Πξνγξακκάησλ ζπνπδώλ: Μηα ηζηνξηθή ζεώξεζε, ε αλάδεημε εθιεθηηθώλ ζπγγελεηώλ κε παξσρεκέλεο ινγνηερληθέο "ζεσξίεο" θαη ε θνπεξλίθεηα ζηξνθή Μηα ζπλνπηηθή, επνπηηθή καηηά ζηνπο ζθνπνχο ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλίαο, κέρξη ηελ κεηαπνιίηεπζε, δείρλεη έλα ζηαζεξφ θαη ακεηαθίλεην πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ καζήκαηνο πξνο ηε γισζζηθή εθπαίδεπζε, έηζη ψζηε ε ινγνηερλία αζθπθηηθά πνιηνξθεκέλε απφ ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο γιψζζαο λα ππφθεηηαη ζε επηθαλεηαθή πξνζέγγηζε (παλφο 1999: 95). Φπζηθά, αδηάιεηπηα παξψλ ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ππήξμε ν ζθνπφο ηεο απφθηεζεο γλψζεσλ δηα ηεο ινγνηερλίαο 4. Γλψζεηο ζρεηηθά κε ηα ινγνηερληθά είδε, ηελ επνρή ηεο παξαγσγήο ηνπ έξγνπ, ηε βηνγξαθία ηνπ ζπγγξαθέα, ηηο θαιιηηερληθέο ηάζεηο ηεο επνρήο, ηηο ζπγθεθξηκέλεο ηερληθέο, ηα ζρήκαηα ιφγνπ ή ινηπά θνξκαιηζηηθά δεδνκέλα. Η ινγνηερλία σο κεηαβηβάζηκε αμία αλάγεηαη ζην θαζεζηψο ηεο παξαδνζηαθήο ηζηνξηθφθηινινγηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ παξειζφληνο, πνπ ηε λννχζε σο ηζηνξηθφ ηεθκήξην. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε αθκάδνπζα κέρξη ζήκεξα εθ ηνπ ζχλεγγπο αλάγλσζε πεγάδεη απφ ηελ παληνδχλακε θαη επί καθξφλ επηθξαηνχζα ζρνιή ηεο Νέαο θξηηηθήο. Η επηβνιή φκσο κηαο θιεηζηήο αλάγλσζεο ζεκαίλεη θάηη πεξηζζφηεξν απφ απηφ πνπ ιέεη. Αλαπφθεπθηα, επηθεληξψλνληαο ηελ πξνζνρή ζηε ιέμε ηνπ θεηκέλνπ, αγλνείηαη ην ζπγθείκελν πνπ ην παξήγαγε (Eagleton 1976: 44). Απφ ην 1985 θαη εμήο, εληνπίδεηαη κηα απφπεηξα αλαλέσζεο ησλ ζηφρσλ ηνπ καζήκαηνο. Έλαο ζεκειηψδεο ζηφρνο, πνπ ζπλερψο επαλέξρεηαη είλαη ε γλσξηκία ησλ Διιήλσλ καζεηψλ κε ην ζχγρξνλν ειιεληθφ θφζκν θαη πνιηηηζκφ, φπσο έρεη δηακνξθσζεί απφ ηνπο ηειεπηαίνπο βπδαληηλνχο αηψλεο κέρξη ηηο κέξεο καο (Π.Γ. 497 / 7-10 έσο 85, ΦΔΚ 170, ηεχρνο Α 2629). Ο ζηφρνο απηφο απνξξέεη απφ ηε θηινζνθία ηεο ινγνηερλίαο σο κίκεζεο ηεο δσήο (Purves 1985: 3118-3122) 5, ηεο νπνίαο θχξηνο ξφινο είλαη ε δηαθχιαμε θαη κεηάδνζε ηεο
5 πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Σν 1998, ζην Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ (ζ. 60) νξίδεηαη σο βαζηθφο ζηφρνο ηνπ καζήκαηνο φρη πιένλ ε απφθηεζε γλψζεσλ, αιιά ε δηεχξπλζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ καζεηψλ, ε γλσξηκία ηνπο κε πνηθίια ζπζηήκαηα αμηψλ, ν εκπινπηηζκφο ηνπ εκπεηξηθνχ ηνπο νξίδνληα, ε θαιιηέξγεηα ηεο επαηζζεζίαο ηνπο θαη ε αλάπηπμε ηεο θαληαζίαο ηνπο. Η επάξθεηα ηεο θιεηζηήο θεηκεληθήο αλάγλσζεο θαη ε κεηαθπζηθή αληίιεςε πεξί αλαιινίσηνπ ηεο αλζξψπηλεο θχζεο θαηαξξίθζεθαλ θαη έπαςαλ λα απνηεινχλ επαξθή ηδενινγηθά άιινζη γηα ηε «κνπζεηαθή» πξνζέγγηζε ηεο ινγνηερλίαο. Μεηαμχ ησλ ζηαζεξψλ πνπ θινλίζηεθαλ ήηαλ θαη: ε ςεπδαίζζεζε ηεο εμσηεξηθήο αλαθνξηθφηεηαο ηεο ινγνηερλίαο (Φξπδάθε 2005: 70), ηεο πνιηηηζκηθήο κεηαβίβαζεο (Guillory 1993: 45-46), ηεο δηαρξνληθήο αηζζεηηθήο αμίαο ησλ θεηκέλσλ ηνπ θαλφλα θαη ηνπ εγγεγξακκέλνπ ζην θείκελν κνλαδηθνχ λνήκαηνο (Φξπδάθε 2005: 190). Έηζη, ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηνπ 2000 κηα λέα πηπρή πξνζηέζεθε. Η ινγνηερλία νξίζηεθε σο πξάμε επηθνηλσλίαο, κέζα απφ ηελ αλάγλσζε ηεο νπνίαο δηαζηαπξψλνληαη θαη γνληκνπνηνχληαη πνηθίιεο δηαθνξεηηθέο απφςεηο. Μεηαμχ ησλ άιισλ ζηφρσλ πνπ ηίζεληαη ζην ΓΔΠΠ (Τπνπξγείν Παηδείαο, Παηδαγσγηθφ Ιλζηηηνχην ην 2000, 167 / 2002, 95) αμηνζεκείσηνη είλαη εθείλνη πνπ αλαθέξνληαη ζηελ αλάπηπμε ηεο αηνκηθήο έθθξαζεο θαη δεκηνπξγηθφηεηαο ησλ καζεηψλ, ζηελ επαηζζεηνπνίεζή ηνπο ζε θαίξηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα θαη ζηελ επαθή ηνπο κε ηνλ επξσπατθφ θαη δηεζλή πνιηηηζηηθφ ζηίβν. Γηεπθξηλίδεηαη φηη νη καζεηέο ζα πξέπεη λα βηψλνπλ ηελ απφιαπζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηελ πλεπκαηηθή πεξηπέηεηα ηεο ινγνηερλίαο θαη πεξαηηέξσ λα είλαη ζε ζέζε λα ζπλδένπλ ηε ινγνηερλία κε ηελ πξαγκαηηθή δσή. Γηα λα ζπκβεί απηφ, νη καζεηέο ζα πξέπεη λα αλαιακβάλνπλ πξσηνβνπιίεο, λα αμηνπνηνχλ ηηο λέεο εθπαηδεπηηθέο ηερλνινγίεο, λα ζπκκεηέρνπλ ζε ζπλεξγαηηθά projects λα αθνινπζνχλ δηεξεπλεηηθέο δηαδξνκέο πξνο ηε γλψζε (φπ.π. ζ. 164), αθφκε θαη λα κειεηνχλ σο ηζνδχλακα ησλ ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ ζρεηηθά πξντφληα ηεο ιατθήο (popular) θνπιηνχξαο (θηλεκαηνγξαθηθέο ηαηλίεο, θφκηθο, πεξηνδηθά, θιπ). Οη ζέζεηο απηέο πξνέξρνληαη απφ ηηο ζεσξεηηθέο ζέζεηο ηεο θξηηηθήο παηδαγσγηθήο θαη ησλ πνιηηηζκηθψλ ζπνπδψλ, ησλ νπνίσλ θχξηνο ζηφρνο είλαη ε αλάπηπμε ησλ θξηηηθψλ ηθαλνηήησλ ησλ καζεηψλ, έηζη ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα εξκελεχνπλ ηα ιαλζάλνληα ηδενινγηθά κελχκαηα ή ζηεξεφηππα πνπ εκθσιεχνπλ ζηα θείκελα. Με άιια ιφγηα λα θαηαλννχλ φηη, φπσο ην ζέηεη θαη ν Eagleton (1983: 12): «αληηιακβαλφκαζηε πάληα έλα ινγνηερληθφ έξγν, ζε θάπνην βαζκφ κέζα απφ ην πξίζκα ησλ δηθψλ καο αλεζπρηψλ. Ο Όκεξνο ζήκεξα δελ είλαη ηαπηφζεκνο κε ηνλ Όκεξν ηνπ Μεζαίσλα, νχηε ν "δηθφο καο" αίμπεξ κε απηφλ ησλ ζπγρξφλσλ ηνπ. Οη δηαθνξεηηθέο ηζηνξηθέο πεξίνδνη, θαηαζθεπάδνπλ έλα "δηαθνξεηηθφ" Όκεξν θαη αίμπεξ
6 γηα ηνπο δηθνχο ηνπο ζθνπνχο Όια ηα ινγνηερληθά έξγα, κε άιια ιφγηα, «μαλαγξάθνληαη» αζπλείδεηα απφ ηηο θνηλσλίεο πνπ ηα δηαβάδνπλ». Σέινο, ζηα πξφζθαηα πηινηηθά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, πνπ ηέζεθαλ ζε εθαξκνγή ην ζρνιηθφ έηνο 2011-2012 6 ζε επηιεγκέλεο ζρνιηθέο κνλάδεο, παξαηεξείηαη κηα αθφκα πην ξεμηθέιεπζε ηνπνζέηεζε ζε ζρέζε κε ηα σο ηψξα ηζρχνληα. Χο θεληξηθφο ζηφρνο ηνπο πξνζδηνξίδεηαη «ε αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο θαη ηαπηφρξνλα δεκηνπξγηθήο ζρέζεο ησλ καζεηψλ κε ην ζχγρξνλν θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ, θαζψο θαη ε ζπκβνιηθή ελδπλάκσζε ηεο ππνθεηκεληθφηεηαο φισλ ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ έηζη ψζηε λα γίλνπλ ελεξγεηηθνί πνιίηεο θαη παξαγσγνί πνιηηηζκνχ». Γηα ηελ επίηεπμε ηνπ παξαπάλσ ζηφρνπ πξνηείλεηαη ε κεηνπζίσζε θαη κεηαθνξά ησλ ζπλαηζζεκάησλ πνπ ηνπο πξνθαιεί κηα ινγνηερληθή αλάγλσζε ζε λέν θείκελν θάζε είδνπο: πεδφ, πνηεηηθφ, δνθηκηαθφ, δσγξαθηθφ, κνπζηθφ, δξακαηηθφ. Η ζχλδεζε ηεο ινγνηερλίαο κε άιιεο κνξθέο ηέρλεο ζπληζηά αμηνζεκείσηε πξφνδν ζηελ θαηεχζπλζε ηνπ αλνίγκαηνο ηνπ καζήκαηνο ζε δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Δπίζεο, ζπλίζηαηαη ε ρξήζε κηαο πνηθηιίαο θεηκέλσλ, θάπνηα απφ ηα νπνία κπνξεί λα πξνέξρνληαη απφ ηα ζρνιηθά αλζνιφγηα, καδί κε νιφθιεξα ινγνηερληθά βηβιία αιιά θαη άιια είδε «θεηκέλσλ» ηα νπνία, επξηζθφκελα ζηηο παξπθέο ηεο ινγνηερλίαο, θηίδνπλ έλα γφληκν δηάινγν καδί ηεο, ελψ ηαπηφρξνλα κπνξνχλ λα ειθχζνπλ ηνπο λεαξνχο αλαγλψζηεο θαη λα ηνπο αζθήζνπλ ζε λένπο γξακκαηηζκνχο (visual, media, computer literacy) φπσο θφκηθο, θηλεκαηνγξαθηθέο ηαηλίεο, ηξαγνχδηα. Δπηζεκαίλνληαη ηδηαηηέξσο νη δπλαηφηεηεο πνπ δηαλνίγνληαη ζηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο κέζσ ησλ ΣΠΔ. Η δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο, ζε ζρέζε κε ηε δηδαζθαιία άιισλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ, ραξαθηεξίδεηαη θαηά παξάδνζε απφ ζζελαξή αληίζηαζε ζηελ ελζσκάησζε ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηεο ρξήζεο ησλ ΣΠΔ, γεγνλφο πνπ αλάγεηαη ζε πιεζψξα αλαζηαιηηθψλ παξαγφλησλ θαη θπξίσο ζηελ θπξίαξρε θηινζνθία πνπ πιαηζηψλεη ην αληηθείκελν. Παξφια απηά, ζηα ελ ιφγσ αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ππνζηεξίδεηαη ε αμηνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ ηεο αζχγρξνλεο επηθνηλσλίαο θαη ησλ ηζηνινγίσλ (forum, blog, facebook, twitter, wikis). Γηα ηελ επθνιφηεξε ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ, ηε ζχληαμε απφ θνηλνχ θεηκέλσλ θαη ηε ζπλνηθνδφκεζε θαη δηαπξαγκάηεπζε ηνπ λνήκαηνο. Ο επεμεξγαζηήο θεηκέλνπ πξνηείλεηαη σο κέζν παξαγσγήο πξσηφηππσλ θεηκέλσλ («δεκηνπξγηθή γξαθή»), πνπ δίλεη ηηο δπλαηφηεηεο ζηνπο καζεηέο θαη ζηηο καζήηξηεο λα θαηαλνήζνπλ ηε δηαδηθαζία θαηαζθεπήο ησλ ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ, επεκβαίλνληαο ζ απηά κε ηξνπνπνηήζεηο θαη πεηξακαηηδφκελνη/εο κε ηε δεκηνπξγηθή γξαθή. Δπηπξφζζεηα
7 ζπλίζηαηαη ε θαηαζθεπή απφ ηνπο καζεηέο πνιπηξνπηθψλ ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ θαη ε κεηαγξαθή ελφο ινγνηερληθνχ θεηκέλνπ ζε ππεξθείκελν 7. Απφ απηή ηε ζχληνκε καηηά κπνξεί θαλείο λα παξαηεξήζεη φηη ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα άξρηζαλ λα θάλνπλ ιφγν γηα δεκηνπξγηθφηεηα θαη λα ζίγνπλ ηελ επηθνηλσληαθή δηάζηαζε ηεο ινγνηερλίαο απφ ην 1998 θαη εμήο, αιιά κε πην δπλακηθφ ηξφπν, απηέο νη ηάζεηο επηθπξψλνληαη κφιηο ζηα ηειεπηαία πηινηηθά πξνγξάκκαηα, πίζσ απφ ηα νπνία βξίζθεηαη ε «νκάδα έξεπλαο γηα ηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο» απφ ην παλεπηζηήκην ηεο Θεζζαινλίθεο ε νπνία πξναλήγγεηιε απηή ηελ αλαλέσζε ήδε απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90. Η θηινζνθία ησλ εγρεηξηδίσλ Λνγνηερλίαο όπσο πξνθύπηεη από ηηο αζθήζεηοεξγαζίεο θαη ε ζέζε ηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο ζε απηά Γηα λα κειεηήζνπκε ηελ εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή ηεο πξνζέγγηζεο ηεο ινγνηερλίαο, ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην απνηειεί αδηακθηζβήηεηα ην πην αιάζεην θξηηήξην, δεδνκέλνπ φηη είλαη ην πην θαζνξηζηηθφ εξγαιείν γηα ηνλ πξνγξακκαηηζκφ θαη ηελ νξγάλσζε ηνπ καζήκαηνο (Σεξδήο 1988: 13). Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ '80 ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ ήηαλ ν δνγκαηηζκφο, ε έιιεηςε δηαιεθηηθήο, ν εγθπθινπαηδηζκφο θη ν παηδαγσγηζκφο. Οη αζθήζεηο πνπ απεπζχλνληαλ ζην καζεηή έδηλαλ έκθαζε ζηελ απνκλεκφλεπζε θαη ζηα θνξκαιηζηηθά θξηηήξηα, ππέβαιαλ ζε παζεηηθφηεηα θαη δηαθξίλνληαλ απφ ηδεαιηζηηθή κεξνιεςία ζηε ινγηθή ησλ παξαδεδεγκέλσλ θαη ζπκβαηηθψλ αλαγλψζεσλ ησλ θεηκέλσλ (Μπελέθνο 1985: 106). Δμεηάδνληαο ην είδνο ησλ αζθήζεσλ κπνξνχκε λα απνθηήζνπκε κηα ζρεηηθά ζαθή θαη επνπηηθή άπνςε ηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ ηνπ καζήκαηνο. Παξά ην γεγνλφο φηη ζην ΓΔΠΠ ηνπ 1998 (ΤΠΔΠΘ - Παηδαγσγηθφ Ιλζηηηνχην 1998:63, www.pi-schools.gr) ηνλίδεηαη φηη νη εξγαζίεο πνπ πξνηείλνληαη έρνπλ ραξαθηήξα ελδεηθηηθφ θαη πξναηξεηηθφ, αθφκε θαη κέρξη ζήκεξα απνηεινχλ ηνλ θχξην άμνλα ηεο δηδαζθαιίαο θαη παίδνπλ ηνλ ζηξαηεγηθφ ξφιν ηνπ επηζεσξεηή ηεο απνθηεζείζαο γλψζεο. Οη εξγαζίεο ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο αθνξνχλ θπξίσο ζε κνξθηθά ζηνηρεία ρσξίο θαλ λα επηρεηξνχλ ζχλδεζε αλάκεζα ζηε κνξθή θαη ην πεξηερφκελν, ή ζηα εθθξαζηηθά κέζα θαη ην κήλπκα (Παηνχλα 2009: 84). Αθεγεκαηνινγηθέο εξσηήζεηο θαιχπηνπλ ζρεδφλ φιν ην θάζκα ησλ δπλαηψλ δεηνχκελσλ πνπ απνξξένπλ απφ ηε ζεσξία. Παξ' φια απηά, ηα εξσηήκαηα δελ νμχλνπλ ηελ θξηηηθή ζθέςε, νχηε θάλνπλ ηελ αλάγλσζε ηεο ινγνηερλίαο πην ζαγελεπηηθή ζηνπο καζεηέο, ζχκθσλα κε ηηο ππνζρέζεηο ησλ Πξνγξακκάησλ. Αληηζέησο, είλαη ζπλήζσο ηφζν αφξηζηα θαη δηθνξνχκελα ψζηε επηηείλνπλ ηε ζχγρπζε. Δπηπιένλ, ε δηάθξηζε κεηαμχ ηνπ ζπγγξαθέα θαη ηνπ αθεγεηή είλαη ελίνηε ακθίζεκε, ελψ ε ζρέζε ηνπ απνζπάζκαηνο κε ην βηβιίν- πεγή ηνπ, δελ ιακβάλεηαη θαζφινπ ππφςε θαη ελαπφθεηηαη ζηνπο ρεηξηζκνχο ησλ εθπαηδεπηηθψλ
8 λα ζίμνπλ ή λα εηζάγνπλ ζηελ ηάμε ηε δσηηθήο ζεκαζίαο δηάζηαζε νιφθιεξνπ ηνπ ινγνηερληθνχ έξγνπ (Καηζίθε & Καινγήξνπ 2008). Οη ζπγθξηηηθέο εξσηήζεηο κε βάζε παξάιιεια θείκελα αθνξνχλ θπξίσο ηα θνηλά ή επαλαιακβαλφκελα κνηίβα ησλ έξγσλ θαη ζπλαληψληαη κφλν ζηηο ηξεηο ηειεπηαίεο ηάμεηο ηνπ ιπθείνπ, απεπζπλφκελεο σζηφζν ζε αλέηνηκνπο καζεηέο, νη νπνίνη ζηεξνχληαη ηελ απαξαίηεηε πνιηηηζηηθή παηδεία γηα λα ρεηξηζηνχλ ηέηνηα ζέκαηα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, αλ θαη ε γλψζε ηεο ινγνηερληθήο ηζηνξίαο απνηειεί κέξνο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά, ηηο ινγνηερληθέο γεληέο, ή ηα επηθξαηνχληα ξεχκαηα απνπζηάδνπλ παξαδεηγκαηηθά θαη φηαλ ππάξρνπλ, δελ ζπζρεηίδνπλ πνηέ ηε ινγνηερληθή ηζηνξία κε ην θνηλσληθφ θαη ηζηνξηθφ ζπκθξαζηηθφ πιαίζην ή ηελ ηζηνξία ησλ ηδεψλ. Η δηαζεκαηηθφηεηα κνινλφηη εμαγγέιιεηαη σο πξνγξακκαηηθφο ζηφρνο, δελ ππνζηεξίδεηαη επαξθψο κέζα απφ ηηο νδεγίεο θαη ην ζρεδηαζκφ ησλ εγρεηξηδίσλ. Οη αφξηζηεο θαηεπζχλζεηο πνπ πξνηείλνληαη δελ επηηξέπνπλ νχηε ζην δηδάζθνληα νχηε ζην καζεηή λα αλαιάβεη αλάινγε πξσηνβνπιία, ζην ξφιν ηνπ εξεπλεηή-δεκηνπξγνχ ηεο λέαο γλψζεο. Η ζπλεξγαηηθή- δηαδηθαζηηθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο αλ θαη ππνζηεξίδεηαη ζεσξεηηθά, δελ ζπλνδεχεηαη εληνχηνηο απφ έλαλ νξζνινγηθφ θαηακεξηζκφ ησλ εξγαζηψλ θαη πξαθηηθέο πξνηάζεηο πνπ λα ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο πεξηνξηζκνχο ηνπ ζρνιηθνχ ρξφλνπ, κε ζπλέπεηα λα εθαξκφδεηαη ειάρηζηα. Οη ΣΠΔ πξνηείλνληαη σο πεγή πιεξνθνξηψλ θαη νηθνδφκεζεο ηεο γλψζεο, αιιά ρσξίο θαζαξά δνκεκέλεο πξνηάζεηο. Έλα ζαθέο παξάδεηγκα ηεο απφθιηζεο κεηαμχ ησλ ζηφρσλ πνπ ηίζεληαη ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηνπ 2000 (ζ. 171) θαη εθείλσλ ηνπ βηβιίνπ νδεγηψλ γηα ηνπο δηδάζθνληεο αθνξά ζηε δεκηνπξγηθή γξαθή. ην πξφγξακκα ζπνπδψλ πξνηείλνληαη πνηθίιεο αζθήζεηο ηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο φπσο ππνζέζεηο γηα ηνλ ηίηιν κεηά ηελ αλάγλσζε ηνπ θεηκέλνπ ή ην αληίζηξνθν, εηθαζία ηεο πηζαλήο εμέιημεο, ζπκπιήξσζε ησλ αθεγεκαηηθψλ θελψλ κε ηε θαληαζία, εξκελεπηηθέο απφπεηξεο ησλ επηινγψλ ησλ ραξαθηήξσλ, πξνζζήθε επεηζνδίσλ ή αιιαγή ηνπ ηέινπο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά δελ ππάξρεη νχηε κηα παξφκνηα ππφδεημε ζην εγρεηξίδην γηα ηνπο δηδάζθνληεο, ελψ ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα είλαη θπξηνιεθηηθά ζπάληεο θαη θαη εμαίξεζε νη αληίζηνηρεο αζθήζεηο δεκηνπξγηθήο γξαθήο. Απφ θαηξφ ζε θαηξφ ε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο ζηξέθεηαη θαη ζε άιιεο θαιιηηερληθέο πεγέο, φπσο ηα εηθαζηηθά, φπνπ κε ηνλ έλα ή ηνλ άιιν ηξφπν ζρεηίδνληαη κε ην θείκελν ή ην πνίεκα. Δπίζεο δεηηέηαη απφ ηνπο καζεηέο λα δεκηνπξγήζνπλ έλα δηθφ ηνπο έξγν, εκπλεπζκέλν απφ ην ππφ εμέηαζε θείκελν, λα παξαθνινπζήζνπλ κηα ηαηλία θαη λα ζπδεηήζνπλ γη 'απηή, ή γηα λα δξακαηνπνηήζνπλ κηα ζθελή ηνπ θεηκέλνπ. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο νη καζεηέο θαινχληαη λα εθθξάζνπλ ηηο ηδέεο ηνπο ζε καθξά θαη δνκεκέλα θείκελα ζρεηηθά κε έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα, αληηζηξέθνληαο εληέιεη ηε δπλακηθή ησλ
9 πξνηεηλφκελσλ αζθήζεσλ. ηελ νπζία ε δεκηνπξγηθή γξαθή είλαη εμφξηζηε απφ ην Λχθεην, θαη κεηά βίαο επηβηψλεη ζην γπκλάζην. Αθφκε θαη ηφηε, δπζηπρψο δελ ιακβάλεηαη ππφςε ε ζηαδηαθή αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ λα εθθξαζηνχλ δεκηνπξγηθά κέζα απφ κηα δηαβαζκηζκέλε δηαθνξνπνίεζε ησλ αζθήζεσλ, πνπ ζε γεληθέο γξακκέο ζα έπξεπε λα θηλνχληαη ζηα εμήο: ην παηδί λα μεθηλά κε παηγληψδεηο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ε αιιαγή γξακκάησλ, ιέμεσλ, θξάζεσλ, θαηαιήμεσλ, νκνηνθαηαιεμηψλ λα πξνρσξά ζε πην πνιχπινθα δεηνχκελα, φπσο ε αιιαγή ηεο νπηηθήο γσλίαο ηνπ αθεγεηή, ή ηνπ γξακκαηηθνχ πξνζψπνπ ηεο αθήγεζεο, ε πξνζζήθε πεξηγξαθηθψλ δεδνκέλσλ, ή ε θαηαζθεπή λέσλ ζθελψλ, πξνθεηκέλνπ λα θαηαιήγεη ζε πην απαηηεηηθέο εξγαζίεο φπσο ε αλαδφκεζε ηνπ θεηκέλνπ ζε κηα λέα δηάηαμε ησλ επεηζνδίσλ ηνπ, ε ζχλζεζε ελφο εληειψο λένπ θεηκέλνπ πνπ λα ζρεηίδεηαη κε ην αξρηθφ, αιιά κε δηαθνξεηηθέο ιεπηνκέξεηεο θαη ηέινο, ή ε ζπλέρηζε ηνπ θεηκέλνπ κεηά ην πέξαο ηεο ηζηνξίαο. Αληηζέησο, δελ ππάξρεη εκθαλήο δηαθνξνπνίεζε ζην βαζκφ δπζθνιίαο ησλ εξσηήζεσλ, ζχκθσλα κε ηηο αληηιεπηηθέο ηθαλφηεηεο ησλ καζεηψλ ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα. Όζν γηα ηηο ζπλζεηηθέο εξγαζίεο αθφκα θη αλ ζπληζηψληαη ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ, είλαη ειάρηζηα παξνχζεο ζηα ζρνιηθά βηβιία θαη ε έιιεηςε νπζηαζηηθνχ ρξφλνπ γηα θαζνδήγεζε απφ κέξνπο ηνπ δηδάζθνληα αθπξψλεη ηελ φπνηα πξννπηηθή ηνπο. Tέινο, έρεη εηζαρζεί αλ θαη ζε κηθξφ πνζνζηφ ν πξνβιεκαηηζκφο αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε εηθφλαο θαη ιφγνπ, θαζψο θάπνηεο πξνηεηλφκελεο δξαζηεξηφηεηεο ππνδεηθλχνπλ ηελ αλαδήηεζε εηθαζηηθψλ έξγσλ πνπ λα ζπλάδνπλ κε ην πεξηερφκελν ή ηνλ ηφλν ησλ θεηκέλσλ (Παηνχλα 2009: 97) 8. πνξαδηθά δεηείηαη θαη απφ ηνπο καζεηέο λα αλαπαξαζηήζνπλ εηθαζηηθά ηνλ θεηκεληθφ θφζκν. ηελ εηδηθή πεξίπησζε ησλ εηθνληζηψλ πνηεηψλ (Κ.Ν.Λ. Γ Λπθείνπ: 436), νη καζεηέο θαινχληαη λα κειεηήζνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ππεξξεαιηζηηθήο γξαθήο απφ ηελ Δηζαγσγή (ζει.286) θαη λα εληνπίζνπλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο απηνί δσληαλεχνπλ ηελ πνηεηηθή ηνπο έθθξαζε. ε παλειιαδηθέο εμεηάζεηο ζηε Λνγνηερλία (Ινχληνο 2009) ζην πνίεκα ηνπ αρηνχξε «ν Διεγθηήο», νη καζεηέο θιήζεθαλ λα επηζεκάλνπλ ζε απηφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ ρξψκαηνο σο θπξίαξρνπ ζηνηρείνπ ηεο πνίεζήο ηνπ. Σν λα θαηαλνήζνπλ νη καζεηέο ηε ζρέζε θαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ θσδίθσλ ηνπ ιφγνπ θαη ηνπ εηθαζηηθνχ έξγνπ είλαη θάηη πνπ αλνίγεη ην κάζεκα ηεο ινγνηερλίαο ζε εππξφζδεθηεο θαηεπζχλζεηο, ζπλάδεη κε ην αλαλεσηηθφ πλεχκα πνπ εηζάγεη ε ζεσξία ησλ Πνιπγξακκαηηζκψλ (The New London Group, 1996), αιιά θαη αμηνπνηεί ηηο δεκηνπξγηθέο δπλαηφηεηεο ησλ καζεηψλ, παξαρσξψληαο ζηε θαληαζία θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα βήκα ζηε ζρνιηθή ηάμε. Όζν γηα ηα εγρεηξίδηα ησλ λέσλ πηινηηθψλ πξνγξακκάησλ, απηά απιά θαηαξγνχληαη. Γηα ηελ αθξίβεηα επηβηψλνπλ ηα ήδε ππάξρνληα σο ζεκεία αλαθνξάο, αιιά ηαπηφρξνλα λνκηκνπνηείηαη ε ρξήζε πνηθίινπ πιηθνχ, θαηά
10 πξναίξεζε θαη επηινγή ηνπ δηδάζθνληα. Καη εδψ πξφθεηηαη λα παηρηεί ην κεγάιν ζηνίρεκα. Η εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα ζα ελζηεξληζηεί ηηο αλαλεσηηθέο ηάζεηο ησλ πηινηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ηηο δπλαηφηεηεο πνπ παξέρνπλ νη ΣΠΔ θαη ζα πξηκνδνηήζεη ην δεκηνπξγηθφ δπλακηθφ ησλ καζεηψλ, ή ε πξνηεηλφκελε ειεπζεξία επηινγψλ ζα νδεγήζεη ζηελ πεξαηηέξσ εδξαίσζε ησλ θαηεζηεκέλσλ δηδαθηηθψλ πξαθηηθψλ; Πξνηάζεηο δεκηνπξγηθώλ δξαζηεξηνηήησλ γηα ην κάζεκα ηεο ινγνηερλίαο ππό ην πξίζκα ηεο δηεύξπλζεο ηεο έλλνηαο ηνπο γξακκαηηζκνύ θαη ηεο αμηνπνίεζεο ησλ ΣΠΔ ζηελ εθπαίδεπζε Απφ ηνλ αλαγλσξηζηηθφ γξακκαηηζκφ (Hasan, 1996) θαη ηελ αληίιεςε ηεο ζρνιηθήο εκπεηξίαο σο αζξνίζκαηνο γλψζεσλ ζηε λέα εθπαηδεπηηθή θαη επηθνηλσληαθή ηάμε πξαγκάησλ, ηα πξναπαηηνχκελα ηεο επάξθεηαο θαη ν νξηζκφο ηνπ γξακκαηηζκνχ (Υαξαιακπφπνπινο 2006) αιιάδνπλ. Απφ ηελ απιή αλάγλσζε θαη λνεκαηηθή αλάιπζε ησλ γξαπηψλ θεηκέλσλ κε βάζε θιεηζηνχ ηχπνπ εξσηήζεηο, απαηηείηαη πιένλ ε δπλαηφηεηα θαηαλφεζεο θαη αμηνπνίεζεο φισλ ησλ δηαζέζηκσλ ζπκβνιηθψλ- ζεκεησηηθψλ πφξσλ (ιφγνο, εηθφλα, ήρνο, κνπζηθή, θίλεζε) πνπ δπλεηηθά ζπλδηακνξθψλνπλ ην λφεκα (Frey N. & Fisher D., 2008: 1-2). Ο ζχγρξνλνο αλαγλψζηεο, εζηζκέλνο homo zapiens, (Postman 1985), πξνζιακβάλεη ηε ινγνηερλία πνιχ δηαθνξεηηθά απ φ,ηη ν κέρξη πξφηηλνο αλαγλψζηεο. Η επηζηεκνινγηθή ξήμε ηεο επνρήο καο, απφξξνηα ελ πνιινίο ηεο γελίθεπζεο ησλ ΣΠΔ, θινλίδεη ηελ παξαδνζηαθή αληίιεςε ηεο ινγνηερλίαο θαη ηεο δηδαθηηθήο ηεο. ε απηφ ην πλεχκα εληνπίδνπκε ζηα λέα πηινηηθά πξνγξάκκαηα ηα εμήο: «Ο επεμεξγαζηήο θεηκέλνπ θαη ε ξεπζηή κνξθή πνπ ραξίδεη ζην ινγνηερληθφ θείκελν αλαδεηθλχεη ηνλ παηγληψδε ραξαθηήξα ηεο ινγνηερλίαο Οη αληηθαηαζηάζεηο ιέμεσλ ζην ζπληαγκαηηθφ θαη παξαδεηγκαηηθφ άμνλα, απνδφκεζε θαη αλαζπλαξκνιφγεζε ηνπ θεηκέλνπ, ρξσκαηηζκφο ιέμεσλ θ.ά. θαηαδεηθλχνπλ φηη ε ινγνηερλία είλαη φπσο ηα lego θαη θαηαζθεπάδεηαη απφ πξψηεο χιεο θαη νηθεία πιηθά 9 Η πνιπκεζηθή παξνπζίαζε ηνπ ινγνηερληθνχ θεηκέλνπ αλαδεηθλχεη πηπρέο ηεο εηθνλνπνηίαο, ηεο κνπζηθφηεηαο, ηεο θσλεηηθήο ηνπ απφδνζεο θαη ηνπ ξπζκνχ ηνπ». ηελ ίδηα θηινζνθία, νινθιεξσκέλεο πξνηάζεηο αμηνπνίεζεο ηνπ δηαδηθηχνπ θαη ησλ ΣΠΔ ζηα θηινινγηθά καζήκαηα θαη δε ζηε ινγνηερλία ζηελ θαηεχζπλζε ηεο δηέγεξζεο θαη έθθξαζεο ηεο καζεηηθήο δεκηνπξγηθφηεηαο, έρνπλ αξρίζεη λα δεκνζηεχνληαη απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 2000 (Καζθαληάκε 2001/Νηθνιατδνπ 2009). Πιεηνδνηψληαο, πξνηείλνπκε ελδεηθηηθά κεξηθέο πην ζπγθεθξηκέλεο δξαζηεξηφηεηεο, λνψληαο σο είδνο «γξαθήο» ηελ πνιπηξνπηθή έθθξαζε:
11 Οη καζεηέο κπνξνχλ λα θιεζνχλ λα ζπλζέζνπλ ην δηθφ ηνπο νπηηθφ δνθίκην κε βάζε έλα απφζπαζκα ηνπ θεηκέλνπ, θαηά πξνηίκεζε πεξηγξαθηθφ θαη λα ην πιαηζηψζνπλ κε κνπζηθή ππφθξνπζε 10. Έλαο επθάληαζηνο ζπλδπαζκφο θεηκέλνπ, εηθφλαο θαη πνηθίισλ ζπκβφισλ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε ην πξφγξακκα poetryblender. ε πεξίπησζε πνπ δηαηίζεηαη ην ινγνηερληθφ θείκελν ζε ηειενπηηθή ή θηλεκαηνγξαθηθή κνξθή θαη είλαη δηαζέζηκν είηε ζην ςεθηαθφ αξρείν ηεο ΔΣ1 είηε ζε άιιε δηαδηθηπαθή πεγή, κπνξνχλ νη καζεηέο λα ην θαηεβάζνπλ θαη λα ην επεμεξγαζηνχλ κε πξνγξάκκαηα ηχπνπ movie maker, επηιέγνληαο ζθελέο θαη ζπλζέηνληαο έλα ηξέηιεξ, κε αιιαγκέλν ηίηιν, πνπ ζα θσηίδεη έλα δεπηεξεχνλ ή ιαλζάλνλ ζέκα. Δμίζνπ κπνξνχλ λα θαηαζθεπάζνπλ πφζηεξ, ζην νπνίν ζα απνηππψλνπλ ηελ πξνζσπηθή- βησκαηηθή ηνπο εξκελεία ηνπ ζέκαηνο ηνπ θεηκέλνπ. Γη απηφ ην ζθνπφ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ην ειεχζεξν ινγηζκηθφ glogster ή έλα νπνηνδήπνηε πξφγξακκα επεμεξγαζίαο εηθφλαο (π.ρ. ην corel draw ή ην photo shop ή αθφκα θαη ην πξφγξακκα ηεο δσγξαθηθήο απφ ηα βαζηθά βνεζήκαηα). Με ηε βνήζεηα ηνπ δηαδηθηπαθνχ εξγαιείνπ ηεο ρξνλνγξακκήο (dipity/ timerime θ.ά.), ή κε έλα απιφ excel κπνξνχλ νη καζεηέο λα θαηαγξάςνπλ α) ηα γεγνλφηα ηνπ απνζπάζκαηνο φπσο παξαδίδνληαη ζηελ πινθή θαη β) ηελ πξαγκαηηθή ρξνληθή ζεηξά ησλ γεγνλφησλ. Έηζη ζα αληηιεθζνχλ ηηο δηαθνξέο ζηνλ αθεγεκαηηθφ ρξφλν θαη ζηε ζπλέρεηα ζα θιεζνχλ λα αθεγεζνχλ εθ λένπ ηελ ηζηνξία γξακκηθά 11. Πεξαηηέξσ κπνξνχλ λα θαηαζθεπάζνπλ ζε κνξθή θφκηθο κε ηα δηαζέζηκα ςεθηαθά εξγαιεία (pixton, toondoo) ή θάπνην ζρεηηθφ ινγηζκηθφ (π.ρ. comic lab) κηα ζθελή ηνπ απνζπάζκαηνο, λα πξνζζέζνπλ ζθελή ή θαη λα ην επεθηείλνπλ κεηά ην πέξαο ηνπ (Αικπαλάθε et al.2011). Μπνξνχλ λα ερνγξαθήζνπλ ηελ αλάγλσζε, ή ηε δξακαηνπνίεζε ελφο απνζπάζκαηνο θαη λα ηελ επελδχζνπλ κνπζηθά- ερεηηθά (ζηελ πεξίπησζε ηεο δξακαηνπνίεζεο ελλνείηαη φηη έρεη πξνεγεζεί ε απαξαίηεηε δεκηνπξγηθή επεμεξγαζία ηνπ θεηκέλνπ). Μηα άιιε επηινγή είλαη λα αλαβηψζνπλ ηελ επνρή ηνπ ζπγγξαθέα- πνηεηή αλαδεηψληαο θσηνγξαθηθφ πιηθφ θαη άιια πνιηηηζκηθά δεδνκέλα απφ ην δηαδίθηπν (ή εηδηθά αξρεία φπσο www.elia.org.gr, www.pandektis.ekt.gr). Απηά κπνξνχλ λα ζπγθεληξσζνχλ ζε κηα ηζηνζειίδα (weebly- webnode) ή έλα wiki, πνπ πξνζθέξεη επηπιένλ ηε δπλαηφηεηα ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο επεμεξγαζίαο, ή αθφκα θαη ζε κηα «εηθνληθή» ηξηζδηάζηαηε ζεκαηηθή έθζεζε, πνπ ζα δεκηνπξγήζνπλ κε ην ινγηζκηθφ artsteps. Με ηε βνήζεηα ηνπ google earth (ή άιισλ παξφκνησλ εξγαιείσλ φπσο ην scribble maps) κπνξνχλ νη καζεηέο λα επηζθεθηνχλ ηα κέξε πνπ έδεζε ν ζπγγξαθέαο ή πνπ δηαδξακαηίδεηαη ε ηζηνξία, λα «θαξθηηζψζνπλ» ζε απηά
12 ζρεηηθέο εηθφλεο ή αθφκα θαη λα ζρεδηάζνπλ ην ηαμίδη ηεο δσήο ηνπ ζπγγξαθέα ή ηνπ ήξσα ραξηνγξαθψληαο ηα κέξε πνπ έδεζε. ε θάζε ζηαζκφ κπνξνχλ λα ερνγξαθνχλ απνζπάζκαηα απφ ηα έξγα ηνπ ή απφ ην θείκελν αλάινγα, ή αθφκα θαη απφ θξηηηθέο πνπ αθνξνχλ ηνλ ίδην ή ην ζπγθεθξηκέλν έξγν. Με επίθεληξν έλαλ απφ ηνπο ζεκαηηθνχο ππξήλεο ελφο θεηκέλνπ, κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί δηαδηθηπαθά ζην voicethread κηα αλνηθηή ζπδήηεζε, πνπ ζα ιακβάλεη ρψξα κέζσ φισλ ησλ πξνζθεξφκελσλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ. Με παξφκνην αιιά κε ζπγρξνληζκέλν ηξφπν κπνξεί λα αμηνπνηεζεί ην λήκα ησλ ζρνιίσλ ζε έλα blog. Αθφκα κπνξνχλ νη καζεηέο κε ηε βνήζεηα ησλ εξγαιείσλ λνεηηθήο ή ελλνηνινγηθήο ραξηνγξάθεζεο λα απνδειηηψζνπλ κηα αθήγεζε θαη λα ηελ αλαγάγνπλ ζηα βαζηθά ηεο ζπζηαηηθά, λα απνδψζνπλ ηελ πνξεία ηεο πινθήο κε ηα ζεκεία θνξχθσζεο, λα ζπλδέζνπλ ραξαθηεξηζκνχο κε γεγνλφηα θ.ά. Δδψ είλαη εθηθηφ λα πξνζζέζνπλ εμίζνπ εηθφλεο θαη άιινπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο αιιά θαη λα ζπλεξγαζηνχλ δηαδηθηπαθά (comapping). Με ηε βνήζεηα ηνπ εξγαιείνπ Wordle ή ηνπ Taxgedo είλαη δπλαηή ε θαηακέηξεζε απφ έλα θείκελν ησλ πην ζπρλά ρξεζηκνπνηνχκελσλ ιέμεσλ θαη θαηφπηλ απφ απηέο λα γξαθηεί κηα θαηλνχξηα ηζηνξία, ζηε ινγηθή ησλ θαληαζηηθψλ δηψλπκσλ ή ηξηψλπκσλ ηνπ Ρνληάξη (1985). ην ίδην πλεχκα κπνξεί θαλείο λα απνιαχζεη ηνικεξνχο πεηξακαηηζκνχο κε ηε γιψζζα (ζηελ αγγιηθή δπζηπρψο) ζην πξσηφηππν site Language is a virus. Tα ζψκαηα θεηκέλσλ είλαη αλακθηζβήηεηα ζεκαληηθά δηεξεπλεηηθά πεξηβάιινληα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ εληζρχνπλ ηε ζπκκεηνρή θαη ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ καζεηψλ, αιιά θπξίσο ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπο (Κνπηζνγηάλλεο, 2008). Σν έξγν ηνπ εθέξε θαηαγεγξακκέλν ζηελ Πχιε γηα ηελ ειιεληθή γιψζζα, πξνζθέξεηαη γηα πνηθίινπο πεηξακαηηζκνχο θαη πξνζεγγίζεηο. Παξφκνηεο πξνζπάζεηεο ζπγθέληξσζεο θαη θαηαγξαθήο ηνπ έξγνπ, ή κέξνπο απηνχ, πνιιψλ δεκηνπξγψλ ζε άιινπο θφκβνπο (snhell/ potheg) κνινλφηη δελ πξνζθέξνπλ ηε δπλαηφηεηα γηα ζχλζεηε αλαδήηεζε ππφ φξνπο- κπνξνχλ επίζεο λα αμηνπνηεζνχλ αλαιφγσο. Οη καζεηέο αλά νκάδεο θαινχληαη λα δεκηνπξγήζνπλ ζπλζέζεηο απφ θξάζεηο ή ιέμεηο ελφο δεκηνπξγνχ θαη λα θαηαζθεπάζνπλ έλα λέν θείκελν αλεμάξηεην απφ ην ππφ κειέηε, ηνπ νπνίνπ ζα θιεζνχλ θαηφπηλ νη άιιεο νκάδεο λα πξνζπαζήζνπλ λα καληέςνπλ ηελ πξνέιεπζε απφ ηα κνξθηθά ραξαθηεξηζηηθά, ην ζέκα, ην χθνο ή άιιεο ζρεηηθέο γλψζεηο ηνπο. Μηα αθφκα δπλαηφηεηα είλαη λα θαηαζθεπάζνπλ νη καζεηέο έλα ινγνηερληθφ ραξαθηήξα ζε avatar (π.ρ. http://www.oddcast.com/home/demos/tts/tts_example.php?sitepal) κε ηνλ/ηελ ήξσα-ίδα, φπσο ηνλ θαληάδνληαη ή απφ ηα δεδνκέλα ηνπ αθεγήκαηνο (Παπαλησλάθεο, Κσηφπνπινο, 2011: 92-95) θαη λα ζπλζέζνπλ έλα θνκκάηη πεηζηηθνχ ιφγνπ σο πξνο ην ραξαθηήξα ηνπ-ηεο, ην νπνίν ζα ξπζκίζνπλ λα
13 αθνπζηεί ζχκθσλα κε ηελ αληίζηνηρε επηινγή χθνπο πνπ ηνπο πξνζθέξεη ην πξφγξακκα. Με αληίζηνηρν ηξφπν κπνξνχλ λα θαηαζθεπάζνπλ ηνπο ραξαθηήξεο ηξηζδηάζηαηα ζε θάπνηνλ εηθνληθφ θφζκν (secondlife/ edusim) θαη λα αλαπαξαζηήζνπλ θάπνηα ζθελή. Μηα αθφκα πξσηφηππε εθαξκνγή, πνπ πινπνίεζε ε Brittany Davis ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Michigan (http://sitemaker.umich.edu/brittanydavis/lesson_plans_) είλαη λα δεκηνπξγήζνπλ νη καζεηέο ζειίδα ζην facebook ζην φλνκα ηνπ- ηεο ήξσα- ίδαο αιιά θαη ησλ δεπηεξεπφλησλ πξνζψπσλ ελφο θεηκέλνπ, πξνζπαζψληαο ζηε ζπλέρεηα λα εκπινπηίζνπλ κε ηε θαληαζία ηνπο ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ-ηεο, λα πξνζζέζνπλ θίινπο, λα θάλνπλ αλαξηήζεηο ζην φλνκα ηνπ-ηεο θ.ά. Απηή ε δξαζηεξηφηεηα κπνξεί λα γεληθεπηεί κε φια ηα κπζηζηνξεκαηηθά πξφζσπα πνπ ζα ζπλαληήζνπλ θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ρξνληάο ζε επίπεδν project. Φηάλνληαο ζην αθαλζψδεο ζεκείν ηεο παξαγσγήο ιφγνπ, κηα πξφηαζε, ζην πιαίζην πάληα ησλ δπλαηνηήησλ πνπ πξνζθέξνπλ νη ΣΠΔ, είλαη ε δηαδηθηπαθή ζπλεξγαηηθή ζπγγξαθή. Υάξε ζηελ εθαξκνγή google ή yahoo docs (ή άιιεο πιαηθφξκεο φπσο: justpaste.it/ titanpad.com) πνπ επηηξέπνπλ ηε ζχγρξνλε- παξάιιειε επεμεξγαζία ελφο θεηκέλνπ απφ ηα κέιε κηαο νκάδαο ή κέζσ άιισλ ηζηνρψξσλ πνπ επηηξέπνπλ ηε ζπλεξγαηηθή- αζχγρξνλε (δηαδνρηθή) επεμεξγαζία ελφο θεηκέλνπ (π.ρ. story mush), ε γξαθή κπνξεί λα κεηαηξαπεί ζε δεκηνπξγηθφ παηρλίδη 12. Δπίζεο κπνξεί λα δηακνξθσζεί ζε έλα θιεηζηφ θαη αζθαιέο θνηλσληθφ δίθηπν ηχπνπ facebook (π.ρ. socialgo) νκάδα επηθνηλσλίαο, πνπ ζα ζπλεξγάδεηαη γηα ηελ εθπφλεζε κηαο εξγαζίαο. Αληιψληαο απφ ην αραλέο πεδίν ζεκεησηηθψλ πφξσλ ηνπ δηαδηθηχνπ, κπνξνχλ εληέιεη λα ζπλζέζνπλ ζπλεξγαηηθά πνιπηξνπηθά θείκελα θαη λα ηα αλαξηήζνπλ ζε κνξθή βηβιίνπ πνπ κπνξεί λα θπιινκεηξεζεί (π.ρ.flipflap book/ tikatok) ή αθφκα θαη ηξηζδηάζηαηνπ (π.ρ.zooburst). Αιιά θαη κε ηελ απιή ρξήζε ελφο επεμεξγαζηή θεηκέλνπ, κέζσ ηεο ελεξγνπνίεζεο ηεο παξαθνινχζεζεο ησλ αιιαγψλ θαη ηεο δπλαηφηεηαο εηζαγσγήο ζρνιίνπ, κπνξνχλ νη καζεηέο λα δνπιέςνπλ ζπλεξγαηηθά πάλσ ζε έλα θείκελν, παξαηεξψληαο ηηο δηνξζψζεηο πνπ έθαλαλ ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο ηνπο θαη ζρνιηάδνληάο ηεο. Μέζα απφ ηελ φιε δηαδηθαζία δίλεηαη έκθαζε ζηελ θνηλσληθή δηάζηαζε ηεο κάζεζεο (Σδηκνγηάλλεο 2007: 341-343) κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγείηαη θιίκα απνδνρήο ησλ δηαθνξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ θαη απαληήζεσλ απφ ηνπο καζεηέο (Γθφηνβνο 2002: 125-130) πνπ επλνεί ηε ζπκκεηνρή θαη απαιιάζζεη απφ ην άγρνο ηεο απφδνζεο. πκπεξάζκαηα Η ινγνηερλία σο δσληαλφ θνηλσληθφ θχηηαξν, πξέπεη λα πξνζεγγίδεηαη ζηελ εθπαίδεπζε φρη πιένλ σο απνιηζσκέλν θαιιηηερληθφ γεγνλφο, αιιά σο αηζζεηηθφ
14 αληηθείκελν πνπ πξαγκαηψλεηαη θάζε θνξά δηαθνξεηηθά κέζα απφ ηνλ πξνζιεπηηθφ θαθφ ηνπ εθάζηνηε παξφληνο. Απνηειεί πιένλ θνηλή ινγηθή φηη νη λένη, δψληαο ζε κηα θνπιηνχξα θαηεμνρήλ δηαζθεδαζηηθή θαη νπηηθνπνηεκέλε, ζα ελζηεξληζηνχλ ηε ινγνηερλία επθνιφηεξα εθφζνλ ηε βηψζνπλ σο θάηη επράξηζην θαη νηθείν, πνπ ηνπιάρηζηνλ δελ πεξηθξνλεί ηα δεδνκέλα ηνπο. Η πηζαλή αξέζθεηα ή απαξέζθεηα σο πξνο ηελ αλάγλσζε ζα δηακνξθψλεηαη πιένλ ζην πιαίζην απηνχ πνπ ν Debray (1991) απνθαιεί ζχγρξνλε mediasphere. Η δηδαθηηθή ηεο ινγνηερλίαο πξέπεη λα γίλεη πεξηζζφηεξν δηαδξαζηηθή θαη επξεκαηηθή, λα ππνζάιπεη ηε δεκηνπξγηθφηεηα ησλ καζεηψλ δαλεηδφκελε πφξνπο απφ ηηο πξαθηηθέο ηνπ ρψξνπ ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ (Kress 2003), ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη εγθαηάιεηςε ηεο έληππεο αθεηεξίαο. Απφ ηελ άιιε, δηαηππψλνληαη επηθπιάμεηο θαη θφβνη. Θεσξείηαη φηη ε κεηαηφπηζε ηνπ θέληξνπ βάξνπο ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλίαο απφ ην θείκελν ζηελ ζπκβαηηθή, γξαπηή ηνπ κνξθή ζε δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο κέζσ ησλ ΣΠΔ, πνπ πνιηνξθνχλ κελ, αιιά δελ εζηηάδνπλ απνθιεηζηηθά ζην ιφγν, εγθπκνλεί ηνλ θίλδπλν ππνβάζκηζεο ηεο ίδηαο ηεο ινγνηερλίαο. Σν ζίγνπξν είλαη φηη απηφ πνπ ρξεηαδφκαζηε ζήκεξα δελ είλαη έλα αιάλζαζην θαη άθακπην κνληέιν δηδαζθαιίαο πνπ ζα απνηειέζεη ην λέν δφγκα, αιιά κηα πνιππαξαδεηγκαηηθή θφξκνπια πνπ θπξίσο ζα ελεξγνπνηεί ηνπο καζεηέο θαη ζα ηνπο εκπιέθεη δεκηνπξγηθά. Οη ΣΠΔ ρσξίο λα απνηεινχλ παλάθεηα, κπνξνχλ λα ζπλεηζθέξνπλ ζε απηφ. Με άιια ιφγηα ε ινγνηερλία ζηελ εθπαίδεπζε πξέπεη λα απνηειέζεη ην κνλνπάηη ηεο απζηεξά πξνζσπηθήο έθθξαζεο, απηεπίγλσζεο θαη αθχπληζεο ηνπ θάζε μερσξηζηνχ αλαγλψζηε (Paulson 2001: 156). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Amabile, T. (1989). Growing up creative. New York: Crown. Barthes R. (1977). From Work to Text, in Image-Music-Text, essays selected and translated by Stephen Heath, London: Fontana: 155-64. Cage J. (1973). Mesostics: Writings '67-'72, Middletown: Wesleyan University Press. Debray, R. (1991). Cours de médiologie générale. Paris: Gallimard. Eagleton T. (1976). Criticism and Ideology: A Study in Marxist Literary Theory, London New Left Books. Eagleton T.. (1983). Literary Theory: An Introduction. Minneapolis: University of Minnesota Press. Foucault M. (1979).What is an Author? (transl. Josue V. Harari) in Textual Strategies, Perspectives in Post- Structuralist Criticism, (ed. Josue V. Harari), Ithaca N.Y, Cornell University Press: 158-160.
15 Frey, N., & Fisher, D. (eds.) (2008). Teaching visual literacy: Using comic books, graphic novels, anime, cartoons, and more to develop comprehension and thinking skills. Thousand Oaks/CA: Sage. Guillory J. (1993). Cultural Capital: The Problem of Literary Canon Formation. Chicago: University of Chicago Press Hasan R. & G. Williams (1996). Literacy in Society, London and New York: Longman Hayles, N.K. (2007). "Electronic Literature: What Is It?" January 2, 2007. The Electronic Literature Organization: College Park. Γηαζέζηκν ζην: http://eliterature.org/pad/elp.html (Accessed 6 August 2008). Kress, G. (2003). Literacy in the New Media Age. London: Routledge. Kress, G. (2008) New Literacies, New Democracies, A challenge paper. Available at:http://www.beyondcurrenthorizons.org.uk/wpcontent/uploads/bch_challenge_p aper_democracies_gunther_kress.pdf Retrieved 10 February 2009. Kress, G. and Adami, E., (2009). A social semiotic analysis of mobile devices: Interrelations of technology and social habitus, in Pachler, N., Bachmair, B., Cook, J. and Kress, G. (eds) Mobile learning outside and inside: structure - agency - practices? New York: Springer. Kristeva J. (1980). The Bounded Text in Desire in Language, New York: Columbia University Press. Lankshear C. & Knobel M., (2006). New Literacies: Everyday Practices and Classroom Learning. Maidenhead: Open University Press. Lauer Claire, (2009). Contending with Terms: Multimodal and Multimedia in the Academic and Public Spheres, Computers and Composition, 26: 225 239 Leavis F.R., (1930). Mass civilization and minority culture (Cambridge: Minorty Press) ζε Raiford Guins, Omayra Zaragoza Cruz, (2005).Popular culture: a reader, London: Sage Publications: 33-38 Mac Low J. (1985). The Virginia Woolf Poems, Providence RI: Burning Deck. Moula E. (2011). E- literature as metonymy of postmodernism: emancipation or new homage? Proceedings of International Conference er-a6, September, University of Piraeus. Paulson, W. (2001). Literary Culture in a World Transformed: A Future for the Humanities. Ithaca, NY: Cornell University Press. Postman Neil (1985). Amusing Ourselves to Death, Penguin books. Purves, Alan. C. (1985). Literature Educational Programs in International Encyclopedia of Education, vol. 5: 3118-3122. Queneau R. (1961). Cent mille milliards de poems, Paris: Gallimard. Rodari, G. (1985). Η Γξακκαηηθή ηεο Φαληαζίαο, Αζήλα: Σεθκήξην.
16 Smith H. (2005). The Writing Experiment: Strategies for Innovative Creative Writing, Allen & Unwin. The New London Group (Cazden, Courtney, Bill Cope, Mary Kalantzis et al.), A Pedagogy of Multiliteracies: Designing Social Futures, Harvard Educational Review, Vol.66, No.1, Spring 1996: 60-92. Van Leeuwen, T. (2005). Introducing Social Semiotics. London: Routledge. Αικπαλάθε Ξ, Λακπξηαλνχ. & αξηθάο., Φεθηαθά Κφκηθο, επηζθφπεζε δηαδηθηπαθψλ εθαξκνγψλ, 8 ν πλέδξην ΔΔΔΠ ΓΣΠΔ, Σν Φεθηαθφ ρνιείν, Πεηξαηάο, 22-23 Οθησβξίνπ 2011. Απνζηνιίδνπ, Β., Παζραιίδεο, Γ. & Υνληνιίδνπ Δ. (1995). Η ινγνηερλία ζηελ εθπαίδεπζε: πξνυπνζέζεηο γηα έλα λέν πξφγξακκα δηδαζθαιίαο, Σύγρξνλα Θέκαηα, ηεχρνο 57, 78 85. Γηαλληθνπνχινπ Α. & Φψθηαιε Δ., (2011). Σν εθεβηθφ κπζηζηφξεκα ζηελ ειεθηξνληθή επνρή, ζε Καλαηζνχιε Μ.- Πνιίηεο Γ. (επ.), Σύγρξνλε Δθεβηθή Λνγνηερλία, Αζήλα: παηάθεο: 207-225 Γθφηνβνο Α.(2002). Παηδαγσγηθή Αιιειεπίδξαζε. Δπηθνηλσλία θαη θνηλσληθή κάζεζε ζην ζρνιείν, Αζήλα: Gutenberg : 125-130. Καζθαληάκε Μ. (2001). Μαζαίλνληαο ζην internet. Αξραία, Νέα, Ιζηνξία, Αζήλα: Καζηαληψηεο. Καηζίθε- Γθίβαινπ Ά., Καινγήξνπ Σ. θαη Υαιθηαδάθε Ά. (2008). Φηιαλαγλσζία θαη Σρνιείν, Αζήλα: Παηάθεο. Κνπηζνγηάλλεο Γ., (2008). Γηδαθηηθή αμηνπνίεζε ησλ ιεμηθψλ θαη ησλ ζσκάησλ θεηκέλσλ : ζεσξεηηθφ πιαίζην. Θεζζαινλίθε: Κέληξν ειιεληθήο δηαζέζηκν ζην : http://www.greeklanguage.gr/greeklang/modern_greek/education/cbt/utilization/theory.html. Μνπιά Δ. (2010). Δ- ινγνηερλία θαη ζεσξία ηεο αθήγεζεο ή πψο νη εμειίμεηο επηηάζζνπλ λέεο πξνζεγγίζεηο, Ι- teacher, ηεχρνο 1, Ινχληνο: 23-34. Μπελέθνο Α. (1985). Σα λέα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα θαη βηβιία θαη ε Μειέηε Πεξηβάιινληνο, Δπηζηεκνληθό Βήκα Γαζθάινπ, εηδηθή έθδνζε, η.6:.77-122. Νηθνιατδνπ. (2009). Λνγνηερλία θαη Νέεο Τερλνινγίεο, Από ηε ζεσξία ζηε δηδαθηηθή πξάμε, Αζήλα: Κέδξνο. Ξαλζάθνπ Γ. (1998). Η δεκηνπξγηθόηεηα ζην ζρνιείν, Αζήλα: Διιεληθά Γξάµµαηα. Παηδαγσγηθφ Ιλζηηηνχην. Οδεγίεο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ θηινινγηθψλ καζεκάησλ ζην Λχθεην, ΟΔΓΒ, 2004. Παπαλησλάθεο Γ. & Κσηφπνπινο Σ., (2011). Σθεληθό Φαξαθηήξεο Πινθή. Γηαβάδνληαο έλα ινγνηερληθό θείκελν γηα παηδηά θαη λένπο, Αζήλα: Ίσλ. Παηνχλα Α. (2009).Οη εξσηήζεηο- εξγαζίεο ησλ Κ.Ν.Λ. Υαξαθηεξηζηηθά θαη δηδαθηηθή αμηνπνίεζε, Νέα Παηδεία, ηεχρνο 130, ζζ.82-105.
17 Ρεγφπνπινο Γ. (1997). Κείκελν θαη Δηθόλα, Όξηα θαη δπλαηόηεηεο ηεο ζύγθξηζεο, Αζήλα, κίιε. νπιηψηεο Μ. (1995). Αιθαβεηάξην γηα ηελ πνίεζε, Θεζζαινλίθε: Γεδνχζεο. παλφο Γ. (1999). Η γιψζζα σο πξνζδηνξηζηηθφο παξάγνληαο ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλίαο ζηελ ειιεληθή δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, ζε Απνζηνιίδνπ Β.- Υνληνιίδνπ Δ. (επ.). Γιώζζα θαη Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Σππσζήησ: 91-101. ηακφγινπ Αλαζηάζηα, Αλαδεηψληαο ην ρακέλν ρξφλν Σν κάζεκα ηεο λενειιεληθήο ινγνηερλίαο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα απφ ην 1976 θαη εμήο, http://bham.academia.edu/anastasiastamoglou/papers/241865/in_search_of_lost _Time_The_teaching_of_Modern_Greek_literature_from_1976_to_2001 Σεξδήο Ν. Π., (1988), Δθπαηδεπηηθή Πνιηηηθή θαη Δθπαηδεπηηθή Μεηαξξχζκηζε (Β' έθδνζε), Θεζζαινλίθε: Αθνί Κπξηαθίδε. Σδηκνγηάλλεο Α. (2007). Σν παηδαγσγηθφ πιαίζην αμηνπνίεζεο ησλ ΣΠΔ σο εξγαιείν θξηηηθήο θαη δεκηνπξγηθήο ζθέςεο ζην ΟΔΠΠΔΚ, επηζη. Δπηκέιεηα Κνπιατδεο Β. Σύγρξνλεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ηελ αλάπηπμε θξηηηθήοδεκηνπξγηθήο ζθέςεο, Αζήλα: 341-343. Φξπδάθε Δ. (2005). Η ζεσξία ηεο ινγνηερλίαο ζηελ πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο, Αζήλα: Κξηηηθή. Υαξαιακπφπνπινο, Α., (επηκ.) (2006). Γξακκαηηζκόο, θνηλσλία θαη εθπαίδεπζε. Πέληε κειέηεο. Θεζζαινλίθε: Ιλζηηηνχην Νενειιεληθψλ πνπδψλ. Ίδξπκα Μαλφιε Σξηαληαθπιιίδε. http://www.jaffebros.com/lee/gulliver/bk3/chap3-5.html 1 Σν ζπγθεθξηκέλν άξζξν πξνέθπςε κέζα απφ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ πνπ αλαπηχρζεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θνίηεζήο κνπ ζηα ΠΑΚΔ Ν. Αηγαίνπ. Οη ζρεηηθέο αλαδεηήζεηο θαη νη πεηξακαηηζκνί ζπλερίδνληαη κέζα απφ ηα θηινινγηθά δηδαθηηθά κνπ αληηθείκελα ζε ζπλδπαζκφ κε ην ξφιν κνπ σο επηκνξθψηξηαο Σ.Π.Δ. 2 http://www.jaffebros.com/lee/gulliver/bk3/chap3-5.html 3 Αξρηθά απφ ην: Ouvroir de littérature potentielle. Ιδξχζεθε ην 1960 απφ ηνπο Raymond Queneau θαη François Le Lionnais θαη απαξηίζηεθε θπξίσο απφ Γάιινπο ινγνηέρλεο θαη Μαζεκαηηθνχο, κε ζθνπφ ηελ επηλφεζε ηερληθψλ θαη παηεληψλ καζεκαηηθήο ινγηθήο γηα ην γξάςηκν ηεο πνίεζεο θαη ηεο ινγνηερλίαο. 4 ε δηαηππψζεηο ηνπ ηχπνπ «ζθνπφο ηνπ καζήκαηνο είλαη λα θέξεη ην καζεηή ζε επηθνηλσλία κε ζεκαληηθά θαη αμηφινγα ινγνηερληθά έξγα, λα ηνλ αζθήζεη θαη λα ηνλ εζίζεη ζηελ αλάγλσζή ηνπο» 4, εμαθνινπζνχλ λα ιαλζάλνπλ αληηιήςεηο πνπ αθφκα νξίδνπλ ηε ινγνηερλία αμησκαηηθά θαη νπζηνθξαηηθά, κέζα απφ άρξνλα θαη απφιπηα αηζζεηηθά θξηηήξηα, ηα νπνία έξρνληαη ζε νμεία αληίζεζε κε ηνλ ελεξγεηηθφ ξφιν ηνπ καζεηή πνπ αμηψλεη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα. (βιέπε ηακφγινπ) 5 χκθσλα κε ηνλ Purves, ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα δηαθξίλνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: ηα κηκεηηθά, ηα αλαιπηηθά θαη ηα γελεηηθά. 6 http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps.php 7 Πξνο απνθπγή παξεμεγήζεσλ, δελ ζεσξνχκε ηελ ςεθηαθή δηάζηαζε ηεο «γξαθήο» θαη δε ηεο δεκηνπξγηθήο σο απνθιεηζηηθά ζεηηθή. Η παξαγσγή θαη πξφζιεςε ηεο ςεθηαθήο ηέρλεο θαη ηεο
18 ινγνηερλίαο εηδηθφηεξα παξαπαίεη αλάκεζα ζηελ πξννπηηθή δηακφξθσζεο ζπλζεθψλ ρεηξαθέηεζεο αιιά θαη ζε απηή κηαο λέαο ππνηέιεηαο (Βιέπε: Μoula 2011). 8 Αζθήζεηο ηνπ ηχπνπ: ζπγθξίλεηε ηηο παξαζηάζεηο κε ηελ πεξηγξαθή/ εληνπίζηε πίλαθεο πνπ απνδίδνπλ ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ πνηήκαηνο, δσγξαθίζηε ηνλ ήξσα κε βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ θ.ά. ζπλαληψληαη θπξίσο ζηα εγρεηξίδηα ηνπ Γπκλαζίνπ. 9 Καηά ηελ άπνςή κνπ -θαη ζεσξψ θαη ησλ ζπληαθηψλ ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ-, απηή ε δηαηχπσζε δελ θαζηεξψλεη κηα κεραληζηηθή αληίιεςε ηεο ινγνηερλίαο, αιιά θαηαηίζεηαη κε ζθνπφ λα αηζζεηνπνηήζεη ηελ έλλνηα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο, κέζα απφ έλα παξάδεηγκα νηθείν ζην παηδί. 10 Γηαζέζηκα ειεχζεξα ινγηζκηθά : powerpoint, picassa, animoto, vuvox. 11 Κάηη αλάινγν εθαξκφδεηαη ζην εθπαηδεπηηθφ ινγηζκηθφ Οκεξηθά έπε. 12 ην 50% ησλ αγγιφθσλσλ θφκβσλ πνπ είλαη αθηεξσκέλνη ζηε δηδαθηηθή ηεο ινγνηερλίαο πξνηείλεηαη ε δεκηνπξγηθή γξαθή σο ζπκπιεξσκαηηθή δξαζηεξηφηεηα, πξάγκα πνπ εληάζζεηαη ζε κηα καθξά παξάδνζε πνπ ιεηηνπξγεί σο αληίβαξν ζηε θηινινγηθή πξνζέγγηζε ησλ θεηκέλσλ, αλαδεηθλχνληαο ηηο ηερληθέο παξαγσγήο ηεο ινγνηερλίαο. Παξφια απηά εμαθνινπζεί λα απνηειεί ζρεδφλ πάληα κηα πεξηραξαθσκέλε κνλαρηθή δξαζηεξηφηεηα.